Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Kaliszu zasądził od pozwanej M. S. (1) na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczona odpowiedzialnością z siedzibą w O. kwotę 6.158,28 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 4 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetkami od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; kwotę 250 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych oraz kwotę 1.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego (wyrok k. 262, uzasadnienie k. 267 tom II).

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. w zw. z 233 § 1 k.p.c. w z art. 65 k.c. oraz art. 6 k.c., które miały istotny wpływ na wynik sprawy poprzez dokonanie jednostronnej, a nie wszechstronnej oceny materiału dowodowego z pominięciem reguł interpretacyjnych wynikających z art. 65 k.c., co przejawiało się w szczególności w:

- niewłaściwym zastosowaniu zapisów umowy § 5 pkt 1 zgodnie, z którym za skuteczne przeprowadzenie czynności windykacyjnych wierzytelności dojętych umową zleceniobiorcy przysługuje procentowe wynagrodzenie prowizyjne;

- wadliwej interpretacji zapisów umowy § 9 pkt 4 zgodnie, z którym wbrew ustaleniom Sądu nie uprawnia powoda do żądania wynagrodzenia prowizyjnego przy braku spełnienia świadczenia z jego strony na rzecz pozwanej;

- bezzasadnym przyjęciu, iż powodowi należy się zapłata prowizyjna w sytuacji rozwiązania umowy przez pozwaną i braku spłaty wierzytelności objętej umową choćby w części;

- niezasadnym przyjęciu, iż zapis § 8 pkt 1 ma zastosowanie do niniejszego stanu faktycznego i przerzucenie ciężaru udowodnienia powyższego faktu na stronę pozwaną w sytuacji gdy, to z inicjatywy powoda podpisane zostało oświadczenie zmniejszające wierzytelność pozwanej względem dłużnika do kwoty 18.450 zł, która to kwota de facto stanowiła w końcowym rozrachunku wysokość zobowiązania objętego umową, a nie jak to przyjął Sąd Rejonowy kwota 41.722,74 zł;

- niezasadnym odmówieniu waloru wiarygodności zeznaniom świadka M. S. (2) w zakresie w jakim świadek twierdził, iż pozwana nie miała możliwości szczegółowego zapoznania się z treścią umowy oraz wnoszenia ewentualnych do niej zmian oraz, iż warunkiem zapłaty wynagrodzenia prowizyjnego przez pozwaną było odzyskanie na jej rzecz przez powoda wierzytelności, a także brakiem jakichkolwiek kosztów ze strony w przypadku rozwiązania umowy i niewyegzekwowania długu;

- pominięciu zeznań strony powodowej w zakresie, w jakim słuchany w imieniu strony - prezes Zarządu W. W. przyznał, iż kwota wynagrodzenia została ustalona prowizyjnie w wysokości 12% od każdej dokonanej wpłaty przez dłużnika, jeżeli dłużnik wpłacałby częściowo wówczas nadwyżka przelewana byłaby po potrąceniu prowizji na rzecz pozwanej

2. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 65 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie zapisów umowy z dnia 17.09.2014 r. windykacji roszczeń pieniężnych w postaci § 5 oraz § 9 pkt 4 i błędne uznanie, iż zapisy umowy przewidują wynagrodzenie na rzecz powoda w przypadku wypowiedzenia umowy, które nie jest zależne od wyegzekwowania wierzytelności;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, w art. 5 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. na skutek niezastosowania zasad płynących z w/w normy prawnej, w sytuacji gdy żądanie powoda było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Podnoszą powyższe zarzuty pozwana wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania procesowego, z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego. ewentualnie o:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowy I instancji, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięciu o kosztach postępowania apelacyjnego (apelacja k. 278-284 tom II).

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na rzecz powódki od pozwanej zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych (odpowiedź na apelację k. 293-298 tom II).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługuje w części na akceptację.

Jako kierunkowo zasadny Sąd Okręgowy ocenił podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 5 k.c. w zakresie, w jakim apelująca kwestionowała zasądzenie przez Sąd Rejonowy w oparciu o postanowienia zawartej z powodem umowy wynagrodzenia prowizyjnego przewidzianego za skuteczne przeprowadzenie czynności windykacyjnych (§ 5 umowy), w przypadku niewyegzekwowania przez powoda należności będącej przedmiotem cesji od dłużnika pozwanej, w związku z rozwiązaniem umowy przez pozwaną jako zleceniodawcę (§ 9 ust. 4 umowy). Skarżąca podnosząc powyższy zarzut zmierzała do stwierdzenia zapisów umowy stanowiących podstawę roszczenia powoda za nieważne.

Przepis art. 5 k.c., stanowi, że (nawet w przypadku ważnej umowy) „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.” Zgodnie z ugruntowaną w doktrynie i orzecznictwie wykładnią cytowanego przepisu, wykonywanie prawa podmiotowego w sposób sprzeczny z ustanowionymi w art. 5 k.c. kryteriami oceny jest bezprawne i z tego względu nie korzysta z ochrony jurysdykcyjnej.
O nadużyciu prawa podmiotowego decydują obiektywne kryteria oceny w postaci sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego. Przepis art. 5 k.c. może być stosowany wyjątkowo tylko w takich sytuacjach, w których wykorzystywanie uprawnień wynikających z przepisów prawnych prowadziłoby do skutku nieaprobowanego w społeczeństwie ze względu na przyjętą w społeczeństwie zasadę współżycia społecznego, w wyniku czego jako dopuszczalną należy uznać sądową korektę wysokości należności wynikających z zapisów umownych w zakresie niekorzystającym z ochrony, co musi być jednak usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Przez zasady współżycia społecznego rozumie się – w myśl dominującego w doktrynie poglądu – oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych), regulujących postępowanie jednych osób wobec innych. Ocena moralna to przeżycie polegające na udzieleniu aprobaty lub dezaprobaty jakiemuś czynowi ludzkiemu ze względu na to, w jakim stopniu przyczynia się ono do sprawiedliwego dobra innych ludzi. W szczególności taka sprzeczność zachodzi, jeżeli umowa narusza zasady współżycia społecznego, które służą ochronie różnego rodzaju wolności przysługujących każdemu człowiekowi. Jednakże o sprzeczności z zasadami współżycia społecznego mówi się także, gdy na gruncie danej umowy dochodzi do naruszenia zasady tzw. słuszności (sprawiedliwości) kontraktowej rozumianej jako równomierny rozkład uprawnień i obowiązków w stosunku prawnym czy też korzyści i ciężarów oraz szans i ryzyk związanych z powstaniem i realizacją tego stosunku (P. Machnikowski [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.).

Zdaniem Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie doszło do naruszenia zasady słuszności kontraktowej, która uzasadnia obniżenie należnej powódce kwoty wynagrodzenia.

W sprawie prawidłowo ustalono, że pozwana skutecznie rozwiązała zawartą z powódką umowę windykacji roszczeń pieniężnych jeszcze przed rozpoczęciem postępowania windykacyjnego (w tym egzekucyjnego) wierzytelności o wartości 41.722,74 zł oraz że w wyniku podjętych przez powódkę czynności nie doszło do zwindykowania nawet części należnej pozwanej kwoty.

Zawarta pomiędzy stronami umowa w § 9 ust. 4 przewidywała w związku z rozwiązaniem umowy przez pozwaną w okresie od zawarcia umowy do zakończenia postępowania windykacyjnego, prawo powódki do wynagrodzenia określonego w § 5, tj. przysługującego za skuteczne przeprowadzenie czynności windykacyjnych objętych umową w wysokości 12% należności głównej, powiększone o podatek VAT oraz ustawowe lub umowne odsetki naliczane od należności głównej oraz do zwrotu poniesionych kosztów. W § 5 ust. 2 wskazano, że wynagrodzenie powyższe przysługuje po wyegzekwowaniu od dłużnika wierzytelności za wyjątkiem sytuacji określonych m.in. w § 9 niniejszej umowy.

Zasadnie wywiodła pozwana w uzasadnieniu apelacji, że powyższe zapisy umowne gwarantujące powódce wynagrodzenie w pełnej wysokości, także w przypadku rozwiązania umowy przez pozwaną i pomimo braku skutecznej windykacji, nie dają się pogodzić tak z istotą - wzajemnością umowy zlecenia, jak i zasadami współżycia społecznego. Przywołane wyżej postanowienia umowy kreują bowiem wzajemne zobowiązania stron w taki sposób, że powódka pomimo braku wyegzekwowania ze strony dłużnika pozwanej jakichkolwiek należności (co było przecież przedmiotem zlecenia) jest uprawniona do wynagrodzenia w pełnej wysokości, należnego jej w przypadku przeprowadzenia wszystkich niezbędnych czynności windykacyjnych i skutecznego wyegzekwowania wierzytelności pozwanej.

Niewątpliwie też, jak słusznie zauważyła strona skarżąca, przywołane zapisy umowy powodują, iż przypadku wyegzekwowania od dłużnika choćby częściowej należności, wynagrodzenie powódki oscylowałoby na znacznie niższym poziomie niż w przypadku braku windykacji należności i niepodejmowania żadnych czynności ze strony powódki, co w konsekwencji ekonomicznie uzasadniałoby bezczynność zleceniobiorcy i jego oczekiwanie, na rozwiązanie umowy przez zleceniodawcę na skutek tej bezczynności.

Prawidłowy w powyższym kontekście jawi się wniosek, że zapisy umowy w szczególności zapis § 5 ust. 2 umowy uprawniający powódkę, jako zleceniobiorcę do dochodzenia wynagrodzenia w pełnej wysokości, jak za skuteczne przeprowadzenie czynności windykacyjnych, pomimo niewyegzkwowania nawet części podlegającej windykacji kwoty, nie zasługują na ochronę prawną, w związku z ich sprzecznością z zasadą sprawiedliwości kontraktowej. Zapłata wynagrodzenia prowizyjnego w przewidzianej pełnej wysokości powinna być uzależniona od wypłacenia pozwanej kwot ściągniętych w wyniku wykonania umowy oraz poczynionych w tym celu czynności.

W rezultacie, w ocenie Sądu Okręgowego zaistniały wyjątkowe okoliczności usprawiedliwiające możliwość zastosowania w sprawie art. 5 k.c., jako podstawy do obniżenia należności z tytułu wynagrodzenia powódki do wysokości odpowiadającej poczynionym przez powódkę nakładom na poczet wykonania umowy.

Powyższej korekty Sąd odwoławczy dokonał w ramach swobodnego uznania sędziowskiego opartego na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Niewątpliwie powódka w ramach realizacji zawartej z pozwaną umowy nie zwindykowała skutecznie wierzytelności w żadnej części, stąd taką niezwindykowaną wierzytelność, ze względu na stan tej wierzytelności, należało potraktować tak jak wierzytelność nieściągalną, o której mowa w § 6 ust. 5 umowy. W takim wypadku umowa przewidywała wynagrodzenie prowizyjne dla powódki w wysokości 5% wartości należności głównej powiększonej o podatek VAT.

Sąd odwoławczy miał także na względzie, że w toku podjętych czynności strona powodowa nie doprowadziła do wszczęcia postępowania windykacyjnego i egzekucyjnego, co niewątpliwie zaoszczędziło jej czasu, nakładów i środków związanych z prowadzeniem tych postępowań. Fakt, że stwierdzenie nieściągalności wierzytelności wymagałoby od strony powodowej przeprowadzenie tych postępowań, co w rozpoznawanej sytuacja wobec rozwiązania umowy przez pozwaną przed tym etapem, zostało powódce zaoszczędzone, w sposób uzasadniony sytuuje poziom należnego wynagrodzenia poniżej 5% wartości należności głównej z VAT, tj. poniżej kwoty 2.086,14 zł (41.722,74 zł x 5%) plus podatek VAT.

Sąd II instancji ustalając należność powódki z tytułu wynagrodzenia za prowadzone czynności mające na celu wykonanie umowy o zwindykowanie przysługującej pozwanej należności uwzględnił, że od daty zawarcia umowy do czasu jej rozwiązania przez pozwaną, w ramach udzielonych jej pełnomocnictw sporządziła dwa pisma: wzywające dłużnika pozwanej do zapłaty wyliczonej kwoty 41.722,74 zł pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową (wezwanie k. 12-13 tom I) oraz prośbę o dokonanie przez pozwaną wpłaty na poczet kosztów i wydatków związanych z zamiarem skierowania sprawy przeciwko dłużnikowi do sądu (pismo k. 14 tom I). Taki wymiar dokonanych przez stronę powódkę czynności – jedynie dwa pisma niemające charakteru pism procesowych, zdaniem Sądu odwoławczego uzasadnia przyznanie stronie powodowej wynagrodzenia na poziomie 1.500 zł brutto wraz z ustawowymi odsetkami, w tym za opóźnienie, ustalonymi na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 i uwzględnił powództwo w zakresie dochodzonej kwoty pomniejszonej o dokonaną przez pozwanego wypłatę 1.760 zł wraz z odsetkami od 26 maja 2015 r. do dnia zapłaty, a w na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego w pozostałej części jako bezzasadną.

W konsekwencji zmiany rozstrzygnięcia, co do istoty sprawy, zmianie uległo także rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, co do kosztów procesu. Ponieważ powódka wygrała powództwo tylko w części, o kosztach należało rozstrzygnąć na podstawie art. 100 k.p.c. Powódka dochodziła kwoty należności głównej w wysokości 6.158,28 zł, ostatecznie zaś zasądzona na jej rzecz została kwota 1.500 zł, co stanowi ok. 25% roszczenia. Łączne koszty procesu poniesione przez strony wyniosły 2.684 zł, z czego powód – 1.467 zł, a pozwany – 1.217 zł. Powódka wygrała sprawę w części odpowiadającej 25%, więc winna ponieść koszty w wysokości 671 zł (25% kwoty 2.684 zł), a z racji tego, że poniosła 1.217 zatem pozwana winna zwrócić powódce 556 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego także należało orzec na podstawie art. 100 k.p.c. Ponieważ pozwana wygrała apelację tylko w części, tj. 25%, a łączne koszty postępowania apelacyjnego wyniosły 2.050 zł, w tym po stronie powódki: 900 zł (wynagrodzenie pełnomocnika procesowego), zaś pozwanej: 1.150 zł (900 zł - wynagrodzenie pełnomocnika procesowego, 250 zł - opłata sądowa od apelacji). Pozwana zatem winna ponieść koszty postępowania w zakresie w jakim przegrała apelację, czyli w 25%, powinna więc ponieść koszty w wysokości 512,00 zł (25% kwoty 2.050 zł). W związku z czym należało zasądzić od powódki na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 638 zł jako różnicę między wydatkami pozwanej, a kwotą 512,00 zł.

Sąd Okręgowy określił wysokość wynagrodzenia pełnomocników: na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 roku, poz. 461 ze zm.) i pozwanego – będącego radcą prawnym na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 ze zm.), a w postępowaniu apelacyjnym – na podstawie §2 pkt 4 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 odpowiednio rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).