Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Tomasz Korzeń

Protokolant st. sekr. sądowy Anna Kopala

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2017 roku

sprawy z odwołania K. N.

od decyzji z dnia 5 stycznia 2017 roku

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.

o przyznanie emerytury

zmienia zaskarżona decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 5 stycznia 2017 roku znak: (...) w ten sposób, że zobowiązuje pozwanego do ustalenia wysokości emerytury K. N. przy zastosowaniu 24 % części kwoty bazowej (części socjalnej) obowiązującej w dniu 25 listopada 2016 roku.

SSO Tomasz Korzeń

VI U 106/17 UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5.01.2017 roku, znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonej K. N. prawa do emerytury.

Ubezpieczona K. N. złożyła odwołanie od tej decyzji. Podała, iż domaga się ponownego ustalenia emerytury z uwagi na przepracowanie ponad 30 miesięcy od dnia przyznania świadczenia emerytalnego. Od dnia 1.01.2009 roku pobiera ona bowiem emeryturę wcześniejszą. Osoby urodzone po dniu 31.12.1948 roku, a przed dniem 1.01.1969 roku, które uzyskały prawo do wcześniejszej emerytury (art. 46 w zw. z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i nie spełniają przesłanek do obliczenia emerytury mieszanej (art. 183 ustawy) mogą ubiegać się o ustalenie na nowo podstawy wymiaru emerytury po uzyskaniu powszechnego wieku emerytalnego na zasadach określonych w art. 53 ust. 4 ustawy emerytalnej, o ile podlegały ubezpieczeniom społecznym przez okres co najmniej 30 miesięcy.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania. Podniósł, iż skarżącą wniosła o przyznanie jej prawa do emerytury według starych zasad. Ubezpieczona nabyła w dniu 31.12.2008 roku prawo do emerytury wcześniejszej, zaś w dniu 29.04.2014 roku prawo do emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat i 4 miesiące. K. N. nie jest osobą urodzoną przed dniem 1.01.1949 roku, a więc nie nabywa prawa do emerytury na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczona K. N. urodziła się (...). W dniu 8.12.2008 roku wystąpiła z wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. o prawo do emerytury w wieku obniżonym. Decyzją z dnia 31.12.2008 roku ubezpieczona nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia wypłata emerytury została zawieszona. Decyzją z dnia 12.01.2009 roku organ rentowy wznowił i ponownie ustalił wysokość emerytury skarżącej. W związku z kontynuowaniem zatrudnienia, na wnioski ubezpieczonej organ rentowy dokonywał przeliczenia świadczeń na podstawie art. 112 ustawy z dnia 17.12.1998 roku.

W dniu 12.02.2014 roku K. N. złożyła wniosek o ustalenie prawa do emerytury. Decyzją z dnia 29.04.2014 roku organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury na podstawie art. 24 ust. 1 i 1a pkt 5 ustawy z dnia 17.12.1998 roku. K. N. nabyła prawo do żądanego świadczenia od dnia 22.02.2014 roku tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wypłata świadczenia została zawieszona bowiem okazała się mniej korzystna od świadczenia dotychczas pobieranego. Na wniosek z dnia 13.05.2014 roku ZUS dokonał przeliczenia emerytury skarżącej na podstawie art. 112 ustawy z dnia 17.12.1998 roku. Decyzjami z dnia 25.10.2016 roku pozwany dokonał przeliczenia emerytury ubezpieczonej: a) na podstawie art. 112 ustawy z dnia 17.12.1998 roku i b) na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17.12.1998 roku, przy czym świadczenie to w dalszym ciągu pozostało zawieszone z uwagi na mniej korzystne.

W dniu 25.11.2016 roku K. N. wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury. Dodatkowo wskazała, iż domaga się przyznania emerytury według starych zasad po przepracowaniu co najmniej 30 miesięcy.

Decyzją z dnia 5.01.2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił wnioskodawczyni prawa do emerytury. Pozwany podał, iż skarżąca nabyła prawo do emerytury w wieku obniżonym (decyzją z dnia 31.12.2008 roku), a następnie (decyzją z dnia 29.04.2014 roku) nabyła prawo do emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego (60 lat i 4 miesiące). Nie jest ona osobą urodzoną przed dniem 1.01.1949 roku, a zatem nie przysługuje jej prawo do emerytury na podstawie art. 27 ustawy z dnia 17.12.1998 roku.

K. N. po nabyciu prawa do świadczenia emerytalnego przepracowała ponad 30 miesięcy i podlegała w tym okresie ubezpieczeniom społecznym. bezsporne

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na uwzględnienie.

Stan faktyczny w sprawie nie był sporny.

W ocenie Sądu organ rentowy wydając decyzję odmowną dokonał nieprawidłowej wykładni art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2016.887; dalej jako ustawa).

Art. 53 ustawy stanowi, iż: 1. Emerytura wynosi 1) 24% kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, oraz 2) po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, 3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych - z uwzględnieniem art. 55. 2. Przy obliczaniu emerytury okresy, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. 3. Emeryturę, której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym mowa w art. 21ust. 1 pkt 1 i ust. 2, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru, a następnie emeryturę podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień do emerytury. 4. Przepisu ust. 3 nie stosuje się, jeżeli zainteresowany po nabyciu uprawnień do świadczenia, którego podstawę wymiaru wskazał za podstawę wymiaru emerytury, podlegał co najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. 5. Przepisy ust. 3 i 4 stosuje się odpowiednio, jeżeli podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru emerytury przyjętej do obliczenia świadczenia przedemerytalnego.

Zgodnie zaś z art. 27 ust. 1 ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1.01.1949 roku przysługuje emerytura, jeśli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet, 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet.

Pozwany dokonał wadliwej wykładni art. 53 ust. 4 ustawy przyjmując, iż przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do osób urodzonych przed dniem 1.01.1949 roku. Istota sporu sprowadza się bowiem do ustalenia, czy do emerytury przyznanej skarżącej można zastosować nową kwotę bazową albowiem po przyznaniu emerytury przepracowała ona ponad 30 miesięcy i podlegała w związku z tym ubezpieczeniom społecznym.

Skarżąca od dnia 1.01.2009 roku pobiera emeryturę na podstawie art. 46 ustawy. Przepis ten dotyczy niektórych tylko ubezpieczonych, a mianowicie osób urodzonych po dniu 31.12.1948 roku, a przed dniem 1.01.1969 roku. W nim mieszczą się ubezpieczeni, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego lub też złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz warunki do uzyskania emerytury z art. 29, 32, 33 i 39 ustawy, spełnią do dnia 31.12.2008 roku. Przepis ten należy interpretować jako złagodzenie celów reformy emerytalnej przez pozostawienie dotychczasowych zasad nabywania emerytur dla określonego kręgu osób. Nowelizacje tego przepisu prowadziły do łagodzenia skutków tej reformy, pozostawiając w starym systemie kolejne pokolenia emerytów, którzy z uwagi na krótki staż pracy w nowym systemie narażeni byli na ryzyko niższych świadczeń emerytalnych. Aktywność zawodowa ubezpieczonej w znacznej mierze przypada na okres, gdy obowiązywał inny mechanizm ustalania wysokości emerytury, gdy istotną rolę w ustalaniu świadczenia emerytalnego odgrywała kwota bazowa.

Skarżąca cały czas pobiera emeryturę wcześniejszą, jako świadczenie bardziej korzystne niż ustalone w decyzji z dnia 29.04.2014 roku. Emerytura wcześniejsza obliczana jest z części socjalnej, zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy, czyli 24 % kwoty bazowej z dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę. Emerytura ta składa się także z części stażowej, która zależna jest od podstawy jej wymiar, zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3. Oba te składniki świadczenia emerytalnego są uzależnione od kwoty bazowej, przy czym ta ostatnia przyznawana jest zasadniczo jednorazowo, co można wyrazić zasadą, że do jednego świadczenia przyjmuje się jednokrotnie kwotę bazową z dnia złożenia wniosku o ustalenie prawa do emerytury.

Ustalić należało zatem czy emerytura po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego może być postrzegana jako nowe świadczenie. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14.06.2006 roku (I UZP 3/06, OSNP 2007 Nr 1-2, poz. 22) stwierdził: ”nie jest trafne stanowisko, że emerytura ta stanowi nowe świadczenie, które w związku z tym powinno zostać ustalone z uwzględnieniem reguł dotyczących określenia wysokości emerytury przyznawanej po raz pierwszy w związku ze spełnieniem warunków przewidzianych art. 27 ustawy. Stanowisko to wymagałoby przyjęcia założenia, że prawo do emerytury wcześniejszej wygasło. Przepisy obowiązującego prawa nie dają podstaw do przyjęcia takiego założenia. Ponadto, ustawa nie posługuje się pojęciem nowej emerytury względnie nowego świadczenia. W art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy jest mowa o emeryturze dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury, z czego wynika, że w zakresie tego samego świadczenia - emerytury - w związku ze spełnieniem warunku osiągnięcia wieku emerytalnego następuje jedynie ustalenie na nowo podstawy wymiaru. Ten kierunek interpretacji został powtórzony w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8.05.2008 roku (I UZP 1/08, OSNP 2008 r., Nr 23-24, poz. 353), a następnie zaakceptowany w orzecznictwie sądów powszechnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28.06.2012 roku, III AUa 430/12).

Matematyczny sposób rozwiązań związanych z kręgiem osób urodzonych po dniu 31.12.1948 roku, a przed dniem 1.01.1969 roku, o których mowa w art. 46 ustawy, skłania do tezy, iż jest on skierowany z istoty rzeczy do kobiet, albowiem tylko one mogły do dnia 31.12.2008 roku spełnić warunki z art. 29 ustawy emerytalnej w zakresie wieku (kobiety 55 lat). Mężczyźni (wiek 60 lat) mogą uzyskać to prawo dopiero w 2009 roku (skoro przepis obejmuje ubezpieczonych urodzonych najwcześniej 1.01.1949 roku). Nie mogą oni zatem zrealizować warunku opisanego w art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Przepis ten dotyczy zatem tylko kobiet urodzonych do dnia 31.12.1953 roku (a więc i ubezpieczonej urodzonej (...)), albowiem tylko te osoby są w stanie zrealizować warunek wieku, o którym wyżej mowa. Przy czyn zróżnicowanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn nie stanowi w tym przypadku dyskryminacji, lecz jest przejawem respektowania powszechnie akceptowanej zasady uprzywilejowania wyrównawczego kobiet, uzasadnionego względami społecznymi i szczególna rolą, jaką kobieta ma do spełnienia w rodzinie w naszym kręgu kulturowym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12.12.2007 roku, K 33/07, OTK-A 2007 Nr 11, poz. 162).

Art. 184 ustawy przewiduje uprawnienie do wcześniejszej emerytury dla urodzonych po dniu 31.12.1948 roku, nie obejmuje swym zakresem wypadku opisanego w art. 29 ustawy, czyli wcześniejszej emerytury z uwagi na odpowiednio długi okres ubezpieczenia. Przepis ten dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej legitymowały się wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego. Natomiast art. 46 ustawy ma zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny lub szczególny osiągnęli po dniu wejścia w życie ustawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.01.2012 roku, I UK 325/11).

Mając na uwadze treść art. 183 ustawy, uzyskanie powszechnego wieku emerytalnego w okresie późniejszym od wejścia w życie ustawy emerytalnej skutkuje ukształtowaniem jej proporcji na korzyść nowego systemu emerytalnego. O ile osoby uzyskujące wiek emerytalny w 2008 roku mogły mieć ustaloną emeryturę w schemacie 80 % emerytury obliczonej na podstawie art. 53 oraz i 20 % emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy, o tyle do sytuacji ubezpieczonej (i osób uzyskujących powszechny wiek emerytalny w 2014 roku) obie składki ulegają znacznej zmianie. Jest to proces naturalny gdyż założenie nowego systemu emerytalnego dotyka osób urodzonych po dniu 31.12.1948 roku. Przejściowe złagodzenie przesłanek otwierających drogę do emerytury, a tym samym i jej obliczenia muszą być ograniczone czasowo, tak by osoby pozostające w systemie i wypracowujące w nim swój staż ubezpieczeniowy miały obliczaną emeryturę według nowych zasad.

Przepis art. 183 ustawy umożliwia ustalenie emerytury mieszanej, niemniej jednak nie obejmuje ona osób, które pobrały, tak jak ubezpieczona, emeryturę na podstawie art. 46 ustawy. Nie ma w omawianym przypadku zatem podstaw do obliczenia emerytury w ten sposób. Należy zatem rozważyć czy wykluczenie możliwości ustalenia emerytury mieszanej oznaczana pozostawienie wnioskodawczyni w starym systemie, czy też oznacza to że emerytura po uzyskaniu powszechnego wieku emerytalnego będzie obliczona według nowych zasad.

W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 14.06.2006 roku (I UZP 3/06, OSNP 2007 Nr 1-2, poz. 22) wskazano, iż pogląd o braku wygaśnięcia wcześniejszej emerytury skonstruowany został na tle emerytur dla osób urodzonych przed dniem 1.01.1949 roku. Skoro ustawa nakazuje stosować do wnioskodawczyni rozwiązania jak dla osób urodzonych przed 1.01.1949 roku, to dane rozwiązanie należy uznać za adekwatne nie tylko do wcześniejszej emerytury, lecz także możliwości jej przeliczenia, tak by stosunkowo wąska grupa społeczna (dopuszczalne uprzywilejowanie kobiet urodzonych między 31.12.1948 r., a 31.12.1953 r.) miał swój ekonomiczny wyraz w pełnym tego słowa znaczeniu. W takim założeniu należy przyjąć, że w ustawie doszło do wyodrębnienia podgrupy ubezpieczonych, a mianowicie w obrębie osób urodzonych po dniu 31.12.1948 roku, a przed 1.01.1969 roku, należy dostrzec osoby urodzone po dniu 31.12.1948 roku aż do dnia 31.12.1953 roku (tylko one uzyskały wymagany prawem wiek 55 lat do 31.12.2008 roku), mimo iż wszystkie roczniki z art. 46 ustawy zostały objęte jednym przepisem.

Przepis art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy odnosi się praktycznie do obliczania emerytury, zarówno wcześniejszej jak i „normalnej”, uzyskanych w obrębie jednego systemu, a zatem dotyczy osób urodzonych przed dniem 1.01.1949 roku. Skoro ubezpieczona złożyła w 2009 roku wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury wcześniejszej w myśl starego systemu, to jej zachowanie odczytywać należy jako wybór pozostania w tymże reżimie. W innym bowiem wypadku odstąpiłaby od składania tego wniosku i uzyskałaby wówczas możliwość obliczenia emerytury mieszanej w myśl art. 183 ustawy. Na tle krzyżowania się nowych i starych systemów emerytalnych, Sąd Najwyższy odróżnia emeryturę wcześniejszą od emerytury nabytej w powszechnym wieku emerytalnym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dn. 4.07.2013 roku, II UZP 4/13, OSNP 2013 Nr 21-22, poz. 257).

Skoro zatem ubezpieczonej przysługuje emerytura ustalona na podstawie art. 29 ustawy, to faktycznie jest to ta sama emerytura jaką uzyskał ubezpieczony urodzony przed dniem 1.01.1949 roku. W takiej sytuacji dla obu grup ubezpieczonych są one wyrazem przejściowego utrzymania przywilejów dotyczących możliwości nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku. Art. 46 ustawy w istocie rozstrzyga, które przepisy dotyczące świadczeń z systemu zdefiniowanego świadczenia (zasadniczo przewidzianego dla osób urodzonych przed dniem 1.01.1949 roku) i pod jakimi warunkami (nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego, spełnienie warunków do uzyskania emerytury do dnia 31.12.2008 roku i dawniej rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem) mają zastosowanie także do osób urodzonych w latach 1949 – 1968), regulując kwestie związane z zachowaniem ekspektatyw praw nabytych w starym systemie, a więc pod rządami przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22.03.2016 roku, II UK 104/15).

Ustalenie wcześniejszej emerytury dla osób urodzonych po dniu 31.12.1948 roku należy traktować jako wyjątek od zasady. Osoby te znaczną część lat aktywności zawodowej prowadziły w starym systemie ubezpieczenia społecznego, a więc krótki okres aktywności zawodowej po przyznaniu świadczenia nie wywrze decydującego wpływu na wysokość emerytury. Stąd też istnie silny argument ekonomiczny o konieczności pozostawienia takiej osoby w starym systemie emerytalnym.

W wyroku z dnia 9.08.2012 roku, w sprawie III AUa 699/12, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wskazał, iż osobie, która po przyznaniu emerytury według starego systemu emerytalnego, tj. według zasad z art. 46 ustawy, złożą wniosek o przeliczenie świadczenia w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego i kontynuowaniem ubezpieczenia, mają prawo do przeliczenia świadczenia również według starych zasad. Zgłoszenie wniosku o emeryturę po raz pierwszy dopiero po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego spowoduje konieczność obliczenia świadczenia z zastosowaniem tzw. reguł mieszanych z art. 183 ustawy lub według nowych zasad na podstawie art. 26 ustawy. Tzw. emerytura mieszana z art. 183 ustawy dotyczyć będzie osób, które osiągną wiek emerytalny w latach 2009-2013, a jej obliczenie nastąpi w części na podstawie art. 53 ustawy, a w części na podstawie art. 26 ustawy, o ile osoby te nie przystąpią do otwartego funduszu emerytalnego. Sam przepis art. 183 ustawy nie obejmuje natomiast ubezpieczonych, którzy pobierali już emeryturę na podstawie art. 46 ustawy. Skoro zatem przepis art. 183 ustawy wyłącza z zakresu swego obowiązywania osoby pobierające wcześniejszą emeryturę na podstawie starych zasad z mocy art. 46 ustawy, tym bardziej należy uznać za słuszną argumentację, że osobom tym nie będzie obliczana emerytura według nowych zasad z art. 26 ustawy. Stanowisko to sąd aprobuje w całości.

Reasumując, osoba urodzona po dniu 31.12.1948 roku, a przed dniem 1.01.1969 roku, która uzyskała prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy, i nie spełnia przesłanek do obliczenia emerytury mieszanej z art. 183 ustawy, może ubiegać się o ustalenie na nowo podstawy wymiaru emerytury po uzyskaniu powszechnego wieku emerytalnego na zasadach określonych w art. 53 ust. 4 ustawy, o ile podlegała ubezpieczeniu społecznemu przez okres co najmniej 30 miesięcy.

Stan faktyczny sprawy, w tym okoliczność, iż ubezpieczona po przyznaniu jej świadczenia emerytalnego przepracowała ponad 30 miesięcy i podlegała z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, nie były w sprawie sporne.

Mając na względzie powyższe, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 K.p.c. orzekł jak wyroku.

SSO Tomasz Korzeń