Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 stycznia 2017 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2017 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S.

z udziałem E. K., N. K.

o stwierdzenie nabycia spadku po K. K. (1)

postanawia:

I.  oddalić wniosek E. K. i N. K. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku po K. K. (1),

II.  stwierdzić, że spadek po K. K. (1) zmarłym dnia 29 listopada 2010 roku w T., ostatnio stale zamieszkałym w (...)/1, na podstawie ustawy nabyła żona E. K., córka H. i I. oraz córka K. i E. M. (...) w ½ (jednej drugiej) części każda z nich z dobrodziejstwem inwentarza,

III.  zarządza spis inwentarza po K. K. (1) zmarłym dnia 29 listopada 2010 roku w T., ostatnio stale zamieszkałym w (...)/1 i zleca spis inwentarza komornikowi sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Toruniu M. G.,

IV.  ustala, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie,

V.  zwrócić ze Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Toruniu) wnioskodawcy (...) Sp. Z o. o. z siedzibą w S. kwotę 31,96 zł (trzydzieści jeden złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) tytułem nadpłaconej zaliczki na wydatki.

XI Ns 1107/16

UZASADNIENIE

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. wniosła o stwierdzenie, że spadek po zmarłym w dniu 29 listopada 2010 r, dłużniku K. K. (1) nabyli na podstawie ustawy żona E. K. i córka N. K. oraz o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania. W uzasadnieniu wnioskodawczyni wskazała, że posiada wierzytelność wobec dłużnika K. K. (1) wynikającą z tytułu wykonawczego wydanego przez Sąd Rejonowy w Toruniu z dnia 30.05.2003 r. pod sygn. X Nc 6595/02.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczki E. K. i N. K. wskazały, że nie wiedziały o istnieniu długu.

Na rozprawie w dniu 08.07.2016 r. E. K. i N. K. złożyły wniosek o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. K. (1).

Sąd ustalił, co następuje:

Nakazem zapłaty z dnia 05.02.2003 r. Sąd Rejonowy w Toruniu w sprawie X Nc 6595/02 nakazał pozwanym Z. R. i K. K. (1), aby zapłacili na rzecz powoda Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G. solidarnie kwotę 4 052 zł wraz z odsetkami oraz kwotę 1296 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Wierzytelność wynikająca z przedmiotowego nakazu zapłaty została przeniesiona na (...) sp. z o.o. w S.. Postanowieniem z dnia 05.04.2007 r. Sąd Rejonowy w Toruniu nadał klauzulę wykonalności na rzecz nowego wierzyciela.

( dowód : nakaz zapłaty k. 44, postanowienie k. 45)

Na podstawie przedmiotowego tytułu wykonawczego były prowadzone postępowania egzekucyjne:

- Km 916/2003 przez Komornika Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w Toruniu R. C.;

- Km 1089/07 przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Miastku I. K.;

- Km 494/13 przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Toruniu T. S..

W sprawie 916/2003 E. K. odebrała zawiadomienie o wszczęciu egzekucji. W sprawie Km 1089/07 E. K. odebrała zawiadomienie o zajęciu wierzytelności, ograniczenie zajęcia wynagrodzenia za pracę oraz postanowienie o umorzeniu postępowania z maja 2010 roku. Z postanowienia o umorzeniu postępowania wynikało, że do zapłaty pozostaje kwota 14 112,03 zł, co do której egzekucja okazała się bezskuteczna. W sprawie 1089/07 E. K. zgłaszała telefonicznie Komornikowi, iż jej mąż pracuje na czarno i nie jest w stanie spłacić zadłużenia.

( dowód : akta sprawy Km 916/2003, w tym z.p.o. k. 7; akta sprawy Km 1089/07, w tym z.p.o. k. 22, 33, 50, protokół k. 11, akta sprawy Km 494/13)

K. K. (1) zmarł dnia 29 listopada 2010 r. w T.. W dacie śmierci pozostawał w związku małżeńskim z E. K.. Z jego małżeństwa z E. K. urodziła się córka N. K.. K. K. (1) nie miał innych dzieci biologicznych, ani przysposobionych.

( dowód : odpisy aktów stanu cywilnego k. 3-5, zapewnienie spadkowe k. 38)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny ustalony został na podstawie odpisów aktów stanu cywilnego, zapewnienie spadkowego uczestniczki oraz akt spraw komorniczych Km 916/2003, Km 1089/07 i Km 494/13.

Za w pełni wiarygodne uznano zgromadzone w sprawie dokumenty, gdyż ich prawdziwość i rzetelność nie została zakwestionowana przez uczestników postępowania, a i Sąd nie znalazł jakichkolwiek podstaw do kwestionowania ich prawdziwości.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom uczestniczek E. K. i N. K., że nie wiedziały o długu spadkodawcy względem (...) im. (...) w G. wynikającym z nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym przez Sąd Rejonowy w Toruniu w sprawie X Nc 6595/02, ponieważ nakaz ten był tytułem wykonawczym w sprawach egzekucyjnych: Km 916/2003 Komornika Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w Toruniu R. C. oraz Km 1089/07 Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Miastku I. K.. W obu tych sprawach E. K. odbierała korespondencję w imieniu dłużnika, czego dowodzą potwierdzenia odbioru. W szczególności w sprawie Km 1089/07 uczestniczka odebrała zawiadomienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności, z którego wynikało, że do zapłaty pozostała kwota ok. 14 000 zł. E. K. była wówczas przedstawicielem ustawowym małoletniej N. K., dlatego też jej stan świadomości odnośnie istnienia zadłużenia należy odnieść również do reprezentowanej przez nią osoby małoletniej.

Uczestniczki złożyły wniosek o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, który należało potraktować jako wniosek o zatwierdzenia uchylenia się przez nie od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego.

Zgodnie z art. 1019 § 1 kc jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

§ 2. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

§ 3. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Stosownie do treści cytowanego przepisu działanie spadkobiercy pod wpływem błędu stanowi przesłankę uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Przy ocenie istnienia błędu należy stosować ogólne przepisy kodeksu cywilnego. Z przepisów ogólnych dotyczących wad oświadczeń woli wynika, iż błąd spadkobiercy, który nie złożył w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi dotyczyć treści czynności prawnej (art. 84 § 1 zd. 1 kc) oraz musi być obiektywnie i subiektywnie istotny (art. 84 § 2 kc). Ponadto zgodnie z treścią art. 88 § 2 kc uchylenie się od skutków prawnych działania pod wpływem błędu może nastąpić jedynie w terminie rocznym od jego wykrycia.

Błąd co do treści czynności prawnej może być np. błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy, przedmiotu spadku. Uczestniczki twierdziły, że pozostawały w błędzie co do przedmiotu spadku (istnienia długu spadkowego) – nie złożyły w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku, pozostając w błędnym przekonaniu, że spadkodawca nie pozostawił po sobie długów spadkowych.

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić jedynie błąd prawnie doniosły (istotny), tzn. błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkobierca, który nie złożył w terminie oświadczenia spadkowego, nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, złożyłby takie oświadczenie w terminie (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 2 k.c.). W orzecznictwie zaznacza się przy tym, iż błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (post. SN z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04). O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy" (post. SN z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/11).

W ocenie Sądu błąd uczestniczek co do przedmiotu spadku jest wynikiem niedołożenia przez E. K. należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Uczestniczka miała wiedzę o toczących się postępowaniach egzekucyjnych, odbierała w nich korespondencję, dlatego powinna była ustalić po śmierci męża, czy jego dług względem wnioskodawcy został spłacony. Podkreślić należy, że postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego ze wskazaniem stanu zaległości uczestniczka odebrała w maju 2010 roku, a spadkodawca zmarł w listopadzie 2010 roku. Kilkumiesięczny okres czasu dzielący te zdarzenia nie pozwala na przyznanie E. K. racji, iż mogła nie przypuszczać o zadłużeniu spadkodawcy. W ocenie Sądu błędu uczestniczki co do przedmiotu spadku nie można uznać za usprawiedliwionego okolicznościami sprawy. Niedołożenie należytej staranności należy przypisać również reprezentowanej przez E. K. w tym okresie małoletniej uczestniczce N. K., ponieważ E. K. była jej przedstawicielem ustawowym.

Mając na uwadze powyższe, Sąd w punkcie 1 sentencji oddalił wniosek uczestniczek o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku na podstawie art. 1019 § 1, 2 i 3 kc w zw. z art. 84 § 1 i 2 kc.

Zgodnie z art. 926 § 1 kc powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Dziedziczenie ustawowe wchodzi w grę co do całości spadku, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub gdy żadna z powołanych przez niego osób nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 kc).

Zgodnie z art. 670 § 1 zd. 1 kpc Sąd z urzędu bada kto jest spadkobiercą, a w szczególności bada czy spadkodawca pozostawił testament. Spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu, w konsekwencji czego dziedziczenie po nim powinno nastąpić na podstawie ustawy.

Stosownie do treści art. 931 § 1 i 2 kc w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Spadkodawca K. K. (1) pozostawił żonę E. i córkę N. K..

Zgodnie z treścią art. 1012 kc spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. W niniejszej sprawie zastosowanie znajduje przepis art. 1015 kc w brzmieniu obowiązującym do dnia 18 października 2015 r. oraz art. 1016 kc, ponieważ otwarcie spadku nastąpiło przed dniem 18 października 2015 r. (art. 6 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. z 2015 r., poz. 539). Art. 1015§1 kc stanowi, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zgodnie natomiast z art. 1015§2 kc w brzmieniu obowiązującym do dnia 18 października 2015 r. brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Uchylony w/w ustawą art. 1016 kc, stanowił natomiast, że jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Uczestniczki nie złożyły w terminie oświadczeń spadkowych. Ponieważ w chwili otwarcia spadku N. K. nie mieli pełnej zdolności do czynności prawnych, dziedziczy ona spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015§2 kc w brzmieniu obowiązującym do dnia 18 października 2015 r.), a z tego powodu również E. K. dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1016 kc obowiązujący do dnia 18 października 2015 r.).

W tym stanie rzeczy należało stwierdzić, że spadek po R. H. nabyła żona E. K. i N. K. z dobrodziejstwem inwentarza, o czym orzeczono w punkcie II. sentencji.

Jeżeli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był przedtem sporządzony, sąd wyda postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza (art. 644 kpc).

Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik lub inny organ, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza (§ 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza, Dz. U. 1991, Nr 92, poz. 411).

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w punkcie 3. sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono w punkcie 4. sentencji na podstawie art. 520 § 1 kpc, ponieważ nie było podstaw do odstąpienia od zasady ogólnej orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego.