Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 września 2016 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca SSR Joanna Grzempka

Protokolant sekr. sąd. Ewelina Czarnecka

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2016 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z wniosku W. R. (1)

przy uczestnictwie F. M. (1), Ł. M., E. M., S. M., I. M., A. M. i F. M. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku po L. M.

postanawia:

1.  stwierdzić, że małoletni A. M. i F. M. (2) złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. M. w terminie i oddalić ich wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku;

2.  stwierdzić, że spadek po L. M. zmarłym dnia 17 grudnia 2014 r. w L. mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w T. na podstawie ustawy nabyła z dobrodziejstwem inwentarza córka L. i M. W. Ł. R. w całości;

3.  ustalić, że każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt XI Ns 1337/15

UZASADNIENIE

W. R. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po ojcu L. M..

Sąd ustalił co następuje.

L. M. zmarł dnia 17 grudnia 2015 r. w L., jego ostatnim miejscem zamieszkania był T.. L. M. był rozwiedziony, miał dzieci:

-

F. M. (1), który odrzucił spadek w dniu 27 kwietnia 2015 r. przed notariuszem Ł. C. rep. A nr 1922/2015

-

Ł. M., który odrzucił spadek w dniu 27 kwietnia 2015 r. przed notariuszem Ł. C. rep. A nr 1922/2015

-

W. R. (1), która w dniu w dniu 7 lipca 2015 r. złożyła przed notariuszem A. J. rep. A nr 2691/15 oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza

F. M. (1) ma dzieci: E. M. ur. (...), S. M. ur. dnia (...) oraz I. M. ur. (...) Ł. M. ma dzieci: A. M. ur. (...) i F. M. (2) ur. (...) Oświadczenia spadkowe Ł. M. i F. M. (1) zostały przesłane do Sądu Rejonowego w Toruniu w dniu 30 kwietnia 2015 r. i zarejestrowane pod sygnaturą XI Ns 1115/15 Sad nie powiadomił w trybie art. 640 k.p.c. przedstawicieli ustawowych małoletnich o odrzuceniu spadku.

W dniu 14 kwietnia 2016 r,. F. M. (1) i M. M. złożyli w imieniu małoletnich dzieci oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. M. na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego Poznań –Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 1 marca 2016 r.

dowód:

akt zgonu, k .13, k. 4 akt XI Ns 1115/15

zapewnienie spadkowe, k. 61

akty urodzenia, k. 95-100

oświadczenia spadkowe Ł. M. i F. M. – XI Ns 1115/15

oświadczenia spadkowe I., E. i S. M. – XI Ns 985/16

oświadczenie spadkowe W. R. – XI Ns 1744/15

oświadczenie spadkowe w imieniu E., S. i I. rodz. M. – XI Ns 985/16

W dniu 16 września 2015 r. Ł. M. i Z. M. złożyli wniosek do Sądu Rejonowego w Toruniu o zezwolenie na odrzucenie spadku po L. M. w imieniu małoletnich dzieci A. i F.. Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Toruniu w sprawie I. N. (...) uwzględnił wniosek. Orzeczenie to uprawomocniło się w dniu 30 grudnia 2015 r.

dowód:

postanowienie z dnia 9 grudnia 2015 r. - akta III Nsm 1259/15

W. R. (1) powzięła wiedzę o powołaniu do spadku w trzeciej dekadzie stycznia 2016 r. ( oświadczenie k. 262, niezaprzeczone przez uczestników)

W dniu 18 lutego 2016 r. do Sądu wpłynął wniosek Ł. M. i Z. M., działających jako przedstawiciele ustawowi małoletnich A. i F., o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. W uzasadnieniu wskazali oni, że byli przeświadczeni, iż termin do złożenia oświadczenia biegnie w dalszym ciągu od momentu otrzymania prawomocnego postanowienia sądu rodzinnego, gdy zaś stawili się w kancelarii notarialnej, dowiedzieli się, że termin jest liczony w dalszym ciągu od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Nie mogli oni jednak stawić się wcześniej w kancelarii notarialnej, gdyż Z. M. przebywała w szpitalu.

Ponieważ Ł. M. i Z. M. działali bez profesjonalnego pełnomocnika, Sąd potraktował ich pismo jako wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzucenia spadku w terminie (art. 1019 § 2 k.c.).

Na rozprawie w dniu 12 czerwca 2016 r. Ł. M. i Z. M. jako przedstawiciele ustawowi małoletnich złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku po małoletnich.

Sąd zważył co następuje.

Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W myśl § 2 jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Natomiast stosownie do art 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

(...) spadkodawcy F. M. (1) i Ł. M. odrzucili spadek; spadek odrzucili także zstępni F. M. (1).

W opinii Sądu należał uznać, że spadek odrzucili skutecznie również zstępni Ł. M. – małoletni F. M. (2) i A. M.. Jednocześnie Sąd uznał również, że wniosek małoletnich był bezprzedmiotowy, gdyż w istocie oświadczenia spadkowe w ich imieniu zostały złożone w pierwotnym terminie.

Dla porządku należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1015 k.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili otwarcia spadku, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (§ 1), zaś brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (§ 2).

Na rozprawie w dniu 29 października 2015 r. Ł. M. poinformował, że złożył do sądu rodzinnego wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich i że po uzyskaniu zezwolenia zamierza złożyć oświadczenie tej treści.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone zarówno przez sądem jak i przed notariuszem.

Nie budzi jakichkolwiek wątpliwości w orzecznictwie i praktyce sądowej, że 6-miesięczny termin do złożenia oświadczenia nie biegnie w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku od chwili deklaracji uczestnika, że zamierza takie oświadczenie złożyć. Uczestnik, który oświadcza, że zamierza odrzucić spadek, nie ma wpływu organizację sądu i wyznaczenie posiedzenia w celu odebrania oświadczenia. Tym samym może on poinformować sąd o zamiarze złożenia oświadczenia nawet ostatniego dnia upływu 6-miesięcznego terminu i wówczas samo oświadczenie, nawet jeżeli zostanie odebrane po jego upływie, jest skuteczne.

W niniejszej sprawie, skoro Ł. M. oświadczył w sądzie, iż zamierza odrzucić spadek w imieniu dzieci (po zezwoleniu sądu rodzinnego) i nie wycofał się z tej deklaracji, to jest jasne, że oświadczenie mógł finalnie złożyć przed sądem w niniejszej sprawie. W istocie nie było więc konieczności składania oświadczenia przed notariuszem, ponieważ sąd byłby zobligowany przyjąć oświadczenie w toku niniejszego postępowania.

Powyższe oznacza, że oświadczenie w imieniu małoletnich F. M. (2) i A. M. złożono w terminie.

Niezależnie od powyższego, oświadczenie złożone na rozprawie w dniu 12 września 2016 r. należy uznać za terminowe także z innej przyczyny. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 352/14 (OSNC z 2016 r. nr 5 poz. 63), w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, od której uzależniona jest możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie przez przedstawiciela ustawowego spadkobiercy do sądu opiekuńczego o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, sprawia, że termin ten ulega przerwaniu na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. stosowanego w drodze analogii. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że złożenie wniosku do sądu opiekuńczego jest czynnością przedsięwziętą przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy bezpośrednio w celu uzyskania zgody sądu opiekuńczego umożliwiającej następnie skuteczne i ważne złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego spadkobiercy. Podjęcie zatem przez przedstawiciela ustawowego tej czynności powinno powodować podobne skutki, jak wszczęcie postępowania zmierzającego do uzyskania prejudykatu umożliwiającego dochodzenie roszczenia, a więc prowadzić do przerwy biegu terminu wskazanego w art. 1015 § 1 k.c. Po zakończeniu postępowania termin zatem biegnie nie w dalszym ciągu, lecz na nowo (art. 124 § 1 i 2 k.c. stosowane w drodze analogii).

Podzielając w pełni ten pogląd i argumentację Sądu Najwyższego, należy uznać, że termin do złożenia oświadczenia rozpoczął bieg od nowa 30 grudnia 2015 r. (prawomocność postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku). Zatem gdyby Ł. M. nie oświadczył wcześniej woli złożenia takiego oświadczenia (rozprawa z dnia 29 października 2015 r.), to i tak począwszy od 30 grudnia 2015 r. mógł takie oświadczenie złożyć. Tym samym wniosek z dnia 16 lutego 2016 r., nazwany wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia, należy ponad wszelką wątpliwość uznać za złożony w terminie. Oznacza to, że oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone na rozprawie w następstwie tego wniosku jest skuteczne.

Poza przedstawionymi argumentami można zauważyć, że w myśl art. 643 k.p.c. o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. Istotą tej regulacji jest formalne powiadomienie dalszych spadkobierców o rozpoczęciu biegu terminu do złożenia oświadczenia spadkowego. W przypadku gdy spadkobiercą jest małoletni, oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć każdy z przedstawicieli ustawowych, po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego. W realiach niniejszej sprawy Z. M. nie została formalnie pouczona o skutkach prawnych oświadczenia spadkowego Ł. M.. Nie można zatem a priori uznać, że termin do realizacji przysługującego również jej samej uprawnienia rozpoczął bieg z dniem odrzucenia spadku przez Ł. M..

Reasumując, Sąd uznał, że małoletni F. M. (2) i A. M. odrzucili spadek w terminie, co skutkowało oddaleniem wniosku o zatwierdzenie skutków uchylenia się od braku oświadczenia w terminie jako bezprzedmiotowego (art. 1019 § 2 k.c. a contrario), o czym orzeczono w pkt. 1 sentencji.

Jedynie dla porządku należy zaznaczyć, że treść wniosku przedstawicieli małoletnich nie dawałaby podstaw do jego uwzględnienia. W grę nie wchodził bowiem błąd co do treści czynności prawnej lub co do stanu faktycznego. Przedstawiciele małoletnich powoływali się na przyczyny losowe, które miały skutkować naruszeniem terminu. Takie okoliczności nie są objęte zakresem art. 1019 § 2 k.c.

W pkt. 2 sentencji Sąd stwierdził, że spadek nabyła w całości wnioskodawczyni (art. 931 § 1 k.c.). Ponieważ pozostali uczestnicy nie kwestionowali, iż o powołaniu do spadku dowiedziała się ona w trzeciej dekadzie stycznia 2015 r., i żadne okoliczności nie podważały tego oświadczenia, Sąd stwierdził nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza zgodnie z treścią jej oświadczenia spadkowego.

O kosztach Sąd postanowił w myśl art. 520 § 1 k.p.c.