Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa S. W.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli w Warszawie

z dnia 20 maja 2016 r., sygn. akt I C 3779/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że kwotę 10 379,46 (dziesięć tysięcy trzysta siedemdziesiąt dziewięć 46/100) zł zastępuje kwotą 9 179,46 (dziewięć tysięcy sto siedemdziesiąt dziewięć 46/100) zł;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz S. W. kwotę 2 400 (dwa tysiące czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 2014/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 listopada 2015 roku powód S. W. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 10.379,46 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranego świadczenia w związku z rozwiązaniem zawartej przez strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 17 listopada 2015 r. Referendarz Sądowy w tut. Sądzie uwzględnił żądanie powoda w całości.

W ustawowym terminie pozwany złożył sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie Wydział I Cywilny wyrokiem z dnia 20 maja 2016 r. w W., sygn. akt I C 3779/15 zasądził od pozwanego A. (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda S. W. kwotę 10.379,46 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 03 stycznia 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku; ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty (pkt I); oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II) i orzekł o kosztach procesu (pkt III).

Powyższe rozstrzygniecie zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny:

Na podstawie wniosku z dnia 27 lutego 2012 r., w dniu 29 lutego 2012 r. S. W. zawarł z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną w wysokości 500 zł miesięcznie. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą nr (...).

Kwota składek wpłaconych przez S. W. w okresie od początku do zakończenia umowy (tj. 29 lutego 2012 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.) na konto regularne polisy, według stanu na dzień 7 grudnia 2015 r. wyniosła 8.068 zł, pobrano od niego 427,60 zł tytułem opłaty administracyjnej i 0,45 zł tytułem opłaty za ryzyko. Wobec nie wywiązania się przez powoda z obowiązku uiszczenia składki doszło do rozwiązania umowy w dniu 31 grudnia 2013 r. Po zakończeniu umowy i dokonaniu ostatecznych rozliczeń, wyliczono wartość podstawową polisy równą kwocie umorzenia jednostek (...) na 10.379,46 zł na dzień 3 stycznia 2014 roku. S. W. nie otrzymał jednak żadnej kwoty pieniężnej z tytułu świadczenia wartości wykupu.

Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości odnośnie należności głównej obejmującej zwrot kwoty 10.379,46 zł zatrzymanej przez pozwanego w związku z jej potrąceniem z należnego powodowi świadczenia wypłaty wartości wykupu. W niewielkiej części podlegało natomiast oddaleniu w zakresie żądania odsetkowego.

W sprawie Sąd dokonał indywidualnej kontroli wzorca umownego, zgodnie z art. 385 ¹ k.c., przyjmując, ze powód jest konsumentem, a pobrana kwota nie stanowiła świadczenia głównego. Zdaniem Sądu Rejonowego Ubezpieczyciel przewidział dla ubezpieczonego swoistą sankcję za zerwanie umowy, co rażąco narusza interesy klienta i dobre obyczaje, ponieważ następuje w oderwaniu od skali poniesionych kosztów. Sąd Rejonowy wskazał też, że koszty wyliczane obecnie przez stronę pozwaną były niezależne od powoda, nie miał on informacji co do ich wysokości, ani wpływu na ich poniesienie. W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że kwestionowane zapisy OWU na podstawie, których została pobrana opłata likwidacyjna nie wiążą powódki, a zatem brak było podstaw do zatrzymania kwoty 10.379,46 zł.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgadza się pozwana, zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie punktów I i III. Orzeczeniu temu zarzuciła naruszenie:

1)  art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego aktuariusza;

2)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c., poprzez pominięcie przy ustalaniu stanu faktycznego dokumentacji kosztowej;

3)  art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 13 ust. 4 pkt 2, pkt 5 i pkt 6 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej w zw. z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c, poprzez przeprowadzenie błędnej wykładni postanowień przedmiotowej Umowy statuujących wartość wykupu, skutkującej uznaniem przez Sąd, iż nie określają one głównego świadczenia Pozwanej na rzecz Powoda

4)  art. 385 ¹ § 1 k.c, poprzez uznanie, że postanowienia dotyczące wartości wykupu kształtowały prawa Powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes;

5)  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 18 ust. 2 DzUbezpU, poprzez nieuwzględnienie przy ocenie naruszenia dobrych obyczajów faktu, że zakłady ubezpieczeń są zobligowane tak tworzyć warunki umów, aby bezwzględnie zabezpieczyć pewność wykonywania wszystkich swoich umownych zobowiązań;

6)  art. 65 k.c, poprzez przeprowadzenie błędnej wykładni postanowień umowy łączącej strony skutkującej błędnym wyinterpretowaniem z jej treści, iż to na Powoda przerzucane jest ryzyko wynikającego z niezagwarantowania sobie przez Pozwaną zwrotu prowizji od pośrednika;

7)  art. 385 ² k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c, poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie w sprawie, tj. dokonanie indywidualnej kontroli wzorca umownego z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej w art. 153 DzUbezpU

8)  art. 385 ² k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 405 k.c, poprzez ich niezastosowanie, skutkujące nieuwzględnieniem zarzutu nadużycia prawa przez Powoda oraz pominięciem faktu przyznania przez Pozwaną na rzecz Powoda kwoty bonusu w wysokości 1 200,00 zł, mimo tego, iż kwota ta stanowiła koszty Pozwanej związane z zawarciem przedmiotowej umowy;

9)  art. 65 § 1 i § 2 w zw. z § 30 ust. 4 OWU w zw. z art. 830 § 1 k.c, poprzez przyjęcie, że opłata określona wskaźnikiem wykupu ogranicza ustawowe prawo do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie, w sytuacji, w której postanowienia dotyczące opłaty określonej wskaźnikiem wykupu w żadnym zakresie nie kolidują z normą przewidzianą w art. 830 § 1 k.c;

10)  art. 405 k.c. w zw. art. 409 k.c, poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, iż Pozwana była wzbogacona' kosztem Powoda przy nieuwzględnieniu faktu, że Pozwana zużyła wcześniej bezproduktywnie surogat zatrzymanej opłaty ⁷ określonej wskaźnikiem wykupu — zanim w ogóle dokonała potrącenia tejże opłaty ⁷ (przede wszystkim płacąc prowizję pośrednikowi).

Ponadto z ostrożności procesowej pozwana zarzuciła naruszenie art. 455 k.c. w zw. z art. 817 k.c, poprzez zasądzenie odsetek przed datą wymagalności roszczenia.

W związku z powyższym, wniosła o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w zaskarżonej części, tj. w zakresie zasądzającym od Pozwanej na rzecz Powoda kwotę 10 379,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania za I i II Instancję (w tym kosztów zastępstwa procesowego).

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługuje na uwzględnienie jedynie w niewielkiej części.

Sąd II instancji przyjął za własne poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne stwierdzając, że znajdują umocowanie w prawidłowo ocenionym materiale dowodowym, jak również podzielił w całej rozciągłości wnioski sądu meriti, jako wywiedzione z tych ustaleń w sposób logiczny, przy prawidłowym uwzględnieniu porządku prawnego ( por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 2005 r. IV CK 526/2004).

Sąd Okręgowy podzielił zarzuty apelacji jedynie w części co do kwoty 1200 zł, która to kwota została przyznana powodowi od pozwanej w ramach bonusu przy zawarciu umowy i założeniu, że umowa stron będzie trwać co najmniej przez okres obowiązywania opłat określonej wskaźnikiem wykupu. Mimo iż zapisy OWU nie przewidywały co się dzieje z tą kwotą w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy, żądanie jej zasądzenia od pozwanej zdaniem Sądu Okręgowego stanowi nadużycie prawa. Bonus ten stanowił bowiem swego rodzaju zachętę do długiego oszczędzania, a wobec rozwiązania umowy wcześniej, niż strony to przewidywały w momencie jej zawarcia, zasady współżycia sprzeciwiają się zatrzymaniu go przez powoda. Wobec powyższego Sąd zmienił zaskarżone orzeczenie w tej części na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

W pozostałym zakresie apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Wbrew twierdzeniom skarżącej za bezpodstawny należało uznać zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., albowiem zdaniem sądu II instancji ocena materiału dowodowego została przez Sąd Rejonowy przeprowadzona w sposób wnikliwy, niewątpliwie bez przekroczenia granic zakreślonych treścią powyżej powołanej normy prawnej, a w związku z tym, wbrew twierdzeniom skarżącej nie doszło do naruszenia tego przepisu. Przepis art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy (wartości) dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków. Postawienie tego zarzutu wymaga wykazania przez skarżącą naruszenia przez sąd konkretnych zasad lub przepisów przy ocenie określonych dowodów, czego nie stwierdzono w sprawie ( por. z wyrokami Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05, LEX nr 172176; z dnia 13 października 2004 r., III CK 245/04, LEX nr 174185).

Strona pozwana twierdziła, że wartość wykupu jest świadczeniem głównym i w związku z tym nie może podlegać kontroli na podstawie art. 385 ¹ k.c. Sąd Okręgowy podziela jednak stanowisko Sądu Rejonowego, iż świadczenie to nie ma takiego charakteru.

W umowach ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, główne świadczenia stron ograniczały się do obowiązku zapłaty składki przez ubezpieczonych i świadczenia usług ubezpieczeniowych po stronie ubezpieczyciela, w szczególności spełnienie świadczenia związanego z wystąpieniem zdarzenia ubezpieczeniowego, zaś w zakresie elementu inwestycyjnego umowy - na obowiązku lokowania środków w określone produkty inwestycyjne. Wydaje się być logiczne, że strony zawierając umowę miały przede wszystkim na uwadze ww. dwa aspekty. Nie można bowiem uznać, że osoba należycie dbająca o swoje interesy chciałabym zawrzeć umowę w wyniku, której straci znaczną część zainwestowanych środków. Dlatego też trudno jest uznać w świetle tych postanowień, że wartość wykupu była świadczeniem głównym.

Powyższej oceny nie zmienia fakt, że art. 13 ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 2013 r., poz. 950 j.t. ze zm.) nakazywał ubezpieczycielowi określenie w umowie zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia. Okoliczność, że ustawodawca wymaga, by podmiot prowadzący działalność ubezpieczeniową zawarł w umowie określone zapisy nie oznacza, że jest to świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem strony pozwanej, aby postanowienia OWU dotyczące świadczenia wykupu były zrozumiałe i jednoznaczne. Przedmiotowe postanowienia są sformułowane specjalistycznym, skomplikowanym językiem, opartym na wzajemnych odesłaniach i potrzebie przypisania stanu faktycznego do poszczególnych jednostek redakcyjnych co wskazuje, iż zapisy te są niejednoznaczne. Nawet więc gdyby przyjąć, że świadczenie to stanowi świadczenie główne stron z tego powodu również podlegało by ocenie pod kontem abuzywności.

Wobec powyższego świadczenie wykupu podlegało ocenie pod kątem abuzywności.

Jak wynika z treści art. 385 ¹ § 1 k.c. zakwalifikowanie konkretnego postanowienia jako klauzuli niedozwolonej wymaga łącznego spełnienia następujących przesłanek: a) oceniane postanowienie stanowi element umowy zawartej z konsumentem; b) postanowienie nie zostało z konsumentem indywidualnie uzgodnione; c) postanowienie, o ile określa główne świadczenia stron, nie zostało sformułowane w sposób jednoznaczny; d) postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Pierwsza z przesłanek nie stanowiła przedmiotu sporu pomiędzy stronami. Nie ulegało wątpliwości, że przystępujący do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym działała jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., zaś strona pozwana, która profesjonalnie zajmuje się działalnością ubezpieczeniową występowała w umowie jako przedsiębiorca. W niniejszej sprawie bezsprzecznie nie wykazano również, że skarżone przez stronę powodową postanowienia umowne związane ze świadczeniem wykupu zostały indywidualnie uzgodnione z powodem.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, że kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lipca 2005 roku, I CK 832/04 (Legalis nr 71468) w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku.

Rację ma Sądu I instancji, że postanowienia dotyczące wartości wykupu kształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszając jej interesy. Niewątpliwie co do zasady umowy ubezpieczenia są zawierane na wiele lat. Jednocześnie jednak oczywistym jest, że część klientów ostatecznie podejmie decyzję o wcześniejszym rozwiązaniu z umowy, do czego ma pełne prawo i okoliczność ta stanowi ryzyko przedsiębiorcy prowadzącego działalność ubezpieczeniową. Sposób uregulowania świadczenia wykupu w umowie wskazuje jednak, że swoje ryzyko pozwany jako przedsiębiorca w całości przerzucał na konkretnego konsumenta, drastycznie obniżając wysokość tego świadczenia, w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Kreuje to zdaniem Sądu Okręgowego sytuację rażącej nierównowagi stron, co uznać należy za niedopuszczalne i sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Wreszcie wskazać należy, że w brew twierdzeniom pozwanego podstawy do obciążania konsumenta całością kosztów prowadzonej działalności gospodarczej w przypadku rozwiązania umowy nie stanowi przepis art. 18 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Przepis ten stanowi o obowiązku dokonania takiej kalkulacji składki by umożliwiała ona wykonanie wszystkich zobowiązań i pokrycie kosztów działalności ubezpieczeniowej zakładu ubezpieczeń. W przepisie tym jest mowa o wysokości składki nie zaś o „świadczeniu wykupu”. Strona pozwana nie może wbrew treści cytowanej ustawy przenosić ryzyka działalności na konsumenta w swoistej sankcji za wcześniejsze rozwiązanie umowy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w pkt. 2 sentencji. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. uznając, że powód wygrał postępowanie odwoławcze niemalże w całości.