Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 21 czerwca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Szczytnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2017 r. w Szczytnie na rozprawie

sprawy z wniosku A. K. i R. K.

z udziałem (...) S.A. w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

postanawia:

I.  oddala wniosek,

II.  oddala wniosek uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania.

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy A. K. i D. K. wnieśli o ustanowienie służebności przesyłu, na rzecz uczestnika postępowania (...) Spółka Akcyjna w G. , na nieruchomościach stanowiących własność wnioskodawców, położonych w P., oznaczonych jako działki gruntu nr (...), dla których w Sądzie Rejonowym w Szczytnie prowadzone są księgi wieczyste nr (...) - za wynagrodzeniem w wysokości ustalonej przez biegłego sądowego.

W uzasadnieniu wskazali że, własność nieruchomości mających charakter działek budowlanych nabyli w drodze darowizny - odpowiednio w latach 1984 i 1987. Na tychże nieruchomościach znajduje się fragment linii elektroenergetycznej o długości 57 metrów oraz transformator i 4 słupy wchodzące w skład przedsiębiorstwa uczestnika, dla których strefy ochronne obejmują 570 m2 a ponadto 84 m2 gruntu wyłączonych jest trwale z użytkowania. W związku z tym zwracali się do uczestnika o uregulowanie tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości . Uczestnik zaproponował jednak zbyt niskie wynagrodzenie za ustanowienie służebności a na wezwanie przedsądowe nie udzielił odpowiedzi. Podnieśli przy tym, że uczestnik nie może doliczać do okresu posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej okresu przed 1 lutego 1989 r. - powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.12.2009r. IV CSK 291/09, zgodnie z którym przedsiębiorstwa energetycznego nie można było w tym okresie uznać za posiadacza służebności.

(...) Spółka Akcyjna w G. , wniósł o oddalenie wniosku podnosząc, zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej służebności przesyłu na nieruchomościach wnioskodawców.

W uzasadnieniu podał, że na nieruchomościach których dotyczy wniosek istniała wcześniej linia niskiego napięcia oznaczona jako s- (...) o nazwie P. Osiedla (...). Przebieg obecnej linii nie został zmieniony od 1985r. W dniu 15 września 1982 r. Urząd Gminy wydał decyzję o zatwierdzeniu planu elektryfikacji osiedla mieszkaniowego P. – O., w dniu 6 kwietnia 1983r. wydano decyzję pozwolenia na budowę linii, wzniesione nowe urządzenia a protokołami odbioru przekazano je w 1985 r., do eksploatacji. W odniesieniu do linii na działkach wnioskodawców nastąpiło to protokołem z dnia 23.10.1985 r. Korzystające obecnie z urządzeń przesyłowych przedsiębiorstwo (...) SA w G. jest następcą podmiotów wcześniej posiadających przedmiotowe urządzenia energetyczne na nieruchomościach wnioskodawców. Zarządzeniem nr 0/13 Ministra Energetyki z dnia 31 grudnia 1952r. utworzono Zakład (...) . Zarządzeniem z dnia nr 233 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 r. utworzono przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...) z siedzibą w B., w skład którego włączono Zakład (...) w O.. Zarządzeniem nr 48 z dnia 16 stycznia 1989r. w wyniku podziału ponownie wyodrębniono Zakład (...) w O. , który był przedsiębiorstwem państwowym i został przekształcony w 1993r. w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa a następnie w (...) SA w G. Odział w O. a w lipcu 2007r. w wyniku kolejnego przekształcenia powstała spółka (...) SA w G., która jest obecnym właścicielem i posiadaczem urządzeń elektroenergetycznych.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawcy A. K. i R. K. są właścicielami na prawach wspólności ustawowej nieruchomości stanowiących tereny mieszkaniowe, położonych w P., oznaczonych jako działka nr (...) o pow. 891 m2 oraz 197/5 o pow. 873 m2, objętych księgami wieczystymi nr (...). Własność wymienionych nieruchomości nabyli od poprzednich właścicieli - E. J. i W. J. w drodze umów darowizn zawartych odpowiednio w dniu 18 września 1987r. oraz 3 stycznia 1984 r.

( niesporne, odpisy aktów notarialnych - k.12-17 , wypis z rejestru gruntów – k.18-20, odpisy ksiąg wieczystych – k.20 oraz akta księgi wieczystej nr (...))

Na wyżej wymienionych nieruchomościach znajdują się elektroenergetyczne urządzenia przesyłowe w postaci odcinka linii SN 15 kV oraz stacji transformatorowej. Urządzenia te zostały posadowione na nieruchomości wnioskodawców w obecnym kształcie w latach 1982-1985 w ramach budowy linii energetycznej zasilającej okoliczne osiedle domków jednorodzinnych w P. oraz modernizacji stacji transformatorowej. Do eksploatacji urządzenia te włączono z dniem z dniem 23.10.1985 r. i od tego czasu służą one do przesyłania energii elektrycznej.

(dowód: dokumentacja powykonawcza elektryfikacji Osiedla domków w P. k 62-106 w tym: decyzja o zatwierdzeniu planu realizacyjnego elektryfikacji osiedla z dnia 15 września 1982 r. – k.105, decyzja w sprawie pozwolenie na budowę linii energetycznej, z dnia 6 kwietnia 1983r. – k.106 protokoły pomiarowe i protokoły odbioru technicznego i przekazanie do eksploatacji robót inwestycyjnych i po kapitalnym remoncie z dnia 24.2.1984r. – k.90-101, Protokół odbioru technicznego i przekazanie do eksploatacji robót inwestycyjnych i po kapitalnym remoncie z dnia 23.10.1985r. – k. 65-83 r.)

Obecnym właścicielem i posiadaczem urządzeń przesyłowych jest uczestnik (...) S.A. w G.. Pierwszym posiadaczem urządzeń był Skarb Państwa – reprezentowany kolejno przez przedsiębiorstwa państwowe ,w tym przez Zakład (...) w O.. Następnymi posiadaczami tych urządzeń przesyłowych były kolejno podmioty powstające z przekształcenia w 1993 r. Zakładu (...) w O. w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa, utworzony w 2004 r. Zakład (...) SA w O., który z kolei połączył się ze spółką (...) SA w G. i działał pod firmą (...) SA w G. Oddział w O.. W lipcu 2007r. nastąpiła zmiana nazwy Spółki na obecną: (...) SA w G..

( dowód: Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki nr 233 z dnia 25 listopada 1958r. – k.116, Odpis Rejestru przedsiębiorstw państwowych – k.64, Zarządzenie Ministra Przemysłu nr 48/ORG/89 z dnia 16 stycznia 1989r. – k.130, Akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w Spółkę Akcyjną z dnia 12.07.2003r. – k.151 Odpis KRS – k.45).

Wnioskodawcy w 2014r. zwrócili się do uczestnika pisemnie z wnioskiem o uregulowanie tytułu prawnego do korzystania z urządzeń przesyłowych. W odpowiedzi z dnia 10.10.2014r. uczestnik nie kwestionując roszczeń wnioskodawców zaproponował im ugodę za wynagrodzeniem w kwocie 6.000,-zł. Pismem z dnia 15 marca 2016r. wnioskodawcy wezwali uczestnika do zawarcia umowy ustanowienia służebności przesytu za wynagrodzeniem w kwocie 150.000,- zł . Uczestnik nie udzielił wnioskodawcom odpowiedzi na wezwanie przedsądowe

( bezsporne , pisma stron – k.22-25)

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Bezspornym jest, że na nieruchomości, której własność przysługiwała poprzednikom prawnym wnioskodawców a następnie wnioskodawcom , wzniesione zostały urządzenia przesyłowe przez poprzedników uczestnika. Są to linia energetyczna ze słupami o długości ok. 57 m oraz stacja transformatorowa.

Z twierdzeń uczestnika popartych przedłożoną powykonawczą dokumentacją techniczną wynika, że wzniesienie linii i modernizacja stacji transformatorowej nastąpiło w latach 1982 -1985 a w październiku 1985 r. została sporządzona dokumentacja odbiorów końcowych inwestycji i włączenia urządzeń do eksploatacji. Z dokumentacji przedłożonej przez uczestnika wynika, że najpóźniej od dnia 23 października 1985 r. przedsiębiorstwo państwowe - Zakład (...) w O. przystąpił do użytkowania urządzeń przesyłowych posadowionych na działkach wnioskodawców.

Zarazem uczestnik nie przestawił żadnych dowodów, wskazujących na to, by w procesie inwestycyjnym lub po jego zakończeniu, w jakikolwiek sposób brano pod uwagę prawa właściciela nieruchomości. O braku formalnego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości wnioskodawców ( poza samym prawem ich wybudowania wynikającym z pozwolenia na budowę) świadczy chociażby treść ksiąg wieczystych oraz treść pism wymienionych przez strony przed niniejszym postępowaniem. Przekonywujące są twierdzenia wnioskodawców, podnoszących, że wzniesienie linii przesyłowych na ich gruntach nastąpiło bez uzyskania tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości w zakresie, w którym to czyni obecnie uczestnik.

Zważyć należy, że według aktualnie obowiązującego stanu prawnego, do nabycia przez przedsiębiorcę przesyłowego uprawnień do korzystania z cudzej nieruchomości, wiążących się z posiadaniem na tej nieruchomości urządzeń przesyłowych, może dojść w drodze umowy albo ustanowienia służebności przez sąd, bądź też na skutek zasiedzenia. Zgodnie z art.305 ¹kc, nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 §1 kc prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art.49 §1 przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Według art.305 ²§2kc, jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 kc właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Z treści pism skierowanych przez wnioskodawców do uczestnika przed zainicjowaniem niniejszego postępowania wynika, że uczestnik nie był w istocie rzeczy zainteresowany uzyskaniem formalnego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości uczestników. Nie zainicjował bowiem uczestnik żadnego postępowania w tym kierunku, w szczególności nie wystąpił o zasiedzenie ograniczonego prawa rzeczowego w postaci odpowiedniej służebności. Dopiero w odpowiedzi na wniosek w niniejszej sprawie uczestnik podniósł zarzut zasiedzenia służebności.

Zarzut zasiedzenia okazał się zasadny.

Zgodnie z art. art. 292 kc, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

W niniejszej sprawie, w pierwszej kolejności należało ustalić, czy w trybie zasiedzenia doszło do nabycia służebności przesyłu ( służebności gruntowej o analogicznej treści) na gruntach wnioskodawców a w szczególności czy i kiedy rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia i czy nie został on przerwany oraz czy upłynął on przed wniesieniem przez wnioskodawców wniosku w niniejszej sprawie.

Przesłanką zasiedzenia służebności ( podobnie jak i prawa własności) jest nieprzerwane jej posiadanie przez okres 20 lub 30 lat( art. 172 kc w zw z art. 292 kc

Nie chodzi przy tym o samoistne posiadanie nieruchomości ( jak przy zasiedzeniu własności nieruchomości ) lecz w istocie rzeczy o posiadanie zależne - czyli takie jakie wiąże się z faktycznym korzystaniem z nieruchomości przez podmiot legitymującemu się służebnością przesyłu ( lub służebnością gruntową o takim charakterze). Długość okresu posiadania prowadzącego do zasiedzenia zależy od dobrej bądź złej wiary posiadacza w momencie objęcia nieruchomości (w zakresie służebności) w posiadanie.

Jak wynika z poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń, budowa urządzeń przesyłowych (w tym widocznych dla każdego słupów, przewodów i stacji transformatorowej ) na gruntach wnioskodawców oraz przystąpienie do ich eksploatacji nastąpiło w latach 1982 -1985. Z tymi zatem faktami – wzniesieniem urządzeń przesyłowych i rozpoczęciem ich eksploatacji należy wiązać moment objęcia w posiadanie nieruchomości ( w zakresie służebności) przez działające wówczas w imieniu Skarbu Państwa przedsiębiorstwo państwowe – Zakład (...). Wieńczące proces inwestycyjny dokumenty sporządzone w dniu 23 października 1985 r., w postaci protokołów włączenia urządzeń do eksploatacji, określają zatem datę początkową biegu zasiedzenia w niniejszej sprawie.

Z treści ksiąg wieczystych i aktów notarialnych powołanych przez wnioskodawców wynika wprost, że w chwili wznoszenia urządzeń przesyłowych wiadomym było, że znajdują się one na nieruchomości, nie stanowiącej własności Skarbu Państwa lecz stanowiącej własność osób fizycznych. Nie pozwala to utrzymać domniemania, że objęcie nieruchomości w posiadanie (w związku z przystąpieniem do eksploatacji wybudowanych urządzeń przesyłowych) nastąpiło w dobrej wierze. Oznacza to, iż okres niezbędny do zasiedzenia wynosi w niniejszej sprawie lat 30. Okres ten upłynął z dniem 23.10.2015 r.

Przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ kpc, dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu ( por. uchwała SN z dnia 22.05.2013r. IIICZP 18/13 Lex 1316046). Zasiedzenie następuje przy tym, na rzecz podmiotu, który władał nieruchomością w zakresie odpowiedniej służebności - w dacie upływu terminu zasiedzenia ( art. 176 kc). Własność urządzeń przesyłowych i ich trwały oraz widoczny charakter, nie były w niniejszej sprawie kwestionowane .

Jeśli chodzi o ciągłość posiadania i możliwość doliczenia przez uczestnika okresów posiadania przez poprzedników, w tym przez Skarb Państwa, którego uprawnienia w okresie obowiązywania dawnego art. 128 kc wykonywały przedsiębiorstwa państwowe, Sąd Rejonowy w Szczytnie wyraża pogląd, że co do zasady nie ma przeszkód w doliczeniu wcześniejszych okresów posiadania na podstawie art. 176§1 kc. Wynika to z istoty posiadania i wiążącego się posiadaniem systemu domniemań uregulowanych w przepisach art. 339-341 kc. W szczególności zgodnie z art. 340 kc domniemywa się ciągłość posiadania. Każdorazowo zatem do obalenia domniemania konieczny jest dowód stosownie do art. 6 kc. O ile w niniejszej sprawie wnioskodawcy obalili domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym, to przeciwko ciągłości posiadania nie przedstawili żadnych dowodów.

W ocenie Sądu nie obala domniemania ciągłości posiadania zasada jednolitego funduszu własności państwowej, jaka obowiązywała w polskim porządku prawnym przed 1.02.1989 r., i która była wyrażona w obowiązującym wówczas art. 128 §1 kc. W tamtym okresie, w zakresie praw rzeczowych, przedsiębiorstwa państwowe, mimo organizacyjnej odrębności, nie były odrębnym od Skarbu Państwa podmiotami praw i wykonywały jedynie uprawnienia Skarbu Państwa. Brak owej odrębności wywoływał skutek w postaci niemożności zasiedzenia przez przedsiębiorstwo państwowe służebności związanej z posiadaniem urządzeń przesyłowych na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa. Zarówno bowiem posiadaczem urządzeń ( w wyniku wykonywania uprawnień Skarbu Państwa przez przedsiębiorstwo państwowe) jak i gruntu pozostawał Skarb Państwa. Takich jednak przeszkód nie ma w odniesieniu do gruntów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Nic nie stoi na przeszkodzie przyjęciu, że bieg terminu zasiedzenia służebności rozpoczynał się na rzecz Skarbu Państwa . Zmiana stanu prawnego nastąpiła z dniem 1.02.1989 r., to jest z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989r. o zmianie ustawy kodeks cywilny ( Dz. U. Nr 3 poz.11). Dokonana wówczas nowelizacja art. 128 kc, spowodowała, iż doszło do podmiotowego oddzielenia państwowych osób prawnych ( w tym przedsiębiorstw państwowych ) od Skarbu Państwa. W rezultacie tych zmian, od dnia 1 lutego 1989 r. stało się możliwe zasiedzenie służebności gruntowej przez posiadające urządzenia przesyłowe przedsiębiorstwa państwowe - także w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa ( por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012r. IIICZP 93/11, LEX 1136115).

Posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 kc i mogło prowadzić do zasiedzenia. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2013 r. I CSK 495/12, LEX nr 1365592, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CSK 183/11, LEX nr 1130302).

Podkreślenia wymaga również i to, że pogląd o możliwości doliczenia okresu posiadania prowadzącego do zasiedzenia sprzed uchylenia art. 128 kc znajduje wsparcie w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego . Problem ten szeroko został przedstawiony przy okazji rozważań dotyczących zasiedzenia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwa państwowe w postanowieniu Sądu Najwyższego

z dnia 13 stycznia 2016 r. V CSK 224/15 LEX nr 1977833

Skoro zatem (nawet przy uwzględnieniu najdłuższego możliwego okresu), upłynął już termin prowadzący do zasiedzenia służebności przesyłu, to wnioskodawcy nie mogą się domagać ustanowienia tej służebności w drodze orzeczenia sądowego. Ustalenie faktu zasiedzenia w niniejszej sprawie - jako przesłanki rozstrzygnięcia – jest przy tym dopuszczalne. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008r. II CSK 389/08 Lex 48715).

W tych warunkach Sąd oddalił wniosek .

Z uwagi na to, że uczestnik wcześniej nie powoływał się na zasiedzenie służebności a wręcz z treści jego pism wynikało, że nie kwestionuje zasadności roszczeń wnioskodawców, brak jest podstaw do obciążenia wnioskodawców kosztami postępowania. W istocie rzeczy uczestnik przerzucił na wnioskodawców ciężar formalnego uregulowania swojego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu. Zatem wniosek uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania oddalono, nie znajdując podstaw do odstąpienia od zasady ponoszenia przez uczestników kosztów związanych ze swoim udziałem w sprawie wyrażonej w art. 520§1 kpc.