Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Bogusława Rolki

po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2017 r. sprawy

wnioskodawcy T. B.

- o zadośćuczynienie -

na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 1 lutego 2017 roku

sygn. akt V Ko 76/16

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

2.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

SSO del. Adam Synakiewicz SSA Iwona Hyła SSA Helena Kubaty

Sygn. akt II AKa 132/17

UZASADNIENIE

Sad Okręgowy w Katowicach, wyrokiem z dnia 1 lutego 2017 r. w sprawie o sygn. akt V Ko 76/16 oddalił wniosek T. B. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od 23 października 2008 r. do dnia 23 grudnia 2008 r. a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa. Jednocześnie postanowieniem z dnia 13 lutego 2017 r. na mocy art. 626 § 1 k.p.k., Sąd Okręgowy przyznał od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu kwotę 147,60 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej w sprawie o sygn. akt V Ko 76/16.

Apelację wniósł pełnomocnik ustanowiony z urzędu dla wnioskodawcy, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

- obrazę przepisu prawa procesowego, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i dowolne przyjęcie przez sąd I instancji, że wnioskodawca w okresie od 23 października 2008 r. do dnia 23 grudnia 2008 r. nie leczył się psychiatrycznie,

- obrazę przepisów postępowania, a to art. 552 § 4 k.p.k. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wnioskodawca nie opiera swego roszczenia o ten przepis, podczas gdy wnioskodawca jego zdaniem wykazał w toku postepowania w niniejszej sprawie wystąpienie przesłanek z art. 552 § 4 k.p.k. w tym, w postaci konkretnych dolegliwości i krzywd związanych z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem w okresie od 23 października 2008 r. do 23 grudnia 2008 r. do sprawy o sygn.. akt II K 13/09 Sądu Rejonowego w Chorzowie,

- obrazę art. 553 § 4 k.p.k. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 27 września 2013 r., obowiązującą do dnia 14 kwietnia 2016 r. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w obecnym postępowaniu nie wystąpiły przesłanki do dochodzenia przez wnioskodawcę zadośćuczynienia w związku z dodatkowymi dolegliwościami, związanymi z zastosowaniem środka zapobiegawczego w postaci aresztu nakładczego oraz poprzez przyjęcie, że u wnioskodawcy nie wystąpiły w spornym okresie dolegliwości natury fizycznej i psychicznej, których wnioskodawca by nie doznał, gdyby ten konkretny areszt nie był stosowany,

- błędną interpretację art. 552 a§ 1 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 14 kwietnia 2016 r. poprzez jego niezastosowanie, co mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.

Wskazując na powyższe zarzuty, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia za doznane krzywdy i cierpienia w związku z tymczasowym aresztowaniem w okresie od dnia 23 października 2008 r. do dnia 23 grudnia 2008 r. do sprawy prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chorzowie sygn. akt II K 113/09 w żądanej kwocie, tj. 20.000, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, gdyby zaistniały ku temu ustawowe przesłanki.

Pełnomocnik wniósł ponadto o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego „w całym dotychczasowym postępowaniu apelacyjnym”, oświadczając, że koszty obrony w tych postępowaniach nie zostały pokryte ani w całości, ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja na uwzględnienie nie zasługiwała, a postawione w niej zarzuty okazały się oczywiście bezzasadne.

Wbrew wywodom autora apelacji, ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy były prawidłowe i znajdowały pełne odzwierciedlenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Postępowanie dowodowe w ramach przewodu sądowego zostało przeprowadzone starannie oraz wolne było od braków i uchybień proceduralnych. Sąd I instancji badał i uwzględniał okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść wnioskodawcy, zaś sporządzone przez Sąd I instancji uzasadnienie rozstrzygnięcia odpowiada wymogom formalnym określonym w art. 424 § 1 i 2 k.p.k. oraz w sposób należyty wyjaśnia podstawę faktyczną i prawną orzeczenia. Wskazuje fakty i okoliczności, które zostały ustalone oraz udowodnione i określa dowody na których oparto przedmiotowe ustalenia. Z drugiej zaś strony wymienia fakty, które uznano za nieudowodnione i dowody przeciwne, którym odmówiono waloru wiarygodności. Ponadto prezentuje rzeczowe i szczegółowe wyjaśnienie podstawy prawnej orzeczenia. Na gruncie przedmiotowej sprawy zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne mające znaczenie dla oceny, czy wniosek T. B. o zadośćuczynienie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się obrazy przepisów postępowania, a to art. 7 k.p.k, co według autora apelacji miało mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. Rację miał bowiem Sąd I instancji odmawiając wiary twierdzeniom wnioskodawcy, jakoby tymczasowe aresztowanie stosowane wobec niego w postępowaniu przygotowawczym w sprawie, która następnie toczyła się przed Sądem Rejonowym w Chorzowie pod sygnaturą II K 113/09, skutkowało koniecznością rozpoczęcia leczenia psychiatrycznego. Na tę okoliczność przeprowadzony został dowód z książeczki zdrowia T. B., a z dokumentacji tej jasno wynika, że leczenie to wnioskodawca rozpoczął już w dniu 28 kwietnia 2008 r., a więc w momencie, kiedy zastosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie w innej sprawie, w której stał pod zarzutem popełnienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k. i która to sprawa zakończyła się wydaniem prawomocnego wyroku skazującego go na karę 15 lat pozbawienia wolności (wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach, sygn. akt V K 72/09). Pierwszy kontakt z lekarzem psychiatrą na terenie zakładu karnego wnioskodawca miał w kwietniu 2008 r., a więc znacznie wcześniej, niż twierdzi. Zaczął on wówczas przyjmować leki uspokajające i antydepresyjne. Leczenie ambulatoryjne kontynuował także w 2009 r., kiedy to nie stosowano już wobec niego aresztu w sprawie II K 113/09. Równocześnie podkreślenia wymagało, że w okresie od 23 października 2008 r. do dnia 23 grudnia 2008 r. nie odnotowano w dokumentacji lekarskiej kontaktu z lekarzem psychiatrą. Twierdzenia skarżącego, jakoby w tym okresie wnioskodawca także „leczył się psychiatrycznie” jest zatem zupełnie gołosłowne i niepoparte jakimkolwiek obiektywnym dowodem. Z kolei fakt przyjmowania przez wnioskodawcę w tym okresie leków przepisanych przez lekarza psychiatrę pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia zgłoszonego przezeń roszczenia. Pomiędzy stosowaniem tymczasowego aresztowania, z tytułu którego T. B. wywodzi swe roszczenie, a podjęciem leczenia psychiatrycznego nie ma bowiem jakiegokolwiek związku przyczynowego. Nie wykazał wnioskodawca, aby jego osadzenie do sprawy II K 113/09 wpłynęło w jakikolwiek sposób na pogorszenie się jego stanu zdrowia, który był już zły co najmniej od 28 kwietnia 2008 r., kiedy to zgłosił się po raz pierwszy do lekarza, czy też aby w tym czasie odnotowano u niego inne – dodatkowe - dolegliwości.

Stwierdzić także trzeba, że Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż wnioskodawca był w okresie od 23 października 2008 r. do dnia 23 grudnia 2008 r. tymczasowo aresztowany w sprawie o sygn. akt II K 113/09, która toczyła się przed Sądem Rejonowym w Chorzowie. Pozostawał on pod zarzutem popełnienia przestępstwa z art. 280 § 1 k.k. Areszt zastosowano na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 23 października 2008 r. a uchylono na mocy postanowienia Prokuratora Prokuratury Rejonowej Katowice - Zachód w Katowicach w dniu 23 grudnia 2008 r. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Chorzowie z dnia 30 września 2014 r. sygn. akt II K 13/09 uniewinniono wnioskodawcę od popełnienia zarzuconego mu czynu. Jednocześnie w dniu 21 kwietnia 2008 r. wnioskodawca został zatrzymany, a następnie podejrzany o popełnienie czynu z art. 148 § 1 k.k. Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 23 kwietnia 2008 r. sygn. akt III Kp 527/08 zastosowano wobec niego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Postępowanie w tej sprawie zakończone zostało prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 20 października 2010 r. sygn. akt V K 72/10, którym orzeczono karę 15 lat pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia wolności wnioskodawcy od dnia 21 kwietnia 2008 r. do dnia 24 września 2009 r. i od dnia 24 kwietnia 2010 r. do dnia 20 października 2010 r. Nadto w dniu 24 września 2009 r. wprowadzono wnioskodawcy do wykonania karę 7 miesięcy pozbawienia wolności z innego prawomocnego wyroku.

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje ustalenia faktyczne dokonane przez sąd meriti, ocenę prawną i zapadłe w konsekwencji tych ustaleń rozstrzygnięcie. Nie ma zatem w żadnym wypadku racji skarżący, kiedy zarzuca sądowi I instancji obrazę przepisu art. 553 § 4 k.p.k. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 27 września 2013 r., obowiązującą do dnia 14 kwietnia 2016 r. Otóż Sąd Okręgowy trafnie ustalił, że przepis ten ma w wypadku wnioskodawcy zastosowanie i nie wyklucza możliwości dochodzenia przez niego roszczeń z powodu wykonania środków zapobiegawczych w związku z dodatkowymi dolegliwościami związanymi z tzw. aresztem nakładczym, których wnioskodawca nie doznałby, gdyby ten areszt nie był stosowany. Tym niemniej musiałby on wykazać, że takich dodatkowych krzywd doznał, co w niniejszej sprawie nie miało jednak miejsca. Słusznie konstatuje sąd meriti, że zgromadzone w toku postępowania dowody nie pozwoliły na obiektywne i kategoryczne określenie, który ze skutków stanowi wynik stosowania środka zapobiegawczego w danej, sprawie, a tylko w wypadku konkretnego wyodrębnienia takich krzywd należałoby się wnioskodawcy zadośćuczynienie. Rację ma Sąd Okręgowy twierdząc, że status T. B., jako osadzonego, nie uległ żadnej zmianie na skutek zastosowania aresztu nakładczego w sprawie o sygn. akt II K 113/09. Sąd Apelacyjny w całości podziela rozważania zaprezentowane w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, tak w odniesieniu do okoliczności związanych ze stanem zdrowia wnioskodawcy, jak i rzekomej niemożności korzystania przez niego z określonych uprawnień na terenie jednostki penitencjarnej. Wszak T. B. w spornym okresie nie był osobą skazaną i z takiego statusu nie korzystał. Kara 7 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczona w sprawie Sądu Rejonowego w Katowicach sygn. akt IV K 1329/05 została wprowadzona wnioskodawcy do wykonania dopiero w dniu 29 września 2009 r.

W tym kontekście całkowicie niezrozumiały jest zarzut postawiony w środku odwoławczym, jakoby sąd I instancji naruszył przepis art. 553 § 4 k.p.k. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 27 września 2013 r., obowiązującą do dnia 14 kwietnia 2016 r.

Podobnie chybiony jawi się kolejny zarzut, a to rzekomej obrazy art. 552 § 4 k.p.k. (brzmienie od 15.04.2016 r.) Otóż oczywistym jest, że stosowane wobec wnioskodawcy tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu ustawy obowiązującej do dnia 1 lipca 2015 r. i od dnia 15 kwietnia 2016 r. i sąd odwoławczy tego faktu nie neguje. Tym niemniej przepis ten obowiązywał w okresie do 1 lipca 2015 r. a następnie ponownie od 15.04.2016 r., a przepis, którego naruszenie również skarżący zarzuca, tj. art. 553 § 4 k.p.k. nie obowiązywał nigdy równocześnie z wcześniej cytowanym. Podobnie art. 552 a § 1 k.p.k. obowiązywał wyłącznie w okresie od 1 lipca 2015 r. do dnia 14 kwietnia 2016 r., a zatem w czasie obowiązywania art. 553 § 4 k.p.k. a nie w czasie obowiązywania art. 552 § 4 k.p.k.

Niedozwolonym wydaje się być w tej sytuacji wybiórcze traktowanie de facto trzech porządków prawnych obowiązujących w trakcie całego toczącego się wobec wnioskodawcy procesu i stawianie jednocześnie tak sformułowanych zarzutów, jak czyni to skarżący. Zważyć trzeba jednak, że procedowanie według przepisów obowiązujących w okresie przed 1 lipca 2015 r. i od 15 kwietnia 2016 r. doprowadza do identycznych konkluzji i wniosków, jak zastosowanie przepisów obowiązujących w okresie pomiędzy tymi datami. Jeśli uznać, że tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne, to nie można nie zauważyć, że w tym okresie równocześnie stosowano wobec wnioskodawcy także i inny areszt. Również i w tym wypadku wnioskodawca musiałby wykazać, że krzywdy i cierpienia związane były właśnie ze stosowaniem środka zapobiegawczego w sprawie o sygn. akt II K 113/09, a z przyczyn, o których mowa była już powyżej, byłoby to nieskuteczne.

Rację ma także sąd meriti, kiedy stwierdza, że pozostałe powody, dla których wnioskodawca wystąpił z roszczeniem o zadośćuczynienie (pobyt w przeludnionych i zagrzybionych celach, długotrwałość prowadzonych w sprawie czynności), a także zwrot poniesionych przez niego wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy z wyboru w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Chorzowie, mogą stanowić ewentualną podstawę do dochodzenia roszczeń w innym trybie i na innej podstawie prawnej.

Reasumując, stwierdzić należy, że skoro apelacja nie dostarczyła wystarczających podstaw do wzruszenia zaskarżonego wyroku w kierunku pożądanym przez skarżącego, niezbędnym okazało się orzeczenie o utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku.

O kosztach za postępowanie odwoławcze orzeczono po myśli art. 554 § 4 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k. Z kolei wniosek pełnomocnika wyznaczonego z urzędu dla T. B. o przyznanie na jego rzecz wynagrodzenia za obronę świadczoną w postepowaniu odwoławczym nie został uwzględniony, albowiem pełnomocnik ten nie stawił się na terminie rozprawy głównej, nadsyłając usprawiedliwienie swej nieobecności i nie wnosił o odroczenie rozprawy. Faktem pozostaje, że sporządził on i wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego, niemniej jednak czynność ta należy do zakresu działania pełnomocnika przed sądem I instancji i nie rodzi po stronie Skarbu Państwa obowiązku zapłaty wynagrodzenia za świadczenie nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu odwoławczym. Wynagrodzenie za reprezentowanie wnioskodawcy z urzędu przed sądem I instancji przyznane obrońcy w postanowieniu sądu I instancji z dnia 13 lutego 2017 r. obejmuje również czynności podejmowane przed tym sądem już po wydaniu wyroku i mieszczące się w ramach postępowania pierwszoinstancyjnego, a do takich zaliczyć należy m.in. sporządzenie apelacji. Wynagrodzenie za postępowanie przed Sądem Apelacyjnym w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub ukaranie, aresztowanie lub zatrzymanie – ustalane na podstawie § 17 pkt 6 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714) – mogłoby zostać przyznane wyłącznie wówczas, gdyby pełnomocnik stawił się na rozprawie odwoławczej i na tym terminie reprezentował wnioskodawcę. Podobnie należało nie uwzględnić żądania pełnomocnika wnioskodawcy zawartego w środku odwoławczym, o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w „całym dotychczasowym postępowaniu apelacyjnym”. Najprawdopodobniej skarżący formułuje w ten sposób wniosek o przyznanie na jego rzecz wynagrodzenia za postępowania odwoławcze, które w niniejszej sprawie toczyły się dwukrotnie przed Sądem Apelacyjnym (sygn. akt II AKa 62/16 oraz II AKa 360/16). Zważyć wszak trzeba, że zarówno na posiedzeniu w dniu 9 marca 2016 r., jak i na rozprawie głównej w dniu 16 grudnia 2016 r. pełnomocnik nie stawił się. Zaszła zatem tożsama sytuacja, jak obecnie, w związku z czym wynagrodzenie za udział pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym nie mogło zostać przyznane, a wniosek skarżącego uwzględniony. Co się zaś tyczy żądania „zasądzenia na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów zastępstwa prawnego we wszystkich dotychczasowych postępowaniach”, to uwzględnienie tak sformułowanego żądania jest niemożliwe przede wszystkim z uwagi brak sprecyzowania przez skarżącego o jakie konkretnie fazy procesu chodzi. Nie uniemożliwia to jednak wystąpienia przez pełnomocnika z ewentualnym wnioskiem do Sądu Okręgowego w Katowicach o wydanie kolejnego orzeczenia w trybie art. 626 § 2 k.p.k. w przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu na rzecz wnioskodawcy.

SSO (del.) Adam Synakiewicz SSA Iwona Hyła SSA Helena Kubaty