Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 15 maja 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Sławomir Krajewski (spr.)

Sędziowie: SO Agnieszka Bednarek-Moraś

SO Tomasz Szaj

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2015 r. w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) Finanse Sp. z o.o. w K.

przy udziale (...) Bank SA Centrum Korporacyjne w G.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 16 stycznia 2015 roku, w sprawie sygn. akt Dz.KW. 29901/14, KW nr (...),

postanawia:

oddalić apelację.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2015 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, na podstawie art. 168 § 1 kpc przywrócił wnioskodawcy termin do wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego w sprawie Dz. Kw 13560/14 (I), utrzymał w mocy zaskarżony wpis hipoteki Dz. Kw 13560/14 (II) oraz zwrócił wniosek w części dotyczącej roszczenia o przeniesienie hipoteki w kwocie 6.750.000 zł na opróżnione miejsce przez inną hipotekę (III).

W uzasadnieniu wskazał, iż wnioskiem z dnia 17 czerwca 2014 roku, zarejestrowanym pod numerem Dz. Kw. 13560/14 (...) Finanse Sp. z o.o. w K. wniosła o wpis w dziale IV księgi wieczystej o numerze (...) hipotek wraz z wnioskiem o wpis roszczenia o przeniesienie hipoteki w kwocie 6.750.000 zł na opróżnione miejsce przez inną hipotekę.

Dodał, iż referendarz sądowy dnia 17 lipca 2014 roku dokonał wpisu hipoteki jednakże bez ujawnienia wpisu roszczenia i nie wydał też żadnego orzeczenia w tym zakresie.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż analiza dokumentów załączonych do wniosku, biorąc pod uwagę przesłanki podlegające badaniu w ramach kognicji Sądu wieczystoksięgowego, prowadzi do wniosku, że zaskarżony wpis został dokonany prawidłowo.

Według Sądu w przedmiotowej sprawie wniosek został prawidłowo złożony przez osobę uprawnioną do reprezentowania uprawnionego do nieruchomości opisanej w księdze wieczystej do której skierowany został wniosek. Do wniosku załączono stanowiące podstawę wpisu w oparciu o art. 95 ustawy Prawo bankowe oświadczenie banku z którego wynika, że Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. został udzielony kredyt inwestycyjny, którego zabezpieczeniem będzie hipoteka do kwoty 6.750.000 zł i do kwoty 50.000 zł wpisane w księdze wieczystej do której został skierowany wniosek, której użytkownikiem wieczystym jest wnioskodawca. Sąd pierwszej instancji nadmienił, iż jak wynika z przedmiotowego oświadczenia uprawniony złożył oświadczenie o ustanowieniu wskazanych hipotek, a nieruchomość tam opisana jest tożsama z ujawnioną w księdze wieczystej do której skierowany został wniosek.

Sąd Rejonowy uznał, iż zarzuty podnoszone w skardze nie mogły być podstawą do uchylenia przedmiotowego wpisu. Zdaniem Sądu wprawdzie rację ma skarżący, że referendarz sądowy dokonując wpisu hipoteki nie wydał żadnego orzeczenia w zakresie wpisu roszczenia, jednakże składając wniosek skarżąca nie uiściła należnej stałej opłaty sądowej od wpisu roszczenia w wysokości 150 zł. Uiściła bowiem opłatę w wysokości 400 zł, co stanowi opłatę stałą od wniosku o wpis hipotek (2 x 200 zł).

Sąd I instancji podniósł, iż w związku z nieuiszczeniem od wniosku opłaty stałej w należnej kwocie, należało zwrócić wniosek.

Zaznaczył, iż referendarz sądowy wprawdzie rozpoznał przedmiotowy wniosek, jednakże nie odniósł się do wszystkich jego żądań a skoro wniosek o wpis roszczenia nie został opłacony należało go zwrócić.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca i zaskarżając postanowienie w części, tj. co do punktu II., wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wpisu z dnia 17 lipca 2014 roku, godz. 12:26:55 poprzez jego wykreślenie i dokonanie wpisu hipoteki umownej do kwoty 6.750.000 zł na rzecz (...) BANK SPÓŁKA AKCYJNA CENTRUM KORPORACYJNE W (...) zabezpieczającej wierzytelność wynikającą z umowy nr (...) z dnia 12 czerwca 2014 roku na miejsce z najwyższym pierwszeństwem.

Ponadto apelujący wniósł o zawieszenie postępowania apelacyjnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania o wpis na rzecz (...) BANK SPÓŁKA AKCYJNA CENTRUM KORPORACYJNE W (...) roszczenia o przeniesienie hipoteki na miejsce opróżnione przez inną hipotekę.

Skarżący zarzucił postanowieniu:

I.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy tj.:

1.  § 110 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie żądania wniosku nie muszą zostać rozpoznane łączenie, a co za tym idzie wniosek nie powinien zostać zwrócony w całości, przez co żądanie wpisu hipoteki nie zostało rozpoznane łącznie z żądaniem wpisu roszczenia o przeniesienie tej hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne, podczas gdy oba żądania powinny zostać rozpoznane łącznie, a więc w przedmiotowym postępowaniu istniały podstawy do zastosowania wskazanego przepisu,

2.  § 109 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie wniosek nie może otrzymać biegu tylko co do niektórych żądań, a co za tym idzie możliwy jest zwrot wniosku w części, przez co wniosek o wpis hipoteki nie został rozpoznany łącznie z żądaniem wpisu roszczenia o przeniesienie tej hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne, podczas gdy oba żądania powinny zostać rozpoznane łącznie, a więc w przedmiotowym postępowaniu brak było podstaw do zastosowania wskazanego przepisu,

3.  art. 511 ¹ § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe tj. zbyt późne zastosowanie polegające na dokonaniu zwrotu wniosku w części dotyczącej żądania wpisu roszczenia o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne już po wydaniu przez referendarza sądowego orzeczenia w przedmiocie żądania wpisu hipoteki i równocześnie z wydaniem postanowienia Sądu utrzymującego w mocy orzeczenie referendarza, przez co oba ww. żądania nie zostały rozpoznane łącznie, podczas gdy wskazany przepis powinien zostać zastosowany w ramach czynności wstępnych;

II.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 101 ⁹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy wskazany przepis powinien zostać zastosowany w niniejszej sprawie.

Według skarżącego naruszenie wskazanych przepisów spowodowało nierozpoznanie istoty sprawy ponieważ sąd nie orzekł o żądaniu wniosku.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, iż aktem notarialnym z dnia 18 kwietnia 2014 roku spółka (...) (dalej (...)) ustanowiła hipotekę do kwoty 2.746.575,00 zł na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO RZEMIOSŁA W (...) oraz hipotekę do kwoty 4.003.425,00 zł na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W (...) a także zastrzegła na rzecz tych banków roszczenie o przeniesienie ww. hipotek na miejsce hipoteczne opróżnione przez hipotekę nr 7, tj. hipotekę do kwoty 6.750.000 zł wpisaną na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W POZNANIU. Przedmiotowe roszczenie zostało ujawnione w księdze wieczystej. Według skarżącego właściciel nieruchomości zadysponował więc ww. miejscem hipotecznym przed wykreśleniem hipoteki do kwoty 6.750.000,00 zł wpisanej na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W POZNANIU, której przysługiwało wówczas najwyższe pierwszeństwo. Apelujący wskazał, iż w dniu 16 maja 2014 roku spółka (...) złożyła wniosek o wykreślenie przedmiotowej hipoteki. Z chwilą wygaśnięcia hipoteki nr 7, zgodnie z art. 101 ⁹ u.k.w.h., hipoteki ustanowione na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO RZEMIOSŁA W (...) oraz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W (...) uzyskały miejsce z najwyższym pierwszeństwem. Skarżący zauważył, iż w dniu 17 czerwca 2014 roku spółka (...) wniosła o wpis hipoteki na rzecz PLUS BANKU do kwoty 6.750.000 zł wraz z zastrzeżeniem, że z chwilą wygaśnięcia hipotek wpisanych na pierwszym miejscu do łącznej kwoty 6.750.000 zł nastąpi przeniesienie przedmiotowej hipoteki na opróżnione miejsce. Jednocześnie spółka (...) złożyła oświadczenie o zastrzeżeniu na rzecz PLUS BANKU roszczenia na podstawie art. 101 ⁹ u.k.w.h. Oświadczenie o zastrzeżeniu przez właściciela nieruchomości roszczenia z art. 101 ⁹ u.k.w.h. złożył też Bank.

Apelujący nadmienił, iż w dniu 14 lipca 2014 roku spółka (...) złożyła wniosek o wykreślenie hipoteki do kwoty 2.746.575 zł na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO RZEMIOSŁA W (...) oraz hipoteki do kwoty 4.003.425 zł na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W (...). Dodał, iż w dniu 17 lipca 2014 roku referendarz sądowy dokonał wpisu hipoteki do kwoty 6.750.000 zł na rzecz PLUS BANKU, która to hipoteka została wpisana na trzecim miejscu.

Skarżący podkreślił, iż referendarz sądowy nie wydał jednak żadnego orzeczenia co do roszczenia o przeniesienie ww. hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne. Dopiero w pkt III zaskarżonego postanowienia Sąd zwrócił wniosek z dnia 17 czerwca 2014 roku w części dotyczącej wpisu roszczenia o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne uznając, że w tej części wniosek nie został należycie opłacony, utrzymując jednocześnie w pkt II. zaskarżonego postanowienia w mocy dokonany przez referendarza sądowego wpis hipoteki z dnia 17 lipca 2014 roku.

Apelujący zwrócił uwagę, iż przedmiotowe postępowanie należy do kategorii spraw, w których możliwe jest tylko łączne rozpoznanie zgłoszonych roszczeń. Podniósł, iż z przepisu § 110 u.s.p. wynika, że w takiej sytuacji można wezwać stronę do uzupełnienia braków formalnych jednego z roszczeń (co nie dotyczy niniejszego postępowania z uwagi na art. 511 ¹ § 1 k.p.c.) natomiast nie jest dopuszczalne nadanie sprawie biegu w zakresie tylko niektórych roszczeń. Powołując się na orzecznictwo SN skarżący stwierdził, iż nie w każdym postępowaniu nieprocesowym przepis ten może być zastosowany. Zasadą jest bowiem, że nie można wydać orzeczenia częściowego w odniesieniu do kwestii, co do której orzeczenie powinno być wydane jednocześnie z rozstrzygnięciem o głównym przedmiocie postępowania.

W ocenie apelującego taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Skarżący wskazał, iż wpis roszczenia o przeniesienie przedmiotowej hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne miałby wpływ na określenie pierwszeństwa hipoteki już w momencie dokonywania wpisu tej hipoteki do księgi wieczystej. Ponadto roszczenie o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne jest prawem związanym z hipoteką. Jeśli więc wniosek dotyczy jednocześnie wpisu hipoteki oraz roszczenia o jej przeniesienie to cały wniosek powinien być rozpoznany łącznie.

Apelujący podkreślił również, że na gruncie art. 317 k.p.c., zasadą jest orzekanie przez sąd w jednym wyroku o całości przedmiotu procesu, zaś wydawanie orzeczeń częściowych jest wyjątkiem od tej zasady.

Ponadto skarżący wskazał, iż z ratio legis przepisu § 109 u.s.p. wynika, że przepis ten powinien być stosowany gdy przemawia za tym interes strony. Celem ww. przepisu jest doprowadzenie do szybszego zakończenia postępowania poprzez nadanie biegu tym żądaniom, które nie są dotknięte brakami formalnymi. Przyjmuje się bowiem, że szybkie zakończenie postępowania leży w interesie strony, która to postępowanie zainicjowała. Przepis § 109 u.s.p. nie powinien być jednak stosowany gdy w interesie strony jest łączne rozpoznanie wszystkich żądań (nawet gdy nie jest spełniona przesłanka z par. 110 u.s.p.) i jednocześnie jest oczywiste, że interes ten jest nadrzędny wobec szybkości postępowania. W ocenie apelującego nie budzi wątpliwości, że taka właśnie sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie.

Niezależnie od powyższego skarżący podniósł, iż w toku przedmiotowego postępowania został naruszony przepis art. 511 ¹ § 1 k.p.c. ponieważ zwrot wniosku z dnia 17 czerwca 2014 roku w części dotyczącej wpisu roszczenia o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne nastąpił na bardzo późnym etapie tego postępowania, tj. po wydaniu orzeczenia przez referendarza sądowego co do pozostałej części wniosku i równocześnie z wydaniem postanowienia Sądu utrzymującego w mocy orzeczenie referendarza. Według apelującego jest oczywiste, że zwrot pisma procesowego inicjującego postępowanie powinien nastąpić na wstępnym etapie tego postępowania, co w niniejszym postępowaniu nie miało miejsca. Skarżący wskazał, iż gdyby zwrot wniosku w części dotyczącej wpisu roszczenia został dokonany wcześniej, uzupełniłby braki fiskalne wniosku i mógłby on zostać rozpoznany w całości. Naruszenie art. 511 ¹ § 1 k.p.c. spowodowało zaś, że wniosek z dnia 17 czerwca 2014 roku w części dotyczącej wpisu roszczenia nie został rozstrzygnięty do chwili obecnej, przy czym roszczenie to jest ściśle związane z wpisem hipoteki i ma wpływ na jego treść (w zakresie określenia pierwszeństwa hipoteki).

Według apelującego naruszenie ww. przepisów postępowania miało istotny wpływ na wynik sprawy ponieważ gdyby ich nie naruszono Sąd zastosowałby art. 101 ⁹ u.k.w.h. i hipoteka na rzecz PLUS BANKU do kwoty 6.750.000 zł zostałaby wpisana na miejscu z najwyższym pierwszeństwem. Skarżący zauważył, iż wniosek taki wynika z następujących przesłanek:

-

w dniu wydania orzeczenia o wpisie tj. 17 lipca 2014 roku hipoteki ustanowione na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO RZEMIOSŁA W (...) oraz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W (...) podlegały już wykreśleniu z uwagi na fakt, że wygasły;

-

w dniu 17 czerwca 2014 roku właściciel nieruchomości złożył wniosek o ujawnienie w księdze wieczystej roszczenia PLUS BANKU o przeniesienie hipoteki tego banku na miejsce opróżnione przez ww. hipoteki. Właściciel nieruchomości zadysponował więc miejscem hipotecznym, które było zajmowane przez ww. hipoteki jeszcze przed ich wygaśnięciem;

-

gdyby nie naruszenie wskazanych wyżej przepisów postępowania wpis hipoteki na rzecz PLUS BANKU nastąpiłby jednocześnie z wpisem roszczenia o przeniesienie tej hipoteki na miejsce hipoteczne opróżnione przez hipoteki wpisane na rzecz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO RZEMIOSŁA W (...) oraz BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W (...),

-

art. 101 ⁹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece przewiduje „automatyczne” (ex lege) działanie roszczenia o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne jeśli roszczenie to zostało ujawnione w księdze wieczystej. W sytuacji gdy miejsce hipoteczne stanie się wolne przed wpisem roszczenia o przeniesienie ale po złożeniu wniosku o wpis tego roszczenia należy przyjąć, iż „wpis roszczenia będzie miał moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o jego dokonanie ale przejście hipoteki na opróżnione miejsce nastąpi zgodnie z art. 101 ⁹ zdanie drugie tj. wprawdzie również z mocą wsteczną ale nie od chwili złożenia wniosku o ujawnienie roszczenia, a od chwili opróżnienia się przyrzeczonego miejsca hipotecznego”;

-

wobec powyższego roszczenie o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne wpłynęłoby na pierwszeństwo hipoteki w tej samej chwili w której zostałoby wpisane do księgi wieczystej ponieważ w chwili tej istniałaby już hipoteka z którą to roszczenie jest związane oraz nie istniałyby już hipoteki z wyższym pierwszeństwem. W rezultacie hipoteka do kwoty 6.750.000,00 zł na rzecz PLUS BANKU powinna zostać od razu wpisana na pierwszym miejscu.

W uzupełnieniu powyższych uwag apelujący stwierdził, iż skutek o którym mowa w art. 101 ⁹ u.k.w.h. następuje niezależnie od wpisu do księgi wieczystej uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Zdaniem skarżącego jest tak ponieważ fakt wcześniejszego ujawnienia roszczenia o ustanowienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne oznacza, że właściciel nieruchomości już wcześniej zadysponował pierwszeństwem po hipotece, która wygaśnie. Jeśli więc nie złoży wraz z wykreśleniem dotychczasowej hipoteki wniosku o wpis uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, roszczenie o ustanowienie hipoteki nadal jest chronione. Apelujący nadmienił, iż wykreślenie hipoteki zajmującej dotychczas dane miejsce i wpis na tym miejscu hipoteki objętej roszczeniem o przeniesienie mają charakter deklaratoryjny i uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem w ogóle tutaj nie występuje.

Ponadto skarżący zaznaczył, iż wobec „automatycznego” działania roszczenia z art. 101 ⁹ u.k.w.h. wpis hipoteki na przyrzeczonym miejscu ma w przypadku ujawnienia roszczenia o przeniesienie jedynie charakter deklaratoryjny.

Apelujący wyjaśnił, że punktem wyjścia dla jego twierdzeń było założenie, iż sąd wieczystoksięgowy ocenia wniosek o wpis według stanu rzeczy istniejącego w chwili orzekania, a nie w chwili złożenia wniosku. Skarżący nadmienił, iż znana jest mu uchwała SN z dnia 16 grudnia 2009 roku (III CZP 80/09), w myśl której Sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu. Apelujący podkreślił jednak, że przedmiotowa uchwała została podjęta na gruncie szczególnego stanu faktycznego i powinna mieć zastosowanie tylko w sytuacjach do niego zbliżonych. Wskazał, iż Sąd Rejonowy powołując się na powyższą uchwałę nie dostrzegł, że jej rozstrzygnięcie dotyczyło odmiennego stanu faktycznego, gdyż dotyczyła ona rozporządzeń nieruchomościami w tym samym czasie przez dłużnika i wierzyciela w celu udaremnienia egzekucji, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

W piśmie z dnia 28 kwietnia 2015 r. zatytułowanym „Uzupełnienie apelacji” skarżący podniósł dodatkowo zarzut naruszenia art. 317 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez jego zastosowanie, podczas gdy w niniejszej sprawie brak było podstaw do zastosowania wskazanego przepisu, przez co żądanie wpisu hipoteki nie zostało rozpoznane łącznie z żądaniem wpisu roszczenia o przeniesienie tej hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne, podczas gdy oba żądanie powinny zostać rozpoznane łącznie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Na wstępie zauważyć należy, iż w treści wniosku z dnia 17 czerwca 2014 roku (k.668) wnioskodawca - (...) Sp. z o.o. wniósł o ustanowienie hipoteki do kwoty 6.750.000,00 zł na rzecz (...) BANK S.A. z zastrzeżeniem, że z chwilą wygaśnięcia hipoteki wpisanej na pierwszym miejscu do kwoty 6.750.000,00 zł nastąpi przeniesienie wnioskowanej hipoteki na opróżnione miejsce. W kolejnej rubryce sformułowano żądanie ustanowienia na czwartym miejscu hipoteki do kwoty 50.000 zł na rzecz (...) BANK S.A. zgodnie z umową (...) z dnia 12 czerwca 2014 roku.

W dniu 17 lipca 2014 r. dokonano wpisu hipotek jednakże bez ujawnienia wpisu roszczenia, Sąd Rejonowy nie wydał też żadnego orzeczenia w tym zakresie.

Zgodnie z art. 191 k.p.c. powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu. Na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. przepis ten ma zastosowanie również do innych rodzajów postępowań. W przepisie art. 191 k.p.c. przewidziana została możliwość dochodzenia przez powoda w jednym pozwie przeciwko temu samemu pozwanemu kilku roszczeń, z których każde mogłoby być dochodzone odrębnym pozwem. Dla takiego ukształtowania żądań pozew musi spełniać wskazane warunki, do których należą: jednopodmiotowość stron (chyba że ma miejsce współuczestnictwo materialne, jednolite i konieczne), dla wszystkich zgłoszonych żądań został przewidziany ten sam tryb postępowania, żadne z tych roszczeń nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym, zachodzi właściwość sądu ze względu na ogólną wartość roszczeń oraz bez względu na wartość przedmiotu sporu. O istnieniu tych warunków decyduje sąd na podstawie przytoczonych przez powoda okoliczności. Połączone mogą być roszczenia niepozostające ze sobą w związku, oparte na innej podstawie faktycznej oraz wynikające z różnych uprawnień materialnoprawnych. Zasadność poszczególnych roszczeń podlega oddzielnemu badaniu i rozpoznaniu; każde z nich zachowuje samodzielność procesową i orzeczenie o każdym z nich wywiera skutki objęte art. 366 k.p.c. Sąd może przeprowadzić oddzielną rozprawę co do niektórych z połączonych roszczeń (art. 218 k.p.c.) oraz wydać wyrok częściowy, z zachowaniem warunków z art. 317 k.p.c. Zgodnie z art. 21 k.p.c., podlegają zliczeniu wartości przedmiotu sporu roszczeń dochodzonych łącznie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r., III CZP 58/13). Przepis powyższy na podstawie art. 13 § 2 ma zastosowanie również do postepowania nieprocesowego, w tym przedmiotowego postępowania wieczystoksięgowego.

Wbrew twierdzeniu skarżącego, w jednym wniosku z dnia 17 czerwca 2014 roku sformułowano trzy żądania dotyczące trzech różnych roszczeń. Mianowicie o: 1. ustanowienie hipoteki do kwoty 6.750.000,00 zł na rzecz (...) BANK S.A.; 2. zastrzeżenie, że z chwilą wygaśnięcia hipoteki wpisanej na pierwszym miejscu do kwoty 6.750.000,00 zł nastąpi przeniesienie wnioskowanej hipoteki na opróżnione miejsce i 3. ustanowienie na czwartym miejscu hipoteki do kwoty 50.000 zł na rzecz (...) BANK S.A.

Stosownie do przywołanego wyżej art. 191 k.p.c. w niniejszej sprawie możliwe było dochodzenie wskazanych roszczeń w jednym wniosku. W przypadku każdego z roszczeń występowali ci sami uczestnicy, żądania mogły być rozpoznane w tym samym trybie postępowania, a także wystąpiła tożsamość rodzajowa żądań. Jednakże nie może ujść uwadze, że każde ze sformułowanych we wniosku żądań, mogłoby równie dobrze zostać rozpoznane w osobnym postępowaniu. Niewątpliwie więc nastąpiła tu kumulacja roszczeń.

Przepis art. 43 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych stanowi, że opłatę stałą w kwocie 150 złotych pobiera się od wniosku o wpis praw osobistych i roszczeń. Zgodnie z art. 42 ust. 1. opłatę stałą w kwocie 200 złotych pobiera się od wniosku o wpis w księdze wieczystej własności, użytkowania wieczystego lub ograniczonego prawa rzeczowego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Problem wysokości należnej opłaty od pisma zawierającego kilka roszczeń, w sytuacji, gdy dla danego rodzaju sprawy przewidziana jest opłata stała, został omówiony w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 2 grudnia 1959 r., sygn. akt II CO 10/59, LEX nr 1634888, Sąd Najwyższy wskazał, że o tym, czy wpis stały należy uiścić tylko raz albo kilkakrotnie, decyduje gospodarcza doniosłość dochodzonych roszczeń. Decydujące znaczenie ma okoliczność, czy mimo zaspokojenia powoda co do jednego z odrębnych roszczeń utrzymują się w mocy dalsze dochodzone roszczenia, czy też przeciwnie na skutek spełnienia świadczenia na podstawie jednego z dochodzonych roszczeń gasną wszystkie dalsze. Z kolei w postanowieniu z dnia 9 listopada 1962 r., II CZ 123/62, OSNC 1963, nr 12, poz. 269, Sąd Najwyższy stwierdził wprost, że kumulacja powództw, od których pobiera się wpis stały, uzasadnia pobranie od pozwu dotyczącego skumulowanych powództw odpowiedniej wielokrotności wpisu stałego (obecnie: opłaty stałej) lub kilku różnych wpisów (obecnie: opłat) stałych; należy to odnieść również do połączenia opłaty stosunkowej z opłatą stałą. Sąd Najwyższy zauważył, że o wysokości opłaty decyduje liczba pism i liczba roszczeń procesowych.

Wniosek o wpis hipoteki oraz wniosek o wpis roszczenia wierzyciela o przeniesienie hipoteki na określone miejsce po jego zwolnieniu się, stanowią różne żądanie, które właściciel nieruchomości może sformułować zarówno w jednym wniosku, jak i w dwóch odrębnych wnioskach.

Zgodnie z art. 101 ⁹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece roszczenie wierzyciela hipotecznego o przeniesienie jego hipoteki na miejsce opróżnione przez inną hipotekę może być ujawnione w księdze wieczystej. W takim przypadku hipoteka uzyskuje przyrzeczone miejsce, z chwilą gdy stało się wolne. Omawiane roszczenie może być wpisane do księgi wieczystej, a po jego dokonaniu hipoteka uzyskuje przyrzeczone miejsce z chwilą, gdy stało się wolne. Wniosek o wpis roszczenia, zgodnie z art. 626 ² k.p.c., może złożyć właściciel nieruchomości lub wierzyciel, którego hipoteka ma być przeniesiona na zwolnione miejsce. Wpis ma charakter deklaratoryjny i jest fakultatywny (Ewa Bałan-Gonciarz, Helena Ciepła, Komentarz do art.101(9) ustawy o księgach wieczystych i hipotece, LEX). Jak akcentuje się w piśmiennictwie, w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości ustanowił hipotekę z zastrzeżeniem ujawnienia roszczenia wierzyciela, któremu ona przysługuje, sąd wieczystoksięgowy powinien najpierw rozpatrzyć wniosek o ustanowienie hipoteki, a następnie wniosek o wpis roszczenia o przeniesieniu na opróżnione miejsce hipoteczne. Dzięki mocy wstecznej wpisu w księdze wieczystej (art. 29 KWU) w chwili rozpatrywania wniosku o ujawnienie roszczenia hipoteka będzie istniała. Wierzyciel będzie więc mógł de facto otrzymać hipoteką wprawdzie z pierwszeństwem dalszym, ale i równoczesnym przyrzeczeniem, że hipoteka będzie mogła "przesunąć" na miejsce wyższe z chwilą, gdy stanie się ono wolne (Komentarz do 1019: KWU Heropolitańska 2014 wyd. 2 / Tułodziecka, Legalis). Należy podkreślić, że roszczenie wpisane staje się skuteczne względem osób trzecich z mocą wsteczną od chwili złożenia wniosku (art. 29 KWU). Wierzyciel może dochodzić jego wykonania wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości (art. 17 KWU). Ustawa nie wyjaśnia źródła powstania roszczenia wierzyciela hipotecznego. Przyjmuje się, że źródłem tego roszczenia jest umowa zawarta pomiędzy właścicielem nieruchomości obciążonej a wierzycielem hipotecznym przed opróżnieniem się któregoś z miejsc hipotecznych (por. T. Czech, Hipoteka..., s. 603 i n.; M. Deneka, Księgi wieczyste..., s. 262). Takim źródłem może też być zapis testamentowy [por. B. S. (w:) Hipoteka po nowelizacji..., s. 490]. Tak w umowie, jak i we wpisie należy określić, jakie wierzytelności ma zabezpieczać przyszła hipoteka - bez tego określenia umowa i zapis będą nieważne.

W związku z tym należy wskazać, że ujawnienie roszczenia o przeniesieniu na opróżnione miejsce hipoteczne ma odmienną podstawę niż ujawnienie hipoteki w księdze wieczystej. Niewątpliwie roszczenie to może być przedmiotem odrębnego rozpoznania przez sąd wieczystoksięgowy, tak jak miało to miejsce w niniejszej sprawie.

Wskazuje na to także unormowanie art. 101 ⁴ ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który głosi, że w razie wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisania na jej miejsce innej hipoteki, właściciel nieruchomości może zachować uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, jeżeli jednocześnie z wykreśleniem hipoteki uprawnienie to zostanie wpisane do księgi wieczystej. Oznacza to, że miarodajnym i ostatecznym momentem dla zgłoszenia i rozpoznania takiego roszczenia jest chwila wykreślenia hipoteki w miejsce której ma zostać wpisana hipoteka ustanowiona na rzecz wnioskodawcy, nie zaś chwila wpisu tej ostatniej hipoteki.

W konsekwencji każde z żądań wymienionych we wniosku ma charakter odrębnego wniosku uzasadniającego obowiązek uiszczenia za każde z nich osobnej opłaty oraz mogącego stanowić przedmiot odrębnego rozpoznania.

Zawodowy pełnomocnik skarżącej uiścił zaś opłatę w wysokości 400 zł (2 x 200 zł), mimo iż wniosek zawierał faktycznie trzy żądania. Prawidłowo określona wysokość opłaty wynosiła w sprawie 550 zł i składało się na nią 2 x 200 zł tytułem opłat od wniosków o wpis hipoteki oraz 150 zł tytułem wniosku o wpis analizowanego powyżej roszczenia. Okoliczności tej skarżący zresztą nie kwestionuje.

Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował się do § 109 regulaminu urzędowania sądów powszechnych i nadał bieg pozostałym dwóm żądaniom, co do których opłata została uiszczona w należnej wysokości. Jak już wywiedziono powyżej nie ma podstaw do przyjęcia, że wszystkie trzy żądania wniosku musiały być rozpoznawane jednocześnie. Żądanie wpisu roszczenia może być bowiem równie dobrze zgłoszone i rozpoznane później, niezależnie od wpisu hipoteki.

Opłata od wniosku uiszczona przez pełnomocnika wnioskodawczyni dotycząca żądania wpisania roszczenia nie została wraz z wnioskiem uiszczona, a zatem słusznie uznał Sąd Rejonowy, że wniosek o dokonanie tego wpisu podlegał zwrotowi na podstawie art. 511 ¹ § 1 k.p.c.

Zgodnie bowiem z art. 511 ¹ k.p.c. w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz w postępowaniach rejestrowych wniosek podlegający opłacie stałej, który nie został należycie opłacony, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie tej opłaty. W zarządzeniu o zwrocie pisma należy wskazać wysokość należnej opłaty stałej (§ 1). W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma z przyczyn określonych w § 1 wnioskodawca może uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata została wniesiona we właściwej wysokości, wniosek wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu wniosku z tej samej przyczyny.

Na tej podstawie stwierdzić należało, że Sąd pierwszej instancji zasadnie zwrócił wniosek złożony przez zawodowego pełnomocnika, od którego nie została uiszczona opłata w należnej wysokości.

Zauważyć jeszcze należy, ze wobec uiszczenia przedmiotowej opłaty w kwocie 150 zł, w dniu 11 lutego 2015 roku, a więc z zachowaniem tygodniowego terminu od doręczenia pełnomocnikowi skarżącego odpisu postanowienia z dnia 16 stycznia 2015 roku, wniosek ten będzie podlegał rozpoznaniu w dalszym toku postępowania, jako złożony w dniu 17 lipca 2014 roku, równocześnie z wnioskiem o wpis obu hipotek.

Na koniec zważania wymaga, że nie jest możliwe na obecnym etapie postępowania uwzględnienie ewentualnego żądania apelacji. Tym bardziej, że wpis hipotek został dokonany prawidłowo i zgodnie z wnioskiem. Zajętymi nadal pozostają miejsca pierwsze i drugie.

Mając na uwadze wszystko powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji postanowienia.