Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SO del. Tomasz Madej

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lipca 2017 r. w B.

sprawy z odwołania P. G. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy P. G. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 października 2016 r. sygn. akt IV U 719/16

I.  oddala apelację:

II.  przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do rozpoznania żądanie P. G. (1) ponownego ustalenia wysokości jego świadczenia zawarte w odwołaniu z dnia 28 kwietnia 2016r. (k.2) oraz w piśmie z dnia 24 maja 2016 r ( k.9).

III.  odstępuje od obciążania odwołującego się kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego.

Sygn. akt III AUa 1229/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 marca 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. dokonał waloryzacji emerytury P. G. (1) na podstawie art. 88 i art. 89 ustawy z dnia 17.12. 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 748, ze zm.).

P. G. (1) w odwołaniu od tej decyzji twierdził, że na dzień 29 lutego 2016r. organ rentowy, przyjął zaniżony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, gdyż nie uwzględnił wszystkich składników wynagrodzenia, właściwej waloryzacji i stażu pracy przy pierwszej decyzji rentowej.

Po wezwaniu do sprecyzowania odwołania wnioskodawca stwierdził, że wskaźnik wysokości podstawy jego emerytury powinien wynosić 250%, natomiast organ rentowy wyliczył na 173,85%. Wyjaśnił, że od 1991 r. przedłożył organowi rentowemu „wszystkie możliwe dowody". Skarżący żądał nadto wyliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kwartałami z lat 1989,1990 i 1991, przedstawiając własne wyliczenie (k. 12). Twierdził, że każda kolejna waloryzacja jest dla niego niekorzystna wskutek błędu przy wyliczeniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru jego renty w 1991r. Żądał nadto uwzględnienia, że od 1997r. jest całkowicie niezdolny do pracy.

W odpowiedzi ZUS domagał się oddalenia odwołania wskazując, że wysokość przysługującego wnioskodawcy świadczenia została rozstrzygnięta wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 09.05.2014r. (IV U 1501/14) i wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21.01.2015r. (III AUa 1227/14). Natomiast waloryzacja emerytury została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami. Do odwołania nie zostały dołączone żadne nowe dowody a jedynie pismo Biura Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 09.02.2016r. wyjaśniające wnioskodawcy zasady dowodzenia wysokości wynagrodzenia.

Wyrokiem z dnia 6 października 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił , iż wnioskodawca P. G. (1) ur. (...) , pobiera emeryturę poczynając od dnia 18 maja 1999 r. na podstawie decyzji ZUS z dnia 2 czerwca 1999 r. Do ustalenia jej wysokości przyjęto 33 lata okresów składkowych i nieskładkowych. Podstawę ustalenia wysokości emerytury stanowiła podstawa wymiaru renty, którą wnioskodawca pobierał od dnia 6 stycznia 1992 r. Podstawa wymiaru renty obliczona została z kolejnych 3 lat kalendarzowych wybranych przez wnioskodawcę z ostatnich 12 lat kalendarzowych. Decyzją z dnia 26 listopada 1999 r. organ rentowy przeliczył emeryturę wnioskodawcy, przyjmując do ustalenia jej podstawy 20 lat kalendarzowych przyjętych z całego okresu ubezpieczenia , ustalając (...) na 167,41 % . Następnie , na skutek wyroku SO w Białymstoku z dnia 13 lipca 2000 r. organ rentowy wydał kolejną decyzję przeliczającą skarżącemu emeryturę przy przyjęciu wskaźnika (...) w wysokości 173.85%. Do ustalenia wybrano najkorzystniejsze wynagrodzenia ubezpieczonego osiągane w latach 1965-1981, 1983, 1988 oraz 1989 .

Kolejną decyzją z dnia 24 stycznia 2003 r. ustalono wnioskodawcy świadczenie emerytalne od dnia 1 października 1999 r. z uwzględnieniem 33 lat i 2 miesięcy okresów składkowych i 1 miesiąca okresów nieskładkowych .

W dniu 30 listopada 2011 r. wnioskodawca złożył wniosek o ponowne przeliczenie jego emerytury i uwzględnieniem (...) z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych z całego okresu zatrudnienia ( 1966-1975). Wniósł także o uwzględnienie należnych składników wynagrodzenia mających wpływ na wysokość świadczenia oraz wyrównanie należności na nowych zasadach .

Decyzją z dnia 14 grudnia 2011 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy przeliczenia wysokości emerytury we wskazanym kierunku .

Sąd Okręgowy w Łomży III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 14 marca 2012 r. oddalił odwołanie P. G. (1) od ww. decyzji. W ocenie tego Sądu aktualna wysokość emerytury ustalona została w oparciu o najkorzystniejszy wariant . Świadczenie ustalone w oparciu o podstawę renty po przeliczeniu byłoby bowiem niższe aniżeli świadczenie ustalone na nowo. Poprawność powyższego rozstrzygnięcia potwierdzona została wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 października 2012 r. w sprawie III AUa 526/12.

Dnia 7 lutego 2002 r. wnioskodawca wniósł o ponowne przeliczenie wysokości świadczenia w oparciu o dowody dostarczone do ZUS w dniu 19 maja 1999 r. ,a następnie o wydanie decyzji w związku z jego wnioskiem z dnia 30 listopada 2001 r. Prawomocną decyzją z dnia 26 marca 2002 r. organ rentowy odmówił odwołującemu prawa do wznowienia postępowania w sprawie ponownego przeliczenia wysokości emerytury.

W dniu 30 stycznia 2004 r. skarżący złożył wniosek o uznanie stażu pracy w Radzie Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w Ł. oraz w Przedsiębiorstwie Handlu (...) w O.. Organ rentowy decyzją z dnia 27 lutego 2004 r. odmówił uwzględnienia w wymiarze świadczenia okresu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia w (...) J. oraz okresu członkostwa w Radzie Nadzorczej (...) w Ł.. Powyższa decyzja została poddana kontroli instancyjnej. Sąd Okręgowy w Łomży wyrokiem z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie III U 484/04 oddalił odwołanie P. G. , zaś Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 21 czerwca 2005 r. oddalił jego apelację ( sygn. akt . III AUa 440/05 ) .( dowód: dokumenty w aktach ZUS).

W dniu 31 grudnia 2013 r. wnioskodawca złożył do organu rentowego wniosek o ponowne przeliczenie jego świadczenia emerytalno-rentowego na korzystniejsze . Powyższy wniosek uzasadnił faktem , że przed wejściem w życie ustawy emerytalnej z 17 grudnia 1998 r. był inwalidą II grupy na stałe , a w dniu 29 listopada 2013 r. uznany został za niezdolnego do samodzielnej egzystencji . W dniu 18 maja 2014 r. ukończył 75 lat. Natomiast w dniu 18 maja 1999 r. nastąpił zbieg prawa do dwóch świadczeń .

Decyzją z dnia 23 stycznia 2014r. organ rentowy odmówił prawa do ponownego ustalenia wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu podkreślono , że wnioskodawca nie przedłożył nowych dowodów , stąd brak jest przesłanek dla ponownego przeliczenia świadczenia .

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 9 maja 2014r. w sprawie IV U 1501/14 oddalił odwołanie P. G. (1). W wyniku apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 21 stycznia 2015r. w sprawie III AUa 1227/14 oddalił apelację i obciążył wnioskodawcę kosztami procesu za II instancję.

Rozważając powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy zważył, iż zgodne z art. 114 ust. ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które maja wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zgodnie z ugruntowanym poglądem Sądu Najwyższego wznowienie postępowania uzasadnia ujawnienie takich tylko okoliczności, które istniały przed wydaniem prawomocnej decyzji i które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Mogą to być zarówno okoliczności, których wnioskodawca nie powołał, choć były mu znane, jak i takie, które nie były znane organowi rentowemu, choć przy dołożeniu należytej staranności powinny być mu znane. Przyczyny nieuwzględnienia tychże okoliczności w poprzednim postępowaniu są dla dopuszczalności wznowienia obojętne. Mogą być skutkiem błędu organu rentowego lub przeoczenia ( wyrok SN z dnia 22.04.2004 r., III UK 26/2004). Ustalenia dotyczące prawomocnych decyzji organu rentowego mogą być podważone tylko wtedy, gdy nowe (tj. nieznane organowi rentowemu lub ubezpieczonemu) dowody lub ujawnione okoliczności, o których mowa w art. 114 ust. 1, istniały przed wydaniem zakwestionowanej decyzji i mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości (wyrok SN z dnia 18 listopada 1994 r., UKN 45/94).

W ocenie Sądu Okręgowego takie okoliczności bądź dowody nie zostały przedstawione w niniejszej sprawie . W prawomocnie zakończonych sprawach Sąd Okręgowego w Olsztynie (IV U 1501/14) i Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (III AUa 1227/14) zostały rozpoznane wszystkie zgłoszone przez skarżącego żądania jak:

- dokonanie zbiegu prawa do renty i emerytury,

- przeliczenie wskaźnika wysokości postawy wymiaru kwartałami,

- uwzględnienie umowy zlecenia z Przedsiębiorstwem (...) w O., uwzględnienie wynagrodzenia z tytułu członkostwa w Radzie Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w Ł.,

-uwzględnienie wynagrodzenia z lat 1991-1992 w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w Ł.,

-uwzględnienie okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

-uwzględnienie okresu pracy jako domownik, -uwzględnienie stopnia inwalidztwa,

-ustalenie najkorzystniejszego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury, przy czym kwestie te były już przedmiotem analizy Sądu Okręgowego w Łomży i Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (wyrok z dnia 21.06.2005r. III AUa 440/05). Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku podkreślił, że Sąd Okręgowy w Olsztynie rozpoznając odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia 23 stycznia 2014r. dokonał wszechstronnej oceny wszystkich zgłoszonych przez skarżącego roszczeń i podzielił wnioski Sądu I instancji, że przedstawione żądania nie zasługiwały na uwzględnienie. Odpis wyroku Sądu Apelacyjnego w tej sprawie wraz z uzasadnieniem został doręczony wnioskodawcy w dniu 18 lutego 2015r. (k. 71). Nie zachodzi zatem potrzeba zdaniem Sądu I instancji powtórnego omawiania stanu prawnego przedstawionego wnioskodawcy w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z 21.01.2015r. Po dacie tego wyroku z dnia 21 stycznia 2015r. w sytuacji zawodowej wnioskodawcy nie zaszły żadne okoliczności uprawniające wnioskodawcę do kolejnego, ponownego ustalenia wysokości emerytury. W świetle art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenia prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sady oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Tak więc w niniejszej sprawie występuje związanie Sądu prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie IV U 1501/14.. Dotyczy to także zawartych w uzasadnieniu ww. orzeczenia motywów rozstrzygnięcia ( por. wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06) . Nie pozwala zatem na merytoryczne badanie wniosku skarżącego w ww. zakresie. W ocenie Sądu Okręgowego nie zachodzi natomiast powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c. ,z uwagi na brak tożsamości przedmiotu sporu , a konkretnie brak tożsamości żądania (tak SN w postanowieniu z dnia 29 marca 2012 r. I UK 299/11). W obecnym postępowaniu wnioskodawca wystąpił bowiem z wnioskiem o ponowne obliczenie wysokości emerytury, zaskarżając decyzje waloryzacyjna. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

Wnioskodawca wywiódł apelację od tego wyroku zaskarżając go w całości Apelacja i zarzucając naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie występuje związanie Sądu prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie IV U 1501/14, dlatego Sąd nie zajął się merytorycznym badaniem wniosku skarżącego, podczas gdy zarzut błędnego obliczenia wysokości emerytury Sąd powinien zbadać zawsze, nawet gdy przedmiotem postępowania jest zaskarżona decyzja waloryzacyjna, ponieważ jest ona powieleniem błędnej decyzji, w której przyjęto zaniżony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury.

Wskazując na powyższy zarzut apelacja wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i

przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podległa oddaleniu

Jak wiadomo zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres postępowania Sądu wyznacza decyzja organu rentowego od której wniesiono odwołanie (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, LEX nr 1215286; z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11, LEX nr 844747; z dnia 18 lutego 2010 r., III UK 75/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 215; z dnia 3 lutego 2010 r., II UK 314/09, LEX nr 604214). Reguła te jest jeszcze bardziej klarowana gdy wydana decyzja zapada bez wniosku strony a zatem gdy wydano ją z urzędu. Tak też było w niniejszej sprawie, bowiem przedmiotem zaskarżenia jest decyzja waloryzacyjna. Jak wiadomo zgodnie z art. 88 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12. 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 748, ze zm.) emerytury i renty podlegają corocznie waloryzacji od dnia 1 marca, a waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji kwota świadczenia nie może ulec obniżeniu. W myśl art. 89 ust. 1 ustawy wskaźnik waloryzacji to średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Stosownie do art. 89 ust. 6 ustawy minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego ogłasza w drodze komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w terminie 3 dni roboczych od dnia ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego komunikatu, o którym mowa w art. 94 ust. 1 pkt 1 i 2, wskaźnik waloryzacji, biorąc pod uwagę wskaźniki, o których mowa w ust. 1 i 2, jak również wysokość zwiększenia, o którym mowa w ust. 3.

Zgodnie z takim komunikatem Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 10 lutego 2016r. w sprawie wskaźnika waloryzacji emerytur u rent (M. P z 12.02.2016r. poz. 149) , wskaźnik waloryzacji w roku 2016 został określony na 100,24 % . Zaskarżona decyzja z dnia 14 marca 2016r prawidłowo przyjmuje zatem taki właśnie wskaźnik do przeliczenia emerytury.

Z wniesionego odwołania nie wynikają żadne zarzuty, które podważałyby prawidłowość wyliczeń świadczenia odwołującego w decyzji wydanej z urzędu dokonującej jedynie ustawowej waloryzacji na zasadach wyżej wskazanych.

Przesądza to zatem o prawidłowości zaskarżonej decyzji i niezasadności odwołania i apelacji, która stosownie do art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

Zbędne zdaniem Sądu Apelacyjnego były dalsze rozważania Sądu Okręgowego związane z ewentualnym ponownym przeliczeniem świadczenia, bowiem rozważania te wychodzą w świetle tego co powyżej powiedziono poza zakres wydanej decyzji. Odwołujący skarżąc decyzję waloryzacyjną w istocie skarży to, o czym decyzja ta nie rozstrzygała, bowiem celem wniesionego przez niego odwołania było w istocie ponowne przeliczenie jego świadczenia , a z dalszych pism procesowych przez niego składanych wynika, iż kwestionuje on trafność przyjętych wskaźników wysokości podstawy wymiaru jego świadczenia. Odwołując się od decyzji waloryzacyjnej w istocie skarżący złożył wniosek o ponowne przeliczenie jego świadczenia. Tak wniosek (żądanie) jest dopuszczalny i powinien być rozpoznany pod kątem przesłanek art.114 ustawy z dnia 17.12. 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2015r., poz. 748, ze zm.) .

W świetle jego aktualnie obowiązującym od 18 kwietnia 2017 r. brzmieniu zgodnie art. 114 ust. 1 w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1)po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości;

2)decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Art.114 w nowym brzmieniu określa też tryb i terminy wznowienia prawomocnie zakończonego

postępowania ( ust .1.e), przy czym terminy te w istocie nie mają zastosowania jeżeli w

wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana

nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości (ust. 1.f). Zgodnie z art

114 ust. 2 jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem sądu, organ rentowy

w przypadkach określonych w ust. 1:

1)wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;

2) występuje do właściwego sądu ze skargą o wznowienie postępowania, gdy z dokonanych ustaleń wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub świadczenia przysługują w niższej wysokości;

3)wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.

Wniosek zatem zawarty w odwołaniu o ponowne przeliczenie świadczenia ( ustalonego prawomocnie) nie powinien być przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie toczącej się z odwołania od decyzji wydanej z urzędu w przedmiocie ustawowej waloryzacji, i co oczywiste nie może być przedmiotem merytorycznych rozważań Sądu Apelacyjnego. Zasadą bowiem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wynikającą z art. 477 ¹⁰ § 2. k.p.c. , że jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, sąd przekazuje je do rozpoznania organowi rentowemu. Tak winien też w niniejszej sprawie postąpić Sąd Okręgowy w zakresie, w jakim żądania wnioskodawcy wykraczały poza zakres decyzji waloryzacyjnej.

A zatem Sąd Okręgowy z przyczyn wyżej wskazanych powinien na zasadzie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazać organowi rentowemu żądanie dotychczas nierozpoznane.

Apelacja wnioskodawcy jak wcześniej wspomniano w zakresie, w jakim dotyczyła decyzji waloryzacyjnej podlegała oddaleniu na zasadzie art 385 k.p.c. W tym zakresie odwołujący w sensie procesowym przegrał sprawę, uwzględniając jednak jego wiek 78 lat, stan zdrowia związany z wiekiem i faktem, że pobierał wcześniej świadczenie rentowe, oraz okoliczność, iż co do części wniesionego odwołania, będącego w istocie wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości świadczenia postępowanie dalej będzie się toczyć - zasadnym jest odstąpienie na zasadzie art. 102 k.p.c. od obciążania skarżącego kosztami zastępstwa procesowego.