Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Marek Kolasiński

Sędziowie: SA Marcin Łochowski

SA Agata Zając (spr.)

Protokolant: Katarzyna Łopacińska

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2016r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.i (...) S.A. w M.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 czerwca 2015 r.

sygn. akt XXV C 1626/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa - (...) na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 2565 zł (dwa tysiące pięćset sześćdziesiąt pięć złotych) i na rzecz (...) S.A. w M. kwotę 135 zł (sto trzydzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1356/15

UZASADNIENIE

Powodowie (...)S.A. z siedzibą w W. oraz (...) S.A. z siedzibą w M. wnieśli o zasądzenie od pozwanego – Skarbu Państwa – (...) na rzecz:

a/ (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 76 743,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty;

b/ (...) S.A. z siedzibą w M. kwoty 4 039,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty

oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie wskazali, że w dniu 28 września 2009 r. zawarli z pozwanym umowę na zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych Autostrady (...) na odcinku S.-K. w km (...) km do (...), za wynagrodzeniem w kwocie 348 799 000 zł netto ustalając jednocześnie, iż nie może ono przekroczyć ostatecznie wartości 115%.

Powodowie podnieśli, iż w ramach przedmiotowej umowy byli również zobowiązani do usunięcia kolizji w postaci przebudowy sieci wodociągowej, napowietrznej i kablowej linii elektroenergetycznych. Przedmiotowe roboty zostały wykonane w okresie październik 2010 r. – maj 2012 r. i ujęte we wniosku o wydanie Przejściowego Świadectwa Płatności z dnia 12.07.2012 r. w trybie subklauzuli (...), które to świadectwo ostatecznie zostało wydane przez Inżyniera Kontraktu. Inżynier Kontraktu w dniu 21 czerwca 2012 roku wydał Świadectwo Przejęcia Robót nie zgłaszając zastrzeżeń do wykonanych prac.

Pomimo rozliczenia wskazanych prac, po upływie okresu ponad roku od ich zakończenia, pozwany, nie mając żadnej podstawy, wezwał powoda do zapłaty kwoty 75 798 zł brutto wynikającej z faktury VAT nr (...) z dnia 8 kwietnia 2013 r. tytułem zwrotu wydatków poniesionych w związku z nadzorem gestorów sieci wodociągowej w wysokości 16 749 zł brutto oraz w związku z nadzorem gestorów napowietrznych sieci elektroenergetycznych w wysokości 59 040 zł brutto, a następnie dokonał w dniu 12 grudnia 2013 r. potrącenia przedmiotowej kwoty powiększonej o odsetki w kwocie 4 993,77 zł z należnością przysługującą powodom.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - (...).

Pozwany zgłosił zarzut potrącenia kwoty 80 782,77 zł z tytułu poniesionych przez pozwanego kosztów nadzoru gestorów sieci z należną powodom kwotą 762 600 zł, wynikającą z faktury VAT Nr(...) wystawioną w związku z uznaniem przez Inżyniera Kontraktu roszczenia związanego ze zmianą konstrukcji magazynu soli na Obwodzie Utrzymania Autostrady P..

Pozwany wskazał, że to Wykonawca powinien ponosić wszelkie koszty związane z obowiązkiem przebudowy, zabezpieczenia sieci, a także przeprowadzenia niezbędnych w tym celu uzgodnień z gestorami sieci, gdyż czynności te są objęte zakresem obowiązków kontraktowych Wykonawcy, zwrócił też uwagę na treść wchodzących w skład umowy Zasad obliczania ceny oferty, które to zasady zakładają, że Wykonawca uwzględni w Cenie Oferty m.in. wszelkie wydatki poboczne i nieprzewidziane oraz wszelkie ryzyka i zysk Wykonawcy, ponoszone w związku z przedmiotem zamówienia. Zdaniem pozwanego, powodowie - na etapie ustalania ceny ofertowej – powinni uwzględnić ewentualną potrzebę przeprowadzenia przebudowy sieci oraz związanych z tym czynności nadzoru gestorów sieci.

Wykonawca sam zwrócił się do Zamawiającego z prośbą o zawarcie przez pozwanego odrębnej umowy w zakresie nadzoru przebudowy sieci elektroenergetycznych, zatem powodowie musieli liczyć się z tym, że będą obciążeni obowiązkiem poniesienia kosztów z tytułu przeprowadzonego nadzoru.

Pozwany powołał się również na treść art. 65 § 2 k.c. wskazując, iż wprawdzie w Umowie nie określono zasad rozliczania kosztów nadzoru gestorów sieci, jednak zamiar noszony przez strony w chwili zawarcia Umowy przewidywał te koszty. Zamawiający dążył do określenia obowiązku ponoszenia kosztów budowy oraz przebudowy sieci w sposób możliwie najszerszy, tak aby Wykonawca miał pełną świadomość zakresu świadczeń, do których jest obowiązany.

Pozwany wskazał, że sposób wykonywania umowy przez strony może stanowić dodatkowe potwierdzenie tego, jak strony interpretowały postanowienia Umowy w momencie jej zawarcia. Okolicznością taką miało być m.in. ujęcie kosztów nadzoru gestorów sieci w cenach jednostkowych, przedstawionych w Specyfikacjach Technicznych Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych, sporządzonych przez Wykonawcę.

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa – (...) na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 76 743,63 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty oraz na rzecz (...) S.A. z siedzibą w M. kwotę 4 039,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty, a także zasądził od Skarbu Państwa – (...) na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 7 290,30 zł, a na rzecz (...) S.A. z siedzibą w M. kwotę 383,70 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

W dniu 20 kwietnia 2009 r. (...) S.A. z siedzibą w W. – (od dnia 28 października 2009 r. na skutek przejęcia w trybie art. 492 § 1 pkt. 1 k.s.h. - (...) S.A.), i (...) S.A. z siedzibą w M. zwarli umowę konsorcjum, celem którego było przygotowanie i złożenie wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu oraz oferty przetargowej w przetargu nieograniczonym na „Projekt i budowę Autostrady (...) S.-K. na odcinku od km (...)do km(...), a w przypadku zawarcia umowy również wykonanie robót zgodnie z zawartą umową.

W ramach niniejszej umowy powodowie ustalili, że każdej ze stron zostaną przyznane do realizacji roboty, których wartość stanowić będzie w przybliżeniu wartość kontraktu odpowiadającą 95% dla (...) i 5% dla(...). Powyższy podział stanowił również udziały partnerów w konsorcjum. Przedmiotowa umowa ulegała rozwiązaniu dopiero z chwilą zrealizowania Kontraktu i dokonania rozliczenia.

Po przeprowadzeniu procedury udzielenia zmówienia publicznego w trybie przetargu ograniczonego w dniu 28 września 2009 r. Skarb Państwa – (...)zawarł z Konsorcjum Firm umowę, której przedmiotem było zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w zakresie budowy Autostrady (...) na odcinku S. – K. od km (...) do km(...) (dalej: (...)) . Do zasadniczych robót należało zaprojektowanie, uzyskanie niezbędnych decyzji administracyjnych i zbudowanie wskazanego odcinka Autostrady. Ponadto do obowiązków Wykonawcy należało przebudowanie kolidujących urządzeń i sieci istniejącej infrastruktury pod i nadziemnej – urządzenia teletechniczne, energetyczne, sieci wodne, gazowe, kanalizacji sanitarnej.

Zgodnie z § 2 ust. 2 Aktu Umowy strony określiły, iż dokumenty uważane jako część niniejszej umowy będą odczytywane i interpretowane według kolejności: Akt Umowy, Warunki Szczególne Kontraktu, Warunki Ogólne Kontraktu, Program (...), załącznik do oferty - dane kontraktowe, Oferta wykonawcy wraz z załącznikami, wykaz cen oraz inne dokumenty dołączone do Kontraktu. Wszystkie te dokumenty stanowiły łącznie umowę, zaś wszelkie ich uzupełnienia również podlegały interpretacji według powyżej wymienionej kolejności. Tożsame zapisy zostały zawarte w Szczególnych Warunkach Kontraktu, w których jednocześnie zastrzeżono, iż wskazane dokumenty wzajemnie się uzupełniają.

Strony ustaliły również, że prace projektowe i roboty budowlane zostaną ukończone w terminie 32 miesięcy od daty rozpoczęcia określonej w powiadomieniu.

Wykonawca (powodowie) zobowiązał się sporządzić Dokumenty Wykonawcy zdefiniowane w subklauzuli (...), tj. dokumentację projektową i inne dokumenty wykonawcy, w tym projekt budowlany, projekt wykonawczy, programy komputerowe i inne oprogramowanie, rysunki, podręczniki, modele, dokumenty o charakterze technicznym i prawnym wymienione w (...) i inne dokumenty niezbędne dla wykonania przedmiotu zamówienia, dostarczone przez wykonawcę według Kontraktu – dokumenty pozwalające uzyskać wszystkie wymagane przepisami zatwierdzenia oraz dokumentację powykonawczą, wykonać i ukończyć roboty oraz usunąć wszystkie wady i dotrzymać warunków gwarancji jakości, w pełnej zgodności z postanowieniami Umowy. Zamawiający zobowiązał się dokonać płatności określonych w Umowie, według klauzuli (...)Warunków Kontraktu.

Wszystkie dokumenty sporządzane przez wykonawcę były zgodnie z klauzulą (...) przedstawiane Inżynierowi celem poddania ich oglądowi. W przypadku gdy dany dokument nie odpowiadał postanowieniom kontraktowym wykonawca był zobowiązany do jego poprawienia. W przypadku dokonania modyfikacji jakiegokolwiek dokumentu, który był uprzednio przedłożony do przeglądu, wykonawca musiał dać Inżynierowi powiadomienie i złożyć zmienione dokumenty. Inżynier był uprawniony do ich przeglądu a następnie przekazania wykonawcy powiadomienia, że dany dokument jest zatwierdzony z uwagami lub bez nich lub, że nie odpowiada Kontraktowi lub też w przypadku, gdy Inżynier nie dałby takiego powiadomienia złożone dokumenty Wykonawcy odnoszące się do projektowania i realizacji takiej części były uważane za zatwierdzone z upływem okresów przeglądu czyli z upływem 21 dni.

Za wykonanie przedmiotu Umowy strony uzgodniły wynagrodzenie w łącznej kwocie 348 799 000 zł netto, tj. 425 534 780 zł brutto. Ponadto strony zastrzegły kwotę warunkową zgodnie z subklauzulą (...) Warunków Kontraktu w wysokości nie przekraczającej Maksymalnej Wartości Zobowiązania, wynoszącej 15% kwoty brutto podanej wyżej, tj. 63 830 217 zł .

W dniu 19 lipca 2011 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy, który porządkował kwestie związane z ustawową zmianą wysokości stawki podatku VAT, a w konsekwencji - zmianą wynagrodzenia umownego brutto.

Ustalone wynagrodzenie miało charakter ryczałtowy wobec czego możliwość zmiany jego wysokości strony zastrzegły tylko w przypadku zaistnienia zmian wprowadzonych na podstawie Klauzuli (...). W takiej bowiem sytuacji Inżynier był zobowiązany do ustalenia zmiany wartości odpowiedniego elementu ryczałtowego określonego w Wykazie Cen, kierując się rynkową wartością zmiany przy wykorzystaniu dostępnych krajowych danych statystycznych oraz informacji zawartych w biuletynach krajowych profesjonalnych doradców analizujących rynkowe ceny robót budowlanych i inżynieryjnych.

Dla ustalenia cen jednostkowych składających się na cenę kontraktową w ramach przygotowania oferty powód kierował się zasadami obliczania ceny oferty stanowiącym inne dokumenty kontraktowe zgodnie z którymi miała uwzględniać wszelkie koszty bezpośrednie: robocizny, materiałów, sprzętu i transportu, koszty pośrednie, podatki i inne podobnego rodzaju obciążenia, koszty organizacji robót, opłaty za zajęcie pasa drogowego, wszelkie wydatki poboczne i nieprzewidziane oraz wszelkie ryzyka i zysk Wykonawcy ponoszone w związku z wykonaniem przedmiotu zamówienia, tj. Dokumentów Wykonawcy, Robót, dostaw i usług oraz usunięciem wad i zapewnieniem gwarancji jakości, a także koszty refundowane związane z zapewnieniem gwarancji i ubezpieczeń oraz utrzymaniem tymczasowej organizacji ruchu podczas budowy. Ponadto dla jej określenia Wykonawca uwzględniał postanowienia warunków Kontraktu i Programu (...) zawierającego opis ciążących na nim zobowiązań.

Z uwagi na wątpliwości Wykonawcy odnośnie ustalania kosztów opłat za przyłącza mediów w ramach dokonywanej przebudowy, na etapie składania ofert zostało zadane pytanie, przy czym zgodnie z udzieloną odpowiedzią powód do złożonej oferty wliczył wyłącznie koszt przebudowy i budowy sieci i przyłączeń opisanych w Programie (...) i wykazie cen, czyli koszty materiałów, robocizny i przyłączeń.

Wykaz cen przygotowany wg wzoru sporządzonego przez zamawiającego, stanowiący integralną część umowy, nie zawierał pozycji w postaci „koszty nadzoru gestorów sieci”. Taki też koszt dotyczący nadzoru właściciela sieci wodociągowej (...) oraz elektroenergetycznej (...) S.A. nie został ujęty w kwocie ryczałtowej dotyczącej kosztów usunięcia kolizji. Dla wyliczenia kosztów tych prac uwzględniono wyłącznie ogólne koszty projektu oraz koszty roboty budowlanej, a w jej ramach koszty robocizny i materiałów. Istotne w tym przypadku były koszty projektowania, uzgodnienia warunków przebudowy. Obowiązek uwzględnienia kosztu nadzoru gestorów przez Wykonawcę nie został wskazany przez Zamawiającego. Ponadto był to koszt zewnętrzny pozostający poza zakresem Wykonawcy.

Strony ustaliły ponadto, że zmiany skutkujące zwiększeniem Zaakceptowanej Kwoty Kontraktowej lub przedłużeniem Czasu na Ukończenie wymagały sporządzenia aneksu w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Zamawiający był zobowiązany do zapłaty na rzecz wykonawcy kwoty poświadczonej w Przejściowym Świadectwie Płatności- wystawionym przez Inżyniera po zakończeniu każdego miesiąca. W oparciu o powyższe wykonawca był uprawniony do wystawienia faktury płatnej w terminie 30 dni licząc od daty otrzymania prawidłowo wystawionej faktury.

W przypadku opóźnienia w zapłacie należności wynikającej z faktury strony zastrzegły obowiązek zapłaty odsetek ustawowych.

Ponadto w sytuacji gdy zamawiający był uprawniony do jakiejkolwiek płatności według jakiejkolwiek klauzuli Warunków Ogólnych lub z innego tytułu w związku z Kontraktem, to Zamawiający lub Inżynier kontraktu był zobowiązany do dania Wykonawcy powiadomienia zawierającego odpowiednie informacje, tj. zawierającego klauzulę lub inną podstawę roszczenia, uzasadnione kwoty, do których zamawiający uważa się za uprawnionego w związku z Kontraktem. W takim przypadku inżynier był zobowiązany do przeprowadzenia konsultacji z każdą ze stron, próbując osiągnąć uzgodnienie stanowisk. Jeżeli nie udało się osiągnąć takiego uzgodnienia, wówczas Inżynier Kontraktu był zobowiązany do dokonania rzetelnego jej określenia zgodnie z Kontraktem, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności.

Zgodnie z zapisami Programu (...), w przypadku kolizji z istniejącymi urządzeniami infrastruktury technicznej, Wykonawca był zobowiązany do zaprojektowania i wykonania ich przebudowy lub zabezpieczenia. Nadto, Wykonawca był zobowiązany do opracowania, uzgodnienia i realizacji projektów organizacji ruchu na czas budowy, uzgodnionych z odpowiednimi władzami. Obowiązkiem Wykonawcy było także uzyskanie wszystkich wymaganych decyzji, warunków technicznych, uzgodnień i zatwierdzeń wymaganych zgodnie z prawem oraz zarządzeniami (...), również uzyskanie od właścicieli lub zarządców warunków technicznych, pozwoleń, uzgodnień i zatwierdzeń na przebudowę lub likwidację infrastruktury technicznej. Projekty oraz budowa, przebudowa lub likwidacja urządzeń infrastruktury technicznej (urządzenia teletechniczne, urządzenia energetyczne, sieci wodociągowe i gazowe, urządzenia melioracyjne, system odprowadzenia wód deszczowych i ścieków sanitarnych, rurociąg naftowy) musiały spełniać obowiązujące przepisy i normy. Zakres sieci podlegających przebudowie został przez Zamawiającego szczegółowo określony.

Wykonawcy byli przy tym zobowiązani do uzyskania na piśmie wszelkich koniecznych zgód i zezwoleń władz lokalnych, przedsiębiorców i właścicieli, wymaganych do niezbędnego zdemontowania istniejących instalacji, zamontowania instalacji tymczasowych, usunięcia instalacji tymczasowych i ponownego zamontowania istniejących instalacji, każdorazowo na podstawie uzgodnień poczynionych z Inżynierem.

Rodzaj materiału, zasady przebudowy oraz kontroli jakości prac związanych z przebudową napowietrznych linii energetycznych pozwany określił w Warunkach Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych dotyczących przebudowy napowietrznych linii energetycznych, przebudowy kablowych linii energetycznych i podziemnych sieci wodociągowych. W ramach przedmiotowej dokumentacji nie zostały określone podstawy płatności za te roboty. Ponadto w zakresie robót dotyczących kablowych linii energetycznych wykonawca został zobowiązany do powiadamiania pisemnie Inżyniera o zakończeniu każdej roboty zanikającej i podjęcia dalszych robót dopiero po stwierdzeniu przez Inżyniera i ewentualnie przedstawiciela odpowiedniego dla danego terenu Zakładu Energetycznego - założonej jakości, natomiast w przypadku przebudowy podziemnej sieci wodociągowej przed przystąpieniem do robót wykonawca potwierdzał uzgodnienie warunków w jakich będzie wykonana budowa sieci wodociągowej z użytkownikiem wodociągów.

W ramach realizacji Przedmiotu Umowy, w okresie od października 2010 r. do maja 2012 r., powodowie wykonali roboty związane z przebudową podziemnej sieci wodociągowej oraz napowietrznych i kablowych linii elektroenergetycznych.

Do wykonania powyższych robót związanych z usunięciem kolizji było konieczne zawarcie umów z gestorami sieci, do czego uprawniony był wyłącznie zamawiający. O zawarcie takich umów powód zwracał się do zamawiającego. Przed podjęciem tych czynności, na spotkaniu z (...) Sp. z o.o. w dniu 4 lutego 2010 r. dokonano uzgodnień wyłącznie w zakresie wymaganych dokumentów.

Z uwagi na powyższe pozwany zawarł odpowiednio:

a/ w dniu 11 marca 2011 r. umowę z (...)w (...) W. zgodnie, z którą (...) wyraziło zgodę na przebudowę urządzeń wodociągowych, które to czynności podlegały wykonaniu w uzgodnieniu i pod odpłatnym nadzorem (...) za wynagrodzeniem w wysokości 1% wartości inwestycji. Do wykonania przedmiotowego odpłatnego nadzoru nad realizacją prac zobowiązał się (...). W umowie precyzyjnie określono wodociąg i jego położenie.

b/ w dniu 29 października 2010 r. umowę z (...) S.A. z siedzibą w L., zgodnie, z którą (...) wyraził zgodę na udostępnienie (...) elementów infrastruktury elektroenergetycznej zwanej (...) położonej w odcinku (...)budowy autostrady (...). (...) zobowiązał się do pełnienia funkcji koordynacji oraz nadzoru związanego z realizacją przebudowy za wynagrodzeniem 25 000 zł netto, do uiszczenia którego zobowiązał się (...) w terminie 30 dni od daty otrzymania faktury VAT wystawionej przez (...) w terminie 7 dni po podpisaniu końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego Inwestycji.

c/ w dniu 29 października 2010 r. umowę z (...) S.A. z siedzibą w L., zgodnie, z (...) wyraził zgodę na udostępnienie (...) elementów infrastruktury elektroenergetycznej zwanej (...) niskiego napięcia – (...) położonej na odcinku (...)budowy autostrady (...). (...) zobowiązał się do pełnienia funkcji koordynacji oraz nadzoru związanego z realizacją przebudowy za wynagrodzeniem 23 000 zł netto, do uiszczenia którego zobowiązał się (...) w terminie 30 dni od daty otrzymania faktury VAT wystawionej przez (...) w terminie 7 dni po podpisaniu końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego Inwestycji.

Roboty dotyczące przebudowy powyższych linii oraz sieci zostały wykonane i ujęte we wniosku powodów o wydanie Przejściowego Świadectwa Płatności z 12 lipca 2012 roku w trybie subklauzuli(...) Umowy. Wykonawcy załączyli również szacunkową wartość robót do potrącenia według subklauzuli (...) Inżynier Kontraktu, działając w trybie subklauzuli (...) Umowy, wydał Przejściowe Świadectwo Płatności Nr (...), potwierdzając tym samym prawidłowość i kompletność wykonania robót oraz zaakceptował rozliczenie z tego tytułu. W przejściowym świadectwie nie zastrzeżono żadnych kwot do potrącenia od wykonawcy, a wartość bieżącej płatności określono na kwotę 102 340,50 zł netto. W oparciu o powyższe (...) S.A. działający jako Lider wystawił fakturę na wskazaną kwotę z 30 dniowym terminem płatności. Faktura została przekazana pozwanemu w dniu 10 sierpnia 2012 r.

W czasie wykonywania powyższych robót ze strony Wykonawcy pełniony był nadzór przez kierownika robót wodociągowych i energetycznych.

W dniu 21 czerwca 2012 r. Inżynier Kontraktu wydał Świadectwo Przejęcia Robót, potwierdzając wykonanie całości robót określonych kontraktem z wyłączeniem robót co do których wydano Świadectwo Przejęcia Części Robót odnośnie wiaduktu drogowego (...), ciągu głównego (...)od km(...), łącznic (...) P., łącznic (...) K., łącznic (...) K. łącznie z obiektem (...), które uznano za ukończone w dniu 5 czerwca 2012 r. Do Świadectwa załączono Listę Wad, Listę Zaległych Robót, Listę uwag dotyczącą Dokumentacji Odbiorowej oraz wniosek Wykonawcy z 24 maja 2012 r.

Odcinek Autostrady (...) w km od (...) do km (...)wraz z infrastrukturą jak również w zakresie wiaduktów drogowych został oddany do użytku.

Z tytułu nadzoru sprawowanego przez gestorów sieci nad wykonanymi pracami związanymi z przebudową sieci wodociągowej, linii elektroenergetycznej średniego i niskiego napięcia zostały wystawione na rzecz (...):

a/ w dniu 5 marca 2013 r. przez (...) w W. faktura na kwotę 16 749 zł

b/ w czerwcu 2012 r. przez (...) w L. faktura na kwotę 28 290 zł

c/ w dniu 07 listopada 2012 r. przez (...) w L. fakturę na kwotę 30 750 zł.

W kwietniu 2013 r. pozwany wezwał powodów do zapłaty kwoty 75 789 zł brutto, przesyłając fakturę VAT nr (...), datowaną na 8 kwietnia 2013 r. i wskazując, iż jest to należność za wydatki z tytułu poniesionych kosztów związanych z przebudową sieci wodociągowej, napowietrznych linii elektroenergetycznych oraz kablowych linii elektroenergetycznych. Pozwany przekazał również Wykonawcy otrzymane faktury VAT, uzasadniające koszty poniesione przez Zamawiającego, w zakresie nadzoru nad wykonanymi przebudowami.

Powodowie nie uznali zasadności należności objętej powyższą fakturą .

W dniu 2 grudnia 2013 r. powodowie wystawili fakturę na kwotę 762 600 zł (...) opiewającą na wartość robót dodatkowych uznanych przez zamawiającego. Termin płatności faktury został określony na 30 dni liczony od daty jej doręczenia Nabywcy zgodnie z subkaluzulą (...) Szczególnych Warunków Kontraktu. Faktura została doręczona pozwanemu w dniu 2 grudnia 2012 r.

Pismem z 12 grudnia 2013 r. pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu kwoty 75 789 zł brutto, powiększonej o odsetki ustawowe, w wysokości naliczonej za okres od 10 czerwca 2013 r. do 12 grudnia 2013 r., tj. w łącznej kwocie 80 782,77 zł. Jako podstawę złożenia takiego oświadczenia pozwany wskazał Specyfikacje Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych -(...).

Potrącenia dokonano z uznaną przez pozwanego wzajemną wierzytelnością powodów z tytułu dodatkowych roszczeń w kwocie 762 600 zł objętą fakturą Nr (...) mieszczącą się w Maksymalnej Kwocie Zobowiązania – zgodnie z § 4 ust. 2.2 Umowy.

W konsekwencji potrącenia, pozwany dokonał zapłaty kwoty wynikającej z powyższej faktury w wysokości 681 817,23 zł.

Przed dokonaniem potrącenia pozwany nie zgłosił kwoty, której ono dotyczyło zgodnie z postanowieniami kontraktu - klauzulą (...).

Pismem z 2 września 2014 r. strona powodowa, wobec zakwestionowania podstaw do dokonania potrącenia, wezwała pozwanego do zwrotu potrąconej kwoty w terminie do dnia 12 września 2014 r.

W odpowiedzi, pismem z 30 września 2014 r. pozwany wskazał na pkt(...). Programu (...), jako podstawę dokonanego obciążenia, które to postanowienia dotyczyły wykonania i zaprojektowania przebudowy lub zabezpieczenia kolizji z istniejącymi urządzeniami infrastruktury oraz uzyskania od właścicieli lub zarządców, pozwoleń, uzgodnień i zatwierdzeń. Wskazano, że obowiązek przebudowy lub zabezpieczenia sieci, jak również dokonania wszelkich uzgodnień z gestorami sieci spoczywał na Wykonawcy, zatem wszelkie wydatki poniesione na rzecz gestora w związku z przebudową obciążały Wykonawcę. Dodatkowo „Zasady obliczania oferty” wskazywały, że Wykonawca uwzględni w Cenie Oferty m.in. wszelkie wydatki poboczne i nieprzewidziane oraz wszelkie ryzyka Wykonawcy ponoszone w związku z przedmiotem zamówienia.

Po zawarciu umowy Wykonawca sporządził Specyfikację Techniczną Wykonania
i Odbioru Robót Budowalnych dotyczącą robót w zakresie Przebudowy Wodociągów i Kanalizacji i Branży Elektroenergetycznej, w której w danych dotyczących płatności za dany zakres robót wskazał przez omyłkę jako czynnik cenotwórczy odpowiednio „koszt nadzoru Zarządcy sieci” i „nadzór użytkowników linii i obiektów krzyżowych”.

W dniu 3 czerwca 2013 r. Wykonawca działając w trybie subkaluzuli (...) złożył Inżynierowi do zatwierdzenia zmodyfikowane Dokumenty Wykonawcy (...) nie zawierające już w pkt. 9 Podstawa Płatności zapisów dotyczących kosztów nadzoru gestorów sieci. Przedmiotowe dokumenty zostały doręczone Kierownikowi Projektu A. Ł. w dniu 3 czerwca 2013 r.

Zgodnie z subklauzulą (...) wobec nie złożenia powiadomienia o zatwierdzeniu lub jego braku, z upływem 21 dni od przedłożenia należało uznać, iż dokumentacja została zatwierdzona.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy, których wiarygodności ani mocy dowodowej nie kwestionowała żadna ze stron, a także zeznań świadków M. W., M. G., i J. C., uznanych w pełni za wiarygone, oraz częściowo zeznań świadka T. K..

Zeznania świadka T. K. Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne tylko w części, w której korespondują z zeznaniami pozostałych świadków i dokumentami, a mianowicie co do braku tożsamości pomiędzy pojęciami uzgodnienia i nadzór.

W pozostałym zakresie, w jakim świadek wskazał, iż w kosztach usunięcia kolizji pozostają koszty w postaci nadzoru gestorów sieci Sąd Okręgowy uznał zeznania tego świadka za sprzeczne zarówno z zeznaniami pozostałych świadków, jak i dokumentacją, stwierdzając, iż stanowią one nadinterpretację zapisów zawartych w dokumentach, zwłaszcza że świadek jednocześnie przyznał, iż na zebraniach, których przedmiotem były kwestie związane z usuwaniem kolizji, nigdy nie zajmowano się kosztami nadzoru gestorów sieci, lecz wyłącznie dokumentami koniecznymi do wykonania tych prac.

Za niewiarygodne Sąd Okręgowy uznał wyjaśnienia A. Ł. wskazując na ich wewnętrzną sprzeczność i brak wiedzy co do przebiegu etapu przygotowania i składania ofert.

Odnosząc się do powołanego przez pozwanego dokumentu (...) sporządzonego przez wykonawcę we wrześniu 2010 r. i październiku 2010 r., w którym znalazły się w podstawie płatności zapisy dotyczące kosztów nadzoru Sąd Okręgowy wskazał, że został on sporządzony już po zawarciu umowy, wobec czego nie można na jego podstawie interpretować wiedzy i świadomość powodów w chwili tworzenia oferty, ponadto zapisy dotyczące podstawy płatności z uwagi na tryb w jakim realizowany był kontrakt nie mają znaczenia dla czynnika cenotwórczego, po trzecie dokument uległ modyfikacji w trybie klauzuli (...) Warunków Kontraktu, a po czwarte dla określenia składników ceny pozostawał dokumentem umieszczonym w hierarchii na ostatnim miejscu, a więc podlegał on uwzględnieniu dopiero przy brak innych dokumentów, które daną kwestię regulowały w całości.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że nie istniała podstawa do obciążenia powodów jako Wykonawcy kosztami nadzoru gestorów sieci.

Sąd Okręgowy podkreślił, że kwota jakiej powodowie dochodzą wynika z faktury nr(...) obejmującej wynagrodzenie za uznane prace dodatkowe, zaś istnienie i wysokość wierzytelności powodów objętej tą fakturą nie była sporna i poza kwotą dochodzoną w niniejszym postępowaniu pozostała należność została uiszczona w dniu 16 grudnia 2013 r.

Kwestią sporną była zaś ocena skuteczności podniesionego przez pozwanego zarzutu potrącenia, w tym istnienia wzajemnej, wymagalnej i zaskarżalnej wierzytelności po stronie pozwanego.

Sąd Okręgowy uznał, że obowiązek wykazania tych okoliczności spoczywał zgodnie z art. 6 k.c. na stronie pozwanej, która z takiego oświadczenia chciała uzyskać korzystne dla siebie skutki prawne.

W ocenie Sądu Okręgowego, o ile pozwany wykazał, że doszło do zawarcia trzech umów z gestorami sieci, którzy zastrzegli sprawowanie nadzoru na pracami w zakresie usuwania kolizji sieci wodociągowej i linii elektroenergetycznej średniego napięcia i linii elektroenergetycznej niskiego napięcia pozostających na odcinku (...) Autostrady (...) za wynagrodzeniem, przy czym kwoty te zostały określone na podstawie trzech faktur wystawionych odpowiednio w dniach 7 listopada 2012 r. i 19 lutego 2013 r., o tyle nie wykazał, aby istniała podstawa do obciążenia tymi kosztami powodów.

Sąd Okręgowy podkreślił, że stroną zawartych umów był pozwany, który przyjął na siebie obowiązek zapłaty określonego w umowach wynagrodzenia za sprawowanie nadzoru przez gestorów sieci. Dokonując zatem zapłaty należności wynikających z wystawionych faktur pozwany realizował swoje zobowiązanie, nie zaś cudy dług, którego zwrotu w ramach np. 518 § 1 k.p.c. mógłby się domagać.

W ocenie Sądu Okręgowego także dokumenty kontraktu łączącego strony postępowania nie zawierają zapisów, z których wynikałby obowiązek poniesienia takiego kosztu przez Wykonawcę w ramach kontraktu realizowanego na podstawie umowy z dnia 28 września 2009 r.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przedmiotowy kontrakt był realizowany w systemie zaprojektuj i wybuduj, zaś wynagrodzenie za wykonanie czynności polegających na zaprojektowaniu i wykonaniu robót budowlanych w zakresie Autostrady (...) S.-K. – O. (...)zostało ustalone jako wynagrodzenie ryczałtowe. W ramach przedmiotowego wynagrodzenia powodowie mieli również wykonać roboty polegające na przebudowie kolidujących urządzeń i sieci istniejącej infrastruktury pod i nadziemnej. W tym zakresie do obowiązków powodów należało zaprojektowanie i wykonanie przebudowy lub zabezpieczenia, po uzyskaniu od właścicieli warunków technicznych, pozwoleń, uzgodnień i zatwierdzenia na przebudowę lub likwidację(...).

Sąd Okręgowy podkreślił, że tak określony zakres obowiązków Wykonawcy był podstawą do ustalenia na etapie składania oferty wynagrodzenia za wykonanie przebudowy.

Sąd Okręgowy przywołał zeznania świadka J. C., który przed sporządzeniem oferty cenowej analizował dokumenty kontraktowe, w tym (...), łącznie z wyjaśnieniami jakie zostały udzielone na zapytanie Wykonawcy nr (...). Przedmiotowe dokumenty wprost określały ryzyka jakie należy ująć w cenie w zakresie wskazanych robót a mianowicie 1) w przypadku przebudowy – fizyczne koszty robocizny; 2) w przypadku budowy sieci – koszty budowy tej sieci oraz koszty przyłączeń. Ponadto do obowiązków Wykonawcy należało uzyskanie uzgodnień - czyli zgodnie ze znaczeniem tego słowa chodziło o ustalenie wspólnego działania, porządkowanie, organizowanie czegoś, współdziałanie w zakresie usuwania kolizji z istniejącymi urządzeniami infrastruktury. Powyższe rozumienie obowiązku uzgodnienia potwierdza również pismo z dnia 20 maja 2010 roku skierowane przez (...) Sp. z o.o. do projektanta (...) Sp. z o.o. dotyczące uzgodnienia lokalizacji słupów stacji transformatorowych.

Sąd Okręgowy wskazał, że również w Ogłoszeniu o Zamówieniu nie zawarto informacji, z których wynikałoby, aby w ramach kosztów obciążających Wykonawcę zostały określone jeszcze inne obowiązki, a w tym koszty, niż związane ze wskazanymi czynnościami. Ponadto w Warunkach Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych (...) tj. dokumencie sporządzonym przez zamawiającego, ani w sposobie wykonania, ani w warunkach odbioru wykonanych robót nie określono ani nie wskazywano na obowiązek zapewnienia nadzoru ze strony gestorów sieci - z pkt. (...) wynika, że po zakończeniu każdej roboty zanikającej należało zawiadomić Inżyniera i ewentualnie przedstawiciela odpowiedniego dla danego terenu Zakładu Energetycznego, jednak zdaniem Sądu w żaden sposób nie wskazywało to na istnienie nadzoru sprawowanego przez ten podmiot i ewentualnie kosztów z tym związanych.

W ocenie Sądu Okręgowego, w oparciu o dokumenty kontraktowe udostępnione na etapie składania oferty, nie sposób było ustalić, że ryzyko związane z kosztami nadzoru gestorów sieci jest ryzkiem wykonawcy oraz przewidzieć jakie byłyby związane z tym koszty.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 31 ustawy prawo zamówień publicznych zamawiający zobowiązany był do opisania przedmiot zamówienia za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego, który obejmuje opis zadania budowlanego, zawierający przeznaczenie ukończonych robót budowlanych oraz stawiane im wymagania techniczne, ekonomiczne, architektoniczne, materiałowe i funkcjonalne.

W myśl § 15 Rozporządzenia Ministra (...)z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (j.t. Dz. U. z 2013 r. poz. 1129) to program funkcjonalno-użytkowy służy do ustalenia planowanych kosztów prac projektowych i robót budowlanych, przygotowania oferty szczególnie w zakresie obliczenia ceny oferty oraz wykonania prac projektowych.

Sąd Okręgowy przywołał też wyrok (...)Izby Odwoławczej z dnia 20 stycznia 2014 r. sygn. akt(...) zgodnie z którym to na zamawiającym spoczywa obowiązek opisania przedmiotu zamówienia publicznego w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty, w tym ceny. Przedmiot zamówienia nie może być określony w sposób niejasny, nieprecyzyjny, hipotetyczny, czy taki, który wprowadzałby w błąd wykonawcę lub utrudniał uczciwą konkurencję, gdyż postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego nie ma możliwości zapewnienia pełnej swobody kontraktowej stron. Zamawiający działa bowiem zawsze jako podmiot wykonujący zadania w celu i w interesie publicznym. Charakter tych zadań oraz procedury, którymi zamawiający jest związany, obligują zamawiającego do zabezpieczenia w stopniu możliwie najwyższym, przy uwzględnieniu obowiązujących przepisów prawa, w tym przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych prawidłowej realizacji przedmiotu zamówienia, a tym samym nie ponoszenia strat lub negatywnych skutków niewywiązywania się wykonawców z ich obowiązków w ramach udzielonego zamówienia.

Podzielając stanowisko wyrażone w przytoczonym wyżej orzeczeniu Sąd Okręgowy wskazał, iż z opisu sporządzonego przez pozwanego Programu (...) w zakresie przebudowy kolizji urządzeń - przytoczonego w stanie faktycznym – nie wynikało obciążenie Wykonawcy również kosztami nadzoru gestorów sieci, tj. przeniesienie tego ryzyka na wykonawcę, zaś w ocenie Sądu taki obowiązek, jako czynnik tworzący obciążenie finansowe podmiotu, który i tak nie działa w warunkach pełnej swobody kontraktowej, powinien być jasno i precyzyjnie wskazany. Wystarczająca w tym zakresie byłaby co najmniej informacja wskazująca, że Wykonawcę obciążają również koszty nadzoru gestorów, tak jak w wielu przypadkach zamawiający dookreślając rozkład obowiązków mających wpływ na koszty zaznacza, że obowiązek zapewnienia nadzoru czy to przyrodniczego czy architektonicznego spoczywa na Wykonawcy. Ponadto, jak słusznie wskazuje strona powodowa, przytoczone pojęcie „uzyskania uzgodnienia” jako obowiązek Wykonawcy nie jest tożsamy z pojęciem „nadzoru”, który zasadniczo leży po stronie zamawiającego.

Sąd Okręgowy wskazał też, że dokonując interpretacji oświadczeń woli zgodnie z art. 65 § 2 k.c. należy uwzględnić fakt, że umowa i wszystkie dokumenty kontraktowe były przygotowane przez zamawiającego, a zatem również i z tego powodu wszystkie ewentualnie niejasności należy interpretować na korzyść Wykonawcy.

Sąd Okręgowy podkreślił, że celem umowy było uzyskanie efektu końcowego w postaci wybudowania odcinka autostrady, i ten cel jednakowo rozumiały obie strony. Nie oznacza to jednak, że wszystkie koszty, które tylko byłyby konieczne do poniesienia, już z założenia obciążają Wykonawcę. Gdyby tak było ustawodawca nie precyzowałby obowiązku sporządzenia Programu (...) jako elementu koniecznego i stanowiącego podstawę do ustalenia ceny.

Zdaniem Sądu Okręgowego również okoliczność, że w dokumentacji, której obowiązek wykonania spoczywał na Wykonawcy, w postaci Specyfikacji Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych, w pierwszej wersji przed jej rewizją powód zawarł w pkt. 9 - Podstawa płatności – zapis odnośnie kosztów nadzoru, nie pozwalała ani na ustalenie, że Wykonawca przejął na siebie taki obowiązek ani też nie wskazywała na świadomość Wykonawcy co do ujęcia tego kosztu w ramach ceny ryczałtowej wykonania robót związanych z usunięciem kolizji.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na cel i charakter tego dokumentu wskazując, że zgodnie z § 12 przywołanego rozporządzenia Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych stanowią opracowania zawierające w szczególności zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót, zaś w § 14 rozporządzenia dodatkowo doprecyzowano jakie informacje powinny być zawarte w takim dokumencie, które odnośnie ceny obejmują takie elementy jak opis sposobu rozliczenia robót tymczasowych i prac towarzyszących, czy wymagania dotyczące przedmiaru i obmiaru robót. Informacje te są zatem istotne, gdy kontrakt jest rozliczany na podstawie obmiaru, a nie w przypadku gdy przewidziana jest cena ryczałtowa.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy uznał, iż po stronie pozwanego nie istniała wierzytelność obejmująca koszt nadzoru gestorów sieci, a tym samym złożone przez pozwanego oświadczenie z dnia 12 grudnia 2013 r. nie mogło osiągnąć skutku w postaci umorzenia wierzytelności powodów z tytułu faktury nr (...), tj. skutku z art. 498 § 2 k.c.

Ubocznie Sąd Okręgowy wskazał, że również i pozwanego jako zamawiającego obowiązuje procedura zgłaszania roszczeń, w tym finansowych, w trybie przewidzianym warunkami kontraktu do czasu wydania świadectwa wykonania, uznając jednak, że nie zastosowanie procedury zgłaszania roszczeń w trybie kontraktowym w przypadku zamawiającego nie powoduje ani wygaśnięcia takiego roszczenia, ani nie uniemożliwiało merytorycznej oceny istnienia tego roszczenia w ramach niniejszego postępowania.

W zakresie terminu odsetek ustawowych Sąd Okręgowy uwzględnił fakt, iż termin płatności należności z faktury nr (...) wystawionej 2 grudnia 2013 r. i tego samego dnia doręczonej pozwanemu został określony na 30 dni, wobec czego upływał 1 stycznia 2014 r. Z tego też względu pierwszym dniem opóźnienia w wykonaniu tego obowiązku był 2 stycznia 2014 r.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi w całości stronę pozwaną zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w całości i podnosząc zarzuty:

- naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia przez Sąd I instancji zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji niewyciągnięcie prawidłowych wniosków ze zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów, w tym odpowiedzi Zamawiającego na pytanie Wykonawcy nr (...)do treści SIWZ oraz (...) w zakresie dotyczącym przebudowy wodociągów i kanalizacji oraz branży elektroenergetycznej, oraz poprzez pominięcie postanowienia (...) Warunków Ogólnych (...), a w rezultacie poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, które miały istotny wpływ na rozstrzygnięcie, tj. ustalenie przez Sąd, że obowiązek ponoszenia kosztów nadzoru gestorów sieci nie stanowił obowiązku kontraktowego Wykonawcy;

- naruszenia art. 65 § 2 k.c. przez dokonanie nieprawidłowej wykładni oświadczeń woli stron umowy z dnia 28 września 2009 r. poprzez przyjęcie, że na Wykonawcy nie spoczywał obowiązek poniesienia kosztów nadzoru gestorów sieci, związanego z usunięciem kolizji z istniejącymi urządzeniami infrastruktury technicznej.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kosztów procesu w obu instancjach, zaś w zakresie kosztów zastępstwa procesowego o ich zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – (...) według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny w pełni przyjmuje za własne i które znajdują pełne oparcie w wynikach przeprowadzonego przez ten Sąd postępowania dowodowego.

Za bezzasadny Sąd Apelacyjny uznaje podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i wadliwości ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji.

Dla skutecznego podniesienia zarzutów w zakresie ustaleń faktycznych i oceny dowodów konieczne jest bowiem wskazanie przyczyn dyskwalifikujących w tym zakresie postępowanie Sądu orzekającego.

Zasada swobodnej oceny dowodów określona przepisem art. 233 § 1 k.p.c. wyraża się w jej ocenie według własnego przekonania Sądu, opartego na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Jej istotną cechą jest bezstronność, brak arbitralności i dowolności, przestrzeganie zasad logicznego rozumowania i zasad doświadczenia życiowego w wyciąganiu wniosków.

Niewątpliwie wszechstronne rozważenie zebranego materiału oznacza uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych środków dowodowych, a mających znaczenie dla ich mocy dowodowej i wiarygodności.

Ocena dokonana przez Sąd I instancji w ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiada wskazanym wyżej kryteriom, ponadto Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, za pomocą argumentów wyłącznie jurydycznych, że Sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8 poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000/10 poz. 189). Jeżeli zatem z materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Tymczasem skarżący, formułując zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie odnosi się do dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny dowodów, a jedynie wskazując na wybrane dowody w postaci dokumentów, których treść została przez Sąd Okręgowy prawidłowo ustalona, kwestionuje wykładnię postanowień łączącej strony umowy dokonaną przez Sąd I instancji.

Podniesione przez skarżącego zarzuty procesowe, sformułowane jako naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., nie uzasadniają więc zarzutu wadliwości ustaleń faktycznych, wynikającej w ocenie skarżącego z pominięcia wskazanej części materiału dowodowego.

Z uwagi na powyższe podstawą oceny zasadności zarzutów naruszenia art. 65 § 2 k.c. będą ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

Z ustaleń tych wynika bezsporne, że w treści zawartej przez strony umowy nie zostały w sposób jednoznaczny nałożone na powodów obowiązki związane z zapewnieniem wynagrodzenia związanego z nadzorem gestorów sieci wodociągowej i elektroenergetycznej.

Strony zawarły umowę w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych, której przepisy, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, ograniczają zasadę swobody umów, przede wszystkim w zakresie wyboru kontrahenta, ale także co do możliwości negocjacji warunków umowy, jaka ma być w trybie tej ustawy zawarta.

Warunki te określa bowiem przede wszystkim zamawiający, który zarówno w ogłoszeniu, jaki i Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia wskazuje w sposób wiążący przedmiot zamówienia oraz zakres obowiązków wykonawcy.

Wykonawca ubiegający się o udzielenie zamówienia ma ograniczone możliwości zakwestionowania warunków na jakich umowa zostanie zawarta, a składając ofertę musi określić wysokość żądanego wynagrodzenia w sposób zarówno zapewniający wykonawcy jako przedsiębiorcy pewien zysk, jak i wysoką pozycję w rankingu ofert po dokonaniu przez zamawiającego ich oceny, mając na względzie wiążący charakter złożonej oferty.

Dla prawidłowego skalkulowania wysokości wynagrodzenia za prace w ramach umowy o roboty budowalne istotny jest więc przede wszystkim zakres obowiązków wykonawcy.

Bezsporny jest fakt, że określone w umowie wynagrodzenie za realizację prac związanych z budową odcinka autostrady jest wynagrodzeniem ryczałtowym, jednak wynagrodzeniem wyliczonym przez wykonawcę na podstawie tych danych, jakimi dysponował w dacie składania oferty.

Niewątpliwie w ramach zawartej umowy powodowie jako Wykonawcy zobowiązali się do wykonania prac obejmujących także budowę i przebudowę sieci wodociągowej oraz napowietrznych i kablowych linii elektroenergetycznych.

Określony w umowie zakres związanych z tymi pracami obowiązków ciążących na powodach został określony w pkt (...)Programu (...), zgodnie z którym „w przypadku kolizji z istniejącymi urządzeniami infrastruktury technicznej, Wykonawca zaprojektuje i wykona ich przebudowę lub zabezpieczenie. Dodatkowo Wykonawca uzyska od właścicieli lub zarządców , warunki techniczne, pozwolenia, uzgodnienia i zatwierdzenia na przebudowę lub likwidację infrastruktury technicznej”.

Nałożony na wykonawcę obowiązek uzyskania od właścicieli lub zarządców urządzeń infrastruktury pozwoleń i uzgodnień nie obejmował czynności związanych z dodatkowym nadzorem prac wykonywanych przez powodów i nie uprawniał powodów do zawierania z gestorami urządzeń infrastruktury umów określających warunki współpracy w ramach realizacji zadania inwestycyjnego.

Także powołana w treści apelacji odpowiedź na pytanie nr (...)nie daje podstaw do innego odczytania treści postanowień umowy, wyjaśnienia zamawiającego ograniczały się bowiem do wskazania, że „koszty przebudowy i budowy sieci oraz przyłączeń opisanych w (...) i Wykazie Cen ponosi Wykonawca w ramach Ceny Kontraktowej”.

Taki więc zakres obowiązków powodowie jako Wykonawcy brali pod uwagę w ramach kalkulacji ceny wskazanej w ofercie, kierując się określonymi przez pozwanego zasadami obliczania ceny, a więc uwzględniając wszystkie koszty bezpośrednie obejmujące robociznę, materiały, sprzęt i transport, koszty pośrednie, podatki i inne podobnego rodzaju obciążenia, koszt organizacji robót, opłaty za zajęcie pasa drogowego, wydatki poboczne i nieprzewidziane oraz wszelkie ryzyka i zysk wykonawcy.

Łącznie z tymi zasadami należy więc odczytywać także powołany przez skarżącego zapis subklauzuli (...)Warunków Ogólnych (...), zgodnie z którą zaakceptowana kwota kontraktowa pokrywa wszystkie zobowiązania Wykonawcy według Kontraktu i wszystko co konieczne dla właściwego zaprojektowania, realizacji i ukończenia robót oraz usunięcia wszelkich wad.

Także to postanowienie odwołuje się do zakresu obowiązków wykonawcy wynikających z umowy, której postanowienia opracował pozwany i na treść których powodowie w istocie nie mieli wpływu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego dokonana przez Sąd I instancji wykładnia postanowień zawartej przez strony umowy odpowiada zasadom określonym w art. 65 § 2 k.c.

W świetle art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Przeważająca aktualnie w orzecznictwie i doktrynie tzw. kombinowana metoda wykładni, uwzględniając powyższą normę, przyznaje w przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie pierwszeństwo temu znaczeniu oświadczenia, które rzeczywiście nadały mu strony w chwili jego złożenia (m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r. III CZP 66/95, OSNC 1995 r. Nr 12 poz. 168). Dopiero gdy okaże się, że strony nie porozumiały się co do treści złożonego oświadczenia woli, za prawnie wiążące należy uznać jego znaczenie ustalone według obiektywnego wzorca wykładni.

Dokonując wykładni obiektywnej oświadczeń woli mających formę pisemną, przede wszystkim należy jednak oprzeć się na tekście dokumentu i językowych regułach znaczeniowych, z uwzględnieniem kontekstu, w którym interpretowane wyrażenia zostały użyte, a także okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone oraz celu umowy.

Prawidłowa wykładnia umowy mającej formę pisemną nie może pomijać treści wyrażonej na piśmie i nie może prowadzić do stwierdzeń sprzecznych z jej treścią (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2016 r. IV CNP 27/15).

Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, to na skarżącym spoczywał zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu co do skuteczności złożonego oświadczenia o potrąceniu, zatem pozwany obowiązany był wykazać, że przysługiwała mu względem powodów wierzytelność wzajemna. Skoro pozwany istnienie tej wierzytelności wywodzi z łączącej strony umowy, powinien wykazać że konkretny zapis umowy przewidywał obciążenie wykonawcy wynagrodzeniem na rzecz podmiotów trzecich, z którymi wykonawca nie zawierał żadnych umów, albo że taki obowiązek wynika ze zgodnego zamiaru stron i celu umowy istniejącego w dacie zawierania umowy.

Potwierdzeniem istnienia takiego zgodnego zamiaru nie jest także treść wskazanego przez skarżącego dokumentu – Specyfikacji Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych - sporządzonego przez wykonawcę we wrześniu i w październiku 2010 r. Jak bowiem trafnie wskazał Sąd Okręgowy, dokument ten powstał już po zawarciu umowy i wynikał z omyłki wykonawcy, która to omyłka została zmodyfikowana, a zmiana dokumentu została milcząco zaakceptowana zgodnie z postanowieniami umowy przez Inżyniera Kontraktu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego istotne znaczenie ma jednak fakt, że kwota jaką pozwany obciążył powodów wynika wprost z umów zawartych przez pozwanego z podmiotami trzecimi już w trakcie wykonywania przez powodów prac zmierzających do realizacji celu umowy. Nie ma więc podstaw do uznania, że na etapie dokonywania kalkulacji wysokości wynagrodzenia powodowie mogli uwzględnić kwoty wynikające z tych umów, czy też przewidzieć, że umowy te zostaną zawarte i na jakich warunkach.

Ryczałtowy charakter uzgodnionego wynagrodzenia nie oznacza, że obejmuje ono wszystkie koszty wiążące się z realizacją inwestycji. Umowa o roboty budowlane jest umową wzajemną, a więc nakładającą określone obowiązki na obie jej strony.

Nie można przy tym uznać, że obowiązki inwestora ograniczają się do zapłaty umówionego wynagrodzenia. Zgodnie z art. 647 k.c. obowiązki inwestora obejmują także przygotowanie robót, w szczególności przekazanie terenu budowy.

Także przepis art. 354 § 2 k.c. obliguje wierzyciela do współdziałania z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania.

Zawarcie umów umożliwiających wykonawcy prowadzenie prac związanych z ingerencją w istniejącą infrastrukturę obciąża inwestora, zaś zgodnie z zawartą przez strony umową dokonanie już konkretnych uzgodnień dotyczących prowadzonych prac oraz poniesienie kosztów przebudowy są obowiązkami wykonawcy.

Umówione przez strony wynagrodzenie ryczałtowe odnosiło się do tych czynności i robót, jakie powodowie jako wykonawcy zobowiązali się wykonać wobec zamawiającego, który wpłynął na określenie ich rodzaju i wartości w dokumentacji sporządzonej w ramach przygotowania do przetargu. Stanowisko pozwanego nakładające na wykonawcę obowiązek uwzględnienia w ramach kalkulacji wysokości wynagrodzenia obciążeń wynikających z umów jakie w przyszłości zawrze inwestor w celu zapewnienia wykonawcy możliwości prowadzenia prac wymagających dostępu do sieci wodociągowej i elektroenergetycznej nie znajduje uzasadnienia ani w treści zawartej przez strony umowy, ani w przepisach prawa.

Ryzyko wykonawcy związane z uzgodnieniem wynagrodzenia ryczałtowego jest zwykłym ryzykiem kontraktowym, które może być przy dochowaniu należytej staranności odpowiednio skalkulowane.

Nie ma zaś podstaw do uznania, że takim ryzykiem mogą być objęte skutki przyszłych umów, zawieranych przez inwestora z osobami trzecimi, na treść których wykonawca nie ma żadnego wpływu.

Umowy z których pozwany wywodzi swoje roszczenie w stosunku do powodów zostały zawarte wyłącznie przez inwestora, który w swoim imieniu zobowiązał się do zapłaty wskazanych w umowach kwot.

Skoro pozwany jako inwestor przyjął na siebie obowiązek zapłaty, nie ma podstaw do obciążania tymi należnościami powodów, w szczególności gdy taki obowiązek nie wynika z treści zawartej przez strony umowy.

Tym samym, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, pozwanemu nie przysługiwała wobec powodów wzajemna wierzytelność podlegająca potrąceniu, a złożone oświadczenie nie wywołało skutków określonych w art. 498 § 2 k.c.

Mając powyższe na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za bezzasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.