Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 marca 2016 roku w S.

sprawy z powództwa B. S., M. S.

przeciwko R. O., J. G.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji wniesionej przez powodów od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Świnoujściu z dnia 20 stycznia 2015 roku, sygn. akt I C 459/14

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Świnoujściu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Wiesława Buczek-Markowska SSO Marzenna Ernest SSO Sławomir Krajewski

Sygn. akt II Ca 1227/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z dnia 20 stycznia 2015 roku Sąd Rejonowy w Świnoujściu, sygn. akt I C 459/14 oddalił powództwo B. S. i M. S., skierowane przeciwko R. O. i J. G. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, w postaci aktu notarialnego, rep. A. nr 1412/1997, sporządzonego w dniu 21 lutego 1997 roku przed notariuszem S. M..

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

Powodowie w dniu 21 lutego 1997 roku nabyli od (...) sp. z o.o. wieczyste użytkowanie gruntu stanowiącego działkę na 416/2 położoną w M. przy ul. (...) wraz z własnością budynku mieszkalnego znajdującego się na tej działce. Cena została ustalona na kwotę 164.400 zł. Miała być ona zapłacona w czterech ratach, I rata w kwocie 40.900 zł płatna do dnia 15 kwietnia 1997 roku, II rata w kwocie 15.000 zł płatna do dnia 20 czerwca 1997 roku, III rata w kwocie 56.000 zł stanowiąca równowartość 30.999,17 DEM, płatna w terminie do 15 maja 1998 roku, IV rata w wysokości 52.500 zł stanowiąca równowartość kwoty 29.061,72 DEM, płatna w terminie do 15 maja 1999 roku. Odnośnie wykonania powyższych zobowiązań powodowie poddali się rygorowi egzekucji na podstawie art. 777 pkt 4 k.p.c.

Na podstawie powyższego aktu notarialnego wystawiona została faktura VAT z dnia 21 lutego 1997 roku oraz rachunek uproszczony z dnia 21 lutego 1997 roku.

Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2000 roku Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu rep. A. nr (...), na podstawie którego dłużnicy B. S. i M. S. mieli zapłacić solidarnie wierzycielowi (...) Sp. z o.o. kwotę 108.500 zł wraz z kosztami sądowymi w kwocie 702,50 zł i kosztami zastępstwa procesowego.

W dniu 22 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim w sprawie z powództwa B. S. i M. S. przeciwko (...) O., (...) Spółce Jawnej w S. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego wydał wyrok, którym pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z dnia 21 lutego 1997 roku, sporządzonego w Kancelarii Notarialnej w S. przed Notariuszem S. M., a zapisanego w repertorium A numer (...), zaopatrzonego w sądową klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 19 kwietnia 2000 roku, sygn. akt. I Co 15/2000, wystawionego przeciwko dłużnikom M. S. i B. S. na rzecz wierzyciela (...) Spółki z o.o. z siedzibą w W. - w części - co do należności głównej w kwocie 63.000 zł.

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2006 roku Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu aktowi notarialnemu sporządzonemu w dniu 21 lutego 1997 roku rep. nr A (...), nadał klauzulę wykonalności na rzecz J. G. i R. O., na rzecz których przeszło uprawnienie dotychczasowego wierzyciela (...) - (...) Spółki z o.o. z siedzibą w W., z jednoczesnym zaznaczeniem, że dłużnicy M. S. i B. S. mają solidarnie zapłacić wierzycielom R. O. i J. G. solidarnie w miejsce kwoty 108.500 zł, kwotę 70.000 zł.

Z uzasadnienia orzeczenia z dnia 31 lipca 2006 r. wynika, iż (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. najpierw zmieniła siedzibę na S., a następnie została przekształcona w (...) O., (...) spółka jawna z siedzibą w S.. Następnie wspólnicy (...) O., (...) spółka jawna z siedzibą w S. podjęli uchwałę o rozwiązaniu Spółki oraz powołaniu likwidatorów w osobie R. O. i J. G.. W dniu 6 lipca 2005 roku likwidatorzy Spółki podjęli uchwałę o podziale majątku spółki po likwidacji w udziałach po 1/2. (...) Spółki (...) O., (...) spółka jawna z siedzibą w S. podjęli uchwałę o zakończeniu likwidacji i zatwierdzeniu bilansu zakończenia likwidacji.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał powództwo za nieuzasadnione.

Sąd Rejonowy wskazał, iż powodowie w niniejszym postępowaniu wnosili o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego - aktu notarialnego sporządzonego w dniu 21 lutego 1997 r., rep. A 1412/1997, któremu nadano klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2000 roku, sygn. akt I Co 15/2000 oraz postanowieniem z dnia 31 lipca 2006 roku sygn. akt I Co 376/06. Swoje żądanie opierali na twierdzeniu, iż pozwani nie posiadali w stosunku do nich żadnej wierzytelności. Pogląd ten uzasadniali głównie tym, że Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim w dniu 22 lutego 2006 roku w sprawie z powództwa B. S. i M. S. przeciwko (...) O., (...) Spółce Jawnej w S. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego wydał wyrok, którym pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z dnia 21 lutego 1997 roku sporządzonego w Kancelarii Notarialnej w S. przed Notariuszem S. M., a zapisanego w repertorium A numer (...) zaopatrzonego w sądową klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 19 kwietnia 2000 roku, sygn. akt. I Co 15/2000, wystawionego przeciwko dłużnikom M. S. i B. S. na rzecz wierzyciela (...) Spółki z o.o z siedzibą w W. - w części - co do należności głównej w kwocie 63.000 zł. W ocenie Sądu powodom umknęło jednak, iż już po wydaniu powyższego orzeczenia Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu aktowi notarialnemu sporządzonemu w dniu 21 lutego 1997 roku rep. nr A (...), nadał w dniu 31 lipca 2006 roku klauzulę wykonalności na rzecz J. G. i R. O., na rzecz których przeszło uprawnienie dotychczasowego wierzyciela (...) - (...) Spółki z o.o. z siedzibą w W., z jednoczesnym zaznaczeniem, że dłużnicy M. S. i B. S. mają solidarnie zapłacić wierzycielom R. O. i J. G. solidarnie w miejsce kwoty 108.500 zł kwotę 70.000 zł.

Sąd Rejonowy uznał zatem, iż twierdzenie, że pozwanym nie przysługuje żadna wierzytelność w stosunku do powodów jest nieuzasadnione.

Dalej Sąd wskazał, iż również nieuzasadnione było twierdzenie jakoby tytuł wykonawczy był nieprawidłowy bowiem nieruchomość nabyła firma PHU (...) w M.. Jak wynika z aktu notarialnego nabycia wieczystego użytkowania gruntu oraz własności budynku dokonali powodowie będący osobami fizycznymi i fakt, iż byli oni przedsiębiorcami prowadzącymi działalność pod nazwą PHU (...) w M. nie ma tu w ocenie Sądu żadnego znaczenia. Sąd podkreślił, iż powodowie nie naprowadzili żadnych innych dowodów ani nawet nie podnieśli żadnych innych twierdzeń na poparcie żądania pozbawienia wykonalności. W ocenie Sądu okoliczności nadania przedmiotowemu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności na rzecz pozwanych zostały precyzyjnie wskazane w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu. Powodowie nie twierdzili nawet, aby te okoliczności były nieprawdziwe lub aby pojawiły się nowe okoliczności uzasadniające żądanie pozwu.

Biorąc pod uwagę fakt, iż powodowie nie udowodnili zasadności swojego roszczenia Sąd Rejonowy powództwo oddalił.

Sąd wskazał, iż w niniejszej sprawie pomimo niezłożenia przez pozwanych odpowiedzi na pozew, jak też nie wzięcia przez nich udziału w rozprawie, Sąd powziął wątpliwości co do zasadności żądania pozwu wobec nie udowodnienia przez powodów ich roszczenia. W związku z powyższym o oddaleniu powództwa Sąd Rejonowy orzekł w wyroku zaocznym.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli powodowie i zaskarżając wyrok w całości, wnieśli o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy. Ewentualnie wnieśli o zmianę właściwości Sądu i skierowanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu.

W uzasadnieniu apelujący podnieśli, iż Sąd Rejonowy w postanowieniu z dnia 8 maja 2014 roku o oddaleniu wniosku o zabezpieczenie powództwa dał wyraźny sygnał, iż sprawa nie ma racji bytu, jednakże Sąd Okręgowy uznał argumentację skarżących zawartą w zażaleniu z dnia 5 czerwca 2014 roku i zmienił zaskarżone postanowienie udzielając zabezpieczenia powództwa (postanowienie z dnia 13 listopada 2014 roku, sygn. akt II Cz 1946/14). Zdaniem apelujących Sąd Rejonowy nie dostrzegł, że z prostego rachunku matematycznego wynika, że są wyraźne wątpliwości co do kwoty wierzytelności. Nadto dodali, iż sam wierzyciel nie wie dokładnie o jaką kwotę chodzi, co wynika z jego wypowiedzi na rozprawie w Sądzie Rejonowym w Międzyrzeczu w dniu 21 stycznia 2015 roku, w sprawie I C 392/14. Apelujący nie zgodzili się nadto z zarzutem Sądu Rejonowego, iż faktura Vat dot. zakupu nieruchomości nie może być brana pod uwagę. W tym względzie wskazano, iż faktura ta została sporządzona świadomie przez sprzedającego albowiem nieruchomość w M. służyła do prowadzenia działalności gospodarczej, była środkiem trwałym na stanie firmy (...).

W odpowiedzi na apelację pozwani wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz odrzucenie pozwu. Ewentualnie wniesiono o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwani wnieśli nadto o przeprowadzenie dowodu z dokumentów, tj. uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 lutego 2006 roku, w sprawie o sygn. akt C 464/04, wyroku Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 4 września 2009 roku, sygn. akt 202/07 oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim Wydział V Odwoławczy z dnia 21 lipca 2010 roku, sygn. akt V Cz 308/10, na okoliczność wystąpienia przez powodów z powtórnym żądaniem pozbawienia tego samego tytułu wykonawczego wykonalności oraz przyczyn pozbawienia tytułu wykonawczego w postaci aktu notarialnego z dnia 21 lutego 1997 roku, sporządzonego w Kancelarii Notarialnej w S. przed Notariuszem S. M., rep. A nr 1412/1997 wykonalności co do kwoty 63.000 zł.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w takim znaczeniu, że uzasadniała uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, wobec nierozpoznania istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 kpc.

W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę, że w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie doszło do sprecyzowania żądania pozwu. Było to niezbędne w szczególności w świetle okoliczności, że w pozwie powodowie żądali pozbawienia wykonalności wymienionych w nim dwóch tytułów wykonawczych w postaci: aktu notarialnego z dnia 21 lutego 1997 roku, sporządzonego w Kancelarii Notarialnej w S. przed Notariuszem S. M., Repertorium A numer (...), któremu najpierw postanowieniem Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 19 kwietnia 2000 roku, sygn. akt. I Co 15/2000, nadano klauzulę wykonalności na rzecz wierzyciela (...) spółki z o.o. z siedzibą w W. - w części - co do należności głównej w kwocie 108.500 zł, a następnie postanowieniem z dnia 31 lipca 2006 roku, sygn. akt I Co 376/06, Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu, nadał klauzulę wykonalności na rzecz J. G. i R. O., na rzecz których przeszło uprawnienie dotychczasowego wierzyciela (...) Spółki z o.o. z siedzibą w W., co do kwoty 70.000 zł - bez określenia w jakiej części i co do jakich należności, domagają się pozbawienia wykonalności każdego z tych tytułów wykonawczych.

Okoliczność ta ma znaczenie nie tylko z punktu widzenia skutku w postaci zakresu powagi rzeczy osądzonej wyroku, jaki zapadł w rozpoznawanej sprawie, ale także i co ważniejsze, dla zbadania czy w sprawie nie zachodzi przeszkoda do jej merytorycznego rozpoznania, w postaci takiej właśnie powagi rzeczy osądzonej, w rozumieniu i ze skutkiem normowanymi w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Kwestia ta wymagała zbadania już to w kontekście ujawnionego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 lutego 2006 roku, sygn. akt C 464/04, odnoszącego się do pierwszego z ww. tytułów wykonawczych, jak i przede wszystkim w zakresie powołanego w odpowiedzi na apelację wyroku Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 4 września 2009 roku, sygn. akt I C 202/07, gdzie doszło do oddalenia powództwa o pozbawienie wykonalności drugiego z tych tytułów wykonawczych.

W rozpoznawanej sprawie nie można w sposób niewątpliwy uznać, że powodowie domagali się w pozwie pozbawienia obu tych tytułów wykonalności w całości. Świadczy o tym choćby treść ich pisma procesowego z dnia 18 marca 2016 roku, z końcowej części którego mogłoby wynikać, że zaprzeczają oni istnieniu swego zobowiązania w zakresie jego wysokości ponad kwotę 45.000 zł.

Sąd Rejonowy winien więc w pierwszej kolejności doprowadzić do sprecyzowania żądania pozwu, do czego powodowie winni zostać zobowiązani pod rygorem zawieszenia postępowania (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), a następnie zbadać, czy i w jakim zakresie doszło w sprawie do powagi rzeczy osądzonej, co uzasadniałoby odrzucenie pozwu. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie dowodu z dokumentów zawartych w aktach obu ww. spraw. Sąd winien przy tym uwzględniać, że granice powództwa wytyczane są łącznie przez żądanie i jego podstawę faktyczną.

W zakresie meritum sprawy zważenia natomiast wymaga, że zgodnie z art. 840 § 1 k.p.c. dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;

W przypadku, gdy tytułem wykonawczym jest akt notarialny dłużnik może, więc w ramach powództwa opozycyjnego kwestionować zarówno istnienie swego objętego takim tytułem obowiązku, jak i przejście takiego obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

W tym pierwszym przedmiocie akt notarialny, w przeciwieństwie do wyroków sądu, nie korzysta z przymiotu prawomocności materialnej (art. 365 § 1 k.p.c.) i dłużnik może powoływać się na nieistnienie swego zobowiązania nie tylko w drodze podnoszenia, że wygasło ono już po zdziałaniu czynności notarialnej, gdzie to jego, zgodnie z art. 6 k.c., obciąża ciężar wykazania tej okoliczności, ale także może zaprzeczać istnieniu od początku swego zobowiązania co do zasady i wysokości, w tym podnosić zarzuty nieważności czynności prawnej. W takim przypadku ciężar dowodu, zależnie od treści podniesionego zarzutu, może w jednych przypadkach obciążać powoda, a w innych pozwanego (wierzyciela).

W zakresie natomiast drugiego zakresu podstawy powództwa nie może budzić wątpliwości, że w przypadku zakwestionowania przez dłużnika przejścia uprawnienia na rzecz kolejnego wierzyciela, to ten ostatni podmiot – pozwany, winien wykazać formalnoprawną i materialnoprawną skuteczność takiego nabycia. To wierzyciel, bowiem z okoliczności tej wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne, w postaci przysługiwania mu objętej tytułem wykonawczym wierzytelności i dalej możności prowadzenia na swoją rzecz egzekucji. Podkreślenia wymaga, że okoliczności te zasadniczo nie podlegają badaniu w ramach postępowania o nadanie klauzuli wykonalności gdzie sąd, na podstawie art. 788 § 1 k.p.c., bada jedynie czy wierzyciel złożył sporządzone w odpowiedniej formie dokumenty, stwierdzające takie przejście prawa lub obowiązku.

W powyższych przedmiotach Sąd Okręgowy podziela ukształtowane już w orzecznictwie poglądy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 95/08; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 stycznia 2013 r., I ACa 916/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 sierpnia 2015 r., I ACa 311/15).

Dlatego też niewystarczającym było w spawie samo tylko powołanie się przez Sąd Rejonowy na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności z dnia 31 lipca 2006 roku, sygn. akt I Co 376/06, wydane przez Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu, a tym bardziej czynienie w sprawie ustaleń faktycznych na podstawie samego tylko uzasadnienia tego postanowienia.

W zakresie pierwszego tytułu wykonawczego Sąd Rejonowy nie zawarł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku żadnych rozważań, co także świadczy o nierozpoznaniu istoty sprawy.

Mając na uwadze wszystko powyższe, ze względu na nierozpoznanie istoty sprawy i konieczność przeprowadzenia w całości postępowania dowodowego należało, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., orzec jak w sentencji wyroku.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy, o ile dojdzie w odpowiednim trybie do sprecyzowania żądania pozwu i nie zajdą podstawy do odrzucenia pozwu, w granicach inicjatywy dowodowej stron, przeprowadzi postępowanie dowodowe i rozstrzygnie sprawę, mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania i dyrektywy orzekania. Sąd winien przy tym uwzględniać unormowanie art. 843 § 3 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 108 § 2 kpc.

SSO Wiesława Bucze- Markowska SSO Marzenna Ernest SO Sławomir Krajewski