Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku M. S. (1), firma (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

przy udziale zainteresowanych: P. W., A. K. (1), A. K. (2), P. Z. (1)

o ubezpieczenia społeczne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze

z dnia 15 października 2012 r. sygn. akt VII U 20/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt II i III w ten sposób, że odwołanie oddala,

II.  zasądza od wnioskodawczyni na rzecz strony pozwanej kwotę 240,- zł tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 października 2012r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze:

-

w punkcie I zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 9 listopada 2011 r. w ten sposób, że ustalił, iż P. W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowym z tytułu wykonywania pracy na rzecz firmy (...) z siedzibą we W., w okresie od 1 lipca 2006 r. do 9 sierpnia 2006 r.;

-

w punkcie II zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 10 listopada 2011 r. w ten sposób, że ustalił, iż A. K. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowym z tytułu wykonywania pracy na rzecz firmy (...) z siedzibą we W., w okresie od 1 października 2006 r. do 31 października 2006 r., od 2 listopada 2006 r. do 29 listopada 2006 r., od 2 grudnia 2006 r. do 29 grudnia 2006 r. oraz od 1 stycznia 2007 r. do 10 lutego 2007 r.,

-

w punkcie III wyroku zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 10 listopada 2011 r. w ten sposób, że ustalił, iż A. K. (2) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowym z tytułu wykonywania pracy na rzecz firmy (...) z siedzibą we W., w okresie od 14 sierpnia 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r., od 1 października 2006 r. do 31 października 2006 r., od 2 listopada 2006 r. do 10 listopada 2006 r., od 13 grudnia 2006 r. do 18 grudnia 2006 r.,

-

w punkcie IV wyroku zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 8 listopada 2011 r. w ten sposób, że ustalił, iż P. Z. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowym z tytułu wykonywania pracy na rzecz firmy (...) z siedzibą we W., w okresie od 3 sierpnia 2006 r. do 8 sierpnia 2006 r.,

-

w punkcie V wyroku zasądził od strony pozwanej na rzecz wnioskodawczyni kwotę 480,- złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ten ustalił, że w dniu 1 lipca 2006 r. pomiędzy firmą (...) a zainteresowanym P. W. zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego Pasażu (...), w terminie do 9 sierpnia 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 295,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 1 października 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (1) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 31 października 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 1.015,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 2 listopada 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (1) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 29 listopada 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 1.167,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 2 grudnia 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (1) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 29 grudnia 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 909,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 1 lutego 2007 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (1) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 10 lutego 2007 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 346,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania działa złej jakości.

W dniu 14 sierpnia 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (2) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego Politechnikę (...), w terminie do 31 sierpnia 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 142,50 zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 1 października 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (2) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 31 października 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 1.082,50 zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania działa złej jakości.

W dniu 2 listopada 2006 r. pomiędzy (...) a zainteresowaną A. K. (2) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego (...) K., w terminie do 10 listopada 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 150,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 13 grudnia 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowaną A. K. (2) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego Park (...), w terminie do 18 grudnia 2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 252,- zł, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania dzieła złej jakości.

W dniu 3 sierpnia 2006 r. pomiędzy (...)a zainteresowanym P. Z. (2) zawarta została umowa o dzieło, na podstawie której wykonawca zobowiązał się do wysprzątania obiektu budowlanego Pasażu (...), w terminie do 08.08.2006 r. Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 5,- zł za godzinę, które mogło ulec odpowiedniemu pomniejszeniu w przypadku częściowego wykonania dzieła lub wykonania działa złej jakości.

Firma wnioskodawczyni zatrudniała pracowników na podstawie umów o pracę, umów zlecenia oraz umów o dzieło. Świadek T. P. był zatrudniony na umowę o pracę na stanowisku dyrektora sprzedaży. W imieniu wnioskodawczyni zajmował się odbiorem zadań oraz wypłacaniem ustalonego wynagrodzenia, rzadziej rekrutacją. Inne osoby zatrudnione w Firmie na umowę o pracę to kadrowa i księgowa.

W oparciu o umowę o dzieło wykonawcy wykonywali prace bez nadzoru, bez określonych godzin pracy i własnymi narzędziami. Nie byli badani przez lekarza, nie mieli przeprowadzonego szkolenia BHP. Mieli wykonać określone zadania i musieli je wykonać w określonym terminie. Nie były to czynności powtarzalne związane ze stałym sprzątaniem, lecz skonkretyzowane prace typu usunięcie gruzu, wyczyszczenie posadzki, mycie okien po zakończeniu budowy, posprzątanie lokalu przed oddaniem go do użytku. Z tytułu umów o dzieło zainteresowani nie byli zgłaszani do ubezpieczeń społecznych. Po zakończeniu wykonanej pracy otrzymywali ustalone wynagrodzenie. Wynagrodzenie było uzależnione od trudności podejmowanej pracy. Zainteresowani wiedzieli, że nie są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu podpisywanych umów.

W okresie od sierpnia do grudnia 2008 r. (z przerwami) strona pozwana przeprowadziła kontrolę płatnika składek - M. S. (1). W wyniku kontroli ustalono w szczególności, że płatnik składek w okresie od stycznia 2005 r. do października 2005 r. i od stycznia 2006 r. do lipca 2008 r. zawierał umowy o dzieło, które miały charakter działań powtarzalnych i nosiły znamiona umów zlecenia. Były to umowy starannego działania. Umowy te nie miały charakteru działań twórczych i nie wykonywano określonego dzieła. Przedmiotem zawieranych umów było wysprzątanie obiektów budowlanych. Z tytułu zawartych umów płatnik składek nie naliczył składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz nie dokonał zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Sąd ocenił indywidualnie wszystkie sporne umowy. W ocenie Sądu z uwagi na charakter wykonywanych czynności, tj. wysprzątanie konkretnych obiektów budowlanych, praca miała charakter incydentalny i jednorazowy. Wprawdzie zainteresowani A. K. (1) i A. K. (2) zawierały więcej umów o dzieło, ale za każdym razem był ustalany inny zakres prac w różnych miejscach, na inną kwotę wynagrodzenia. Zdaniem Sądu, nawet kilkukrotne zawarcie umowy na wykonanie różnych dzieł nie uzasadniałoby jeszcze przyjęcia wniosku, że praca była powtarzalna w czasie. Zainteresowani wykonywali prace bez nadzoru, bez określenia czasu pracy, a rezultatem pracy miało być wysprzątanie określonego obiektu budowlanego. Prace były określane krótkoterminowo. Zainteresowani mieli swobodę czasową, ograniczoną jedynie datą, do której praca miała być ukończona. Nie podlegali kierownictwu ze strony zamawiającego. Nie bez znaczenia dla oceny charakteru umowy jest również wola stron. Z tych względów w ocenie Sądu przeprowadzone w sprawie posterowanie dowodowe wykazało, że charakter pracy wykonywanej przez zainteresowanych odpowiadał umowie rezultatu, a nie starannego działania. Zaskarżone decyzje podlegają zmianie.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy, zaskarżając wyrok w części dotyczącej zainteresowanych A. K. (1) i A. K. (2) i wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania wnioskodawczyni.

Organ rentowy zarzucił:

-

naruszenie prawa procesowego - brak wszechstronnego rozważenia materiału procesowego (art. 233 kpc) poprzez wyrokowanie przy istniejących sprzecznościach dowodowych pomiędzy treścią umów a zeznaniami świadka T. P. oraz brak dostatecznego uzasadnienia z powołaniem się na fakty, które zostały uznane za udowodnione (art. 328 § 2 kpc),

-

naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w zw. z art. 750, art. 734 i art. 65 § 1 i 2 kc, przez przyjęcie, że zainteresowane A. K. (1) oraz A. K. (2) nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresach wskazanych w decyzjach z dnia 10.11.2011 r., znak: (...)i znak: (...)oraz ustalających podstawę wymiaru składek dla zainteresowanych w decyzjach z tej samej daty znak: (...) i znak: (...).

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wskazał w szczególności, że Sąd ogólnikowo stwierdził i przyjął, że umowy miały charakter incydentalny i wykonywane były przez krótkie okresy czasu. Skoro tak, to rodzi się zasadnicze pytanie, dlaczego zawierano z zainteresowanymi szereg umów na następujące po sobie okresy miesięczne. Ponadto, Sąd nie ustalił co było dziełem, skoro powtarzały się umowy, a ich przedmiot został określony ogólnikowo.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego jest uzasadniona.

W sprawie sporne pozostawało ustalenie charakteru prawnego umowy łączącej wnioskodawczynię z zainteresowaną A. K. (1) oraz A. K. (2). Kluczowym dla sprawy było ustalenie, czy umowy łączące w spornym okresie zainteresowane i skarżącą były umowami o dzieło, czy też należało je uznać za umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu. Od tego ustalenia zależał bowiem obowiązek wnioskodawczyni, jako płatnika, odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, w myśl art. 46 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd Okręgowy uznał, iż umowy łączące skarżącą z zainteresowanymi w spornych okresach były umowami o dzieło.

Trafnie zarzuca organ rentowy, że stanowisko to jest błędne.

Przepis art. 353 ¹ kodeksu cywilnego wyraża zasadę swobody umów, zgodnie z którą podmiotom prawnym przyznaje się możliwości zawierania i kształtowania treści umów w granicach zakreślonych przez prawo, naturę (właściwość) stosunku prawnego oraz zasady współżycia społecznego.

Z kolei po myśli przepisu art. 627 kc, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Natomiast w myśl przepisu art. 734 § 1 kc, przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności dla dającego zlecenie, przy czym do pokrewnych do zlecenia umów o świadczenie usług (art. 750 kc) stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Wskazane przepisy wskazują definicję stosunku zlecenia i umowy o dzieło.

Dokonując porównania wskazanych regulacji prawnych dotyczących obu rodzajów umów wskazać należy, iż obie umowy mogą być zaliczone do umów o świadczenie usług w szerokim znaczeniu. Jednakże obie umowy różnią się w zakresie podstawowych elementów konstytutywnych stanowiących o istocie umowy. Podstawową cechą umowy o dzieło jest ustalenie, iż umowa ta należy do umów rezultatu, tzn. że oceny wykonania umowy dokonuje się przez pryzmat osiągnięcia konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu – dzieła, które może mieć postać zarówno materialną, jak i niematerialną. Tym samym uznać należy, iż w umowie o dzieło winien być z góry określony jej rezultat. Przyjmuje się, że dzieło jest rezultatem obiektywnie osiągalnym i pewnym w danych warunkach. Natomiast istota umowy zlecenie zasadza się w ustaleniu, iż jest to umowa starannego działania. Oznacza to, iż do oceny wykonania umowy konieczne jest nie osiągniecie określonego rezultatu, lecz starania w celu osiągnięcia tego wyniku. Tym samym w przypadku umowy zlecenia ocenie podlega nie konkretnie osiągnięty cel, ale czynności zmierzające do jego osiągnięcia oraz staranność ich wykonania. Kolejnym z kryteriów rozróżnienia umowy o dzieło od umowy zlecenia jest też kryterium podmiotowe. Przyjmujący zamówienie (w przypadku umowy o dzieło) wybierany jest z uwagi na jego cechy podmiotowe, to jest odpowiedni zawód, specyficzne umiejętności, czy też predyspozycje. W przypadku umowy zlecenia cechy osobowe zleceniobiorcy nie są tak istotne. Prowadzi to do wniosku, iż w przypadku umowy zlecenia osobiste wykonanie zamówienia nie ma tak istotnego znaczenia, jak w przypadku umowy o dzieło.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy uznać należy, iż ocena prawna charakteru umów łączących skarżącą z zainteresowanymi, dokonana w zaskarżonym wyroku, jest nieprawidłowa. Były to bowiem typowe umowy o świadczenie usług. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że w przedmiotowych umowach strony, pomimo nazwania ich umowami o dzieło, nie sprecyzowały w sposób zindywidualizowany konkretnego dzieła, a jedynie czynnościowo określano prace, mające być wykonane przez zainteresowanych, a które polegały na wykonaniu czynności porządkowych we wskazanych obiektach. Zainteresowane wykonywały więc powtarzalne i proste czynności fizyczne. Zakres tych czynności prowadzi wyłącznie do oceny w kierunku usługi, a nie jak wywodzi skarżąca umowy o dzieło. Zainteresowane nie wykonywały żadnego dzieła, a jedynie ściśle określone czynności i były rozliczane z wykonanej pracy. Od zainteresowanych wymagano wykonania czynności starannie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, określony w spornych umowach rezultat nie może być uznany za dzieło w rozumieniu umowy o dzieło, albowiem nie sposób uznać go za konkretny, indywidualnie oznaczony rezultat, który zamawiający chce osiągnąć. W wypadku umowy o dzieło niezbędne jest, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu jako koniecznego do osiągnięcia (por. A. Brzozowski (w:) System prawa prywatnego, t. 7, 2004, s. 327). Opisane wyżej czynności nie prowadziły do powstania żadnego materialnego rezultatu. Nie można również wskazać indywidualnego charakteru takiego rzekomego dzieła. Ponadto czynności wykonywane przez zainteresowane nie wymagały od nich posiadania specyficznych cech czy umiejętności. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 4 października 2006 r., treść zobowiązania dłużnika pozostaje w ścisłej zależności od natury stosunku prawnego. Jeżeli osiągnięcie rezultatu określonego w celu zawarcia umowy uzależnione jest od wielu już istniejących lub innych mających nastąpić zdarzeń oraz czynników zewnętrznych, leżących poza oddziaływaniem dłużnika, to z reguły podejmuje on zobowiązanie starannego działania. W zobowiązaniach starannego działania podjęcie przez dłużnika wymaganych czynności przy zachowaniu wiążącego go stopnia staranności oznacza, że dłużnik wykonał zobowiązanie, pomimo iż nie osiągnięto rezultatu określonego w celu umowy (sygn. akt II CSK 117/06).

Sama terminologia, jaką posługiwała się skarżąca w spornych umowach, określonych jako umowy o dzieło, jest bez znaczenia przy interpretowaniu i oznaczaniu faktycznego stosunku prawnego łączącego strony. Nazwa umowy nie przesądza o jej rodzaju. Jeśli bowiem nazwa nie odpowiada istocie umowy, należy badać samą treść umowy. Po przeanalizowaniu treści przedmiotowych umów oraz zeznań świadka nie ma żadnych wątpliwości, że strony łączyły umowy o wykonywanie usług zbliżone do zlecenia. A zatem samo dosłowne brzmienie w/w umów nie wskazuje na ich charakter prawny, dopiero treść kontraktów i sposób ich faktycznego wykonywania pozwala je odpowiednio zakwalifikować. Oceny tej nie podważa wyłącznie interes procesowy strony związany z faktem, że umowa o dzieło nie łączy się z obowiązkiem opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne.

Zamiarem stron i celem umów było uniknięcie dopełnienia obowiązków płatnika składek i w celu osiągnięcia takiego rezultatu nie może być abstrakcyjnie interpretowana zasada swobody umów, prezentowana przez skarżącą w apelacji. Skoro dana umowa wiążąca się z obowiązkami publiczno prawnymi, w tym wypadku obowiązkiem opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, to obowiązek organu rentowego, a następnie zakres kognicji Sądu Ubezpieczeń Społecznych sięga badania rzeczywistej treści umowy stron. Odmiennie bowiem ustawodawca traktuje osoby związane umowami zlecenia czy też umowami o świadczenie usług, do których należy stosować przepisy o zleceniu, niż osoby wykonujące dzieło.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że zgodnym celem stron tych stosunków zobowiązaniowych było obejście prawa w razie całkowicie dowolnego zawierania umów nazwanych tylko umowami o dzieło w celu uniknięcia obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne. Podniesione w apelacji zarzuty są uzasadnione. Przepis art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych daje organowi rentowemu podstawy do prowadzenia postępowania administracyjnego w przedmiocie prawidłowości zgłaszania i przebiegu ubezpieczeń społecznym, co jednoznacznie sprowadza się do badania rzeczywistej treści tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Konsekwencją zawarcia przez strony umowy o świadczenie usług był obowiązek skarżącej zgłoszenia zainteresowanych i opłacania za nie składek na ubezpieczenie społeczne na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 18 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zaskarżone decyzje, obejmujące zainteresowane w/w ubezpieczeniami w spornych okresach wykonywania umowy o świadczenie usług, i określające podstawę wymiaru składek z tego tytułu, są zatem prawidłowe.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w pkt. II i III w ten sposób, że odwołanie oddalił.

Orzeczenie o kosztach postępowania w postępowaniu apelacyjnym znajduje uzasadnienie w treści art. 98 kpc w zw. z § 6 pkt 1 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności prawne radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 163/1349), o czym orzeczono, jak w pkt. II sentencji wyroku.