Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Ł. B. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa – (...), (...) w B., Z. K. w G. i Z. K. w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 23 marca 2016 r. sygn. akt I C 9/14

I.  prostuje komparycję zaskarżonego wyroku w ten sposób, że oznacza pozwanego jako: Skarb Państwa – (...), (...) w B., Z. K. w G. i Z. K. w K.;

II.  oddala apelację;

III.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej

Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  przyznaje radcy prawnemu A. L. ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego B. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 484/16

UZASADNIENIE

Powód Ł. B. (1) wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa – (...), (...) w B., Z. K. w G., Z. K. w K. domagając się zasądzenia kwoty w wysokości 100.000 zł wraz z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę doznaną wskutek niezgodnych z prawem działań organów władzy publicznej, powodujących naruszenie jego dóbr osobistych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że od 2000r. przebywał w różnych jednostkach penitencjarnych w kraju, w tym wskazanych w pozwie, gdzie w celach nie zapewniano mu normy powierzchni 3 m ², umieszczano go w celach brudnych, o nieodpowiednim stanie technicznym, bez zapewnienia odpowiednich środków i narzędzi czyszczących, wentylacji, prywatności podczas korzystania z kącika sanitarnego, właściwej higieny, w tym ciepłej kąpieli częściej niż raz w tygodniu. Powód wskazał nadto, że był zmuszany do grzania wody grzałkami w celu umycia się, umieszczany w celach, gdzie były insekty, z osobami palącymi, zarażonymi wirusem HCV, co spowodowało naruszenie jego zdrowia psychicznego przez wywołanie stanów nerwicowych. Przebywanie w ciasnych, nieodpowiednio wentylowanych i niedoświetlonych celach, w których bytowało robactwo spowodowało u niego ryzyko wystąpienia chorób fizycznych, takich jak przeziębienia, alergie, choroby reumatyczne i zaburzeń psychicznych, takich jak depresja.

Pozwany Skarb Państwa w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów postępowania, podnosząc że powód nie udowodnił przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa, o jakich mowa w art. 23 kc, 24 kc i 448 k.c. Pozwany podał, że wszystkie jego działania były zgodne z prawem i dążył on do wykonania ciążących na nim obowiązków zapewnienia powodowi przysługujących mu praw, z uwzględnieniem, iż powód był osobą pozbawioną wolności.

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 23 marca 2016r. oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach postępowania w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód przebywał w (...) w B. od dnia 20 kwietnia 2011r. do dnia 25 maja 2011r. i od dnia 6 marca 2012r. do dnia 17 września 2013r., z czego w okresie od dnia 22 maja 2013r. do dnia 18 lipca 2013r. w oddziale zewnętrznym (półotwartym), w Z. K. w G. od dnia 25 maja 2011r. do dnia 6 marca 2012r., w Z. K. w K. od dnia 17 września 2013r. do dnia 20 października 2014r., z czego od dnia 23 września 2013r. do dnia 26 grudnia 2013r. w oddziale zewnętrznym w S.. We wszystkich trzech jednostkach penitencjarnych powód przebywał w celach o powierzchni zapewniającej 3 m ^{( 2)} na skazanego. Od 2009r. w tych jednostkach nie występowało już zjawisko przeludnienia, a incydentalne przypadki zbyt wielu osadzonych, zwłaszcza w (...) w B., rozwiązywano umieszczając niektórych osadzonych w poczekalniach izby chorych, przy czym powód nigdy nie był w takim miejscu osadzony. Powód miał zapewniony własny sprzęt kwaterunkowy, codzienny godzinny spacer na wolnym powietrzu, mógł korzystać z biblioteki, telefonu, świetlicy. Miał zapewnioną opiekę lekarską stosownie do zgłaszanych potrzeb, mógł korzystać z widzeń, w tym w ramach nagród - także dodatkowych i bez dozoru. Ograniczenie kontaktów nastąpiło wobec powoda raz i miało miejsce z powodu wymierzenia kary dyscyplinarnej za wnoszenie niedozwolonych substancji na teren jednostki.Karę dyscyplinarną zakazu otrzymywania paczek żywnościowych przez trzy miesiące wymierzono mu za wykonanie tatuażu i posiadanie maszynki do tatuowania. Powód miał zapewniony dostęp do ciepłej kąpieli raz w tygodniu, w każdej celi znajdował się kącik sanitarny, w celach była tylko zimna woda z możliwością korzystania z urządzeń grzewczych w celu jej podgrzania, bielizna osobista była wymieniana raz w tygodniu, pościel zaś raz na dwa tygodnie.Wentylacja w celach była sprawna i przechodziła pozytywnie przeglądy kominiarskie. Powód otrzymywał ciepłe posiłki trzy razy dziennie.W (...) i w Z. K. w K. - S. pojawiał się problem insektów i wówczas przeprowadzano dezynsekcję. Jednostki penitencjarne, w których przebywał powód zapewniają środki czystości i higieny osobistej, jednak środki czystości przydzielane są pod kontrolą z uwagi na przypadki spożywania ich przez osadzonych. Obowiązek sprzątania cel i utrzymania w nich czystości spoczywa na skazanych. Powód często zmieniał status z osoby niepalącej papierosy na palącą i odwrotnie, był osadzany zgodnie ze swoją deklaracją. Powód nie zgłaszał lekarzowi problemów ze zdrowiem psychicznym, nie był konsultowany przez lekarza psychiatrę. W jednostkach, w których powód przebywał były osadzone osoby zakażone wirusem HCV lub HIV, nie są one izolowane od pozostałych osadzonych. W okresie od dnia 30 stycznia 2013r. do dnia 1 lutego 2013r. w (...) w B. została przeprowadzona kontrola Zespołu Krajowego (...) działającego z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich. Raport Zespołu opisywał szereg nieprawidłowości, dotyczących rozmieszczenia osadzonych i warunków panujących w celach, takich jak: bezprawne osiedlanie izb chorych osobami zdrowymi, brak kącików sanitarnych w pełni zabudowanych, niepełne i niewystarczające oświetlenie, zły stan czystości cel, wyeksploatowany sprzęt kwaterunkowy, materace, ręczniki, brak zabezpieczeń górnych łóżek, ubytki w ścianach i podłogach, istnienie wewnętrznych krat koszowych pomniejszających cele, problem insektów, możliwość kąpieli tylko raz na tydzień, brak wyodrębnienia stanowisk w łaźniach, niewystarczająca ilość środków higienicznych, brak pomieszczenia do udzielania tzw. widzeń intymnych, bezprawne dyscyplinowanie więźniów przez ich policzkowanie, utrudniony dostęp do bezpłatnej prasy, naruszenia swobody korespondencji, nieodpowiednią dostępność psychologa, zbyt małą ilość zajęć kulturalno-oświatowych. Po tej kontroli zapadła decyzja o odwołaniu Dyrektora (...) w B. i innych osób.

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał na podstawie załączonych do akt sprawy dowodów w postaci dokumentów oraz zeznań świadków T. N., W. M., D. W., A. B. i częściowo zeznań świadka Ł. B. (2).

Sąd Okręgowy pominął dowód z przesłuchania powoda, albowiem nie stawił się on na rozprawę pomimo prawidłowego wezwania na adres wskazany przez powoda przy zwolnieniu go z zakładu karnego.

Z uwagi na fakt braku możliwości przesłuchania powoda na okoliczności konkretnych dóbr osobistych, jakie zostały naruszone, w jaki sposób i jakimi działaniami pozwanego, w szczególności czy jakiekolwiek uwagi raportu dotyczyły bezpośrednio powoda i cel, w których przebywał, czy zgłaszał jakiekolwiek dolegliwości psychiczne lub fizyczne lub podjął w tym kierunku leczenie, a także z uwagi na wykazanie okoliczności wielkości cel i rozmieszczenia w nich powoda niecelowe było, w ocenie Sądu Okręgowego, przeprowadzenie dowodu z oględzin cel i opinii biegłego z dziedziny budownictwa w zakresie ich wielkości oraz dowodu z opinii lekarza psychiatry.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że powód nie udowodnił, z jakiego konkretnego zachowania funkcjonariusza służby więziennej wywodzi swoje roszczenie. Po stronie powoda leżał przede wszystkim obowiązek przynajmniej wskazania, a następnie także udowodnienia, jakie dobro osobiste i w jaki sposób zostało danym działaniem naruszone. Powód powołał się na naruszenie lub zagrożenie jego godności oraz zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez osadzenie go w celach zbyt małych, brudnych, nienależycie wyposażonych, niewentylowanych, bez zapewnienia prywatności w kąciku sanitarnym. Wskazał także szereg innych działań lub zaniechań mających wpływ na warunki odbywania kary, jednak żadnej z tych okoliczności nie wykazał albo wskazał w taki sposób, że uniemożliwiało to połączenie tych warunków z jego stanem zdrowia fizycznego i psychicznego. Podnosił, że zagrożenie lub wręcz naruszenie jego zdrowia psychicznego w postaci stanów nerwicowych lub depresyjnych spowodował pobyt w celach nieoświetlonych odpowiednio, dusznych, ciasnych. Sam jednak pozbawiał się szansy na złożenie zeznań potwierdzających konkretne zagrożenie lub naruszenie zdrowia (konkretne choroby, objawy, dolegliwości); objawy te nie wynikały także z jego książki zdrowia ani z innych dowodów, zwłaszcza dokumentów. Przeciwnie, powołane wyżej dowody świadczą, że był w dobrej kondycji psychicznej, nie skarżył się, nie zgłaszał do lekarza. Dostarczone przez pozwanego dokumenty dotyczące rozmieszczenia powoda w okresie objętym pozwem wskazują natomiast, wbrew stanowisku powoda, w jak dużych i jak liczebnych celach powód przebywał. Jeżeli chodzi o osadzenie z palącymi, podczas kiedy sam nie palił, dokumenty świadczą o przeciwnej okoliczności – powód deklarował się jako osoba paląca, zatem obecne posługiwanie się takim twierdzeniem ma w ocenie Sądu Okręgowego charakter jedynie manipulowania tym kryterium rozmieszczenia więźniów. Pozwany przedstawił także dowody tego, że powód stosunkowo często korzystał z nagród w postaci dodatkowych widzeń, przepustek, mógł korzystać z telefonu, ponadto część kary odbył w systemie półotwartym, zatem miał dość znaczną swobodę poruszania się. Sąd Okręgowy stwierdził także, że powód nie wykazał żadnego związku ze swoją osobą treści raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji. Osoby sporządzające raport nie odwiedziły cel, w których przebywał powód, zatem powoływanie się na stwierdzone w nim uchybienia nie może odnieść oczekiwanego przez powoda skutku. Niesłuszne są także roszczenia powoda wywodzone z osadzenia go, o ile tak rzeczywiście było, czego powód też nie wykazał, z osobami zakażonym wirusem HCV lub HIV. Powód nie udowodnił, że został zarażony lub chociażby zagrożony zarażeniem, bo nie wskazał żadnych ryzykownych zachowań osób chorych mogących skutkować zarażeniem powoda. Jednocześnie powód pominął okoliczność, że zagrożenie zarażenia wirusem HCV czy nawet HIV sam na siebie sprowadził, wykonując sobie tatuaż w warunkach więziennych, za co został ukarany karą dyscyplinarną. Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro powód nie wykazał, jakie konkretnie jego dobra osobiste zostały naruszone lub zagrożone przez konkretne zachowania pozwanego, obowiązek udowodnienia przez pozwanego, że jego zachowania nie były bezprawne nie zaktualizował się. Na marginesie tylko Sąd Okręgowy wskazał, że pomimo to pozwany w zakresie, w jakim zeznania złożyli świadkowie T. N., W. M. i D. W., brak bezprawności po swojej stronie wykazał. Sąd Okręgowy podkreślił także, że powód swoimi przestępstwami naruszył cudze dobra osobiste, zatem niezgodne z zasadami współżycia społecznego byłoby, aby z faktu popełnienia przestępstw i odbywania kary chociażby pośrednio czerpał jakiekolwiek korzyści materialne. Wobec powyższych okoliczności powództwo, w ocenie Sądu Okręgowego, podlegało oddaleniu na podstawie art. 417 kc w zw. z art. 24 kc i art. 448 kc a contrario, zaś o kosztach kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc, wskazując iż brak było podstaw do odstąpienia od obciążania powoda tymi kosztami na zasadzie art. 102 kpc.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w B. wywiódł powód zaskarżając go w zakresie poza rozstrzygnięciem o przyznaniu pełnomocnikowi powoda kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Skarżący zarzucił naruszenie:

1) przepisów prawa materialnego, tj. art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, a mające istotny wpływ na wydanie rozstrzygnięcia, polegające na wybiórczym i jednostronnym rozważeniu materiału dowodowego, wyprowadzeniu wniosków niepełnych, nielogicznych lub nie wynikających z powołanych w uzasadnieniu dowodów, a poza tym sprzecznych z innymi dowodami, ocenie dowodów z naruszeniem zasad doświadczenia życiowego i bezpodstawnym pominięciu niektórych dowodów, co doprowadziło do:

- błędnego ustalenia, że w trakcie pobytu powoda w (...) w B.
oraz w Z. K. w G. nie występowało zjawisko przeludnienia cel,

- błędnego ustalenia, że powód w trakcie osadzenia w (...) w B. oraz w Z. K. w G. przebywał w celach mieszkalnych zgodnych z normą powierzchniową 3 m2 na osobę i nie był osadzany w celach przeludnionych,

- błędnego i bezpodstawnego ustalenia, że pozwany dokonał prawidłowego obmiaru poszczególnych cel mieszkalnych, zgodnie ze sztuką oraz obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa oraz wytycznymi, w tym zgodnie z zarządzeniem nr 7/2012 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 30 stycznia 2012r. w sprawie ustalenia pojemności jednostek penitencjarnych,

- błędnego ustalenia, że w (...) w B. i Z. K.
w K. panowały właściwe warunki przewidziane prawem, co nastąpiło między innymi poprzez błędne uznanie, że cele mieszkalne były właściwie zabudowane
i wentylowane, należycie oświetlone i czyste, a osadzeni, w tym powód, otrzymali zgodne z prawem wyposażenie, w ilości i jakości pozwalającej na prowadzenie godnego życia w warunkach odbywania kary pozbawienia wolności,

- nieuwzględnienia zebranych w materiale dowodowym okoliczności wskazujących,
że w celach mieszkalnych (...) w B. kąciki sanitarne nie były należycie oddzielone od części mieszkalnej celi,

- błędnego ustalenia, że warunki panujące w (...) w B. i Z. K. w K., w tym rozmiar cel mieszalnych oraz brak zapewnienia warunków sanitarnych, socjalnych czy warunków higieny nie spowodował cierpień psychicznych powoda oraz wyrządzenia mu krzywdy,

- błędnego ustalenia, że pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda nastąpiło bez związku i niezależnie od nieodpowiednich warunków sanitarnych panujących w (...) w B. i Z. K. w K.,

- błędnego ustalenia, że powód miał możliwość korzystania w celi z zimnej wody, podczas gdy korzystanie to ograniczone było jedynie do prostych czynności, takich jak umycie twarzy czy rąk,

- pominięcia ustalonego faktu, że oświetlenie zastosowane w celach mieszkalnych
nie zapewniało w sposób należyty odpowiedniego oświetlenia, nadającego się chociażby do czytania,

- błędnego ustalenia, że sztućce wydawane osadzonym, w tym powodowi, były należytej jakości, a w razie ich zniszczenia wydawane były nowe, podczas gdy sztućce te były jednorazowe, a wymiana następowała raz na pół roku,

- nieuwzględnienia zebranych w materiale dowodowym okoliczności wskazujących na fakt całkowitej nieskuteczności przeprowadzanych zabiegów deratyzacyjnych oraz dezynfekcji w celach mieszalnych;

2) naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 231 kpc poprzez zignorowanie ciągu dowodów pośrednich, które zaprzeczały ogólnym twierdzeniom pozwanego o przeprowadzeniu przez niego w sposób należyty pomiarów cel mieszkalnych, a tym samym zaprzeczały twierdzeniom o rzekomym braku przeludnienia oraz nieumieszczania powoda w celach przeludnionych, co w efekcie doprowadziło do dokonania ustaleń sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym;

3) naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 245 kpc poprzez oparcie rozstrzygnięcia na dokumentach nie zawierających podpisu wystawcy o nadaniu im mocy dokumentu prywatnego,

4) naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 2 kpc poprzez niewyciągnięcie wniosków z faktu nieprzedstawienia przez stronę pozwaną rzekomo posiadanych protokołów pomiarów cel mieszkalnych w (...) w B. i Z. K. w K., pomimo istnienia przeciwnych dowodów w postaci zeznań świadków oraz dokumentów przedstawionych przez powoda, co w konsekwencji doprowadziło do:

- błędnego przyjęcia, że przedstawiony przez stronę pozwaną wykaz cel mieszkalnych (...) w B. obrazuje rzeczywisty stan rzeczy, doprowadzając tym samym do błędnego ustalenia, że w (...) w B. oraz Z. K. w K. nie występowało zjawisko przeludnienia cel, a powód był rozmieszczany w celach spełniających normę powierzchniową,

- błędnego ustalenia, że przedstawiony przez stronę pozwaną wykaz cel mieszkalnych (...) w B. obrazuje rzeczywisty stan rzeczy, doprowadzając tym samym do błędnego wniosku, iż przeprowadzanie dowodu z oględzin cel mieszkalnych oraz opinii biegłego z dziedziny budownictwa w zakresie ich wielkości jest niecelowe;

5) naruszenie art. 5 kc w zw. z art. 232 kpc oraz art. 227 kpc, a także art. 23 kc i art. 24 kc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na obarczeniu powoda ciężarem dowodu wykazania faktów w postaci przeludnienia w (...) w B. i Z. K. w K. oraz osadzenia powoda w celach przeludnionych, a także ciężarem dowodu wykazania bezprawności naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez rozmieszczenie w celach przeludnionych, podczas gdy to strona pozwana winna wykazać, że w (...) w B. i Z. K. w K. nie było przeludnienia, a zwłaszcza w sytuacji, gdzie powód fakt przeludnienia wykazał wieloma środkami dowodowymi (niezakwestionowany przez stronę przeciwną rzut jednej z cel mieszkalnych, zeznania świadków, wyniki Raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji), co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia braku bezprawności oraz braku przeludnienia w (...) w B., tym samym obarczając powoda skutkami nieprzydatności, w ocenie Sądu Okręgowego, wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny budownictwa na okoliczność rzeczywistej powierzchni cel oraz wniosku o przeprowadzenie dowodu z oględzin cel mieszkalnych;

6) naruszenie art. 6 kc w zw. z art. 232 kpc oraz art. 227 kpc, a także art. 23 kc i art. 24 kc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na oparciu się jedynie na gołosłownym twierdzeniu strony pozwanej w postaci oświadczenia pozwanego jako wystarczającego środka do przełamania domniemania bezprawności;

7) błędną wykładnię art. 23 kc i art. 24 kc oraz art. 448 kpc, polegającą na przyjęciu,
że podejmowane starania naruszyciela dóbr osobistych, w ramach posiadanych przez niego środków finansowych, przedsiębrane w celu minimalizacji stale dokonywanego naruszenia prawnie chronionych dóbr osobistych stanowią przesłankę przemawiającą za uznaniem takiego naruszenia za zgodne z prawem, tym samym wyłączając jego odpowiedzialność za naruszenie dóbr i wyrządzoną tym powodowi krzywdę;

8) błędną wykładnię art. 23 kc i art. 24 kc w zw. z art. 6 kc i art. 232 kpc, polegającą
na uznaniu, iż powód w procesie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę musi wykazać wszystkie przesłanki odpowiedzialności (pominięcie domniemania bezprawności wykazanego naruszenia, pominięcie domniemania winy, błędną ocenę rozkładu ciężaru dowodu);

9) niezastosowanie art. 448 kc w zw. z art. 23 kc i art. 24 kc poprzez nie zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

10) niewłaściwe zastosowanie art. 448 kc w zw. z art. 23 kc i art. 24 kc poprzez uznanie, ż pomimo stwierdzenia niewłaściwych warunków bytowych panujących w (...) w B. skala stwierdzonych naruszeń nie stanowiła podstawy do zasądzenia na rzecz powoda z tytułu tych naruszeń zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

11) niewłaściwe zastosowanie art. 23 kc i art. 24 kc oraz art. 448 kc, polegające
na przyjęciu, iż działanie lub zaniechanie pozwanego nie było bezprawne, pomimo
że naruszył on wiele norm prawnych i wytycznych go obowiązujących, takich jak zarządzenie nr 7/2012 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 30 stycznia 2012r. w sprawie ustalenia pojemności jednostek penitencjarnych, Instrukcję nr 16/10 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 13 sierpnia 2010r. w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności;

12) naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 217 § 3 kpc w zw. z art. 233 § 1 kpc oraz art. 227 kpc i art. 278 kpc poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry, pomimo istnienia w aktach dokumentacji medycznej powoda, co doprowadziło do błędnego ustalenia, że powód nie doznał krzywdy podczas pobytu w (...) w B..

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych, w tym pozostawienie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego Sądowi I instancji w razie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozstrzygnięcia.

W uzasadnieniu apelacji skarżący nadto podkreślił, że to pozwanego obciążał ciężar wykazania, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.

Fakt, że powód był osadzony w warunkach przeludnienia został przez niego wykazany niezakwestionowanym przez pozwanego rzutem celi nr 112, zeznaniami świadka Ł. B. (2) i Raportem Krajowego Mechanizmu Prewencji wraz z dalszą korespondencją, a nawet przyznany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wskazującego na incydentalne przypadki zbyt wielu osadzonych w (...) w B.. W ocenie powoda wydruk z tzw. Przeglądarki historii rozmieszczenia oraz tzw. Wykazu pomieszczeń stanowi jedynie niczym nie poparte twierdzenia strony pozwanej o metrażu pomieszczeń, świadkowie zawnioskowani przez pozwaną nie dokonywali pomiarów cel, zaś już pobieżna analiza oświadczeń pozwanego co do niektórych cel potwierdza, że wartości ich powierzchni podane przez pozwanego są bardzo zbliżone do norm minimalnych, a zdaniem powoda normy te zostały naruszone.

Skarżący podkreślił także, że z Raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji oraz zeznań świadków wynika, że stan (...) w B. był zatrważający, a świadek Ł. B. (2) zeznał, że warunki w Z. K. w K. były podobne.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów procesu za postępowanie apelacyjne, wskazując na niezasadność wywiedzionego środka zaskarżenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności oceny wymagał zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc, albowiem tylko prawidłowe ustalenia stanu faktycznego sprawy, poprzedzone oceną materiału dowodowego dokonaną bez przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów, umożliwiają odniesienie się do zarzutów w zakresie naruszenia prawa materialnego.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może zostać skutecznie przedstawiony przez wykazanie, że Sąd I instancji popełnił błędy w ocenie dowodów, naruszył zasady logicznego rozumowania czy doświadczenia życiowego; konieczne pozostaje przy tym jednocześnie wskazanie konkretnych dowodów, których zarzut taki dotyczy. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania po wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału dowodowego. Taka ocena dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a ponadto powinna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i – ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Zarówno w literaturze jak i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się także, że powyższa ocena musi być oparta na wszechstronnym rozważeniu zgromadzonego materiału dowodowego, przez co należy rozumieć uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych środków dowodowych, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności.

Zgłoszony w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c może zostać uwzględniony jedynie w przypadku wykazania jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając, a także w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r. II CKN 817/00, publ. LEX 56906). Natomiast nie czyni zarzutu tego skutecznym przedstawianie przez skarżącego własnej wizji stanu faktycznego w sprawie, opartej na dokonanej przez siebie odmiennej ocenie dowodów, a nawet możliwość w równym stopniu wyciągnięcia na podstawie tego samego materiału dowodowego odmiennych wniosków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r. sygn. akt II CKN 817/00, publ. LEX nr 56906, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r. sygn. akt IV CKN 970/00, publ. LEX nr 52753).

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności sprawy stwierdzić należy, że skarżący przywołuje cały szereg błędnych w jego ocenie ustaleń stanu faktycznego sprawy, przy czym nie wszystkie z nich w ogóle zostały przez Sąd Okręgowy poczynione. Sąd Okręgowy nie stwierdził, iż nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda podczas jego pobytu w jednostkach pozwanego, a tym bardziej nie dokonał oceny, aby pogorszenie to nastąpiło bez związku i niezależnie od nieodpowiednich warunków sanitarnych panujących w jednostkach, w jakich przebywał. Nie w pełni precyzyjny zarzut skarżącego w zakresie zignorowania ciągu dowodów pośrednich, które zaprzeczały ogólnym twierdzeniom pozwanego o przeprowadzeniu przez niego w sposób należyty pomiarów cel mieszkalnych wskazuje zaś w istocie na błędną, zdaniem skarżącego, ocenę zarówno dowodów, które wykazywały, że był on osadzony w celach przeludnionych, jak i dowodów, które tej okoliczności przeczyły. W materiale dowodowym zgromadzonym w aktach przedmiotowej sprawy brak jednak dowodów, które wskazywałyby na okoliczność, że powód w istocie odbywał karę pozbawienia wolności w celach, w których na jednego osadzonego przypadała powierzchnia mniejsza niż 3 metry kwadratowe. Świadek Ł. B. (2), który odbywał karę pozbawienia wolności w Z. K. w K. i był osadzony w jednej celi z powodem jedynie ogólnie wskazywał na panujące w niej warunki; z treści jego zeznań nie wynika, aby cela ta była przeludniona, a świadek wskazuje choćby na fakt, że posiadała ona oddzielony w sposób trwały kącik sanitarny, choć istniały problemy z zamykaniem drzwi i wydzielaniem zapachów, czy też insektami w celi i słabym oświetleniem. Prawidłowa pozostaje także dokonana przez Sąd I instancji ocena Raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji dotyczącego (...) w B., albowiem nie można wniosków w zakresie naruszenia dóbr osobistych powoda podczas przebywania w tej jednostce wyciągać na podstawie ogólnych twierdzeń tego dokumentu, które w ogóle nie muszą dotyczyć sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności wobec powoda, przy czym brak okoliczności wskazujących na przeciwną możliwość.

Powód w istocie złożył wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry celem ustalenia pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego powoda na skutek odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w warunkach nie odpowiadających ustawowym standardom, jednakże pomimo wezwania na rozprawę nie stawił się na nią, czym uniemożliwił przeprowadzenie dowodu z własnego przesłuchania; wbrew wskazaniom skarżącego w aktach sprawy brak jest też dokumentacji dotyczącej stanu zdrowia psychicznego pozwalającej na jakiekolwiek inne ustalenia, niż poczynione przez Sąd Okręgowy, że podczas osadzenia powód nie zgłaszał w tym zakresie jakichkolwiek problemów. Skoro brak było jakiegokolwiek materiału, który mógłby służyć biegłemu do wykonania opinii, powód nie twierdził także, aby pogorszenie stanu jego zdrowia nastąpiło już po opuszczeniu jednostek pozwanego, zbędnym pozostawało dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychiatry.

Słusznie Sąd Okręgowy podkreślił szczególną wagę dowodu z przesłuchania powoda w sprawie dotyczącej roszczenia o zadośćuczynienie za naruszenia dobra osobistego. Ocena czy doszło do naruszenia dobra osobistego musi być co prawda dokonywana wedle kategorii obiektywnej, jednakże poczucie krzywdy pozostaje zawsze indywidualne; tak jak zindywidualizowane pozostają odczucia związane z krzywdą, tak zindywidualizowane pozostaje zadośćuczynienie i nie jest możliwe jego ustalenie wedle ogólnych kryteriów. Zadośćuczynienie związane być może z warunkami odbywania kary pozbawienia wolności, ale nie służy zawsze wówczas, gdy doszło do odstępstwa w zakresie tych warunków od wzorca ustawowego, ale wówczas gdy na skutek takiego odstępstwa naruszone zostały indywidualne dobra osobiste osadzonego, co winno przede wszystkim wynikać z treści jego przesłuchania.

Podobnie nie można zasadnie twierdzić, że każde, nawet najmniejsze przekroczenie normy trzech metrów powierzchni celi na osadzonego skutkuje zawsze bezwzględną koniecznością zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia i nie ma żadnego znaczenia sposób odczuwania przez niego skutków tej, ewentualnej, okoliczności.

Jednocześnie sam skarżący w uzasadnieniu apelacji wskazuje, że pobieżna analiza twierdzeń pozwanego zawartych w wydruku tzw. Przeglądarki historii rozmieszczenia oraz Wykazie pomieszczeń prowadzi do wniosku, że powierzchnie analizowanych pomieszczeń pozostają zbliżone do minimalnych, choć zdaniem skarżącego zostały naruszone. W tym stanie rzeczy, jeżeli powód zarzuca błędy w wymiarach pomieszczeń wskazywanych przez pozwanego winien sprecyzować w czym upatruje uchybień; nie jest wystarczającym złożenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw budownictwa czy też oględzin bez jednoznacznego określenia jakie okoliczności w odniesieniu do danych wskazywanych przez pozwanego pozostają kwestionowane. Powyższe okoliczności wskazują, że Sąd I instancji także oddalając wniosek dowodowy powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw budownictwa nie naruszył wskazywanych przez skarżącego przepisów prawa procesowego. Odnosząc się do kolejnego zarzutu skarżącego wskazać też trzeba, że nawet niepodpisane wydruki pozostają dokumentem w znaczeniu powszechnej na gruncie prawa cywilnego definicji dokumentu sformułowanej w art. 77 (3) kpc.

Kolejno rozważenia wymagają zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 6 kc poprzez obciążenie powoda ciężarem dowodzenia wskazywanych okoliczności. Wyjaśnienia wymaga, że z uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób jasny wynika, iż powód został obciążony ciężarem wykazania faktu naruszenia jego dóbr osobistych, a nie okoliczności związanych z bezprawnością takiego działania. Sąd Okręgowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w toku postępowania nie doszło do zaktualizowania obowiązku wykazania przez pozwanego braku bezprawności działań prowadzących do naruszenia dóbr osobistych powoda, albowiem powód nie sprostał obowiązkowi dowodzenia faktu, iż takie działania czy zaniechania pozwanego miały miejsce. Za poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 grudnia 2012r. w sprawie I CSK 248/12 stwierdzić należy, ze jeżeli powód dochodzi - tak jak w niniejszej sprawie - zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wskutek naruszenia jego godności przez osadzenie go w celi więziennej bez zapewnienia minimalnej powierzchni przypadającej na jednego osadzonego i odpowiednich warunków sanitarnych oraz socjalnych, to na nim spoczywa ciężar dowodu osadzenia go w określonym czasie w takich warunkach i wynikłego stąd naruszenia jego godności oraz doznania krzywdy niemajątkowej. W cytowanym zaś przez skarżącego wyroku w sprawie V CSK 431/06 z dnia 28 lutego 2007r. Sąd Najwyższy wskazał, że Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreśla, iż to na państwie spoczywa ciężar wykazania, że doznane przez osadzonego w zakładzie karnym cierpienia i urazy nie zostały spowodowane postępowaniem władz (wyrok z dnia 4 grudnia 1995 r. w sprawie nr 42/1994/289/591 oraz decyzja z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie
O. przeciwko Polsce), co nie oznacza, iż obowiązek ten aktualizuje się nawet wówczas, gdy powód nie wykazał aby będąc osadzonym doznał cierpień lub odniósł urazy.

W tych okolicznościach niezasadne pozostają także zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego – art. 23 kc, 24 kc oraz art. 448 kc.

Wobec powyższych względów apelacja z mocy art. 385 kpc podlegała oddaleniu, zaś o kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł z mocy art. 98 § 1 i 3, 108 § 1 kpc oraz § 8 pkt 26, § 10 ust. 1 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (DZ.U. poz. 1804) i § 14 pkt 26, §16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.