Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2017 r. w Szczecinie

sprawy J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 maja 2016 r. sygn. akt VII U 759/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od J. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko

III A Ua 587/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. M. prawa do emerytury pomostowej wskazując, że wnioskodawca nie udowodnił okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 10 lat w rozumieniu ustawy pomostowej. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od 22 października 1984 r. do 10 września 2002 r. w (...) O. w Ś., ze względu na brak potwierdzenia przez płatnika, że w tym okresie ubezpieczony wykonywał pracę wymienioną w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

W odwołaniu od powyższej decyzji J. M. wniósł o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury pomostowej podnosząc, że w spornym okresie pracował w warunkach szczególnych oraz iż nie jest w stanie przedłożyć wymaganego przez organ rentowy zaświadczenia, ponieważ pracodawca - (...) uległ likwidacji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując w całości argumentację, jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 6 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu J. M. prawo do emerytury pomostowej od miesiąca złożenia wniosku.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

J. M. urodził się w dniu (...) i 55 lat ukończył w dniu (...) Wniosek o emeryturę pomostową ubezpieczony złożył w organie rentowym 23 marca 2015 r. Ubezpieczony nie pozostaje w zatrudnieniu.

J. M. legitymuje się udowodnionym okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 25 lat, 11 miesięcy i 22 dni. W okresie od 22 października 1982 r. do 10 września 2002 r. ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie (...) w Ś., gdzie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych:

- od 22 października 1982 r. do 25 sierpnia 1984 r. w chłodni przyzakładowej o temperaturze wewnętrznej poniżej 0° C,

- od 27 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r. na statkach rybackich w rybołówstwie dalekomorskim na stanowiskach: ślusarza – mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego rybaka pokładowego, rybka przetwórstwa, młodszego motorzysty, motorzysty – rybaka przetwórstwa, zgodnie z wykazem A/B, dział X/IV, poz. 7/4, pkt. 17/19, 13, 16, 19.

W dniu 10 września 2002 r. pracodawca wydał ubezpieczonemu świadectwo wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac w szczególnych warunkach za okresy: od 22 października 1982 r. do 25 sierpnia 1984 r. w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej 0° C, tj. zgodnie z wykazem B, dział IV, poz. 7 oraz od 27 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r. - jako pracownik morski na statkach, na stanowiskach ślusarza–mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego rybaka pokładowego, rybka przetwórstwa, młodszego motorzysty, motorzysty – rybaka przetwórstwa, zgodnie z wykazem B, dział IV, poz. 4, pkt. 17, 13, 16, 19 wykazu stanowiącego załącznika do zarządzenia nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie art. 4 i 49 w związku z art. 8 oraz art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r., nr 237, poz. 1656 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa), Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że prawo do emerytury pomostowej mają osoby, które urodziły się po 31 grudnia 1948 r. i wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze co najmniej 15 lat. Uwzględnia się zarówno okresy, w których były wykonywane prace na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 2009 r., jak też okresy, w których wykonywane były prace, ale tylko te wymienione w nowych wykazach prac w ustawie o emeryturach pomostowych. Okresy te są sumowane. Warunki nabywania prawa do tej emerytury określa powołana wyżej ustawa, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 r.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie poza sporem było, że ubezpieczony posiada co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, urodził się po 31 grudnia 1948 r., ukończył 55 lat i nie pozostaje w zatrudnieniu. W ocenie organu rentowego niemożność przyznania świadczenia wynikała wyłącznie z powodu nieprzedłożenia przez wnioskodawcę zaświadczenia (art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych), wystawionego przez płatnika o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r.

W tym miejscu sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że postępowanie przed organem rentowym jest postępowaniem sformalizowanym i w istocie dla uzyskania emerytury pomostowej okresy pracy w warunkach szczególnych przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r. powinny zostać udokumentowane zaświadczeniem o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, wystawionym przez pracodawcę. Przy czym, sąd ten także podkreślił, że warunki szczególne, o których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych to nie są te same warunki szczególne, o jakich mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 32) i w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W wykazach wykonywania prac w szczególnych warunkach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych i do rozporządzenia wykonawczego z dnia 7 lutego 1983 r. ujęte są odmienne rodzaje pracy. W związku z powyższym nie zawsze jest tak, że legitymowanie się świadectwem wykonywania pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze automatycznie uprawnia do uzyskania emerytury pomostowej. Tym samym formalnie postępowanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który pomimo przedłożenia przez J. M. świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych z dnia 10 września 2002 r., odmówił mu prawa do emerytury pomostowej, nie może budzić wątpliwości, gdyż obowiązujące w tej mierze przepisy proceduralne nakazywały mu takie postępowanie. Powyższe nie oznacza jednak, że również sąd zobowiązany był do dokonania identycznej oceny dowodów wykonywania pracy w szczególnych warunkach, przedstawionych przez ubezpieczonego. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że wystawienie przez pracodawcę zaświadczenia, o którym mowa w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych, jest tylko oświadczeniem wiedzy, a nie oświadczeniem woli. Jego wystawienie albo niewystawienie przez pracodawcę nie wywołuje zatem skutków materialnoprawnych. Zaświadczenie to jest jedynie dokumentem prywatnym (art. 245 k.p.c.), wydawanym dla celów dowodowych, a okoliczności w tym dokumencie potwierdzone przez pracodawcę podlegają weryfikacji zarówno w postępowaniu sądowym, jak i w postępowaniu przed organem rentowym. Poza tym w postępowaniu odwoławczym przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe dopuszczalne jest przeprowadzenie każdego dowodu na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu likwidacji zakładu pracy lub zniszczenia dokumentów dotyczących takiego zatrudnienia. Stanowisko organu rentowego zobligowało jednak sąd do oceny, czy w analizowanym przypadku brak zaświadczenia, o którym mowa w art. 51 ustawy pomostowej, stanowi przeszkodę do przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury pomostowej.

W ramach postępowania dowodowego sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z dokumentów zawartych w aktach emerytalnych ubezpieczonego oraz dowód z jego zeznań. Autentyczność dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji, oraz w sposób rzetelny, stąd też sąd ocenił je jako wiarygodne. Dokumenty te w sposób jednoznaczny potwierdzają zatrudnienie ubezpieczonego w warunkach szczególnych w spornym okresie i przemawiają za przychyleniem się do stanowiska strony odwołującej.

Ponadto sąd meriti wskazał, że nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem organu rentowego również z tej przyczyny, że ubezpieczony wraz z wnioskiem o emeryturę przedłożył świadectwo pracy w warunkach szczególnych z dnia 10 września 2002 r., z którego bezspornie wynika, że w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ś., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych: od 22 października 1982 r. do 25 sierpnia 1984 r. w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej 0° C, tj. zgodnie z wykazem B, dział IV, poz. 7 oraz od 27 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r. na stanowiskach ślusarza-mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego rybaka pokładowego, rybka przetwórstwa, młodszego motorzysty, motorzysty-rybaka przetwórstwa, tj. zgodnie z pkt 4 działu IV wykazu B rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W ocenie tego sądu dokument ten w sposób jednoznaczny potwierdza zarówno fakt wykonywania określonej pracy w warunkach szczególnych oraz okres świadczenia takiej pracy. Sąd meriti miał przy tym na uwadze, że funkcją zaświadczenia jest potwierdzenie określonego faktu lub stanu faktycznego. W tym zaś kontekście nie może budzić wątpliwości, że przedłożone przez odwołującego się świadectwo pracy w warunkach szczególnych taką funkcję spełnia. Przy tym dokument ten został wystawiony przez podmiot do tego uprawniony – pracodawcę.

Jednocześnie Sąd Okręgowy podkreślił, że w czasie, kiedy ustał stosunek pracy ubezpieczonego z Przedsiębiorstwem (...) w Ś. i zaprzestał on świadczenia pracy w warunkach szczególnych, nie mógł on mieć wiedzy, iż dokument w postaci zaświadczenia o treści zgodnej z załącznikiem nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych będzie wymagany przez organ rentowy dla uzyskania uprawnień do świadczenia. Nie można bowiem pominąć tej okoliczności, że tego rodzaju świadczenie pieniężne nie było przewidziane przez ówczesny system ubezpieczeń społecznych. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych weszła bowiem w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2009 r., tj. po upływie ponad 6 lat od ustania stosunku pracy ubezpieczonego z przedsiębiorstwem (...).

Reasumując Sąd Okręgowy uznał, że analiza dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego prowadzi do konstatacji, iż J. M. zarówno na dzień składania wniosku o emeryturę pomostową, jak i na dzień wydawania zaskarżonej decyzji spełniał wszystkie warunki ustawowe niezbędne dla przyznania prawa do tego świadczenia, albowiem:

- jest osobą urodzoną po 31 grudnia 1948 r. (art. 4 pkt 1)

- ma wymagany wiek emerytalny przewidziany dla pracowników wykonujących prace rybaków morskich – 55 lat (art. 8 pkt 1)

- legitymuje się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym (art. 4 pkt 4 w związku z art. 49 pkt 2)

- posiada wymagany staż pracy w szczególnych warunkach, przy czym warunek ten spełniał w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych, tj. 1 stycznia 2009 r. (art. 49 pkt 3)

- prace w szczególnych warunkach wykonywał przed 1 stycznia 1999 r. (art. 4 pkt 5)

- rozwiązał stosunek pracy (art. 4 pkt 7).

Mając wszystko powyższe na uwadze, sąd pierwszej instancji - na podstawie 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. - uwzględnił odwołanie ubezpieczonego, jako w pełni uzasadnione i zmienił zaskarżoną decyzję poprzez przyznanie J. M. prawa do emerytury pomostowej od miesiąca złożenia wniosku.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

1)  obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 49 w związku z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez uznanie, że ubezpieczony przez co najmniej 10 lat w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ś. od 22 października 1982 r. do 25 sierpnia 1984 r. oraz od 27 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r., wykonywał prace rybaka morskiego tj. pracował na stanowisku wskazanym w poz. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych i w konsekwencji przyznanie mu emerytury pomostowej;

2)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego w sprawie wskutek naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dokonaniu tej oceny wbrew treści świadectwa pracy w szczególnych warunkach z dnia 10 września 2002 r. wskazującego na wykonywanie przez wnioskodawcę pracy również na stanowiskach innych niż stanowisko rybaka morskiego tj.: w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej 0 stopni Celsjusza, w charakterze ślusarza-mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego motorzysty, motorzysty-rybaka przetwórstwa i uznaniu, że ubezpieczony wykonywał pracę rybaka morskiego.

Podnosząc powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania

ewentualnie o

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji

a nadto o

- zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że kwestią sporną w niniejszej sprawie jest wykazanie przez ubezpieczonego 10 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach na stanowisku rybaka morskiego, wskazanego w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych pod pozycją 22. Dowodem na okoliczność wykonywania takiej pracy jest wystawienie przez płatnika składek zaświadczenia o takich okresach, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r. Z uwagi na brak jego przedłożenia (np. wskutek likwidacji pracodawcy) obowiązkiem sądu jest zbadanie, na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, czy ubezpieczony legitymuje się wymaganym przez ustawę 10-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Zdaniem apelującego ocena dokonana przez sąd jest wadliwa i nie pozwala na stwierdzenie, że wnioskodawca spełnił omówioną przesłankę.

Organ rentowy zaznaczył, że ubezpieczony na okoliczność pracy w szczególnych warunkach przedłożył świadectwo pracy z dnia 10 września 2002 r., z którego wynika, iż zatrudniony był on w Przedsiębiorstwie (...) w Ś. na stanowiskach: w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej O stopni Celsjusza (okres zatrudnienia od 22 października 1982 r. do 25 sierpnia 1984 r.), ślusarza - mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego rybaka pokładowego, rybaka przetwórstwa, młodszego motorzysty, motorzysty - rybaka przetwórstwa (w okresie od 27 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r.). W ocenie sądu praca na wymienionych stanowiskach była pracą w szczególnych warunkach wymienioną w ustawie pomostowej (tj. prace rybaków morskich, o której mowa w pkt 22 załącznika nr 1), a świadczy o tym przedłożone przez wnioskodawcę świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 10 września 2002 r.

Skarżący nie zgadzając się z takim stanowiskiem podniósł, że ubezpieczony po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i w sytuacji, w której ten warunek nie jest spełniony (art. 4 pkt 6 ustawy pomostowej), aby uzyskać prawo do świadczenia wymagane jest aby praca świadczona w dniu wejścia w życie ustawy pomostowej była pracą w szczególnych warunkach, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 (art. 49 w/w ustawy). Oznacza to, że praca świadczona w Przedsiębiorstwie (...) w Ś. musi odpowiadać pracy wskazanej w obowiązującym nowych załącznikach nr 1 i 2 wydanych do ustawy pomostowej. W ocenie organu rentowego obok pracy rybaka, która jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu nowej ustawy, wnioskodawca wykonywała także inne prace, które nie są wymienione w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych jako praca w szczególnych warunkach. Takimi pracami były prace w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej 0 stopni Celsjusza, ślusarza - mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego motorzysty, motorzysty - rybaka przetwórstwa. Nadto co istotne zarówno prace na stanowisku rybaka jak i te wykonywane na innych wskazanych stanowiskach były wykonywane w długim okresie zatrudnienia trwającym ponad 10 lat, nie mniej jednak sąd nie ustalił, które z prac rybaka były wykonywane w jakim okresie. Brak tego ustalenia uniemożliwia przyjęcie tezy, że ubezpieczony pracę rybaka wykonywał przez wymagany ustawą okres 10 lat. Jednocześnie apelujący podkreślił, że pozostałe prace nie mogą być z oczywistych względów traktowane jako praca rybaka morskiego, bowiem zakres tych prac jest całkowicie odmienny i nie można utożsamiać tych stanowisk tylko dlatego, iż były one wykonywane na statku rybackim, bowiem sam fakt miejsca jej wykonywania, tj. bezpośrednio na jednostce pływającej, nie może przesądzić o prawie do świadczenia. Skarżący zwrócił przy tym uwagę, że ustawa pomostowa jest wynikiem reformy, której celem było ograniczenie możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, poprzez zawężenie stanowisk uprawniających do wcześniejszego otrzymania świadczenia, w stosunku do stanowisk określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Następnie organ rentowy wskazał, że o tym jak należy rozumieć charakter pracy rybaka wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 17 września 2015 r., III UZP 7/15 (LEX nr 1793677), w której wyjaśniono, iż „prawodawca konsekwentnie rozróżnia prace członków załogi statku rybackiego na prace w służbie pokładowej oraz prace w służbie mechanicznej, a kwalifikacje zawodowe do wykonywania pracy rybaka morskiego powiązane są wyłącznie ze stanowiskami w służbie pokładowej. Tylko służba pokładowa stosownie do treści § 8 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. umożliwia ubezpieczonym nabycie prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach po wykazaniu 10 lat pracy na stanowiskach wymienionych w zarządzeniu nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej oraz osiągnięciu wymaganego wieku 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn. (...) Przyjęcie wykładni językowej pojęcia rybak morski umożliwiałoby całej załodze statku, w tym rybakom w służbie mechanicznej, elektrycznej, kucharzom nabycie prawa do emerytury pomostowej po przepracowaniu 10 lat pracy w tych warunkach, co prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia dotychczasowych uprawnień ubezpieczonych”.

Zdaniem apelującego praca wykonywana na stanowiskach w chłodni przyzakładowej o temp. wewn. poniżej 0 stopni Celsjusza, ślusarza - mechanika remontowego, praktykanta pokładowego, młodszego rybaka pokładowego, rybaka przetwórstwa, młodszego motorzysty, motorzysty nie są stanowiskami w służbie pokładowej, a zatem nie mogą być uznane za prace rybaka. Nadto organ rentowy zwrócił uwagę, że analogiczna sprawa były już przedmiotem rozpoznania przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 18 października 2012 r., III AUa 261/12, stwierdził, iż „nie można podzielić stanowiska, że motorzysta kutrowy i mechanik kutrowy na kutrze rybackim jest rybakiem morskim, bowiem każdy z członków załogi kutra ma przypisany swój własny zakres czynności”.

Dalej organ rentowy wskazał, że prawo do emerytury pomostowej ubezpieczony mógłby uzyskać zgodnie z pkt w/w 23, nie mniej jednak musiałby się on wylegitymować wiekiem co najmniej 60 lat oraz okresem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, co w niniejszym przypadku nie nastąpiło.

Reasumując, w ocenie skarżącego ubezpieczony nie wypełnił przesłanek art. 49 w związku z art. 8 ustawy pomostowej pozwalających mu na przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury, albowiem nie ustalono przez jaki czas wnioskodawca wykonywał prace rybaka, ponadto pozostałe przez niego świadczone prace, nie są pracami w szczególnych warunkach zgodnie z załącznikiem nr 1 pkt 22 ustawy pomostowej, tym samym nie wylegitymował się on wymaganym ustawą co najmniej 10 - letnim stażem pracy.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona.

Sąd Apelacyjny jest sądem merytorycznym. Dlatego sąd ten może dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne podzielić i uznać za własne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60). Może również zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji i to zarówno po, jak i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają postanowienia lub uzupełnienia tego postępowania (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124). Sąd odwoławczy zobowiązany jest poczynić własne, samodzielne ustalenia faktyczne, które mogą być nawet odmienne od tych, które uprzednio przyjęto przez sąd orzekający w pierwszej instancji. Musi bowiem dokonać jurydycznej oceny żądania i skonfrontować ją z zaskarżonym orzeczeniem oraz stojącymi za nim motywami; rozpoznaje więc sprawę w taki sposób, w jaki mógł i powinien uczynić to sąd pierwszej instancji, tyle że z uwzględnieniem szerszego materiału, zebranego w postępowaniu przed sądami obu instancji (art. 382 k.p.c.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, LEX nr 1521311oraz z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1574/00, LEX nr 78327). Dla przebiegu postępowania w drugiej instancji nie bez znaczenia pozostają również zarzuty skarżącego zgłoszone w apelacji – stanowiąc z jednej strony, punkt wyjścia dla rozpoznania apelacyjnego, z drugiej zaś strony, pełniąc wobec sądu drugiej instancji rolę inspiracyjną w kierunku podjęcia przez ten sąd czynności w celu usunięcia niedostatków dotychczasowego materiału procesowego oraz wadliwości ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku.

W niniejszej sprawie sąd pierwszej instancji przeprowadził prawidłowo – lecz niewystarczające do faktycznego wyjaśnienia istotnych okoliczności w sprawie - postępowanie dowodowe oraz przyjął dowolnie i niepełne ustalenia faktyczne, których Sąd Apelacyjny nie podzielił co do rzeczywistego charakteru pracy ubezpieczonego. W niniejszej sprawie bowiem ostatecznie istotną kwestią pozostała ocena przesłanki pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych w wymiarze co najmniej 10 lat jako rybaka morskiego w rozumieniu zapisu załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych pod pozycją 22.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego zarówno przed sądem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym, ustalił że:

J. M. (urodzony w dniu (...)) będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...) w Ś. o okresie:

- od 25 sierpnia 1984 r. do 4 lipca 1985 r. przyjęty był na statek w charakterze pracownika pokładowego,

- od 21 czerwca 1985 r. do 26 października 1987 r. jako młodszy rybak,

- od 27 października 1987 r. do 31 maja 1989 r. – rybak przetwórstwa,

- od 1 czerwca 1989 r. do 20 czerwca 1994 r. – młodszy motorzysta,

- od 21 czerwca 1994 r. do 10 września 2002 r. – motorzysta.

dowód: karty odzwierciedlające przebieg zatrudnienia od 25 sierpnia 1984 r. do 10 września 2002 r. – akta osobowe pracownika k. 63.

Przedsiębiorstwo (...) w Ś. w wystawionym ubezpieczonemu świadectwie pracy wskazał, że w czasie tego zatrudnienia ubezpieczony wykonywał pracę na stanowiskach: ślusarz – mechanik remontowy, praktykant pokładowy, młodszy rybak pokładowy, rybak przetwórstwa, młodszy motorzysta, motorzysta – rybak przetwórstwa.

dowód: świadectwo pracy z dnia 10 września 2002 r. – akta osobowe k. 63.

Na kartach ewidencyjnych stanowisko ubezpieczonego określano jako motorzysta, młodszy motorzysta, pracownik pokładowy.

Pracodawca sporządzał również charakterystykę okresową pracy ubezpieczonego i dokumenty te potwierdzają dodatkowo, że ubezpieczony w spornym okresie zatrudnienia pracował na różnych stanowiskach.

dowód: karty ewidencyjne w aktach osobowych k. 63

charakterystyka pracy w aktach osobowych k. 63.

J. M. pracując od 1984 roku jako rybak wykonywał wszystkie prace związane z produkcją ryby, czyli układanie ryby, jej cięcie ręczne, odbijanie gotowego produktu czyli zamrożonych tafli ryb. Po pięciu latach przeszedł do działu maszynowego w charakterze młodszego motorzysty, potem po trzech latach był motorzystą. W dziale maszynowym jako motorzysta przychodził na wachtę, przeglądał wszystkie urządzenia, stany olejów, stany paliwa, czy urządzenie jest sprawne, czy niesprawne, przeprowadzał remonty, pracował przy usuwaniu awarii urządzeń. Praca na wachcie, która trwała 8 godzin, odbywała się w systemie 4 godziny pracy, 8 godzin odpoczynku i znowu 4 godziny pracy. Jak było dużo ryby na statku, to ubezpieczony chodził także na przetwórnię i w sumie wychodziło 12 godzin pracy.

dowód: zeznanie ubezpieczonego e-protokół z dnia 9 grudnia 2015 r.

Powyższych ustaleń sąd odwoławczy dokonał na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych J. M. ze spornego okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ś.. Sąd Apelacyjny dopuścił, bowiem dowód z oryginału tych akt i dołączył je do akt sprawy. Sąd odwoławczy uznał dokumentację za wiarygodną, bowiem była ona wytworzona w datach w niej wskazanych i dla potrzeb bieżącego odzwierciedlenia przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego, przez uprawione do tego osoby. Nadto ustalone okoliczności potwierdzają zeznania J. M. złożone na rozprawie w dniu 9 grudnia 2015 r., które sąd przyjmuje także za wiarygodne.

Z ustalonego powyżej stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że J. M. jako rybak morski nie pracował w całym spornym okresie. Pracę rybaka ubezpieczony wykonywał w okresie od 21 czerwca 1985 r. do 31 maja 1989 r. Natomiast w pozostałym okresie zatrudnienia ubezpieczony przeszedł ze stanowiska służby pokładowej do pracy w służbie maszynowej wykonując pracę młodszego motorzysty i motorzysty w dziale maszynowni, która poza miejscem świadczenia nie miała nic wspólnego z pracą rybaka. Sam ubezpieczony w toku przesłuchania przyznał, że na przetwórni pracował 5 lat, a pozostałe lata pracował w maszynowni, szczegółowo opisując zakres obowiązków na jednym i drugim stanowisku.

Sąd Apelacyjny mając na uwadze treść uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., III UZP 7/15, OSNP 2016/6/73), a także obowiązujące w spornym okresie zatrudnienia ubezpieczonego rozporządzenie Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 17 sierpnia 1983 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich (Dz. U. nr 52, poz. 232 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23 maja 1992 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz. U. nr 49, poz. 227 ze zm.) jednoznacznie wskazujące, że motorzysta (młodszy motorzysta) w dziale maszynowni nie należał do załogi pokładowej, uznał, że okres zatrudnienia J. M. po dniu 31 maja 1989 r. nie może zostać zaliczony jako okres pracy na stanowisku rybaka morskiego w służbie pokładowej. Okoliczności tej nie zmienia fakt, że po wykonaniu obowiązków motorzysty, jeżeli była na statku duża ilość ryb, pomagał on przy pracach pracownikom służby pokładowej.

W sprawie należy podkreślić, że wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, a to oznacza, że cech pracy o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach nie mogą posiadać inne prace, chociażby zbliżone rodzajowo, których sposób wykonania i jakość mogły obniżyć się z wiekiem. Natomiast prawo do emerytury pomostowej w myśl art. 8 tej ustawy nabywa pracownik wykonujący pracę wymienioną w punkcie 22 załącznika 1 do ustawy tj. pracę rybaka morskiego. W sprawie okoliczność, że ubezpieczony pracował jako motorzysta, młodszy motorzysta bezpośrednio na jednostce pływającej, na otwartym morzu nie mogła przesądzić o zakwalifikowaniu tego rodzaju pracy jako rybaka morskiego. Nie można wnioskować, że praca motorzysty, młodszego motorzysty zasadniczo polegająca na przeglądzie urządzeń znajdujących się na statku, stanów olejów, stanów paliwa, remontach, wiązała się z połowem ryb i jako taka powinna być zakwalifikowana jako praca rybaka morskiego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, ponieważ w przepisie mowa o wykonywaniu pracy rybaka morskiego, a nie wykonywaniu pracy na jednostkach pływających w wielomiesięcznych rejsach jako członek załogi, to jednoznaczne z dyspozycji tej normy należy wyłączyć wszystkie inne rodzajowo prace.

Wskazać należy, że pracami w szczególnych warunkach niezależnymi od rodzaju wykonywanych prac i zajmowanych stanowisk, przy zastosowaniu jedynie kryterium miejsca świadczenia pracy, są prace na statkach żeglugi morskiej, wymienione w punkcie 23 załącznika 1 do ustawy. Jednakże dla osób wykonujących ten rodzaj pracy przepisy prawa gwarantują inne świadczenie, uzależnione od spełnienia przesłanki wykonywania przez co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Wobec czego również zestawienie tych zapisów, z punktu 22. i 23. pozwala na wniosek, że ustawodawca rozmyślnie z prac na statkach żeglugi morskiej wyłączył i szczególnie sklasyfikował, poprzez dalej idące uprawnienia, prace rybaków morskich.

Reasumując, ponieważ ubezpieczony nie wykonywał pracy rybaka morskiego przez okres co najmniej 10 lat, oznacza to, że nie spełnił warunków do przyznania prawa do wnioskowanego świadczenia określonych w art. 49 w związku z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych. Świadczona przez J. M. praca na stanowisku motorzysty, młodszego motorzysty nie była bowiem wykonywaniem pracy rybaka morskiego w rozumieniu regulacji z pkt 22 załącznika 1 do powołanej ustawy. Natomiast okres, w którym ubezpieczony rzeczywiście wykonywał prace rybaka morskiego nie wynosi co najmniej 10 lat.

Mając na względzie ustalony stan faktyczny oraz przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekając co do istoty sprawy, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie, z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy koszt ustanowienia zastępstwa procesowego, który w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym wynosi kwotę 270 zł, zgodnie z § 9 ust. 2 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko