Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca – SSO Małgorzata Szeromska (spr.)

Sędziowie SO Wacław Banasik

SO Katarzyna Mirek - Kwaśnicka

Protokolant st. sekr. sąd. Anna Bałdyga

po rozpoznaniu na rozprawie 12 października 2017 r. w P.

sprawy z powództwa D. N. , D. G., L. N.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w L.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Żyrardowie z 23 maja 2017 r.

sygn. akt I C 562/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od D. N., D. G., L. N. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w L. kwoty po 45 (czterdzieści pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

Sygn. akt IV Ca 514/17

UZASADNIENIE

Powodowie D. N., D. G. i L. N. domagali się zasądzenia od (...) S.A. w L. zasądzenia kwoty 24.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości przez okres 10 lat przed wytoczeniem powództwa, następnie w toku procesu cofnęli powództwo co do kwoty 23.000 zł ze zrzeczeniem się roszczenia.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości, kwestionując je co do zasady i wysokości. Podniósł zarzut: zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu, nadużycia prawa oraz sprzeczności żądań powodów z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy w Żyrardowie wyrokiem z 23 maja 2017 r. umorzył postępowanie w zakresie żądania kwoty 23.000 zł, oddalił powództwo w pozostałym zakresie i obciążył powodów kosztami procesu.

Istotne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia były następujące:

Powodowie są współwłaścicielami w udziałach po 1/3 części, nieruchomości położonej w miejscowości S., gmina R., składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami (...)i (...)o powierzchni 4,16 ha. Własność powyższej nieruchomości nabyli na podstawie umowy sprzedaży i zniesienia współwłasności z dnia 23 grudnia 1991 r. od H. P., T. B., K. M. i U. K.. Dla przedmiotowej nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Działka nr (...) o powierzchni 4,07 ha przeznaczona jest pod tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej w pasie 50 m od drogi gminnej, pozostała część działki przeznaczona jest pod tereny upraw polowych. Obecnie działka nr (...) stanowi działkę rolną niezabudowaną, bez ogrodzenia. Porośnięta jest luźnym kilkuletnim nalotem drzew i krzaków. Od kliku lat działka nie jest użytkowana rolniczo. Na terenie działki nr (...) posadowiony jest słup kratowy przelotowy i rozpięte są dwa przęsła linii napowietrznej WN 110 kV relacji M. – Ż., a także słup wirowy. Nad działką powodów przebiega również linia napowietrzna SN 15 kV stanowiąca odgałęzienie do linii S. – R. ze słupem wirowym. W miejscu skrzyżowania linii napowietrznych jedno przęsło linii 15 kV zostało skablowane. Aby usunąć linię napowietrzną z działki nr (...) należałoby słup przenieść na działkę nr (...), a nastepnie przeprojektować słupy na słupy mocne narożn i przebudować linię napowietrzną. Rozpiętość miedzy skrajnymi przewodami linii 110 kV wynosi 6 m, odległość niezbędna do prowadzenia konserwacji i napraw linii wynosi po 3,5 m po obu stronach linii dla skrajnych przewodów, w związku z czym szerokość pasa służebności przesyłu wynosi 13 m. Dla linii 15 kV rozpiętość między skrajnymi przewodami linii wynosi po 2 m a odległość niezbędna do konserwacji i napraw wynosi po 2 m po obu stronach linii od skrajnych przewodów, w związku z czym szerokość pasa służebności przesyłu wynosi 6 m. Wartość wynagrodzenia za korzystanie z części działki nr (...) tj. z powierzchni stanowiącej pas służebności przesyłu w okresie od dnia 6 sierpnia 2004 r. do dnia 6 sierpnia 2014 r. wynosi 846 zł. W 1965 r. zaakceptowano projekt budowy linii 110 kV relacji M. – Ż., co równoznaczne było z ustaleniem lokalizacji inwestycji. W dniu 28 grudnia 1965 r. wydano decyzję o lokalizacji szczegółowej. W dniu 28 stycznia 1966 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Ż. Wydział Spraw Wewnętrznych wydało decyzję o zezwoleniu na zajęcie nieruchomości położonych w Ż. stanowiących własność osób wymienionych w wykazie. Jako podstawę decyzji wskazano art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Brak jest danych co do tego, czy decyzja była ostateczna oraz jakie osoby wymienione były w wykazie. W dniu 29 lipca 1966 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ż. Wydział Spraw Wewnętrznych w G. wydało decyzję o zezwoleniu na budowę linii energetycznej 110 kV na trasie M.-Ż.. Jako podstawę decyzji wskazano art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Brak jest danych co do tego, czy decyzja była ostateczna. Linia została wybudowana w 1967 r. Odcinek linii o napięciu 15 kV relacji R. – M. na działce nr (...) został wybudowany w 1973 r. przez Zakład (...). Odbiór techniczny linii nastąpił w dniu 3 października 1973 r. Następnie w dniu 1 stycznia 1976 r. linia powyższa oraz linia 110 kV zostały przekazane w związku z reformą administracyjną kraju Zakładowi (...) z siedzibą w Ł.. Przedmiotowe linie zostały zmodernizowana, ale bez zmiany przebiegu jej trasy. Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z 1958 r. dokonano likwidacji Centralnego Zarządu (...) i powołano Krajowe Zjednoczenie (...) oraz utworzono wielozakładowe przedsiębiorstwa państwowe – zakłady energetyczne okręgów. W skład Zakładów (...) z siedzibą w W. weszły Zakład (...) – Województwo oraz Zakład (...) – Województwo. Następnie na podstawie zarządzenia nr 16 Naczelnego Dyrektora Zjednoczonej (...) z dnia 12 sierpnia 1975 r. uległ zmianie Zakład (...) na Zakład (...). Ponadto w skład Zakładów (...) wchodził Zakład (...) z siedzibą w Ł., obejmujący obszar województw: (...), (...) i (...). W związku z powyższymi zmianami nastąpiło przekazanie odpowiednich składników majątkowych poszczególnym zakładom energetycznym m. in. linii i stacji elektroenergetycznych oraz związanych z działalnością zakładu budynków i gruntów. Linia 110 kV została przebudowana bez zmiany przebiegu trasy, wymieniono wówczas słupy na wyższe. Nie było dłuższych przerw w działaniu linii. Prowadzono również prace eksploatacyjne i rozbudowywano linie poprzez dodawanie kolejnych stacji. Raz w roku linię 110 kv poddawano oględzinom, a linię 15 kV raz na pięć lat. Zauważone podczas oględzin usterki usuwano w ramach bieżącej konserwacji. W latach 80-tych na linii 15 kV przeprowadzono wymianę izolatorów. Zarządzeniem nr 14 Ministra Przemysłu z dniem 16 stycznia 1989 r. utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w Ł.. Ponadto utraciło moc zarządzenie nr 228 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...) oraz połączenia tego przedsiębiorstwa z przedsiębiorstwami podległymi Zarządowi Energetycznemu O. Centralnego. Następnie w 1993 r. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w Ł. zostało skomercjalizowane i przekształcone w spółkę akcyjną Skarbu Państwa o nazwie Zakład (...) SA z siedzibą w Ł.. W grudniu 2008 r. spółka zmieniła nazwę na (...) spółka akcyjna. Z dniem 31 sierpnia 2010 r. nastąpiło na podstawie art. 492 § 1 pkt. 1 k.s.h. połączenie przez przejęcie majątku (...) ze spółką przejmującą - (...) spółką akcyjną z siedzibą w L.. Decyzją nr (...) z dnia 15 lutego 2000 r. Wojewoda (...) stwierdził nabycie z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. przez Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...), którego następcą prawnym jest Zakład (...) S.A. z siedzibą w Ł. prawa użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego stanowiącego własność Skarbu Państwa, położonego w Ż., przy ulicy (...) (siedziba Rejonu Energetycznego Ż.) oraz odpłatne nabycie prawa własność budynków i urządzeń znajdujących się na wyżej wymienionym gruncie. Powyższa decyzja została wydana na podstawie art. 200 ust. 1 pkt. 1-3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Pozwany podejmował próby zawarcia z powodami umowy cywilnoprawnej regulującej zasady udostępnienia nieruchomości na potrzeby przebudowy linii 110 kV relacji Ż.-M., prowadzono również postępowanie administracyjne o ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości poprzez udzielenie zezwolenia na założenie i przeprowadzenie przez działkę linii Ż. – M., w tym demontażu istniejącego słupa i posadowieniu nowego oraz podwieszeniu przewodów linii nad działką. W dniu 28 lipca 2015 r. pomiędzy pozwanym a powodami została zawarta umowa cywilnoprawna, w której strony ustaliły zasady udostępnienia nieruchomości (działka nr (...)) dla potrzeb przebudowy linii 15 kV relacji Ż.-M..

Sąd Rejonowy stwierdził, że poprzednik prawny pozwanego zakończył budowę i przyłączył do sieci linię o mocy 15 kV, przebiegającą przez miejscowość S. w dniu 3 października 1973 r. Licząc początek biegu terminu zasiedzenia (co do linii o mocy 15 kV) od dnia 3 października 1973 r. należy stwierdzić, iż do 1 lutego 1989 r. nie doszło do zasiedzenia służebności gruntowej na rzecz Skarbu Państwa. Było to bowiem zasiedzenie w złej wierze. Pozwany nie wykazał, iż Skarb Państwa dysponował zgodą właściciela nieruchomości na wybudowanie linii i korzystanie z niej, czy też umową cywilnoprawną w tej kwestii. Pozwany nie przedstawił również odpowiedniej decyzji administracyjnej. Tym niemniej, na skutek przeniesienia posiadania, pozwany może doliczyć do czasu swojego posiadania, okres posiadania wykonywanego przez Skarb Państwa oraz swoich poprzedników prawnych. Uwzględniając przewidziany przepisami prawa 30-letni termin zasiedzenia, pozwany nabył przedmiotową służebność z dniem 3 października 2003 r. W przypadku linii o mocy 110 kV nie można ustalić pewnej daty budowy linii i jej przyłączenia do sieci. Pozwany wskazywał, iż nastąpiło to w 1967 r. Należy więc jako datę pewną przyjąć dzień 1 stycznia 1968 r. Z tego względu, także w tym przypadku doszło do zasiedzenia służebności, tyle, że na rzecz Skarbu Państwa z upływem 20 – letniego terminu zasiedzenia, a więc z dniem 1 stycznia 1988 r. Było to bowiem również posiadanie w złej wierze. Skoro Sąd uwzględnił zarzut pozwanego nabycia przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, należy stwierdzić, że pozwany dysponuje tytułem prawnym do posiadania nieruchomości powodów w zakresie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, co do linii o mocy 15 kV i 110 kV. Oznacza to, że roszczenia powodów o nakazanie pozwanemu wydania części nieruchomości oraz o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości są bezzasadne.

Apelację od tego orzeczenia złożyli powodowie, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo o rozstrzygającej o kosztach procesu i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego:

1.  art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. i art. 352 k.c. poprzez uznanie, że przedsiębiorca może zasiedzieć służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu z dniem 3 października 2003 r. podczas gdy przepisy regulujące służebność przesyłu zostały wprowadzone do kodeksu cywilnego w 2008 r.

2.  art. 336 k.c. poprzez zbędne badanie charakteru posiadania pozwanego w stosunku do linii 110 kV, podczas gdy władztwo przedsiębiorcy przesyłowego nad nieruchomością wynika z uprawnień przewidzianych ustawą i decyzją administracyjną;

3.  art. 35 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości poprzez uznanie, że przepis ten stanowił jedynie podstawę do objęcia przez przedsiębiorstwo państwowe cudzej nieruchomości w posiadanie w celu budowy i konserwacji linii elektroenergetycznej, co w konsekwencji doprowadzić miałoby do zasiedzenia służebności, podczas gdy decyzja wydana na podstawie tego przepisu prowadzi w istocie do wywłaszczenia właściciela nieruchomości przez trwałe ograniczenie jego prawa.

Apelujący wnieśli o uchylenie wyroku w zaskarżonej części z uwagi na nierozpoznanie przez Sąd istoty sprawy.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest niezasadna, a jej zarzuty chybione.

Sąd Okręgowy w całości podziela i akceptuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i uznaje je za własne. Również ocena prawna roszczenia nie budzi wątpliwości co do jej prawidłowości.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji stwierdzić należy, że zarzut niemożności zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu z dniem 3 października 2003 r. z uwagi na to, że przepisy regulujące służebność przesyłu zostały wprowadzone do kodeksu cywilnego w 2008 r. jest chybiony. Uregulowania art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. zostały wprowadzone przez ustawę z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r. Zanim jeszcze nowelizacja ta weszła w życie w orzecznictwie sądowym dopuszczono możliwość umownego ustanowienia służebności gruntowej, która treścią odpowiada służebności przesyłu. Takie stanowisko Sąd Najwyższy zajął w uchwale z 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02 (OSNC 2003, nr 11, poz. 142), w której stwierdził, że okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi w skład przedsiębiorstwa energetycznego sama przez się nie wyklucza możliwości zrealizowania przez strony umowy o ustanowienie służebności gruntowej w celu określonym w art. 285 § 2 k.c. Orzeczenie to zresztą zostało powołane przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Trafnie apelujący podnieśli, że badanie charakteru posiadania pozwanego, które miałoby prowadzić do zasiedzenia jest zbędne, gdy władztwo przedsiębiorcy przesyłowego nad nieruchomością wynika z uprawnień przewidzianych ustawą i decyzja administracyjną, zaś decyzja prowadzi do wywłaszczenia właściciela przez trwałe ograniczenie jego prawa. tytułem prawnym do korzystania z cudzej nieruchomości dla celów związanych z przesyłaniem energii jest również decyzja administracyjna. Istnienie prawomocnej decyzji administracyjnej wyklucza zasiedzenie służebności, bowiem przedsiębiorca ma tytuł prawny do nieruchomości. Sąd I instancji w uzasadnieniu szczegółowo wskazał, dlaczego dołączona do akt decyzja administracyjna nie może stanowić tytułu prawnego dla pozwanego: na przeszkodzie stoi brak sprecyzowania działek, przez które miałaby przebiegać linia energetyczna, brak wskazania właścicieli działek, a przede wszystkim brak informacji o prawomocności decyzji. Do kwestii tych apelujący się w ogóle nie odnieśli.

Rozważania powyższe nie mają jednak zasadniczego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Przedsiębiorca, który legitymuje się tytułem prawnym do nieruchomości czy to w postaci stwierdzenia zasiedzenia służebności czy to w postaci decyzji administracyjnej wydanej w trybie art. 35 ustawy o wywłaszczaniu nieruchomości, nie jest posiadaczem nieruchomości w zakresie służebności w złej wierze, a zatem nie ma obowiązku uiszczenia wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, co wynika wprost z treści art. 224 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c. W razie spełnienia którejkolwiek z tych przesłanek powództwo o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości podlega oddaleniu.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację jako niezasadną na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach procesu w II instancji orzeczono stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażonej w art. 98 k.p.c.