Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2017 r. w Gdańsku

sprawy W. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o umorzenie należności składkowych

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 grudnia 2016 r., sygn. akt IV U 137/16

oddala apelację.

SSA Lucyna Ramlo SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 285/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 grudnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. po rozpatrzeniu wniosku W. S. z dnia 11 września 2014 r. w sprawie umorzenia należności z tytułu składek na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551; dalej jako ustawa abolicyjna) odmówił umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r. w łącznej kwocie 3.213,64 zł i na ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 5.649,03 zł. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczony w terminie 12 miesięcy licząc od daty uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia, tj. decyzji z 8 października 2014 r. nie uregulował należności z tytułu składek w części niepodlegającej umorzeniu na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej.

W odwołaniu ubezpieczony wskazał, że pismem z 26 października 2015 r. wystąpił o umorzenie odsetek w kwocie około 180,00 zł od składek na ubezpieczenie zdrowotne z uwagi na trudną sytuację majątkową. ZUS odmówił jednak umorzenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, iż należne od ubezpieczonego W. S. składki na ubezpieczenie społeczne za okres od września 2005 do stycznia 2007 roku wraz z odsetkami i kosztami upomnienia oraz składki na ubezpieczanie zdrowotne za okres od września 2005 do stycznia 2007 roku wraz z odsetkami uległy umorzeniu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

W. S. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, z tytułu której w okresie od 29 sierpnia 2005 r. do 1 stycznia 2007 r. podlegał ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Z uwagi na zaległości w opłacaniu składek w dniu 11 września 2014 ubezpieczony złożył w ZUS Oddział w T. na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej wniosek o umorzenie nieopłaconych należności za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r.

Po rozpoznaniu wniosku decyzją z 8 października 2014 r. organ rentowy określił należności, które będą podlegały umorzeniu (należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r. wraz z odsetkami i kosztami upomnienia w łącznej kwocie 3.213,64 zł i na ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 5.649,03 zł) oraz wskazał, że warunkiem umorzenia jest spłata w terminie 12 miesięcy uprawomocnienia się decyzji należności niepodlegających umorzeniu.

Na dzień wydania decyzji warunkowej należności niepodlegające umorzeniu opiewały na kwotę 154,61 zł z tytułu składki na ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2005 r. wraz z odsetkami. Decyzja uprawomocniła się 14 listopada 2014 r.

W dniu 22 czerwca 2016 r. ubezpieczony wpłacił kwotę 154,00 zł, która została zaliczona na niepodlegające abolicji składki na ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2005 r.

Pismem z 31 sierpnia 2015 r. organ rentowy przypomniał ubezpieczonemu warunki skorzystania z abolicji oraz wskazał, że szczegółową informację o kwocie należne niepodlegających umorzeniu otrzyma w ZUS.

W piśmie z 26 października 2015 r. ubezpieczony wniósł „o anulowanie odsetek” i składki zdrowotnej w kwocie 154,60 zł. Zaznaczył, że należność główną uiścił oraz powołał się na swoją trudną sytuację finansową.

Pismem z 3 listopada 2015 r. organ rentowy wskazał, że nie jest możliwe anulowanie odsetek, gdyż mają one charakter obligatoryjny, a zatem się są objęte uznaniem organu rentowego. Dla uzasadnienia tego stanowiska organ rentowy powołał się na art. 23 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Decyzją z 16 grudnia 2015 r. odmówił umorzenia należności określonych decyzją z 8 października 2014 r. z uwagi na nieuiszczenie należności niepodlegających umorzeniu.

Wskutek rozliczenia dokonanej przez ubezpieczonego wpłaty w dacie wydania zaskarżonej decyzji na koncie ubezpieczonego figurowało zadłużenie z tytułu składek ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2005 r. z tytułu składek w kwocie 82,61 zł i odsetek w kwocie 97,00 zł.

Ubezpieczony złożył odwołanie od decyzji z 16 grudnia 2015 r. oraz wskazał, że pismem z 26 października 2105 r. wniósł o umorzenie odsetek w kwocie 180 zł, lecz otrzymał odpowiedź negatywną. Przywołał też okoliczności świadczące o jego trudnej sytuacji finansowej.

Postanowieniem z 18 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Toruniu przekazał wniosek o ponownie rozpoznanie sprawy w zakresie określonym decyzją z 3 listopada 2015 r., nr (...)-U-RED Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. oraz zawiesił postępowanie w sprawie z odwołania od decyzji z dnia 16 grudnia 2015 r., nr (...)-AB-RED. Sąd przyjął, że organ rentowy nie nadał biegu wnioskowi o ponowne rozpatrzenie sprawy w zakresie oznaczonym decyzją z 26 października 2015 r., co skutkowało koniecznością wstrzymania rozpoznania sprawy z odwołania od decyzji 16 grudnia 2015 r. i w konsekwencji zawieszeniem postępowania sądowego.

Organ rentowy złożył zażalenie na wskazane postanowienie, które postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 16 czerwca 2016 r. zostało oddalone. Sąd II instancji wskazał, że podziela zapatrywanie, iż w przypadku wydania przez Prezesa ZUS, po ponownym rozpoznaniu sprawy, decyzji umarzającej należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne niepodlegających umorzeniu w trybie ustawy abolicyjnej, brak byłoby podstaw do wydania decyzji odmawiającej należności z tytułu składek.

Wskutek rozpoznania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy Prezes ZUS wydał w dniu 31 października 2016 r. decyzję uchylającą decyzję z 3 listopada 2015 r. oraz umorzył należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2005 r. z tytułu składek w kwocie 183,61 zł, w tym z tytułu składek w kwocie 82,16 zł i odsetek w kwocie 101,00 zł.

Przedstawiony stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zalegających w aktach organu rentowego oraz przedłożonych przez ten organ w trakcie postępowania. Wynikające z nich okoliczności nie były przedmiotem kontrowersji między stronami.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się wokół kwestii prawnych, a mianowicie czy umorzenie na podstawie art. 28 ust. 3a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.; dalej jako ustawa systemowa) po upływie erygowanego decyzją warunkową terminu zapłaty zaległych składek, których uiszczenie jest obligatoryjną przesłanką skorzystania z abolicji, na skutek wniosku złożonego przed upływem tego terminu, może być potraktowane jako wywiązanie się z warunków abolicji. Bezspornie bowiem w dacie wydania decyzji odmawiającej umorzenia ubezpieczonego obciążało ”niedozwolone” w świetle ustawy abolicyjnej zadłużenie składkowe. Do jego umorzenia doszło po upływie terminu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej, lecz na skutek wniosku złożonego przed tym terminem.

Analizowana w niniejszej sprawie sytuacja faktyczna nie ma bezpośredniego odbicia w regulacjach ustawy abolicyjnej. Zgodnie z art. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1) umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2) odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Przepis art. 1 ust. 10 wskazanej ustawy stanowi, że warunkiem umorzenia należności jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

W myśl art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8.

W art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej ustawodawca przewidział wyjątek od reguły, że warunki abolicji winny być wykonane w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej. Chodzi o sytuację, w której niepodlegające umorzeniu należności zostały rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności (nie dotyczy to składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek). W takim przypadku warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po opłaceniu składek objętych układem ratalnym lub odroczeniem płatności.

Sąd I instancji podkreślił, iż cytowane przepisy mogą dawać asumpt do stwierdzenia, że ocena spełniania warunków abolicji winna być zawsze dokonana według stanu na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 ustawy abolicyjnej, chyba że należności niepodlegające abolicji zostały objęte układem ratalnym lub termin płatności został odroczony, gdyż w tym przypadku warunki abolicji uznaje się za spełnione, jeżeli układ został wykonany lub dotrzymano nowego terminu płatności wynikającego z odroczenia. Takie też stanowisko prezentuje organ rentowy. W ocenie Sądu nie jest ono jednak właściwe.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy stwierdził, że umorzenie należności składkowych to forma prawna prowadząca do zwolnienia z obowiązku ich opłacenia (zob. Komentarz do art. 28 ustawy systemowej, teza 8, w programie Legalis). Skorzystanie z tego dobrodziejstwa prowadzi jednocześnie do umorzenia odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (art. 28 ust. 4 ustawy systemowej). Efekt umorzenia jest więc taki jakby zadłużenie składkowe w ogóle nie powstało, co należy uznać za równoznaczne z nieposiadaniem na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 niepodlegających umorzeniu składek.

Kasatoryjny skutek umorzenia ujawni z pewnością wówczas, gdy decyzja wydana na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej zapadnie przed upływem terminu 12 miesięcy na zapłatę zadłużenia niepodlegającego umorzeniu. W ocenie Sądu wystąpi on także wtedy, gdy wniosek o umorzenie zostanie złożony w trakcie biegu tego terminu, lecz decyzja umarzająca wydana zostanie po jego upływie.

Złożenia przez ubezpieczonego przed upływem wskazanego terminu wniosku o umorzenie składek na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej wywołuje stan niepewności co do tego, czy należności objęte tym wnioskiem w ogóle podlegają spłacie. Jeżeli należność nie podlega spłacie, a tak będzie wtedy, gdy zostanie umorzona, to przecież wobec niej nie może być stosowany warunek abolicji w postaci zapłaty w terminie 12 miesięcy niepodlegających umorzeniu należności.

Organ rentowy w tej sytuacji zobowiązany był zawiesić postępowanie abolicyjne (ewentualnie go nie wszczynać) na podstawie art. 97 ust. 1 pkt 4 k.p.a. do czasu rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego w postaci zbadania we właściwym trybie czy składki na ubezpieczenia zdrowotne za sierpień 2005 r. podlegają umorzeniu na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej. W przypadku ujawnienia się kwestii prejudycjalnej zawieszenie postępowania administracyjnego jest obowiązkiem ZUS, co wynika z kategorycznego brzmienia art. 97 ust. 1 pkt 4 k.p.a. Przepis ten stanowi bowiem, że organ administracji publicznej zawiesza postępowanie gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd.

Sąd Okręgowy zaznaczył także, że innym organem może być ten sam organ administracji publicznej, jeżeli jest właściwy do prowadzenia innego, odrębnego postępowania, w którym wydawane jest rozstrzygnięcie (post. NSA w Warszawie z 25 stycznia 2000 r., I SA 1725/99, ONSA 2001, Nr 1, poz. 44; wyr. WSA w Krakowie z 17 grudnia 2012 r., II SA/KR 1523/12, Legalis). Tezę tę potwierdził NSA w wyroku z 26 lutego 2014 r. (II GSK 951/12, Legalis), stwierdzając, że rozumienie pojęcia innego organu nie może ograniczać się tylko i wyłącznie do literalnego brzmienia tego przepisu i językowego znaczenia tekstu prawnego. Nie można zatem wnioskować, że innym organem jest tylko i wyłącznie inny organ w strukturze administracji publicznej. Zdaniem NSA innym organem jest również ten sam organ administracji publicznej, lecz działający w prowadzonym na innych podstawach prawnych innym postępowaniu i orzekający w innej sprawie.

Prawidłowość przedstawionego toku postępowania znajduje potwierdzenie w art. 1 ust. 10 ustawy abolicyjnej, który nakazuje ocenę spełnienia warunków umorzenia nie według daty, w której upłynie dwunastomiesięczny termin liczony od dnia uprawomocnienia się decyzji warunkowej, lecz według daty wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1. Najczęściej chodziło tu będzie o sytuacje, w których decyzja umarzająca jest wydawana przed upływem terminu erygowanego decyzją warunkową (gdy spłata niepodlegającego abolicji zadłużenia nastąpiła wcześniej), albo gdy nastąpiło rozłożenie należności na raty lub odroczenie terminu płatności, lecz nie tylko. Dyspozycja tego przepisu nie zawęża jego działania tylko do tej płaszczyzny czasowej, a więc obejmuje ona także okres po upływie terminu wynikającego z decyzji określającej warunki umorzenia.

Tylko w przypadku złożenia przez ubezpieczonego wniosku o układ ratalny lub wniosku o odroczenie terminu płatności ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie sztywnej regulacji temporalnej. Przepis art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej wyraźnie bowiem stwierdza, że rozłożenie na raty albo odroczenie termin płatności składek winno nastąpić w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji. Takie regulacji nie ma w przypadku wniosku o umorzenie na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej, co wynika z wspomnianego już kasatoryjnego charakteru tej instytucji.

Reasumując, Sąd I instancji wskazał, że organ rentowy przedwcześnie wydał decyzję odmawiającą umorzenie. W pierwszej kolejności powinien bowiem rozstrzygnąć wniosek o umorzenie na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej, gdyż od wyniku tego postępowania uzależnione było to, czy ubezpieczonego obciążały należności składkowe eliminujące abolicję. Dopiero w toku postępowania sądowego uchybienie to zostało usunięte, co skutkowało m.in. zawieszeniem postępowania sądowego na okres procedowania ZUS w przedmiocie wniosku o umorzenie. Na skutek pozytywnego rozpoznanie tego wniosku przez Prezesa ZUS, możliwe było retrospektywne stwierdzenie, że w dacie wydania zaskarżonej decyzji ubezpieczonego nie obciążały należności sprzeciwiające się abolicji.

Argumentów na rzecz przedstawionego zapatrywania można też doszukać się w treści art. 316 § 1 k.p.c. Ujmując rzecz od strony proceduralnej, Sąd I instancji zauważył, że stan rzeczy z daty wydania zaskarżonej decyzji oraz istniejący w dacie wyrokowania był zasadniczo odmienny. W dacie wydania decyzji odmawiającej umorzenia ubezpieczonego obciążało zadłużenie składkowe, które uniemożliwiało mu skorzystania z abolicji, lecz w dacie wyrokowania tego zadłużenia już nie było, albowiem zostało ono umorzone decyzją z 31 października 2016 r., wydaną na skutek wniosku z 26 października 2015 r.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy zobligowany był uwzględnić stan rzeczy istniejący w dacie wyrokowania, co znajduje uzasadnienie w treści art. 316 § 1 k.p.c. W myśl tego przepisu po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Na gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 316 § 1 k.p.c. co zasady nie jest stosowany. Wynika to stąd, iż postępowanie sądowe w tych sprawach wszczynane jest na skutek odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które zastępuje pozew. Postępowanie to ma zatem charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem wydanej decyzji. Oznacza to, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązuje reguła nakazująca sądowi ocenę zasadności odwołania według stanu z daty decyzji, a nie z daty wyrokowania.

Reguła ta nie ma jednak charakteru absolutnego. Podnosi się bowiem, że ma ona uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się do art. 316 § 1 k.p.c. prowadziłoby do orzekania z całkowitym pominięciem postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Takich obaw nie ma np. w sytuacji, w której spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do świadczenia w trakcie postępowania sądowego jest oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 2015 r., I UK 279/14, w programie Legalis i przywołane w tym wyroku orzecznictwo).

Możliwość oparcia rozstrzygnięcia na przepisie art. 316 § 1 k.p.c. rezerwuje się tylko do spraw o świadczenia. Twierdzi się bowiem, że jeżeli przedmiotem sprawy nie jest przyznanie świadczenia z ubezpieczenia społecznego, to wówczas w pełnym zakresie obowiązuje zasada orzekanie według stanu z chwili wydania decyzji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2013 r., I UK 55/13, w programie Legalis). W orzecznictwie wskazywano, że ocena możliwości płatniczych płatnika składek w zakresie wymiaru należności składkowych powinna być odnoszona do daty wydania decyzji, a nie do chwili zamknięcia rozprawy przez sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., II UK 98/07, OSNP 2009/5-6/73), wobec czego zapłata długu składkowego po wydaniu decyzji stwierdzającej takie zobowiązanie, nie uzasadnia umorzenia z tej przyczyny postępowania sądowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r., I UK 117/10, OSNP 2012/1-2/23).

Powstaje zatem pytanie, czy przedmiot niniejszej sprawy należy kwalifikować jako ten, który uzasadnia stosowanie art. 316 § 1 k.p.c., czy raczej jako ten, w przypadku którego obowiązuje reguła orzekania według stanu z chwili wydania decyzji. Sąd opowiada się za pierwszym rozwiązaniem, a to z tego względu, iż konstrukcja korzystania z abolicji bliższa jest układowi warunkującemu prawo do świadczenia. Wskazuje na to choćby treść decyzji warunkowej, która określa konkretne przesłanki, od których spełnienia zależy prawo do skorzystania z abolicji.

Mając na względzie dotychczasowe rozważania, w ocenie Sądu I instancji przyjąć należało, że wskutek umorzenia składek, których zapłata była warunkiem abolicji, zaistniał stan rzeczy uzasadniających wydanie decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 13 pkt 1 ustawy abolicyjnej, czyli decyzji o umorzeniu należności. Dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję poprzez stwierdzenie, że składki na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r. wraz z odsetkami i kosztami upomnienia oraz na ubezpieczenie zdrowotne za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r. wraz z odsetkami uległy umorzeniu.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów:

• prawa materialnego tj. art. 1 ust. 10, ust. 13 ustawy z dnia 09.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek, przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą poprzez przyjęcie, że wskutek umorzenia składek, których zapłata była warunkiem abolicji zaistniał stan rzeczy uzasadniający wydanie decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 13 pkt 1 ustawy abolicyjnej,

• naruszenie prawa procesowego tj. przepisu art. 316 § 1 k. p. c. poprzez przyjęcie, że Sąd był zobligowany do uwzględnienia stanu rzeczy istniejącego w dacie wyrokowania.

Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że pogląd Sądu w tym zakresie może wywoływać wątpliwości. Nie uwzględnia tego, że decyzja o umorzeniu zaległości składkowych nie podlegających abolicji ma charakter konstytutywny, co oznacza, że wywołuje ona skutki prawne od daty wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w tym zakresie. Oznacza to, że wydanie aktualnej decyzji o umorzeniu zaległości składkowych W. S. za sierpień 2005 r. wraz z odsetkami nie musi mieć wpływu na decyzję Zakładu z dnia 16.12.2015 r. o odmowie umorzenia należności składkowych podlegających abolicji. W dacie jej wydania niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w art. 1 ust. 10 ustawy abolicyjnej, istniały i nie były opłacone. Ewentualne umorzenie tych należności, które nastąpi po upływie terminu 12 m-cy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, nie powinno mieć wpływu na wydane rozstrzygnięcie o odmowie umorzenia należności składkowych podlegających abolicji. Organ rentowy obowiązany jest do rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o stan prawny i stan faktyczny obowiązujący w dacie wydania decyzji.

Apelujący podkreślił także, iż termin 12-miesięczny, o którym mowa w art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej ma charakter terminu prawa materialnego, który nie podlega ani przywróceniu, a nie wydłużeniu, ponieważ ustawa abolicyjna nie przewiduje takiej możliwości. Warunkiem abolicji jest dokonanie „spłaty” niepodlegających umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, o czym stanowi art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej. Ustawa ta uznaje nadto za spełnienie warunku z art. 1 ust. 10, rozłożenie na raty albo odroczenie terminu płatności należności, ale tylko wówczas, gdy nastąpi to w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8. Wówczas warunek o którym mowa w ust. 10 uważa się za spełniony po opłaceniu zaległości zgodnie z terminami rat lub w odroczonym terminie płatności (art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej). W tym stanie rzeczy można stwierdzić, że ustawa abolicyjna przewiduje zawity, nieprzekraczalny termin 12 m-cy na dokonanie spłaty należności niepodlegających umorzeniu, przy czym dopuszcza się zastosowanie do nich jedynie ulg w postaci rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności, ale zastosowanie tych ulg powinno nastąpić także w tym 12 - miesięcznym terminie. W ustawie brak natomiast podstaw do uznanie, że umorzenie zaległości składkowych niepodlegających abolicji po upływie tego terminu stanowi spełnienie warunku, o którym mowa w art. 1 ust. 10, zwłaszcza jeżeli organ rentowy wydał już decyzję o odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 z uwagi na niespełnienie warunku, o których mowa w ust 10.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przypomnieć należy, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia zasadności odmowy umorzenia należności składkowych wnioskodawcy W. S. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz.1551) tzw. ustawy abolicyjnej.

Sąd Apelacyjny w całości podziela trafne i rzeczowe ustalenia oraz rozważania Sądu I instancji, nie widząc potrzeby ponownego szczegółowego ich przytaczania.

Stosownie do treści art. 1 ust. 1 w/w ustawy, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w art. 8 (pkt 1), innej niż wymieniona w pkt 1 (pkt 2) umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Umorzenie powyższych należności skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego - ustęp 6 art. 1 ustawy abolicyjnej.

Nie było sporu w niniejszym postępowaniu, że W. S. jest osobą, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. i że złożył on stosowny wniosek o umorzenie należności składkowych. Bezspornym jest także, iż decyzją z dnia 8 października 2014 r. organ rentowy określił, jakie warunki winien spełnić ubezpieczony, aby umorzeniu podlegały jego należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2005 r. do stycznia 2007 r. wraz z odsetkami i kosztami upomnienia w łącznej kwocie 3.213,64 zł i na ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 5.649,03 zł.

Decyzją z dnia 15 grudnia 2015 r. pozwany odmówił ubezpieczonemu umorzenia należności składkowych na podstawie ustawy abolicyjnej wychodząc z założenia, że wnioskodawca w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji warunkowej z 8 października 2014 r. nie opłacił należności niepodlegających umorzeniu na mocy ustawy z 9 listopada 2012 r.

Trafnie nadto Sąd I instancji ustalił, iż jeszcze przed upływem 12-miesięcznego terminu do spłaty zaległości niepodlegających umorzeniu wnioskodawca złożył wniosek o umorzenie zaległości, które winien on zgodnie z tą decyzją spłacić. Zaległości te nie mogły bowiem być umorzone na mocy ustawy abolicyjnej, co jednak nie wykluczało zastosowania procedury umorzenia z art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016, poz. 963 j.t.).

Sąd I instancji szczegółowo i wnikliwie wyjaśnił warunki umorzenia zaległości składkowych oraz jaką procedurę winien był wszcząć organ rentowy wobec złożenia przez ubezpieczonego wniosku o umorzenie składek.

Przypomnieć zatem jedynie należy, iż skoro ubezpieczony złożył wniosek, rozstrzygnięcie którego było istotną kwestią przy ocenie spełnienia przesłanki z decyzji warunkowej, to zgodnie z dyspozycją art. 97 ust. 1 pkt 4 k.p.a. organ rentowy powinien był zawiesić postępowanie abolicyjne i podjąć je dopiero po prawidłowym rozpatrzeniu zagadnienia wstępnego. Okoliczność ta nie mogła zostać pominięta przy ocenie spełnienia warunku umorzenia zaległości wskazanego w decyzji ZUS z dnia 8 października 2014 r. Skoro więc, decyzja odmawiająca umorzenia należności składkowych wydana została przedwcześnie, a w toku dalszego postępowania, w następstwie weryfikacji działań organu rentowego przez Sąd Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych umorzył należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2005 r. z tytułu składek w kwocie 183,61 zł, to okoliczność ta powinna zostać potraktowana przez organ rentowy jako spełnienie warunku abolicji jeszcze w ustawowym 12-miesięcznym terminie. Sąd I instancji trafnie zatem ustalił, iż należało także umorzyć należności wskazane w zaskarżonej decyzji.

Odnosząc się natomiast do apelacji organu rentowego, wskazać należy, iż nie był zasadnym zarzut naruszenia art. 316 k.p.c. W świetle art. 316 k.p.c. sąd wydając wyrok, zobligowany jest brać za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Dotyczy to zarówno stanu faktycznego jak i stanu prawnego. Sąd winien był zatem mieć na względzie nie dokonane przez organ rentowy w dacie wydania zaskarżonej decyzji ustalenia odnośnie niezapłacenia wymaganych należności, ale wiadomą mu już w dacie orzekania okoliczność, iż ustalenie to dokonane zostało na skutek błędnych działań organu rentowego. Jak już wyżej wyjaśniono, wprawdzie na dzień decyzji wnioskodawca nie spłacił wskazanych w decyzji warunkowej zaległości ani też nie zostały one umorzone, jednak niedopuszczalnym byłoby aprobowanie poglądu, iż skoro na dzień wydawania zaskarżonej decyzji z dnia 16 grudnia 2015 r. ubezpieczony posiadał zadłużenie, a nie został prawidłowo rozpatrzony wniosek o anulowanie tych zaległości, to w dacie wydawania zaskarżonej decyzji odmawiającej umorzenia zaległości składkowych była ona prawidłowa. Skoro bowiem, jak później ustalono, zaległości te istniały na skutek zastosowania przez organ rentowy niewłaściwej procedury, to odpowiedzialnością za taki stan rzeczy nie można obarczać ubezpieczonego. W sytuacji takiej z całą pewnością winien zatem znaleźć zastosowanie przepis art. 316 k.p.c. W świetle powyższego, w sprawie nie doszło zatem również do naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 10 i ust. 13 ustawy abolicyjnej. Warunki umorzenia należało bowiem w tej sytuacji uznać za spełnione.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo