Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy Przewodniczący: SSO Sławomir Krajewski

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2017 roku w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna w W.

przeciwko G. G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 22 czerwca 2017 roku, sygn. akt III C 491/17

oddala apelację.

SSO Sławomir Krajewski

Sygn. akt II Ca 1168/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, w sprawie o sygn. akt III C 491/17, zasądził od pozwanego G. G. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 1535,19 zł od dnia 30 stycznia 2004 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 630,70 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazał, że nakaz zapłaty z dnia 19 października 2004 roku, sygn. akt XVI Nc 2324/04, wydany przeciwko pozwanemu G. G. w postępowaniu upominawczym, jest prawomocny, co do zasądzonej nim kwoty należności głównej i skapitalizowanych na dzień 28 listopada 2003 roku odsetek za opóźnienie, wynoszących łącznie 1535,19 zł.

Należności te wynikały z umowy o świadczenie przez powoda na rzecz pozwanego usług telekomunikacyjnych, za które pozwany nie zapłacił w terminach ich płatności, tj. w dniach 31 grudnia 2001 roku, 31 stycznia 2002 roku, 3 marca 2002 roku i 31 marca 2002 roku.

Przed zaskarżeniem nakazu komornik sądowy prowadził egzekucję należności wynikającej z niego w sprawie KM 834226/15. W zajęciu wierzytelności wskazał, że odsetki od kwoty 1535,19 zł za okres do dnia 4 marca 2016 roku wynoszą 2242,81 zł.

Do dnia zamknięcia rozprawy - 8 czerwca 2017 roku pozwany nie zapłacił należności objętej prawomocnym nakazem zapłaty w całości ani w części. Nie uregulował także pozostałych kwot dochodzonych przez powoda, zaskarżonych sprzeciwem.

W piśmie pozasądowym z dnia 6 lipca 2016 roku skierowanym do powoda pełnomocnik pozwanego wskazał, że jego mocodawca wyraża wolę dobrowolnej spłaty powstałego zadłużenia, objętego egzekucją w sprawie Km 834226/15. Zaznaczył, że G. G. od wielu lat przebywa poza granicami kraju, stąd niemożliwym było wcześniejsze uregulowanie należności. Zwrócił się o rozważenie rozłożenia należności na miesięczne raty w stosownej wysokości i poddanie pod rozwagę ewentualnego umorzenia części należności, chociażby tych ubocznych, tj. odsetek oraz innych dodatkowych kosztów.

G. G., z zawodu kierowca, ma 42 lata. Był pozbawiony wolności w okresie od 14 maja 2002 roku do 28 października 2015 roku, a obecnie przebywa na warunkowym przedterminowym zwolnieniu.

Żadnej korespondencji od wierzyciela do zakładu karnego nie otrzymał. W zakładzie karnym nie osiągał dochodów. O nakazie zapłaty dowiedział się około miesiąca po opuszczeniu ZK, gdy komornik przysłał mu zawiadomienie, że ma prawie 6 tysięcy zł zaległości.

Po opuszczeniu ZK pozwany zrobił kursy przygotowujące do zawodu kierowcy ciężarówek i od 10 miesięcy (licząc od daty rozprawy z dnia 8 czerwca 2017 roku) jest zatrudniony. Obecnie osiąga zarobki miesięczne w kwocie około 4000 zł.

Postały mu długi z wcześniejszych lat (grzywna orzeczona przez sąd i rozłożona na raty po 800 zł miesięcznie do spłaty przez najbliższe dwa lata) oraz 18-letnia córka na utrzymaniu.

Mieszka z matką - emerytką, dokłada się do rachunków i wyżywienia.

Po odliczeniu zobowiązań niewiele pozwanemu zostaje, praktycznie nic. Jest gotowy zapłacić kwotę objętą nakazem zapłaty, ale bez odsetek, których od dnia wniesienia pozwu żąda powód.

Pod adresem przy ul. (...) w S. zamieszkiwali rodzice pozwanego, ojciec już nie żyje. Rodzice nie byli upoważnieni do odbierania korespondencji sądowej dla pozwanego i pozwany nic od nich z sądu nie otrzymał, choć matka odwiedzała go regularnie w zakładzie karnym.

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w całości.

Sąd zważył, że należność główna i skapitalizowane przed wniesieniem pozwu odsetki, objęte łączną kwotą 1535,19 zł, zostały zasądzone nakazem zapłaty w tej części prawomocnym.

Rozpoznanie sprawy po sprzeciwie ograniczało się jedynie do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie żądanych od kwoty 1535,19 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Pozwany, nie kwestionując zasądzonej i objętej prawomocnością kwoty 1535,19 zł (nie wnosząc sprzeciwu co do niej), nie kwestionował tym samym terminów płatności żadnej z wystawionych faktur, których dotyczyło przedmiotowe postępowanie. Nie kwestionował tym samym faktu powstania opóźnienia i daty jego powstania.

Uwzględniając niebudzący wątpliwości fakt pobytu pozwanego w zakładzie karnym i okoliczność, że nakaz zapłaty nie został pozwanemu skutecznie doręczony przed opuszczeniem tego zakładu Sąd wskazał, że terminy płatności faktur dochodzonych pozwem przypadały na okres przed osadzeniem pozwanego, a więc pozwany miał możliwość terminowego uregulowania swoich zobowiązań. Faktury wskazywały na terminy płatności każdej z nich, a płatność faktur nie wymaga uprzedniego wezwania do zapłaty ani tym bardziej wydania nakazu zapłaty, z którego treścią pozwany zapoznał się dopiero w 2016 roku. Pozwany popadł w opóźnienie zanim został osadzony. Odsetki za opóźnienie należą się wierzycielowi bez względu na to, czy dłużnik ponosi winę za stan opóźnienia. Wyłączną odpowiedzialność za powstanie opóźnienia ponosi pozwany, podobnie jak wyłącznie pozwany ponosi odpowiedzialność za fakt pozbawienia go wolności, wskutek naruszenia prawa karnego przez popełnienia przestępstwa (lub przestępstw). Naganne zachowanie pozwanego, skutkujące jego aresztowaniem, a następnie odbywaniem kary bezwzględnego pozbawienia wolności, nie jest i nie może być przesłanką, którą należałoby rozpatrywać w kategoriach zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.) w stosunku do żądanych pozwem od dnia wniesienia pozwu odsetek, ani w kontekście art. 102 k.p.c. w przypadku żądania zwrotu kosztów procesu. Art. 5 k.c. i art. 102 k.p.c. dotyczą sytuacji szczególnych, gdy korzystanie z prawa podmiotowego przez wierzyciela, bądź obciążenie dłużnika kosztami procesu byłoby niemoralne. Taka sytuacja zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie zachodziła. Zastosowanie powołanych przepisów byłoby obciążeniem powoda skutkami nieprawidłowego zachowania pozwanego, czego nie sposób zaakceptować.

Sąd dodał, że pozwany nie uczynił żadnego kroku, aby przynajmniej zacząć spłacać swoje zobowiązanie (objęte prawomocnym częściowo nakazem), mimo że zarówno przed Sądem, jak i w piśmie skierowanym do powoda taką wolę deklarował.

Sąd stwierdził, że pozwany winien powiadomić swoich wierzycieli o aktualnym miejscu pobytu, a nie domagać się tego, by wierzyciele pozwanego poszukiwali. Skoro matka pozwanego regularnie odwiedzała syna, mógł jej udzielić pełnomocnictwa do reprezentowania pozwanego w kontaktach z firmą telekomunikacyjną lub poprosić o powiadomienie kontrahentów pozwanego o jego aktualnym miejscu pobytu. Bierność pozwanego świadczy o tym, że to on, a nie powód, ponosi odpowiedzialność za niewykonanie przez pozwanego zobowiązania.

O odsetkach od skapitalizowanych odsetek ujętych w kwocie 1535,19 zł sąd orzekł w oparciu o art. 482 § 1 k.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany i zaskarżając wyrok w całości, wniósł o jego zmianę, poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przewidzianych.

Skarżący zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 k.c., w zw. z art. 481 § 1 i 2 k.c. poprzez niezastosowanie art. 5 k.c. w niniejszej sprawie i zastosowanie art. 481 § 1 i 2 k.c. i w związku z powyższym uwzględnienie powództwa w całości, w sytuacji gdy z okoliczności sprawy oraz z przeprowadzonych dowodów wynika jednoznacznie, że powództwo winno zostać oddalone z uwagi na zasady współżycia społecznego, w szczególności ze względu na zasadę słuszności, albowiem dochodzenie przez powódkę od pozwanego w niniejszej sprawie odsetek ustawowych za opóźnienie od należności głównej stanowi naruszenie prawa podmiotowego i nie powinno korzystać z ochrony.

Apelujący podniósł, że dochodzenie przez powódkę odsetek ustawowych za opóźnienie od należności głównej w wysokości 1535,19 zł traktować należy, jako nadużycie prawa podmiotowego i w związku z tym działanie takie nie powinno korzystać z ochrony. To powódka, bowiem jako dysponent procesu powinna była zadbać o prawidłowe doręczenie pozwu i nakazu zapłaty. Na powódce ciąży ryzyko nieprawidłowego doręczenia pozwu oraz wydanego orzeczenia. Pozwany dodał, że w latach 2002-2016 odbywał karę pozbawienia wolności. Nie miał, zatem możliwości wcześniejszego uregulowania ww. należności, gdyż nie został powiadomiony w prawidłowy sposób o toczących się wobec niego postępowaniach, nie otrzymał również żadnych wezwań do zapłaty od powódki. Ponadto nakaz zapłaty nie został pozwanemu skutecznie doręczony, powodując wzrost kwoty odsetek znacznie przewyższających samą należność główną, na co pozwany nie miał wpływu, nie posiadając wiedzy o dochodzeniu przez powódkę należności. Dodatkowo pozwany nigdy nie uchylał się od zapłaty należności głównej, a jedynie na skutek osadzenia w zakładzie karnym nie miał możliwości zapłacenia powyższej należności w terminie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji bez naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, unormowanej w art. 233 § 1 k.p.c. Skarżący w tym zakresie nie sformułował zresztą żadnych zarzutów.

Wbrew stanowisku apelującego nie doszło w okolicznościach sprawy do naruszenia norm prawa materialnego, w tym w szczególności zawartych w art. 481 § 1 i 2 k.c. i art. 482 § 1 k.c. – poprzez ich bezzasadne zastosowanie oraz w art. 5 k.c. – poprzez jego niezastosowanie.

W szczególności trafnie Sąd Rejonowy uznał, że w sprawie nie zaistniały podstawy do odmowy udzielenia powódce ochrony prawnej – na podstawie art. 5 k.c., ze względu na sprzeczność wytoczonego powództwa w zakresie objętym zaskarżonym wyrokiem, to jest, co do odsetek ustawowych za opóźnienie zasądzonych od kwoty 1535,19 zł od dnia 30 stycznia 2004 roku, czyli od dnia wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, z zasadami współżycia społecznego.

Stosownie do art. 5 k.c., nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Uregulowanie zawarte w ww. przepisie przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej (tak: SN w wyroku z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09), a w związku z tym, jako wyjątek od ogólnie przyjętej reguły może mieć zastosowanie wyłącznie w szczególnych przypadkach. Zastosowanie normy wynikającej z art. 5 k.c. może być uzasadnione względami teleologicznymi (społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa) lub aksjologicznymi (zasady współżycia społecznego). Dla jej zastosowania nie wystarczy niezgodność, ale konieczne jest wystąpienie sprzeczności, tj. sytuacja, gdy danego sposobu wykonywania prawa nie da się w żadnej mierze pogodzić z jego przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego. Konieczne jest wystąpienie trzech podstawowych przesłanek: istnienie prawa, które zostaje nadużyte, czynienie z niego użytku oraz sprzeczność tego użytku z kryteriami nadużycia prawa.

Przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, maja charakter obiektywny oraz walor powszechności. Przy uwzględnieniu, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania (por: wyrok SN z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12). Uwzględnić przy tym trzeba, iż zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania tego przepisu konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (por. wyrok SN z dnia 28 listopada 1967 r., I PR 415/67). Należy wreszcie podkreślić, że unormowanie art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i jego stosowanie powinno być ograniczane do szczególnie drastycznych przypadków nadużycia prawa.

Przenosząc powyższe reguły wykładni norm prawnych na niwę okoliczności rozpoznawanej sprawy nie sposób uznać za trafne stanowiska apelującego, iż dochodzenie przez powódkę przedmiotowych odsetek ustawowych za opóźnienie należy uznać za nadużycia prawa podmiotowego w opisywanym powyżej znaczeniu.

Pozwany argumentował, po pierwsze, iż nie kwestionował obowiązku zapłaty należności głównej i deklaruje wolę jej uregulowania; po drugie, że w latach 2002-2016 odbywał karę pozbawienia wolności, a zatem nie mógł wcześniej uregulować ww. należności, gdyż nie został powiadomiony w sposób prawidłowy o toczącym się wobec niego postępowaniu – nakaz zapłaty nie został mu przed 2016 rokiem skutecznie doręczony, co spowodowało wzrost kwoty odsetek. Stąd też w ocenie pozwanego dochodzenie przez powódkę odsetek ustawowych za opóźnienie, co najmniej w okresie, w którym pozostawał pozbawiony wolności jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy w pełni akceptuje stanowisko Sądu Rejonowego, który powyższe argumenty uznał za daleko niewystarczające dla zastosowania dobrodziejstwa art. 5 k.c.

Podkreślić należy, czego zdaje się nie zauważa pozwany, iż umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych stanowiąca podstawę dochodzonych przez powódkę roszczeń została zawarta przez strony w dniu 13 maja 2000 roku, a świadczenia, które nie zostały przez pozwanego uregulowane, od których powódka naliczyła odsetki ustawowe za opóźnienie, dotyczyły okresów poprzedzających osadzenie pozwanego w zakładzie karnym. Okoliczność ta jednoznacznie wynika, z powiązania dokumentu – zestawienie niezapłaconych faktur i not księgowych (k.4) ze świadectwem zwolnienia z zakładu karnego z dnia 28 października 2015 roku (k.13). Termin płatności najpóźniej wystawionej faktury upływał bowiem w dniu 31 marca 2002 roku, zaś pozwany przebywał w zakładzie karnym od 14 maja 2002 roku. Stąd też Sąd Rejonowy słusznie wywiódł, że pozwany popadł w opóźnienie w zapłacie kwot objętych wszystkimi tymi fakturami, gdy przebywał jeszcze na wolności.

Zasady logiki i doświadczenia życiowego pozwalają na uznanie, że pozwany musiał mieć świadomość, iż ciążą na nim zobowiązania wynikające z zawartej z powodem umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych w postaci comiesięcznego obowiązku wnoszenia opłaty za świadczoną usługę, a ich nieuiszczenie w określonym w każdej z faktur terminie skutkuje możliwością naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie, które mogą być naliczane aż do dnia uregulowania powstałego zadłużenia. Pozwany, zatem nie regulując zadłużenia względem powoda musiał zdawać sobie z tego sprawę, iż zadłużenie to będzie się powiększać w związku z uprawnieniem powoda do naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 1 i 2 k.c.), a także, iż powód może dochodzić powyższej należności na drodze postępowania sądowego. Stąd też bez znaczenia w kontekście art. 5 k.c. pozostaje okoliczność, iż pozwanemu nie został prawidłowo doręczony nakaz zapłaty. Dodać jednocześnie trzeba, że nakaz zapłaty z dnia 19 października 2004 roku został doręczony na adres wskazany przez pozwanego w umowie o świadczenie usług telekomunikacyjnych, jako adres zamieszkania, a zarazem adres do korespondencji. W ocenie Sądu Okręgowego to pozwany powinien powiadomić swojego kontrahenta – powoda, iż wskazany przez niego adres zamieszkania nie jest już aktualny i że pozwany przebywa w zakładzie karnym. Nie sposób uznać, iż to powód miał obiektywna możliwość ustalenia, że pozwany przebywa w zakładzie karnym.

Zwrócić należy jeszcze uwagę, że fakt odbywania kary pozbawienia wolności, który z zasady jest konsekwencją nagannego zachowania pozwanego i nie może niweczyć, w oparciu o art. 5 k.c., prawa powódki do domagania się odsetek ustawowych za opóźnienie od należności głównej, jak też odsetek od skapitalizowanych odsetek od takiej należności od dnia wytoczenia powództwa (art. 482 § 1 k.c.). Pozwany nie spełnił ciążącego na nim zobowiązania w terminie co uzasadniało naliczenie odsetek, nie poinformował również powoda o tym, iż przebywa w zakładzie karnym, co skutkowało nieskutecznym doręczeniem nakazu zapłaty z dnia 19 października 2004 roku.

Sąd Okręgowy zauważa również, iż pozwany nie wykazał stosownie do art., 6 k.c. okoliczności na którą w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji się powoływał, a mianowicie iż nie miał możliwości podjęcia pracy w zakładzie karnym, a nadto nie udowodnił, aby występowały jakiekolwiek okoliczności uniemożliwiającej mu w terminie uregulowanie należności z tytułu świadczonej przez powoda usługi.

Z tych też względów Sąd Okręgowy stwierdził, iż w sprawie brak jest jakichkolwiek wyjątkowych okoliczności, które przemawiałyby za zastosowaniem normy prawnej zawartej w art. 5 k.c.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację, o czym orzekł w sentencji wyroku.

SSO Sławomir Krajewski