Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2017 roku.

Sąd Okręgowy w Lublinie VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie: Przewodniczący – Sędzia S.O. Zofia Kubalska

Protokolant – sekretarz sądowy Ewelina Parol

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2017 roku w Lublinie

sprawy W. S.

z udziałem A. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek odwołania W. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

z dnia 29 września 2014 roku numer (...)

znak (...)- (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że W. S. podlega ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadowemu, z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika (...) Usługi Budowlane (...) w okresie od 1 stycznia 2013 roku do 21 czerwca 2013 roku;

II.  przyznaje kuratorowi M. Z. wynagrodzenie w kwocie 120 (sto dwadzieścia) złotych z sum budżetowych Skarbu Państwa (kasa Sądu Okręgowego w Lublinie).

Sygn. akt VIII U 2103/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział W L. decyzją z dnia 29 września 2014 roku stwierdził, że W. S. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika (...) USŁUGI BUDOWLANE (...) podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 listopada 2011 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku. W uzasadnieniu organ rentowy wskazywał, że płatnik zgłosił W. S. do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę od dnia 1 listopada 2011 roku, a ostatni złożony raport zaewidencjonowano za miesiąc grudzień 2012 roku. W toku postępowania wyjaśniającego organ rentowy ustalił, że żona płatnika w dniu 28 stycznia 2013 roku zgłosiła zaginięcie męża, a następnie zwróciła się z prośbą o rozwiązanie umowy najmu z zarządcą budynku, w której mieściła się siedziba płatnika oraz zgłosiła wykreślenie firmy męża z ewidencji działalności gospodarczej. Z zeznań jednego z pracowników wynika, że w czasie nieobecności pracodawcy nie było osoby sprawującej nadzór nad wykonywaną pracą oraz rozliczającej pracowników. Ponadto w toku postępowania ustalono, że płatnik zmarł w dniu 21 czerwca 2013 roku. W tej sytuacji organ uznał, że z uwagi na ostatni dokument rozliczeniowy obowiązek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego powstał w okresie od dnia 1 listopada 2011 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku (decyzja – k. 1-2 a.u.).

W. S. złożył odwołanie od powyższej decyzji, kwestionując zawarte w niej rozstrzygnięcie. Wskazał, że od dnia 1 listopada 2011 roku był zatrudniony u W. O. na czas nieokreślony. Do dnia śmierci płatnika w dniu (...) roku nie rozwiązał umowy z pracownikami, a kodeks pracy nie przewiduje automatycznego rozwiązania umowy o pracę z powodu zaginięcia pracodawcy. Ta rozwiązuje się z datą jego śmierci (odwołanie – k. 2-3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, argumentując jak w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 5 a.s.).

Postanowieniem z dnia 14 lipca 2015 roku Sąd zawiadomił zainteresowanego A. W. o toczącym się postępowaniu informując, że może przystąpić do sprawy w ciągu 2 tygodni (postanowienie – k. 26 a.s.).

Z uwagi na brak odbierania korespondencji sądowej oraz brak możliwości telefonicznego skontaktowania się z A. W. Sąd na wniosek W. S. postanowił ustanowić dla niej kuratora sądowego w osobie pracownika Sądu Okręgowego w Lublinie M. Z. (koperty – k. 30, 40 a.s., notatka urzędowa – k. 44 a.s., tłumaczenie – k. 46-47 a.s., wniosek – k. 53v a.s., postanowienie – k. 54 a.s.).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

W. S. w dniu 31 października 2011 roku zawarł z przedsiębiorcą (...) USŁUGI-HANDEL-BUDOWNICTWO (...) umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 listopada 2011 roku, na podstawie której został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku majstra. Miejscem wykonywania pracy był L. (umowa o pracę – k. 14 a.s.).

Do obowiązków wnioskodawcy należało wykonywanie nadzoru, a w razie potrzeby również pracy na terenie budowy. Zajmował się także zaopatrzeniem w materiały (zeznania wnioskodawcy – k. 15v, 136v a.s.).

W dniu (...)roku pracodawca wnioskodawcy – W. O. zaginął (zeznania wnioskodawcy – k. 15v, 136v a.s., zeznania L. G. – k. 80v a.s.).

W tym samym miesiącu, tj. styczniu 2013 roku wnioskodawca pracował przy ul. (...) w L. przy instalacjach w budynku mieszkalnym, gdzie pełnił również funkcję brygadzisty. Kompleks mieszkaniowy wykonywany był dla (...) spółki z o.o., a inwestorem było przedsiębiorstwo (...). Przedsiębiorstwo (...) było podwykonawcą. Po zaginięciu pracodawcy wnioskodawca pracował tam jeszcze przez około 2 tygodnie, po czym inwestor usunął go wraz z innymi pracownikami z terenu budowy z powodu braku materiałów, a tym samym możliwości wykonania pracy (zeznania wnioskodawcy – k. 15v-16, 136v a.s., zeznania L. G. – k. 80v-81 a.s., zeznania G. D. (1) – k. 81 a.s., częściowo zeznania G. D. (2) – k. 135v-136 a.s., częściowo zeznania J. D. (1) – k. 136 a.s.).

Z uwagi na brak wypłaconego wynagrodzenia oraz brak możliwości skontaktowania się z pracodawcą pracownicy, w tym wnioskodawca, podejmowali próby uregulowania swojej sytuacji, występując z powództwami o wynagrodzenie i wydanie świadectwa pracy oraz zgłaszając przestępstwo przeciwko prawom pracowników. Żona W. O. nie podejmowała żadnych czynności zmierzających do uporządkowania sytuacji pracowników, przekazując im, że poinformowała policję o zaginięciu męża. Wraz z synem odrzuciła spadek po mężu. Pracownicy kontaktowali się między sobą odnośnie nowych wiadomości na temat pracodawcy. Na czas nieświadczenia pracy wnioskodawca nie miał udzielonego urlopu bezpłatnego, bądź wypoczynkowego. Nie podejmował również zatrudnienia u innego pracodawcy. Przez cały czas, do śmierci W. O. pozostawał w gotowości do podjęcia pracy, podobnie jak pozostali pracownicy. Fakt ten zgłaszali m.in. sekretarce W. O.. Nie było innego podmiotu, któremu mogliby zgłosić gotowość podjęcia pracy (zeznania wnioskodawcy – k. 15v-16, 136v a.s., zeznania L. G. – k. 80v-81 a.s., zeznania G. D. (1) – k. 81 a.s.).

W dniu (...) roku W. O. zmarł. Wobec tego postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 roku Policja jako organ prowadzący postępowanie w sprawie o naruszenia praw pracowników umorzyła dochodzenie. Postanowienie zostało zatwierdzone w dniu 29 czerwca 2013 roku przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Świdniku (postanowienie – k. 14 a.s.).

Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie, przed którym toczyła się sprawa W. S. przeciwko pracodawcy o wynagrodzenie postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2013 roku zawiesił postępowanie z uwagi na śmierć pozwanego (postanowienie – k. 6 a.r.).

Przed Sądem Rejonowym Lublin-Wschód w Lublinie toczy się postępowanie z wniosku J. D. (2) z udziałem B. O., M. O. (1), (...) spółki z o.o., L. B., A. W., W. O. oraz M. O. (2) o stwierdzenie nabycia spadku, sygn. akt I Ns 1075/14, które zostało zawieszone w dniu 4 lutego 2015 roku. W sprawie I Ns 1589/13 został ustanowiony kurator spadku w osobie adwokata Ł. P. (pismo – k. 22 a.s., postanowienie, sprawozdanie kuratora spadku, pisma kuratora spadku – k. 28 a.s.).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony na podstawie dowodów z zeznań wnioskodawcy i świadków, a także w oparciu o powołane dokumenty.

Zeznania świadków L. G. i G. D. (1) zostały uznane w pełni za wiarygodne. Obaj świadkowie pracowali wraz z wnioskodawcą na budowie przy ul. (...) w L., dzięki czemu przedstawili sytuację, w jakiej znaleźli się pracownicy po zaginięciu W. O.. Wskazali, że próbowali ją uregulować, podejmowali działania w celu uzyskania wynagrodzenia oraz świadectw pracy oraz byli gotowi do podjęcia pracy. Obaj zgodnie zeznali, że przyczyną zejścia z terenu budowy był brak materiałów.

Odnośnie zeznań świadków G. D. (2) i J. D. (1) Sąd nie dał im wiary co do twierdzeń o przyczynie zaprzestania pracy na budowie przy ul. (...). Oboje wskazali, iż przyczyną mógł być brak wynagrodzeń wypłacanych pracownikom W. O.. Zeznania są jednak jedynie przypuszczeniem. Należy zauważyć, że świadkowie nie pamiętali wnioskodawcy z okresu pracy na budowie z uwagi na dużą liczbę pracowników. Nie pamiętali również dokładnie okresu pracy firmy (...) na budowie. G. D. (2) zeznał ponadto, że nie miał wiedzy na temat materiałów znajdujących się przy ul. (...).

Zeznania wnioskodawcy jako znajdujące odzwierciedlenie w zeznaniach świadków L. G. i G. D. (1), a także w dowodach z dokumentów zostały uznane za wiarygodne.

Dokumenty w postaci umowy o pracę, postanowień organów postępowania karnego oraz Sądu, a także dokumentacji z akt sprawy VIII U 2094/14 zostały uznane za wiarygodne. Ich forma i treść nie budzą wątpliwość, a ponadto zostały sporządzone przez organy do tego przeznaczone. Nie były też kwestionowane przez strony.

Sąd Okręgowy w Lublinie rozważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z przepisem art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963, tekst jedn. ze zm.) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej są pracownikami. Ponadto przepisy art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 tej ustawy wprowadzają obowiązek, w odniesieniu do pracowników, ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Zgodnie z treścią art. 13 pkt 1 ustawy pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania stosunku pracy.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 8 ust. 1 definiuje pracownika jako osobę, która pozostaje w stosunku pracy. Regulacje odnoszące się do stosunku pracy zawarte są w art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r., poz. 1666, tekst jedn. ze zm.). Stosowanie do § 1 tego przepisu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W niniejszej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych powołał się także na treść art. 34 ust. 2 ustawy systemowej, zgodnie z którym informacje zawarte na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej, które przekazane zostały w postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego, są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym.

W toku postępowania wyjaśniającego organ rentowy ustalił, że ostatni dokument rozliczeniowy za wnioskodawcę W. S. zaewidencjonowany na koncie płatnika dotyczy miesiąca grudnia 2012 roku. W związku z tym, pomimo formalnego trwania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony nie podlega on ubezpieczeniom społecznym od stycznia 2013 roku.

Powyższe stanowisko organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie. W pierwszej kolejności należy wskazać na wzajemne relacje pomiędzy wyżej wskazanymi przepisami art. 8 ust. 1, art. 13 pkt. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i przepisami odnoszącymi się do stosunku pracy zawartymi w kodeksie pracy. Zgodnie z przepisami ustawy systemowej ubezpieczeniu podlega osoba pozostająca w stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku pracy. Aby zatem wskazać precyzyjnie okres podlegania ubezpieczeniom społecznym należy zbadać okres trwania stosunku pracy. Dokumenty rozliczeniowe, o ile są środkiem dowodowym, to nie przesądzają o faktycznym istnieniu takiego stosunku. Pozwalają jedynie ustalić, czy pracodawca dopełniał swojego obowiązku i odpowiednio rozliczał się ze składek, jednak nie świadczą o wykonywaniu, bądź niewykonywaniu pracy, czy też trwaniu stosunku pracy.

Regulacje dotyczące cech charakterystycznych stosunku pracy, jego zawierania i ustania zawarte są w kodeksie pracy. W świetle art. 26 k.p. stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono - w dniu zawarcia umowy. Odnośnie rozwiązania stosunku pracy przewidziano kilka regulacji związanych z rozwiązaniem umowy o pracę, takich jak porozumienie stron, wypowiedzenie umowy o pracę, rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz upływ czasu, na który została zawarta (art. 30 § 1 k.p.). Kodeks przewiduje jednak sytuacje, które nie są zależne od woli stron co do kontynuowania zatrudnienia i powodują wygaśnięcie umowy pracę. Jedną z takich sytuacji jest śmierć pracodawcy, w wyniku której na podstawie art. 63 ² § 1 k.p. umowy o pracę z pracownikami wygasają. W takim wypadku umowy nie wygasają jedynie w razie przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23 ¹ k.p., co jednak nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

Analizując powyższe przepisy należy dojść do wniosku, że zgodnie z art. 13 pkt 1 ustawy systemowej i art. 63 ² § 1 kodeksu pracy W. S. podlegał ubezpieczeniom społecznym do dnia 21 czerwca 2013 roku, a więc do dnia śmierci pracy, a nie do końca grudnia 2012 roku. Złożone deklaracje rozliczeniowe nie znajdują pierwszeństwa przed trwaniem stosunku pracy, który w przeciwieństwie do dokumentów jest tytułem do podlegania tym ubezpieczeniom.

Należy dodać, że zaginięcie W. O. pod koniec stycznia 2013 roku oraz faktyczne zaprzestanie pracy przez jego pracowników, w tym wnioskodawcy, na początku lutego 2013 roku w żaden sposób nie pozbawia wnioskodawcy tytułu do ubezpieczenia. Powszechnie przyjęty jest pogląd, że stosunek pracy trwa mimo niewykonywania pracy w sytuacji, gdy pracownik wykazuje gotowość do jej podjęcia. Należy przez to rozumieć sytuację, w której pracownik niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy może podjąć pracę w razie powstania przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy w określonym w umowie czasie i miejscu pracy, jednocześnie pozostając zgodnie z art. 128 § 1 k.p. do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub innym umówionym z nim miejscu. Gotowość do podjęcia pracy pracownik może wyrazić w każdy możliwy sposób, w tym przez czynności konkludentne i przez sformułowanie odpowiedniego żądania w cywilnym postępowaniu sądowym prowadzonym przeciwko pracodawcy (wyrok SN z 26 czerwca 1998 roku, I PKN 195/98, OSNP 1999, nr 14, poz. 453; wyrok SN z 13 lutego 2013 roku, I PK 187/12 wraz z powołanym tam orzecznictwem, LEGALIS nr 720017).

W rozpatrywanej sprawie z oczywistych powodów wnioskodawca nie mógł pracować, pomimo wykazywanej gotowości. W. O. przez blisko 5 miesięcy nie kontaktował się z pracownikami, bądź kontrahentami i nie przejawiał żadnej inicjatywy związanej z prowadzonym przedsiębiorstwem. Nie zawierał nowych umów, nie rozliczał pracowników i nie wydawał żadnych poleceń. W tym czasie jako osoba zaginiona był poszukiwany przez policję. Taki stan rzeczy trwał niezależnie od W. S., który nie miał żadnego wpływu na swoją sytuację jako osoba zatrudniona u W. O.. Podejmował działania, które miały na celu uporządkowanie swojej sytuacji, tj. złożył pozew o zapłatę wynagrodzenia i wydanie świadectwa pracy, a także zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez pracodawcę. Pracownicy zgłaszali także sekretarce chęć podjęcia pracy. Działania nie przyniosły jednak zamierzonego skutku, a W. O. zmarł w dniu (...) roku. Do tego czasu z wnioskodawcą nie rozwiązano w żaden sposób zawartej w dniu 31 października 2011 roku umowy o pracę na czas nieokreślony, która nadal obowiązywała i była podstawą podlegania ubezpieczeniom społecznym. W. O. nie został również wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, a wnioskodawca nie podjął zatrudnienia u innego pracodawcy. Wraz z pozostałymi pracownikami próbował powziąć jakiekolwiek informacje na temat płatnika, wykazując gotowość do podjęcia pracy.

Powyższa data – 21 czerwca 2013 roku jest zatem datą końcową trwania stosunku pracy pomiędzy wnioskodawcą a płatnikiem składek w świetle omawianych wyżej przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i kodeksu pracy. Zaskarżona decyzja okazała się więc nieprawidłowa i w punkcie I wyrok Sąd zmienił ją ustalając, że W. S. podlega ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika (...) Usługi Budowlane (...) w okresie od 1 stycznia 2013 roku do 21 czerwca 2013 roku. Jest to okres, którego organ rentowy nie objął w decyzji o ustaleniu istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego.

W punkcie II wyroku Sąd przyznał kuratorowi, tj. pracownikowi Sądu M. Z. wynagrodzenie w kwocie 120 złotych z sum budżetowych Skarbu Państwa. Kurator został ustanowiony na wniosek W. S. dla nieznanej z miejsca pobytu A. W. w trybie art. 144 § k.p.c. Wysokość wynagrodzenia kuratora określona jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony cywilnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1476). Zgodnie z § 1 tego rozporządzenia wysokość wynagrodzenia kuratora nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie. Opłaty te określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461). Zgodnie z § 12 ust. 2 rozporządzenia stawki minimalne w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego wynoszą 60 złotych. Na podstawie § 2 ust. 2 Sąd postanowił przyznać kuratorowi wynagrodzenie w podwójnej stawce minimalnej, tj. 120 złotych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.