Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2017 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Jarząbek

Protokolant: sekr. sądowy Monika Bąk - Rokicka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 maja 2017 r. w Warszawie

sprawy H. W. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania H. W. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 15 listopada 2016 roku, znak: (...)

- oddala odwołanie.

Sygn. akt 1968/16

UZASADNIENIE

W dniu 8 grudnia 2016 r. (data prezentaty w ZUS) H. W. (1) złożyła
za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. odwołanie od decyzji ww. organu rentowego z dnia 15 listopada 2016 r. znak: (...), na mocy której została zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranej emerytury przysługującej zmarłemu J. Z.. W uzasadnieniu odwołania H. W. (1) wskazała, że zmarły J. Z. był jej bratem, była dla niego osobą najbliższą i wspólnie prowadzili gospodarstwo domowe. Odwołująca zaznaczyła, że jej brat był chory i cierpiał na liczne schorzenia, w efekcie czego miał orzeczoną niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym a następnie znacznym, a ponadto przez cztery lata przed śmiercią brat odwołującej był ograniczony ruchowo i wymagał opieki. Dodatkowo odwołująca oświadczyła, że pobrana przez nią emerytura została przeznaczona na pochówek brata, którego koszt wyniósł 6.150 złotych.

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 15 grudnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania H. W. (1) na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie organ rentowy wskazał, że odwołująca nie spełnia przesłanek określonych w art. 67 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uprawniających ją do pobrania emerytury po zmarłym J. Z., gdyż jako siostra zmarłego nie należy do kręgu osób wymienionych w treści tego przepisu. Z tych też względów w ocenie pełnomocnika organu rentowego skarżona decyzja jest zasadna i została wydana zgodnie z prawem.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. Z., brat odwołującej H. W. (1), miał przyznane prawo
do emerytury od dnia 1 września 1996 r. Począwszy od dnia 1 marca 2015 r. J. Z. przysługiwała emerytura w kwocie 2.399,51 zł plus dodatek pielęgnacyjny w kwocie 208,71 zł, ustalono stały termin płatności świadczenia na 10-ty dzień każdego miesiąca (decyzja ZUS ws. emerytury k. 9 a.r., decyzja ZUS ws. dodatku pielęgnacyjnego k. 42 a.r., wypis z aktu notarialnego k. 18-20 a.s.).

Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w W. co najmniej dwukrotnie orzekał o uznaniu J. Z. za osobę niepełnosprawną, początkowo
w stopniu umiarkowanym, a następnie znacznym, na stałe. Ostatnim miejscem jego zameldowania oraz stałego pobytu było mieszkanie położone przy ul. (...)
w W.. H. W. (1) mieszkała pod innym adresem – w mieszkaniu przy
ul. (...) w W., w którym jest zameldowana od 14 sierpnia 1968 r. (wypis z aktu notarialnego k. 18-20 a.s., dane osoby uprawnionej do odbioru świadczeń k. 47 a.r.).

J. Z. zmarł w dniu 8 lipca 2016 r. (odpis skrócony aktu zgodna k. 43 a.r.).

W dniu 10 lipca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wypłacił przysługującą J. Z. emeryturę w kwocie 2.197,47 zł H. W. (1), która była upoważniona do odbioru świadczenia. Odwołująca poinformowała organ rentowy o śmierci J. Z. przesyłając odpis skrócony aktu zgonu w dniu 14 lipca 2016 r. (potwierdzenie przelewu k. 46 a.r., odpis skrócony aktu zgodna k. 43 a.r.).

Po ustaleniu powyższej okoliczności Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał
w dniu 15 listopada 2016 r. skarżoną decyzję znak: (...),
na mocy której stwierdził, że H. W. (1) pobrała nienależnie świadczenie emerytalne za okres od 1 do 31 lipca 2016 r. w kwocie 2.197,47 zł i zobowiązał ją do zwrotu tego świadczenia (skarżona decyzja ZUS z 15.11.2016 r. k. 48 a.r.).

Na podstawie aktu notarialnego z dnia 6 grudnia 2016 r. H. W. (1) odziedziczyła spadek po zmarłym J. Z. w całości (wypis z aktu notarialnego k. 18-20 a.s., akt poświadczenia dziedziczenia k. 21-22 a.s., rejestr notarialny k. 23 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie wymienionych wyżej dowodów z dokumentów załączonych do akt sprawy i akt organu rentowego.
Ich autentyczność oraz zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie była kwestionowana przez żadną ze stron, jak Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do kwestionowania jakichkolwiek dokumentów, dlatego uznał je za pełnowartościowy materiał dowodowy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie H. W. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(...) Oddziale w W. z dnia 15 listopada 2016 r. znak: (...) było niezasadne i podlegało oddaleniu.

W niniejszej sprawie odwołująca zakwestionowała skarżoną decyzję organu rentowego zobowiązującym ją do zwrotu emerytury jej brata J. Z., pobranej w dniu 10 lipca 2016 r. oraz domagała się przysługującego jej bratu świadczenia.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że stosownie do dyspozycji art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 887) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (art. 138 ust. 2)

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (art. 138 ust. 3).

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego niniejszej sprawy należy stwierdzić,
iż nie może być jakichkolwiek wątpliwości, że śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 ustawy). Świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają zatem charakter wypłaconych nienależnie. Jeżeli tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajduje art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 tego przepisu uważa się również wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego innej osobie niż wskazana w decyzji tego organu. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. (II UZP 7/06) jeżeli tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajdzie cytowany wyżej art. 138 ust. 3 ustawy. Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana osoba, która je pobrała (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2006 r. II UZP 7/06, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 29 marca 2012 r. III AUa 96/12).

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy uznał odwołanie H. W. (1) za niezasadne. Bezsprzecznie, bowiem obowiązek wypłaty emerytury J. Z. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustał w chwili jego śmierci zgodnie z treścią art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej, a więc w dniu 8 lipca 2016 r. Oznacza to, że świadczenie wypłacone odwołującej za lipiec 2016 r. stanowiło świadczenie nienależne, gdyż podstawa do jego wypłaty ustała jeszcze przed dniem jego płatności, ustalonym na mocy decyzji z dnia 29 września 2015 r. ws. przyznania dodatku pielęgnacyjnego na 10-ty dzień każdego miesiąca. Podkreślić w tym miejscu należy, że wypłata świadczenia emerytalnego odbywa się z góry za miesiąc, w którym świadczenie przysługuje z góry, tym samym pobrane przez odwołującą świadczenie przysługujące jej zmarłemu bratu było wypłacone za lipiec 2016 roku.

Bezsprzecznie obowiązek wypłaty emerytury J. Z. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustał w chwili jego śmierci zgodnie z treścią art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej, a więc w dniu 8 lipca 2016 r. Oznacza to, że świadczenie wypłacone odwołującej za lipiec 2016 r. stanowiło świadczenie nienależne, gdyż podstawa do jego wypłaty ustała jeszcze przed dniem jego płatności, ustalonym na mocy decyzji
z dnia 29 września 2015 r. ws. przyznania dodatku pielęgnacyjnego na 10-ty dzień każdego miesiąca. Podkreślić w tym miejscu należy, że wypłata świadczenia emerytalnego odbywa się z góry za miesiąc, w którym świadczenie przysługuje z góry, tym samym pobrane przez odwołującą świadczenie przysługujące jej zmarłemu bratu było wypłacone za lipiec 2016 roku.

W tych okolicznościach twierdzenia odwołującej się nie miały większego znaczenia z perspektywy istnienia samego prawa do emerytury przysługującej J. Z.. Skoro, bowiem prawo do świadczenia wygasło przed jego wypłatą, to prawo do niej nie istnieje już w obrocie prawnym. Nie jest więc istotny status odwołującej jako osoby upoważnionej do odbioru emerytury w imieniu brata wynikający z przedłożonego przez nią pełnomocnictwa, gdyż pełnomocnictwo zgodnie z art. 101 § 2 k.c. wygasa z chwilą śmierci mocodawcy i pobranie po tej dacie przez osobę upoważnioną świadczenia przysługującego ubezpieczonemu stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 17 listopada 2015 r., III AUa 953/15). Podobnie nie ma wpływu na prawidłowość skarżonej decyzji posiadanie przez odwołującą statusu spadkobierczyni po zmarłym J. Z., gdyż świadczenia z ubezpieczeń społecznych nie mają charakteru cywilnoprawnego i prawo do nich nie podlega cesji ani żadnej innej formie następstwa prawnego, wobec czego nie podlega również dziedziczeniu na podstawie art. 922 § 1 k.c. Prawo do tych świadczeń powstaje wyłącznie wskutek spełnienia ustawowych przesłanek określonych w przepisach
z zakresu ubezpieczeń społecznych, a do tych nie należy wstąpienie w prawa przysługujące innej osobie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 maja 2017 r. III UK 88/16, z dnia 4 lutego 2000 r., II UKN 372/99 oraz z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UK 297/03).

Odnosząc się do roszczenia odwołującej o przyznanie jej świadczenia po zmarłym bracie wskazać należy, że kwestia ta mogłaby być ewentualnie rozważana na gruncie
art. 136 ustawy emerytalnej. Zgodnie z treścią ust. 1 tego przepisu w razie śmierci osoby,
która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. Przepis ten w niniejszej sprawie nie ma jednak zastosowania. W dotychczasowym orzecznictwie i doktrynie nie ma wątpliwości, że art. 136 ustawy emerytalnej odnosi się do świadczenia niezrealizowanego za życia ubezpieczonego, tj. osoby, która zmarła w toku postępowania wszczętego na wniosek o przyznanie świadczenia. Takim świadczeniem (niezrealizowanym w rozumieniu art. 136 omawianej ustawy) nie jest kolejna nie wypłacona na skutek śmierci ubezpieczonego rata emerytury przyznanej za życia uprawnionego. W przypadku niniejszej sprawy fizyczna wypłata emerytury J. Z. na rzecz odwołującej nie stanowi realizacji przysługującego mu prawa do tego świadczenia, gdyż jak wspomniano wyżej, prawo to ustało z dniem jego śmierci i w dniu wypłaty stanowiło świadczenie nienależne.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał skarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za prawidłową i zgodną z prawem, w konsekwencji oddalił odwołanie H. W. (1) na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć odwołującej.

(...)