Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 października 2013 r. w S.

sprawy L. C. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek odwołania L. C. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 14 maja 2013 roku znak: (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

Decyzją z 14 maja 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., po rozpoznaniu wniosku z 24 kwietnia 2013 r., odmówił L. C. (1) prawa do emerytury pomostowej z uwagi na nieudowodnienie przez L. C. 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych wymienionej w załączniku nr 1 lub 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Organ rentowy nie uwzględnił w stażu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych okresów pracy za granicą u armatora zagranicznego, tj. okresów od 13 kwietnia 1986 r. do 4 kwietnia 1987 r., od 5 czerwca 1987 r. do 4 lipca 1988 r. oraz od 22 września 1989 r. do 27 czerwca 1990 r.

Odwołaniem z dnia 16 czerwca 2013. L. C. (1) zakwestionował prawidłowość tej decyzji ZUS. Podkreślił, że przez ponad 15 lat pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na statkach morskich. Wniósł o doliczenie do jego stażu ubezpieczeniowego w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w charakterze II mechanika na statkach morskich u armatora zagranicznego od 13 kwietnia 1986 r. do 4 kwietnia 1987 r., od 5 czerwca 1987 r. do 4 lipca 1988 r. oraz od 22 września 1989 r. do 27 czerwca 1990 r., wskazując że za te okresy została opłacona składka na ubezpieczenia społeczne. Dodatkowo podniósł, że jako członek załogi na statkach morskich zagranicznego armatora pracował również w latach 1990-1994 i w tym czasie opłacał dobrowolną składkę na ubezpieczenia społeczne.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania ubezpieczonego, stwierdzając że brak jest możliwości zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego wymaganego dla potrzeb przyznania prawa do emerytury pomostowej przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. okresów pracy polskiego marynarza u armatora zagranicznego, do której został on skierowany przez firmę, nie będącą jego bezpośrednim pracodawcą. Organ rentowy zwrócił uwagę, że jeśli marynarz nie był związany stosunkiem pracy z firmą kierującą go do pracy za granicą, to firmy tej nie można uznać zarówno za płatnika składek, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i za podmiot uprawniony do wystawiania zaświadczeń na podstawie art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych. Dodatkowo organ rentowy wskazał, że definicja pracownika wprowadzona przepisami ustawy o emeryturach pomostowych obejmuje swoim zakresem jedynie pracowników podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym na ternie Polski. Oznacza to, że marynarze polscy, wykonujący prace za granicą w podmiotach zagranicznych (statki obcych bander) nie podlegają przepisom o emeryturach pomostowych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

L. C. (1)urodził się w dniu (...) roku.

Wniosek o emeryturę pomostową złożył w dniu 24 kwietnia 2013 r. W tym czasie nie pozostawał w stosunku pracy. Jego łączna długość przebytych okresów składkowych i nieskładkowych wynosi 26 lat, 9 miesięcy i 22 dni.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody:

- wniosek o emeryturę - k. 1-3 pl. III akt rentowych;

- karta przebiegu zatrudnienia – k.13 plik III akt rentowych.

W okresie od 23 czerwca 1971 r. do 27 sierpnia 1971 r., od 5 lipca 1972 r. do 29 września 1972 r., od 9 lipca 1973 r. do 25 sierpnia 1973 r., od 24 maja 1974 r. do 1 listopada 1977 r., od 12 listopada 1977 r. do 31 maja 1978 r., od 1 lipca 1978 r. do 29 października 1979 r., od 16 listopada 1979 r. do 23 listopada 1980 r., od 14 grudnia 1980 r. do 11 listopada 1985 r., od 13 listopada 1988 r. do 28 lutego 1989 r. (wyłączono okresy korzystania z urlopów bezpłatnych) ubezpieczony pracował na statkach morskich u armatora polskiego ( (...)) na stanowiskach młodszego motorzysty, asystenta maszynowego, IV mechanika, III mechanika, II mechanika. Łączny związany z tym staż pracy L. C. w warunkach szczególnych wynosi 12 lat, 1 miesiąc i 11 dni.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody:

- świadectwo pracy – k. 15 plik III akt rentowych;

- karta przebiegu zatrudnienia – k.13 plik III akt rentowych;

- raport ustalenia uprawnień – k.11 pl. I akt rentowych i k. 25 akt sprawy;

- notatka służbowa - k 3 plik I akt rentowych;

- świadectwa pracy i książeczki żeglarskie w aktach rentowych i aktach sprawy.

W okresie od 13 kwietnia 1986 r. do 4 kwietnia 1987 r., od 5 czerwca 1987 r. do 4 lipca 1988 r. oraz od 22 września 1989 r. do 27 czerwca 1990 r. L. C. był zatrudniony na statkach morskich u armatorów zagranicznych jako II mechanik. Za te okresy opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody:

- świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 17.04.2013 r. – k. 9 plik III akt rentowych;

- zaświadczenie z 17.04.2013 r. – k. 11 plik III akt rentowych;

- książeczka żeglarska – k. 12 plik III akt rentowych.

W okresach od 14 grudnia 1990 r. do 24 stycznia 1991 r., od 7 marca 1991 r. do 23 września 1991 r., od 13 marca 1992 r. do 28 września 1992 r., od 1 czerwca 1993 r. do 1 grudnia 1993 r., od 1 lutego 1994 r. do 19 marca 1994 r., od 28 października 1994 r. do 16 maja 1995 r., od 30 września 1995 r. do 20 marca 1996 r., od 2 kwietnia 1996 r. do 19 kwietnia 1996 r., od 20 kwietnia 1996 r. do 25 maja 1996 r., od 2 października 1996 r. do 30 maja 1997 r. oraz od 30 sierpnia 1997 r. do 20 kwietnia 1998 r. ubezpieczony był zatrudniony jako mechanik na statkach morskich u armatorów zagranicznych.

W okresach od 1 grudnia 1990 r. do 31 sierpnia 1992 r., od 1 czerwca 1993 r. do 30 listopada 1993 r., od 1 marca 1994 r. do 14 czerwca 1994 r. oraz od 1 grudnia 1994 r. do 31 maja 1995 r. L. C. był objęty dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy za granicą. W okresie od 10 grudnia 1993 r. do 31 grudnia 1993 r., od 1 stycznia 1994 r. do 31 stycznia 1994 r., od 15 czerwca 1994 r. do 25 września 1994 r. oraz od 12 czerwca 1995 r. do 10 sierpnia 1995 r. ubezpieczony korzystał przy tym z zasiłków chorobowych.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody:

- zaświadczenie z 17.08.2001 r. – k. 17 plik I akt rentowych;

- potwierdzenie ubezpieczenia – k. 19, 21, 25 plik I akt rentowych, k. 17-19 plik II akt rentowych;

- książeczka żeglarska – k. 12 plik III akt rentowych.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie mogło zostać uwzględnione.

Zgodnie z treścią przepisu art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237 poz.1656), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2)ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3)osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6)po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7)nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Natomiast w myśl art. 49 cytowanej ustawy, prawo do tego świadczenia przysługuje również osobie, która:

1)po dniu 31 grudnia 2008 roku nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3,

2)spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12,

3)w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 4-11, nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 12).

Poza sporem w niniejszej sprawie było, że L. C. (1) posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ponad 25 lat. Nadto niespornym było, że pracował on na morskich statkach rybackich i handlowych przez okres ponad 15 lat, w tym przez 12 lat, 1 miesiąc i 11 dni pracy u armatorów polskich, a w pozostałych okresach u armatorów zagranicznych, będąc wówczas objętym dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym z tytułu pracy za granicą. Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się wyłącznie do tego, czy dla potrzeb ustalenia prawa do emerytury pomostowej, możliwym jest zaliczenie do okresów pracy w warunkach szczególnych czasu wykonywania takiej pracy za granicą na rzecz zagranicznych pracodawców. Organ rentowy twierdził, że jest to niemożliwe, podczas gdy ubezpieczony wskazywał, że fakt wykonywania pracy na rzecz pracodawcy zagranicznego nie powinien mieć znaczenia w sytuacji, w której za ten okres opłacił dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne.

Sąd wydając wyrok podzielił stanowisko organu rentowego, uznając że przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej brak jest możliwości zaliczenia okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy za granicą do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z treścią przepisu art. 3 ust. 4 - 7 ustawy o emeryturach pomostowych, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1. Za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jak z powyższego wynika, prawo do emerytury pomostowej przysługuje wyłącznie „pracownikom”, co oznacza że w pierwszej kolejności należało ustalić, jakie osoby uważane są za „pracowników” w rozumieniu omawianej ustawy.

Definicja tego pojęcia została zamieszczona w przepisie art. 2 pkt 3 ustawy, w którym wyjaśniono, że dla potrzeb ustalenia prawa do emerytury pomostowej, za „pracownika” uważa się ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczonego, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu.

W art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazano tymczasem, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W art. 8 ust. 1 tej ustawy wskazano, że za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. W ust. 2a wskazano, że za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. W ust. 6 pkt 2 z kolei przewidziano, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się twórcę i artystę.

Z powyższego wynika więc zdaniem Sądu Okręgowego, że definicja „pracownika” wprowadzona przepisami ustawy o emeryturach pomostowych obejmuje swoim zakresem jedynie tych pracowników w potocznym rozumieniu tego słowa, tj. te osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, które wykonują swoją pracę na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. W zakresie tego pojęcia nie mieszczą się natomiast osoby będące obywatelami polskimi, które wykonują lub wykonywały pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, korzystając z tego tytułu jedynie z prawa do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi. W przepisie art. 2 pkt 3 ustawy pomostowej brak jest bowiem odesłania do art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który taką możliwość przewiduje. Oznacza to, że obywatele polscy, wykonujący prace za granicą w podmiotach zagranicznych, więc m.in. marynarze pracujący na statkach obcych bander nie podlegają przepisom ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż nie są uznawani za pracowników w rozumieniu tejże ustawy.

Omawianą regulację należy postrzegać jako część długoletniej reformy systemu ubezpieczeń społecznych, obejmującej m.in. ograniczenie uprawnień do wcześniejszej emerytury i ujednolicenie wieku emerytalnego wszystkich kategorii zatrudnionych. W ustawie z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę ustawodawca odniósł jedynie do sytuacji zapoczątkowanych przed dniem wprowadzenia reformy systemu emerytalnego. Dlatego ustawodawca przewidział możliwość uzyskania emerytury pomostowej i rekompensaty w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wyłącznie dla zamkniętego katalogu pracowników, którzy wykonywali prace uprawniające do emerytur w obniżonym wieku emerytalnym w poprzednim stanie prawnym. W tym zakresie wybór sposobu redakcji definicji legalnych pozostawał w gestii ustawodawcy, który w zakresie kształtowania ustawowych unormowań prawa do zabezpieczenia społecznego - w tym prawa do emerytury - ma znaczną swobodę. Jeśli więc uznał za stosowne ograniczenie kręgu osób uprawnionych do korzystania z nadzwyczajnego uprawnienia, jakim jest emerytura pomostowa, wyłącznie do osób, które pracowały na terenie Polski, należało uznać to za dopuszczalne.

Zdaniem Sądu przyjęcie, że za pracownika wykonującego prace w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych należały również uznać pracownika wykonującego takie prace u pracodawcy zagranicznego, doprowadziłoby do nadinterpretacji omawianego przepisu art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, polegającej na uzupełnieniu brzmienia przepisu o treść, która w rzeczywistości nie została w nim zawarta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano tymczasem, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej. Nie powinno się więc stosować do nich wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej, ani zwężającej, modyfikującej wyczerpująco i kazuistycznie określone przez ustawodawcę uprawnienia do świadczeń (por. np. wyroki Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych: z dnia 16 sierpnia 2005 r. I UK 378/2004 OSNP 2006/13 - 14 poz. 218; z dnia 23 października 2006 r. I UK 128/2006 OSNP 2007/23 - 24 poz. 359;).

Nie uszło przy tym uwadze Sądu, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozstrzygnięto, że okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach na podstawie umów zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, pod warunkiem opłacenia składek w Polsce na dobrowolne ubezpieczenie emerytalno – rentowe. Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego, jednakże nie widzi możliwości jego zastosowania w niniejszej sprawie, w której L. C. nie domagał się przyznania prawa do tzw. wcześniejszej emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, lecz emerytury pomostowej.

Emerytura pomostowa jest zupełnie innym świadczeniem niż wcześniejsza emerytura, o której mowa w art. 32 ustawy emerytalnej. Jest to bowiem świadczenie przejściowe, przyznawane wąskiej grupie ubezpieczonych (jedynie niektórym pracownikom wykonującym pracę w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach), mające charakter okresowy (prawo do niej ustaje po spełnieniu przesłanek opisanych w art. 16 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych, czyli po osiągnięciu kryterium wieku powszechnego lub po uzyskaniu prawa do emerytury – świadczenia na wypadek starości). Za uznaniem, że „emerytura pomostowa” jest innego rodzaju świadczeniem aniżeli świadczenia na wypadek starości, o których mowa w ustawie o emeryturach i rentach z FUS przemawia również fakt, że źródłem jej finansowania nie jest składka na ubezpieczenie emerytalne w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lecz odrębny Fundusz Emerytur Pomostowych (art. 1 i nast.). Powyższa argumentacja znajduje pełne potwierdzenie w treści uzasadnienia do rządowego projektu ustawy o emeryturach pomostowych (druk sejmowy VI kadencji nr 1070 z 02.10.2008 r.). Zgodnie z tam wskazanymi założeniami „osoby pracujące w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze zamiast uprawnień do wcześniejszego przejścia na emeryturę będą uprawnione do świadczeń wynikających z ustawy o emeryturach pomostowych. Ustawa ta stanowi realizację zapowiedzi zawartej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS w momencie wprowadzania reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce.”… „Rozwiązania zawarte w projektowanej ustawie będą dotyczyły osób objętych pracowniczym systemem ubezpieczeń społecznych, będą miały charakter przejściowy i obejmą zamkniętą liczbę określonych podmiotów.”

Reasumując, skoro emerytura pomostowa nie stanowi świadczenia na wypadek starości a jedynie specyficzne świadczenie dla ograniczonej liczby osób przyznawane do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, to nie mają do niej odpowiedniego zastosowania rozstrzygnięcia judykatury odnoszące się do zasad przyznawania emerytur w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W konsekwencji, dla potrzeb określenia wymaganych dla nabycia prawa do emerytury pomostowej posiadanych przez ubezpieczonego okresów pracy w warunkach szczególnych można było stosować jedynie regulacje zawarte w przepisach ustawy o emeryturach pomostowych, w tym zamieszczoną w tej ustawie definicję legalną „pracownika”.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd oddalił odwołanie jako bezprzedmiotowe.