Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2017 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XII Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Pijańska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Kinga Cieślik

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2017 roku w Poznaniu

sprawy z powództwa H. Ł. (1)

przeciwko A. N.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i zapłatę

1.  Powództwo oddala.

2.  Zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5 417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

3.  Przyznaje adwokatowi J. Ł. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 4 428 ( cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem) złotych brutto tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSO Ewa Pijańska

UZASADNIENIE

Pozwem dnia 16 grudnia 2016 r. powód H. Ł. (1) wniósł o nakazanie pozwanej A. N. złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest przeniesienie
50% własności wcześniej należących do powoda udziałów we współwłasności spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego zlokalizowanego w P. os. (...)
(...) o powierzchni 59,10 m kw., znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w P., przeniesionych umową darowizny zawartej w dniu 31 marca 2008 r. Powód w przypadku gdyby przedmiot darowizny został sprzedany wniósł o zasądzenie od pozwanej odszkodowania równowartości przekazanej darowizny. Nadto pozwany wniósł o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu.

Uzasadniając pozew powód wskazał, że powódka będąca jego córką odmówiła mu pomocy. Powód podał, że jest bezdomny i bezrobotny (k. 2-3 akt).

Pismem z dnia 7 kwietnia 2017 r. powód, reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, sprecyzował żądanie pozwu domagając się:

- zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zwrotnego przeniesienia na powoda spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w P. os. (...) w udziale wynoszącym ½, darowanego pozwanej przez powoda umową darowizny z dnia 31 marca 2008 r.,

- ewentualnie w przypadku braku możliwości zwrotnego przeniesienia powyższego prawa powód wniósł o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 175.000 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej w wysokości odpowiadającej równowartości udziału darowanego pozwanej umową darowizny z dnia 31 marca 2008 r.,

które to roszczenia powód wywodzi z oświadczenia o odwołaniu darowizny oraz oświadczeniu o uchyleniu się skutków od prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.

Nadto pełnomocnik powoda z urzędu wniósł o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym 150% kosztów zastępstwa procesowego oraz oświadczył, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części (k. 16-17 akt).

W odpowiedzi na pozew z dnia 31 marca 2017 r. pozwana A. N. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu.

Pozwana zaprzeczyła, że dopuściła się rażącej niewdzięczności względem powoda oraz zaprzeczyła, jakoby darowizna podyktowana była troską pozwanego o powódkę. Podała, że pozwany przez cały okres jej dzieciństwa nadużywał alkoholu i zachowywał się wobec niej, oraz jej brata i matki w sposób agresywny. Nadto powód nie dochował rocznego terminu na wniesienie pozwu, który biegnie od chwili wniesienia pozwu o alimenty w dniu 16 lutego 2015 r. Podniosła także, że powód z jednej strony powołuje się na błąd w zakresie oświadczenia woli obejmującym umowę darowizny, z drugiej zaś strony uznaje umowę darowizny za ważną próbując ją odwołać z powołaniem się na rażącą niewdzięczność pozwanej. (k. 36-45 akt).

Na rozprawie z dnia 12 lipca 2017 r. pozwana wniosła o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego (k. 61 akt)

Na rozprawie z dnia 18 października 2017 r. powód wniósł, aby na wypadek oddalenia powództwa nie obciążać powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną, z uwagi na jego trudną sytuację majątkową. Pozwana z kolei wniosła o oddalenie powództwa, które jest niezasadne, a nadto nie wykazane co do wysokości. Podtrzymała wniosek o zasądzenie kosztów procesu. (k. 82 akt).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowi H. Ł. (1) i jego żonie H. Ł. (2) przysługiwało lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego na os. (...)
w P. o powierzchni 59,10 m kw.

Pozwana jest córką powoda.

okoliczność bezsporna.

Powód w latach 1992 r. – 1994 r. nadużywał alkoholu i wszczynał awantury domowe. Małoletnia wówczas córka powoda była świadkiem awantur domowych. Powód w niewielkim zakresie pokrywał koszty utrzymania pozwanej oraz mieszkania.

Powód zalegał z alimentami na pozwaną.

dowód: pismo Komendanta Komisariatu Policji P. – P. (k. 46 akt), sprawozdanie z wywiadu kuratora z dnia 10 marca 1995 r. (k. 46 akt), pisma komornika (k. 46 akt), zeznania pozwanej, częściowo zeznania powoda.

Wyrokiem z dnia 16 maja 1996 r. Sąd Wojewódzki w Poznaniu rozwiązał małżeństwo powoda H. Ł. (1) oraz H. Ł. (2) przez rozwód.

W punkcie IV wyroku Sąd uregulował sposób korzystania ze wspólnego mieszkania wchodzącego w skład budynku nr (...), usytuowanego na Os. (...) w P., w ten sposób, że do wyłącznej dyspozycji powódki (H. Ł. (2)) przeznaczył pokój największy, do wyłącznej dyspozycji pozwanego (H. Ł. (1)) przeznaczył pokój najmniejszy, zaś do współkorzystania przez strony pozostawił kuchnię, łazienkę, toaletę i korytarz.

dowód: wyrok Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 16 maja 1996 r. (k. 18 akt).

Od roku 1997 roku powód nie zamieszkiwał na stałe z rodziną, przychodził do domu z różną częstotliwością. Zamieszkał w domu swojej rodziny generacyjnej.

W 2008 roku matka pozwanej w uzgodnieniu z powodem wykupili mieszkanie na własnościowe. Należność z tytułu uzupełnienia wkładu budowlanego uiściła matka pozwanej.

W dniu 31 marca 2008 r. powód oraz jego była żona H. Ł. (2) darowali pozwanej A. N. przysługujące im w udziałach po połowie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) położonym na os. (...) w P. o powierzchni 59,10 m kw.

dowód: umowa darowizny z dnia 31 marca 2008 r. (k.19-20 akt), zeznania stron.

Po dokonaniu darowizny powód ani razu nie przyszedł do ww. mieszkania. W dniu 7 września 2009 r. pozwana sprzedała przysługujące jej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Po pewnym czasie o tym fakcie dowiedział się powód.

dowód: umowa z dnia 7 września 2009 r. (k. 46 akt), zeznania powoda.

Pozwana pracuje w oddziale ZUS w P.. Powód niekiedy przychodził do jej miejsca pracy i pytał o córkę. Czasem prosił o pieniądze. Pozwana za kolejnym razem zażądała, by więcej jej nie niepokoił. Obawiała się nieprzyjemności ze strony przełożonych.

dowód: zeznania stron.

Przed Sądem Rejonowym Poznań –Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu pod sygnaturą IV RC 136/15 toczy się sprawa o alimenty z wniosku powoda przeciwko pozwanej. Pozew został wniesiony w dniu 19 lutego 2015 roku. W odpowiedzi na pozew, złożonej 27 maja 2015 roku pozwana wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu opisała swoją trudną sytuację w dzieciństwie, podając, że powód nadużywał alkoholu i nie zajmował się nią i jej bratem. W domu dochodziło do awantur i interwencji policji. Podała także, że jej ojciec jest bezrobotny „z własnej i nieprzymuszonej woli”. Był wyrzucany z pracy za nadużywanie alkoholu Nie jest osobą chorą, którą trzeba się opiekować. „Swoim dotychczasowym postępowaniem, z własnej winy, nie podjął żadnych prób wyjścia z niedostatku”. W piśmie procesowym z dnia 4 sierpnia 2016 r. złożonym toku powyższej sprawy A. N. stwierdziła, że „nie znajduję podstaw do świadczenia na rzecz człowieka, który pozostaje w niedostatku z własnej winy i przez całe swoje życie nie robi nic, aby swoją sytuację poprawić”.

dowód: pismo z dnia 4 sierpnia 2016 r. (k. 21 akt), odpowiedź na pozew (k.49-51 akt SR Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu sygn. IV RC 136/15).

Pismem z dnia 5 kwietnia 2017 r. powód złożył oświadczenie woli adresowane do pozwanej o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w § 4 umowy darowizny. Powód wskazał, że darując córce udziały w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu działał pod wpływem błędu, bowiem był przekonany, że zgodnie z wyrokiem rozwodowym ma prawo zamieszkiwania w mieszkaniu położonym na os. (...) w P.. O jego błędzie poinformował go dopiero adwokat w dniu 31 marca 2017 roku

dowód: oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli (k. 22 akt).

Pismem z dnia 7 kwietnia 2017 r. powód złożył pozwanej oświadczenie o odwołaniu darowizny z dnia 31 marca 2008 r. Pozwany wskazał, że powodem odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność pozwanej polegająca na straszeniu pozwanego ochroną w miejscu pracy, brak przywitania się z pozwanym przed sprawą o alimenty oraz brak pomocy mimo tragicznej sytuacji życiowej pozwanego. Pozwany nadto wskazał, że wyrazem rażącej niewdzięczności było stwierdzenie zawarte w piśmie procesowym A. N. z dnia 4 sierpnia 2016 r., w którym stwierdziła, że „nie znajduję podstaw do świadczenia na rzecz człowieka, który pozostaje w niedostatku z własnej winy i przez całe swoje życie nie robi nic, aby swoją sytuacje poprawić”.

dowód: oświadczenie o odwołaniu darowizny (k. 24 akt).

Pozwana pismem z dnia 27 kwietnia 2017 r. zakwestionowała złożone przez powoda oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w § 4 umowy darowizny oraz oświadczenie o odwołaniu darowizny z dnia 31 marca 2008 r.

dowód: pisma pozwanej z dnia 27 kwietnia 2017 r. (k. 46 akt).

Ustalając opisany wyżej stan faktyczny Sąd oparł się na powołanych dokumentach oraz zeznaniach stron, przy czym Sąd nie uwzględnił zeznań powoda co do tego, że notariusz sporządzająca umowę darowizny miała zapewnić go, że przysługuje mu prawo dożywotniego mieszkania. Okoliczność ta nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Poza tym twierdzenie powoda było w tym zakresie gołosłowne. Trudno uznać za możliwe, by notariusz, o której przesłuchanie wnosił pełnomocnik powoda potwierdziła, by słowa powoda. Jej przesłuchanie na okoliczności związane z czynnością dokonaną w 2008 roku Sąd uznał za bezcelowe. Powód umniejszał znaczenie tego, że nadużywał alkoholu (przyznał, że pił piwo po pracy). Twierdzenia pozwanej, że w domu wielokrotnie interweniowała policja znajdują potwierdzenia w notatkach służbowych z interwencji, zgromadzonych w sprawie rozwodowej powoda i matki pozwanej. Powód nie zaprzeczał, że ze swoim synem od 30 lat nie ma żadnego kontaktu i nigdy nie udało mu się nawiązać właściwych relacji z pozwaną.

Sąd oddalił pozostałe wnioski dowodowe, uznając że dowody z dokumentów i zeznania stron są wystarczające dla ustalenia stanu faktycznego niezbędnego dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył co następuje.

Powództwo okazało się bezzasadne.

Materialnoprawną podstawę powództwa stanowił art. 898 § 1 k.c. przewidujący możliwość odwołania wykonanej darowizny, jeżeli obdarowany dopuścił się wobec darczyńców rażącej niewdzięczności. Zgodnie z art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1997 r., II CKN 146/97, OSNC 1997/11/175 oraz z dni 9 maja 2002 r., II CKN 647/00, Lex nr 55246). Skuteczność odwołania może być poddana kontroli sądu w sprawie o zwrot przedmiotu darowizny (zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przez obdarowanego) czy też -po wykazaniu interesu prawnego – w powództwie o ustalenie skuteczności odwołania darowizny.

Zgodnie z art.899 § 3 k.c. darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Przewidziany w art. 899 § 3 k.p.c. termin nie jest terminem przedawnienia, lecz jest terminem zbliżonym do prekluzji. Uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny mogą być realizowane tylko w zamkniętym przedziale czasu. Odwołanie jest skuteczne, jeśli dotrze do obdarowanego. Na realizacje uprawnienia przewidziano roczny termin, po upływie którego roszczenie wygasa. (vide: wyrok SA w Gdańsku z 7.07.2016 r. sygn.. I ACa 110/16, Legalis nr 1556413, Kodeks Cywilny. Komentarz pod red. …..)

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że powód złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny po upływie roku od czasu, kiedy dowiedział się, że córka odmawia mu pomocy finansowej. Powód od kilku lat wiedział o tym, że darowane pozwanej mieszkanie zostało sprzedane i nigdy już nie będzie mógł w nim zamieszkać. Jeszcze przed wszczęciem sprawy o alimenty córka odmawiała mu pieniędzy, a w odpowiedzi na pozew złożonej w maju 2015 roku zdecydowanie wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc w uzasadnieniu, że pozwany pozostaje w trudnej sytuacji życiowej z własnej winy. Szerokie opisała swoje trudne doświadczenia z dzieciństwa zarzucając ojcu przemoc fizyczną i psychiczną.

Sąd zatem nie uwzględnił twierdzeń powoda, że dopiero pismo z dnia 4 sierpnia 2016 roku i okoliczność, że córka nie przywitała się z nim przed jedną z rozpraw spowodowało u niego poczucie rażącej niewdzięczności córki.

Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą. O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000r., II CKN 280/00, opubl. Legalis). Jako przejaw rażącej niewdzięczności orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje też zaniechanie pomocy darczyńcy w czasie choroby (zob. wyrok z 23 marca 2000 r., II CKN 810/98, opubl. L.).

Zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy wskazuje na to, że postawa pozwanej ma swoje uzasadnione przyczyny. Powód od lat nadużywał alkoholu, rażąco zaniedbywał swoje obowiązki ojcowskie, stąd nie sposób postawy pozwanej uznać za niewdzięczną. Powództwo o alimenty zostało w I instancji oddalone. Zatem obowiązek udzielania przez pozwaną pomocy finansowej ojcu jest co najmniej sporny.

Należy podkreślić, że jak wynika z dokumentów komorniczych powód zaniedbywał swój obowiązek finansowania potrzeb rodziny, a niespornym było, że wykup mieszkania na własnościowe sfinansowała matka pozwanej- już po rozwodzie.

Jako żądanie alternatywne powód zgłosił wniosek o zasądzenie kwoty 175 000 zł, stanowiącej równowartość przedmiotu darowizny bądź w związku z jej odwołaniem, bądź w związku z uchyleniem się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli.

Powód powołał się na błąd co do czynności prawnej, podnosząc, że nie wiedział, iż darowizna niweczy jego prawo do zajmowania pokoju, o którym mowa w wyroku rozwodowym.

Zgodnie z art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Zgodnie z art. 88 § 1 i 2 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu następuje poprzez oświadczenie złożone stronie czynności prawnej na piśmie, a uprawnienie to wygasa w terminie 1 roku od dnia wykrycia błędu.

Powód złożył pozwanej oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych darowizny pismem z dnia 5 kwietnia 2017 roku, podczas gdy od wielu lat wiedział o tym, że przedmiotowe mieszkanie zostało przez córkę sprzedane i oczywistym było, że nie ma żadnej możliwości, by mógł w nim zamieszkać.

Zatem nawet gdyby pozwany pozostawał w błędzie, podczas dokonywania darowizny, to jego uprawnienie do złożenia stosownego oświadczenia wygasło.

Z uwagi na powyższe Sąd oddalił powództwo w całości.

Na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanej koszty procesu w wysokości 5417 zł, stanowiące wynagrodzenie pełnomocnika i opłatę skarbową od pełnomocnictwa. Sąd nie uwzględnił wniosku pełnomocnika powoda o nieobciążanie go kosztami procesu, poniesionymi przez pozwaną. Powód wytaczając bezpodstawnie powództwo powinien liczyć się z konsekwencjami finansowymi. Sąd w niniejszej sprawie nie dostrzega powodów, dla których pozwana miałaby ponosić koszty procesu, który wygrała w całości.

Pełnomocnikowi powoda przyznano wynagrodzenia ze środków Skarbu Państwa zgodnie z § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, doliczając podatek VAT.

SSO Ewa Pijańska