Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla (...)

z dnia 17 listopada 2015 r., sygn. akt I C 2158/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz A. B. kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

SSR del. Renata Drozd-Sweklej SSO Maja Smoderek SSO Katarzyna Parczewska

Sygn. akt XXVII Ca 2133/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 22 lipca 2015 r. powódka A. B. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego (...) Spółka Akcyjna w W. kwoty 3772,47 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto wnosiła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła z pozwanym dwie umowy o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF – umowę nr (...) z dnia 22 września 2006 r. oraz umowę nr (...) z dnia 24 kwietnia 2007 r, a dochodzona kwota wynika z pobranych nienależnie przez powoda składek z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu na podstawie w/w umów. A. B. wskazała, że § 3 ust 3 obu umów, na podstawie którego pobrane zostały składki stanowi niedozwolone postanowienie umowne.

W odpowiedzi na pozew z dnia 19 sierpnia 2016 r. pozwany (...) S.A. z siedzibą w W., wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia oraz zarzut nieudowodnienia roszczenia.

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy dla (...) w sprawie sygn. akt I C 2158/15 zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. B. kwotę 3772, 47 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 sierpnia 2015 roku do dnia zapłaty oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Są orzekł na rzecz powódki ponadto kwotę 823 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą wydania powyższego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania dokonane przez Sąd Rejonowy:

W dniu 22 września 2006 r. pomiędzy A. B., a (...) S.A. z siedzibą w W. (dawniej: (...) Bank S.A.) została zawarta umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF na kwotę 160.000, 00 zł na okres 360 miesięcy; tj. do dnia 1 października 2036 r.

W § 14 ust 1 pkt 2 wyżej wymienionej umowy wskazano, że do obowiązków kredytobiorcy należy m.in. ustanowienie prawnych zabezpieczeń kredytu oraz pokrycie wszystkich kosztów związanych z ustanowieniem, utrzymaniem, zwolnieniem i zmianą zabezpieczenia kredytu. W § 3 umowy zawarty został katalog sposobów prawnego zabezpieczenia kredytu. Poza hipoteką kaucyjną do kwoty 240.000, 00 zł i przelewem na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką przy podpisywaniu umowy, został zaznaczony sposób zabezpieczenia wskazany w ustępie 3 - ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. i tym samym opłacenie składki ubezpieczeniowej za 36-miesięczny okres ubezpieczenia w wysokości 3,50% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym Kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie przez Kredytobiorcę, tj. 560, 00 zł. Zgodnie z dalszą częścią § 3 ust. 3 umowy, jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, Kredytobiorca zobowiązuje się do kontynuacji ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej w wysokości 3,50% od kwoty niespłaconego brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorca upoważnia (...) do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji.

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...)". Jednocześnie przy zawieraniu umowy A. B. zobowiązała się, że zapoznała się z dokumentem i uznaje jego wiążący charakter (§ 26 ust. 1).

Podstawą do zawarcia umowy kredytu był wniosek złożony przez A. B. w dniu 17 sierpnia 2006 r. o nr (...) sporządzony na formularzu udostępnionym przez (...). Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 160.000, 00 zł, zaś okres kredytowania określony został na 360 miesięcy. Jako docelowe zabezpieczenia spłaty kredytu wskazane zostały: hipoteka na kredytowanej nieruchomości oraz cesja praw z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Jako zabezpieczenie przejściowe kredytu, zaproponowane zostało „ubezpieczenie kredytu", bez jego dokładniejszego sprecyzowania.

W kalkulacji kredytowej sporządzonej przez (...) S.A. zawarto różnego rodzaju dane liczbowe, w tym pod pozycją „składka ubezp. od obniżonego wkładu o 8,9% wartości nieruchomości" wpisano wartość 560, 00 zł.

Decyzją kredytową z dnia 6 września 2006 r. (...) S.A. przyznał A. B. kredyt w wysokości 160.000,00 zł. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną na nieruchomości do kwoty 240.000,00 zł, przelew na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką oraz ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w (...) S.A. i tym samym opłacenie składki ubezpieczeniowej za 36-miesięczny okres ubezpieczenia w wysokości 3,50% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę, tj. 560 zł. W decyzji wskazano nadto na prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w (...) odpisu z księgi wieczystej nieruchomości, potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki, ustanowionej na rzecz (...) - ubezpieczenie kredytu w (...) S.A. Przedmiotowa decyzja kredytowa nie została przedstawiona powódce.

Następnie, w dniu 24 kwietnia 2007 r. pomiędzy A. B., a (...) S.A. z siedzibą w W. została zawarta umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF na kwotę 142.500, 00 zł na okres 360 miesięcy, tj. do dnia 30 kwietnia 2037 r. Kwota wniesionych środków własnych przy zawarciu przedmiotowej umowy wynosiła 8.220, 00 zł, co stanowiło 5, 92 % całkowitego kosztu Inwestycji.

Podobnie jak w przypadku pierwszej umowy, także i w tej w § 14 ust 1 pkt wskazano, że do obowiązków kredytobiorcy należy m.in. ustanowienie prawnych zabezpieczeń kredytu oraz pokrycie wszystkich kosztów związanych z ustanowieniem, utrzymaniem, zwolnieniem i zmianą zabezpieczenia kredytu. W § 3 umowy kredytu zawarty został katalog możliwych sposobów prawnego zabezpieczenia kredytu, spośród których przy podpisywaniu umowy został zaznaczony sposób zabezpieczenia wskazany w ustępie 3 wskazanego zapisu umowy, tj. zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. i tym samym opłacenie składki ubezpieczeniowej za 36-miesięczny okres ubezpieczenia w wysokości 3,50 % różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę, tj. 1.102, 26 zł. Wskazano nadto, że jeżeli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego, ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, Kredytobiorca zobowiązuje się do kontynuacji ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej w wysokości 3,50% od kwoty niespłaconego brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorca upoważnia (...) do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji. Wśród dodatkowych warunków uruchomienia kredytu wskazano udokumentowanie wniesienia środków własnych w kwocie 31.898, 40 zł przez kredytobiorcę na rzecz inwestora, stanowiących jedną ratę (§4 ust 2 pkt 1).

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...)". Jednocześnie przy zawieraniu umowy A. B. zobowiązała się, że zapoznała się z dokumentem i uznaje jego wiążący charakter (§ 26 ust. 1).

Podstawą do zawarcia umowy kredytu był wniosek złożony przez A. B. w dniu 12 stycznia 2007 r. o nr (...) sporządzony na formularzu udostępnionym przez (...). Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 142.500, 00 zł, zaś okres kredytowania określony został na 360 miesięcy. Jako docelowe zabezpieczenia spłaty kredytu wskazane zostały: hipoteka na kredytowanej nieruchomości, cesja praw z umowy ubezpieczenia na życie oraz cesja praw z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Jako zabezpieczenie przejściowe kredytu, zaproponowane zostało „ubezpieczenie kredytu", bez jego dokładniejszego sprecyzowania.

W kalkulacji kredytowej sporządzonej przez (...) S.A. przy uwzględnieniu waluty franka szwajcarskiego zawarto różnego rodzaju dane liczbowe, w tym pod pozycją „składka ubezp. od obniżonego wkładu od 22,7% wartości nieruchomości" wpisano wartość 1.102, 26 zł.

Decyzją kredytową z dnia 24 kwietnia 2007 r. (...) S.A. przyznał A. B. kredyt w wysokości 142.500, 00 zł. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną na nieruchomości do kwoty 213.750,00 zł, przelew na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką, przelew na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia na życie zawartej przez kredytobiorcę na kwotę nie niższą niż 140.394, 09 zł oraz ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w (...) S.A. i tym samym opłacenie składki ubezpieczeniowej za 36-miesięczny okres ubezpieczenia w wysokości 3,50% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę, tj. 1.102, 26 zł. W decyzji wskazano nadto na prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w (...) odpisu księgi wieczystej nieruchomości, potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki, ustanowionej na rzecz (...) -ubezpieczenie kredytu w (...) S.A. oraz cesja wierzytelności na rzecz (...) z tytułu wniesionego wkładu budowlanego/przedpłat na poczet nabycia nieruchomości do czasu zakończenia inwestycji. Wśród dodatkowych warunków uruchomienia kredytu wskazano: udokumentowanie wniesienia środków własnych w kwocie 31.898, 40 zł przez kredytobiorcę na rzecz inwestora, stanowiących I ratę. Przedmiotowa decyzja kredytowa nie została doręczona powódce.

Zgodnie z postanowieniami Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) plany hipoteczne były planami finansowymi dającymi prawo do skorzystania z oferty produktowej Banku na zasadach określonych w oddzielnych Regulaminach, lecz zgodnie z tabelą oprocentowania oraz taryfą prowizji i opłat bankowych, ustalonych dla (...) hipotecznych. W ramach (...) występowały dwie różne oferty: w złotych oraz w walutach obcych (Rozdział I ust. 1 i 2 Regulaminu).

Z ust. 8 rozdziału II Regulaminu wynikało, że przez kredytobiorcę rozumieć należało osobę fizyczną lub osoby fizyczne, z którą/z którymi (...) zawarł umowę kredytu/pożyczki hipotecznej. Zgodnie z ust. 15 tego rozdziału przez prawne zabezpieczenie kredytu/pożyczki hipotecznej rozumiało się prawną formę zabezpieczenia wierzytelności (...) z tytułu udzielonego kredytu/pożyczki hipotecznej, przyjmowaną przez (...) zgodnie z obowiązującymi w (...) zasadami dotyczącymi prawnego zabezpieczenia wierzytelności (...). Przez zdolność kredytową należało zaś rozumieć zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu/pożyczki hipotecznej wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty.

§ 4 ust. 1 pkt 1-6 Regulaminu stanowił, iż kredyt/pożyczka hipoteczna mogła być udzielona osobie fizycznej, która posiadała pełną zdolność do czynności prawnych; status rezydenta; dowód osobisty, paszport oraz kartę pobytu; udokumentowane dochody ze źródeł zaakceptowanych przez (...); uregulowany stosunek do służby wojskowej w przypadku mężczyzn; zdolność kredytową, zgodnie z obowiązującymi w (...) przepisami.

W § 5 Regulaminu wskazano osoby, którym Bank nie udziela kredytu/pożyczki hipotecznej, tj. osoby które nie wykonały lub nienależycie wykonały zobowiązania finansowe w okresie ostatnich trzech lat przed złożeniem wniosku o kredyt/pożyczkę hipoteczną (ust. 1) oraz osoby, posiadające zaległości podatkowe lub zaległe zobowiązania zrównane z nimi oraz zaległości w stosunku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 2).

Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 1-3 Regulaminu (...) uzależniał udzielenie kredytu/pożyczki hipotecznej od przedstawienia przez wnioskodawcę wymaganych informacji oraz dokumentów niezbędnych do dokonania oceny zdolności kredytowej, przedstawienia przez wnioskodawcę prawnego zabezpieczenia kredytu/pożyczki hipotecznej, zaakceptowanego przez (...), udokumentowania wniesienia środków własnych na cel będący przedmiotem kredytu hipotecznego w wymaganej wysokości. Wysokość środków własnych, jakie wnioskodawca jest zobowiązany wnieść była podawana do publicznej wiadomości przez (...) oraz w Internecie na stronach informacyjnych (...). Wnioskodawca przy zawieraniu umowy kredytu był zobowiązany do pokrycia kosztów m.in. opłat związanych z ubezpieczeniem.

§ 7 ust. 1 pkt 1-2 Regulaminu stanowił, że wysokość kredytu/pożyczki uzależniona była od posiadanej przez wnioskodawcę zdolności kredytowej, wartości przedstawionych przez wnioskodawcę zabezpieczeń oraz rodzaju transakcji.

W § 8 ust. 5 pkt 1 i 2 Regulaminu określono natomiast, że kredyty hipoteczne przeznaczone na finansowanie przedpłat na poczet nabycia od Spółdzielni/Inwestora zastępczego lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym/domu jednorodzinnego mogą zostać udzielone, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki: okres do zakończenia inwestycji nie jest dłuższy niż 24 miesiące; zabezpieczeniem dodatkowym kredytu hipotecznego na okres do dnia sporządzenia aktu notarialnego, przenoszącego prawo własności nieruchomości będzie cesja na rzecz (...) wierzytelności z tytułu zawartej umowy o budowę/umowy przedwstępnej sprzedaży.

§ 10 ust. 1 pkt 1-7 Regulaminu ustalał, że wnioskodawca, aby ubiegać się o kredyt/pożyczkę hipoteczną w ramach (...) hipotecznych okazywał w (...) dowód osobisty lub paszport i kartę pobytu z wpisanym nr PESEL, potwierdzającą zezwolenie na osiedlenie się w kraju; drugi dokument tożsamości ze zdjęciem oraz składał dokumenty stwierdzające źródło i wysokość dochodów wnioskodawcy; inne dokumenty mogące mieć wpływ na ocenę wniosku o kredyt/pożyczkę hipoteczną, określane indywidualnie przez (...); poprawnie wypełniony wniosek o kredyt/pożyczkę hipoteczną wraz z wymaganymi załącznikami; wycenę nieruchomości sporządzoną przez rzeczoznawcę majątkowego, zaakceptowanego przez (...) ((...) w uzasadnionych przypadkach mógł zwolnić wnioskodawcę z obowiązku przedkładania wyceny nieruchomości); inne dokumenty w zależności od rodzaju transakcji.

Zgodnie z § 15 ust. 1 Regulaminu obowiązkowymi prawnymi zabezpieczeniami udzielonego kredytu/pożyczki hipotecznej z zastrzeżeniem ust. 4, były: w przypadku kredytów/pożyczek hipotecznych udzielanych w złotych waloryzowanych kursem waluty: hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości/ograniczonym prawie rzeczowym należącej/ym do wnioskodawcy lub osoby trzeciej, z zastrzeżeniem § 16 (pkt 1); w przypadku kredytów/pożyczek hipotecznych udzielanych w złotych: hipoteka zwykła w kwocie kredytu/pożyczki hipotecznej na zabezpieczenie kredytu/pożyczki hipotecznej i hipoteka kaucyjna na zabezpieczenie odsetek i kosztów, ustanowione na nieruchomości/ograniczonym prawie rzeczowym należącym do wnioskodawcy lub osoby trzeciej, z zastrzeżeniem § 16 (pkt 2); przelew na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką, określoną w pkt 1 i 2, zaś w przypadku kredytów hipotecznych o charakterze budowlanym, w okresie inwestycji, przelew na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych w stadium budowy (pkt 3 a i b); wskazanie (...) jako wyłącznego uposażonego w umowie ubezpieczenia na życie kredytobiorcy oraz dokonanie cesji praw z ww. umowy ubezpieczenia na (...) na rzecz (...) (pkt 4).

§ 15 ust. 5 Regulaminu wskazywał, iż (...) mógł przyjąć jako jedyne prawne zabezpieczenie kredytu/pożyczki hipotecznej zastaw rejestrowy na wierzytelności z rachunku bankowego (pkt 1), przelew środków na rachunku (...) (pkt 2) bez konieczności ustanawiania hipoteki na nieruchomości/ograniczonym prawie rzeczowym, będącym przedmiotem kredytu hipotecznego, jeśli wartość tego zabezpieczenia wyniesie 100% kwoty kredytu hipotecznego wraz z odsetkami za okres 6 miesięcy. W przypadku kredytów/pożyczek hipotecznych waloryzowanych kursem waluty, dla ustalenia kwoty ww. odsetek za okres 6 miesięcy, stosuje się oprocentowanie jak dla kredytów, pożyczek hipotecznych złotowych.

W myśl § 19 ust. 1 Regulaminu w przypadku, gdy prawne zabezpieczenie kredytu/pożyczki hipotecznej zaproponowane przez wnioskodawcę były w ocenie (...) niewystarczające, (...) mógł uzależnić udzielenie kredytu/pożyczki hipotecznej od przyjęcia dodatkowych zabezpieczeń spłaty kredytu/pożyczki hipotecznej akceptowanych przez (...). Zgodnie z ust 2 pkt 1-5 dodatkowym prawnym zabezpieczeniem kredytu/pożyczki hipotecznej mogły być m.in. zabezpieczenia w następującej formie: hipoteka na nieruchomości o charakterze mieszkalnym, nie będącej przedmiotem kredytowania, dopuszczonej do użytkowania, będącej własnością kredytobiorcy lub osoby trzeciej, wraz z przelewem na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia tej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych; zastaw rejestrowy na wierzytelności z rachunku bankowego; przelew środków na rachunek (...); poręczenie według prawa cywilnego/wekslowego; inne zabezpieczenie akceptowane przez (...).

§ 21 ust. 1 pkt 2 Regulaminu ustalał, że (...) uruchamiał kredyt/pożyczkę hipoteczną po uiszczeniu wpłaty z tytułu prowizji na udzielenie kredytu/pożyczki hipotecznej w wysokości określonej w Taryfie Prowizji i Opłat Bankowych (...) oraz opłat związanych z ubezpieczeniami, do których kredytobiorca przystąpił za pośrednictwem (...). Stosownie zaś do § 38 Regulaminu szczegółowe warunki kredytowania, a także pozostałe prawa i obowiązki stron zawarte zostały w umowie.

Obie zawarte przez powódkę umowy o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowane kursem CHF zostały zawarte przez strony według standardowego wzorca umownego stosowanego przez pozwany bank (bezsporne). Przy zawieraniu umów powódka posiadała środki pieniężne w wysokości 80.000, 00 zł i gotowa była przeznaczyć je na partycypację w kosztach nabycia nieruchomości. Postanowienia umowy - poza okresem kredytowania i kwotą kredytu - zostały określone jednostronnie przez pozwany Bank i nie podlegały negocjacji. Przed zawarciem umów kredytu powódka była informowana, jakie dokumenty należy przygotować, żeby złożyć wniosek. Po złożeniu wniosków, powódka została zaproszona do podpisania umów. Strona pozwana odmówiła wydania powódce projektów umów przed ich podpisaniem. Bardzo krótki czas na obsługę powódki w chwili zawarcia obu umów spowodował, że powódka nie miała możliwości zapoznania się z ich tekstem przed ich podpisaniem; powódka była ponaglana z uwagi na liczbę kolejnych klientów, oczekujących na zwarcie umowy. Z treścią obydwu umów powódka zapoznała się dopiero w domu. Przy podpisywaniu umów przekazano jej, ze najważniejszymi kosztami związanymi z umowami są koszty ubezpieczenia mieszkania od zdarzeń losowych. Pracownik Banku nie udzielał powódce informacji dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu ponad te, które znajdowały się w umowach.

Powódka przed zawarciem umów nie zapoznawała się z warunkami ubezpieczenie, nie uzyskała projektów umów kredytu. Przy zawarciu obu umów powódka nie uzyskała informacji, że bank kredytuje tylko 80% wartości nieruchomości. Powódka zapewniona została również, że skorzystanie z kredytu nie wiąże się z dodatkowymi kosztami, innymi niż te wskazane przy składaniu wniosków.

W związku z zawartymi umowami kredytu pozwany pobrał od powódki następujące kwoty tytułem kładki na ubezpieczenie niskiego wkładu:

- w dniu 29 września 2006 r. kwotę 560 zł

- w dniu 28 września 2009 r. kwotę 316,41 zł

z tytułu umowy zawartej w dniu 11 września 2006 r.

- w dniu 17 maja 2007 r. kwotę 1 102,26 zł

- w dniu 2 czerwca 2010 r. kwotę 1 108,32 zł

- w dniu 31 maja 2013 r. kwotę 685,48 zł

z tytułu umowy zawartej w dniu 24 kwietnia 2007 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dokumenty złożone do akt sprawy których prawdziwość i wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu, a także nie była kwestionowała przez żadną ze stron postępowania oraz na podstawie zeznań powódki, uznając je za spójne, logiczne i zgodne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Sąd pominął jedynie prywatną opinię, złożoną do akt przez stronę pozwaną, gdyż dokument taki stanowi jedynie wyraz procesowego stanowiska strony pozwanej, nie stanowi zaś podstawa ustaleń faktycznych.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy wskazał, że roszczenie strony powodowej należało rozpatrywać w świetle przepisów Kodeksu cywilnego regulujących bezpodstawne wzbogacenie, stosowanych w szczególności do świadczenia nienależnego, o którym mowa w art. 410 k.c. Sąd precyzował, że zgodnie z § 2 powołanego przepisu, świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Za bezsporny w niniejszej sprawie Sąd I instancji uznał fakt zawarcia przez powódkę z (...) S.A. dwóch umów o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF - w dniach 22 września 2006 r. oraz 24 kwietnia 2007 r. oraz okoliczność wypłacenia powódce środków przewidzianych umowami kredytu. Podobnie, w ocenie Sądu Rejonowego niespornym było również to, że pozwany pobrał od powódki łączną kwotę 3.772, 47 zł tytułem składek na ubezpieczenie niskiego wkładu z tytułu obu wskazanych umów, której zwrotu powódka dochodziła pozwem. Kwestią sporną pozostawał fakt, czy wskazane kwoty zostały naliczone i pobrane przez pozwanego zasadnie, a zatem czy powódka w ogóle była zobowiązana do ich uiszczenia.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy odniósł się do zgłaszanego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego pozwem, uznając go za niezasadny. Wskazywał, że roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, którego dochodziła powódka w niniejszym postępowaniu, przedawnia się bowiem w dziesięcioletnim terminie, określonym w art. 118 k.c. Przy czym, dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia nie ma znaczenia, kiedy wierzyciel dowiedział się o tym, że świadczenie było nienależne, ani kiedy rzeczywiście wezwał dłużnika do zwrotu nienależnego świadczenia. W ocenie Sądu I instancji, skoro strony niniejszego postępowania zawarły pierwszą z umów w dniu 11 września 2006 r., zaś następną w dniu 24 kwietnia 2007 r., przy czym składki z tytułu ubezpieczenia wkładu własnego pobrane zostały przez pozwanego w dniach 29 września 2006 r.; 17 maja 2007 r.; 28 września 2009 r.; 2 czerwca 2010 r. i 31 maja 2013 r., to nie ulegało wątpliwości, że w stosunku do żadnej z ww. pobranych składek nie upłynął termin przedawnienia, którego bieg można byłoby liczyć od dnia, w którym obiektywnie rzecz oceniając, powódka mogła wezwać pozwanego do zwrotu świadczenia.

Kolejno Sąd Rejonowy podkreślał, że powódka uzasadniając żądanie pozwu powołała się przede wszystkim na treść prawomocnego wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 24 sierpnia 2012 r. wydanego w sprawie o sygn. akt XVII AmC 2600/11. W przekonaniu Sądu Rejonowego wpisanie klauzuli umownej do rejestru klauzul niedozwolonych nie oznacza automatycznego uznania wszystkich tożsamych postanowień umownych za niedozwolone i niewiążące konsumentów z mocą wsteczną, co wyłączałoby możliwość dokonywania ich kontroli incydentalnej.

Sąd Rejonowy dokonał również kontroli incydentalnej kwestionowane postanowienia umownego stosownie do treści art. 385 ¹§ 1 k.c. - art. 385 ³ k.c. Zaznaczał, że kontrola in concreto wzorca umowy, w odróżnieniu od kontroli in abstracto, dokonywana jest przez sąd w celu udzielenia ochrony indywidualnemu interesowi konsumenta z uwzględnieniem okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, a wyrok wydany przez sąd wiąże tylko strony danego postępowania. W jej wyniku Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że istniały podstawy do uznania treści § 3 ust. 3 obu umów kredytowych, tj. umowy kredytowej nr (...) z dnia 22 września 2006 r. i umowy kredytowej nr (...) z dnia 24 kwietnia 2007 r. za niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ k.c.

Sad I instancji uzasadniał, że w przedmiotowej sprawie kredyty udzielone zostały powódce w celu budownictwa mieszkaniowego oraz w celu finansowania zakupu prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w M., przy ul. (...), dlatego nie ulega wątpliwości, że umowy kredytowe nie były związane z działalnością zawodową ani gospodarczą powódki, która w zakresie jej zawarcia jest konsumentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Sąd zauważył także, iż § 3 ust. 3 obu umów kredytowych nie określał w sposób jednoznaczny głównego świadczenia stron, a okoliczność ta nie była również sporna pomiędzy stronami postępowania, dlatego też jako pierwsza przesłanka uznania klauzuli za niedozwoloną nie wymagała odrębnej analizy.

Jeżeli chodzi o drugą z przesłanek uznania klauzuli za niedozwoloną, a mianowicie przesłankę indywidualnego uzgodnienia, to zdaniem Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie to na stronie pozwanej spoczywał ciężar wykazania, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, gdyż z art. 385 ¹ § 4 wynika, iż ciężar dowodu spoczywa na tym, kto się na to powołuje. W ocenie Sądu I instancji strona pozwana powyższemu obowiązkowi nie sprostała, gdyż na poparcie swoich twierdzeń strona pozwana zaoferowała jedynie pozbawioną mocy dowodowej prywatną ekspertyzę oraz wskazany wyżej Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) hipotecznych. Po analizie dokumentacji zgromadzonej aktach Sąd Rejonowy uznał, że treść spornego postanowienia obu umów, nie została z powódką indywidualnie uzgodniona, przeciwnie - obie umowy kredytowe zostały z powódką zawarte na podstawie wzorca umownego.

W ocenie Sądu I instancji uznać należało, że zakwestionowana klauzula, oceniana według reguł zawartych w art. 385 ² k.c., tj. według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny, była sprzeczna z dobrymi obyczajami. Przy czym, nie miało znaczenia czy i kiedy po zawarciu umów powódka mogłaby krytycznie, obiektywnie ocenić ich treść. Zdaniem Sądu I instancji stosunek dodatkowego ubezpieczenia powstały na mocy spornej klauzuli zabezpieczał jedynie bank, pozbawiając kredytobiorcę jakichkolwiek korzyści z obowiązku zapłaty składki. Rażąca jednostronność korzyści spowodowała nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron umowy, godząc w równowagę kontraktową.

Uzasadniając powyższe stanowisko Sąd I instancji zaznaczał, że zgodnie z kwestionowanym postanowieniem umów to powódka miała pokryć koszty ubezpieczenia. Natomiast w istocie powódka dysponowała jedynie wzorcem umownym z kilkulinijkowym postanowieniem odnośnie ubezpieczenia niskiego wkładu, które było warunkiem udzielenia jej kredytu hipotecznego, nie posiadając wiedzy o konsekwencjach, z jakimi wiązało się wykreowanie dodatkowego stosunku ubezpieczenia. Treść umów ubezpieczenia była niejasna, niezgodna z informacjami zawartymi we wnioskach o zawarcie tych umów oraz z przebiegiem rozmów, poprzedzających zawarcie obu umów kredytu, biorąc pod uwagę fakt, że we wnioskach zawarto ogólnikowe sformułowanie „ubezpieczenia kredytu", zaś w Regulaminie sformułowano otwarty katalog możliwych zabezpieczeń kredytu. Na podstawie wniosków o udzielenie kredytu hipotecznego oraz Regulaminu, który miał być źródłem wiedzy powódki o prawach i obowiązkach wynikających z umów kredytu, zdaniem Sądu Rejonowego nie sposób było mówić o tym, aby powódka miała świadomość dodatkowych obowiązków związanych z udzielonymi kredytami. W opinii Sądu I instancji takie działanie pozwanego należało uznać za zmierzające do dezinformacji, niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności i tym samym stwierdzić że § 3 ust. 3 umów kredytowych nie wiązały powódki, przy jednoczesnym związaniu jej umowami kredytowymi w pozostałym zakresie. Skutkuje to obowiązkiem zwrotu nienależnie uzyskanych sum pieniężnych na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. wraz z należnymi odsetkami, o których Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 99 k.c.

Apelację do powyższego orzeczenia wniósł pozwany zaskarżając powyższe orzeczenie w całości, zarzucając zaskarżonemu wyrokowi:

I. Naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie:

1. Zarzut naruszenia art. 3 k.p.c., w związku z art. 6 k.c. i w związku z art. 232 k.p.c. poprzez pozbawione podstaw przyjęcie, iż powódka udowodniła roszczenie dochodzone pozwem co do zasady, w szczególności poprzez odstąpienie od rozpoznania sprawy w oparciu o okoliczności sprawy ustalone w postępowaniu przed Sądem Rejonowym i zastąpienie materiału dowodowego sprawy własnymi ocenami i wnioskowaniami Sądu, wyprowadzonymi z pominięciem większości materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, oraz przyjęcie, że w istocie nie zachodzi konieczność dowodzenia roszczenia przez powódek, wobec uznania przez Sąd roszczenia powódki za z góry udowodnione z uwagi na treść analizowanego § 3 ust. 3 obu umów kredytu ,nie zaś w oparciu o wszechstronne rozważenie materiału dowodowego sprawy. W konsekwencji Sąd Rejonowy bezpodstawnie przyjął, iż powódka udowodniła roszczenie tj. wykazała, że sporne postanowienia obu umów kredytu jej nie wiąże, co było następstwem rzekomego udowodnienia przez nią że klauzula jest w tej konkretnej sprawie abuzywna, podczas gdy dla kluczowych przesłanek zastosowanego art. 385 ¹ k.c. Sąd I instancji, poza faktem, iż strony łączyła umowa zawierająca sporną klauzulę i wyprowadzeniem wniosków wyłącznie na gruncie jej treści, nie rozpoznał ani nie ocenił zeznań powódki wskazujących na konieczność dokonania odmiennej oceny spornej klauzuli, szczególnie w zakresie obu przesłanek abuzywności: ukształtowania praw i obowiązków konsumenta z naruszeniem dobrych obyczajów oraz w sposób rażąco naruszający interes konsumenta.

2. Naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a) wybiórcze i fragmentaryczne rozważenie zebranego materiału dowodowego z ograniczeniem się wyłącznie do oceny kresu spornych klauzul § 3 ust.3 obu umów kredytu, z pominięciem zeznań powódki, zwłaszcza odnoszących się do informowania powódki o konieczności wniesienia wkładu własnego, osobie ubezpieczyciela i zasadach związanych z tym ubezpieczeniem i przyjęcie przez Sąd, że argumentacja ta nie ma żadnego znaczenia , a w rezultacie - podjęcie przez Sąd I instancji rozstrzygnięcia w oparciu o analizę wyłączenie w oparciu o treść kwestionowanych przez powódkę klauzul § 3 ust.3 oraz wyłącznie w oparciu o wyprowadzone na tej podstawie wnioski, z pominięciem powołanych zeznań powódki oraz odniesionych wymiernie przez powódkę korzyści w postaci uzyskania kredytu na warunkach odbiegających od przyjętych w banku standardowych procedur, a zatem na warunkach oczekiwanych przez powódkę, których uwzględnienie w zakresie oceny skutkować winno wyprowadzeniem odmiennej konkluzji wyprowadzonej z całokształtu treści umowy i innych dokumentów załączonych przez pozwanego do odpowiedzi na pozew, iż nawet wobec brzmienia § 3 ust.3 obu umów kredytu, pozycja powódki jako kredytobiorcy w relacji z pozwanym nie doznawała takiego uszczerbku czy dysproporcji praw i obowiązków, która mogłaby uzasadniać zastosowanie regulacji z art. 385 ¹ k.c., z uwagi na to, że interesy powódki jako kredytobiorcy, w tym także ekonomiczne, nie zostały naruszone, i gwarantowały zapewnienia równorzędnej pozycji stron na gruncie zawartej umowy kredytu;

b) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

poprzez to, że Sąd I instancji dokonał ustalenia stanu faktycznego sprawy w zakresie szczątkowym z pominięciem znacznej części materiału dowodowego sprawy tj., zeznań samej powódki jak również dokumentu jakim był wydruk z sytemu informatycznego pozwanego -kalkulatora MMKAL: z dnia 6 września 2006 r. oraz 12 stycznia 2007 r - w zakresie, w jakim z tych wszystkich dowodów, wynikało, na jakiej podstawie i w jakiej wysokości pozwany Bank ustalił pierwszą opłatę z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu wpisaną następnie do obu umów kredytowych w § 3 ust.3, i co było przyczyną umieszczenia w umowach kwestionowanych obecnie przez powódkę spornych postanowień, a tym samym brak rażącego naruszenia interesu powódki, a także w zakresie ustalenia okoliczności zawierania umów kredytu przez powódkę istotnych dla oceny czy doszło do sformułowania praw i obowiązków powódki w spornych klauzulach z naruszeniem dobrych obyczajów w chwili

zawierania umowy oraz czy interes konsumenta poprzez takie, a nie inne ukształtowanie praw i obowiązków kredytobiorców w spornych klauzulach umownych został naruszony w stopniu rażącym;

II. naruszenie prawa materialnego tj.

1. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 385 ¹ § 1 kodeksu cywilnego i art. art.385 ² kodeksu cywilnego poprzez wadliwą ich wykładnię polegającą na:

a) nieprawidłowej interpretacji pojęcia rażącego naruszenia interesu konsumenta poprzez brak rozważenia czy w tej konkretnej sprawie doszło do rażącego naruszenia interesu powódki jako kredytobiorców, w tym interesu ekonomicznego, z uwagi na to, że Sąd I instancji w zasadzie ograniczył się do oceny hipotetycznego naruszenia interesów konsumenta, oceniając klauzulę zawarte w § 3 ust.3 obu umów kredytu bez uwzględniania okoliczności zaistniałych przy zawieraniu umowy kredytu, a jeśli chodzi o interes ekonomiczny powódki z pominięciem okoliczności dotyczących wykonywania umowy kredytu w spornym okresie, wysokości kosztów pierwszej i kolejnych opłat, w stosunku do wielkości uzyskanego przy tym zabezpieczeniu kredytu, najniżej oprocentowanego na rynku, a więc bez rozważenia czy ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w spornej klauzuli spowodowało po stronie powódki powstanie szkody oraz z pominięciem interesu pozwanego banku, którego Sąd nie wziął pod uwagę w najmniejszym stopniu.

b) pominięciu szeregu okoliczności mających miejsce w dacie zawarcia umowy kredytu przez strony przy ocenie zgodności spornego postanowienia z dobrymi obyczajami i dokonanie tej oceny w oderwaniu od tych okoliczności , co jest charakterystyczne dla kontroli abstrakcyjnej klauzuli dokonywanej w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za abuzywne, a nie dla kontroli incydentalnej . Sąd dokonał w oparciu o samo brzmienie klauzuli, a nie w oparciu o szereg dowodów , w tym zeznań powódki, oraz o dokumenty złożone przez pozwanego, w oparciu o które należało zbadać dobre obyczaje, z uwzględnieniem okoliczności, w jakich doszło do zawarcia umowy przez powódkę z wyższym wykształceniem, która miała wiedzę o tym ,że na rynku oferowane były inne kredytu, wiedza w tym zakresie powódki pochodziła z jej własnych ustaleń, lecz były one mniej korzystne w stosunku do kredytu w pozwanym banku, dlatego powódka świadomie ich nie wybrała, z uwzględnieniem korzyści jakie uzyskała wybierając ofertę pozwanego banku (oraz kredyt na pokrycie wkładu własnego oprocentowany najniżej na rynku kredytów hipotecznych), co świadczy o braku rażącego naruszenia jej interesów;

c) wyprowadzeniu, dającego się wywieść z motywów rozstrzygnięcia wniosku, iż przepis ten stanowi podstawę do izolowanego od całokształtu relacji kontraktowej stron, w oparciu jedynie o brzmienie konkretnego zapisu umowy, tj. z pominięciem jego osadzenia w umowach zawartych przez strony w konkretnych okolicznościach, których należyte rozważenie prowadzić winno do wniosku, iż pozycja powódki jako konsumenta w spornych umowach nie doznawała zagrożenia, zaś w relacji stron, nie zachodził stan uzasadniający spełnienie przesłanek z art. 385 ¹ k.c., w szczególności nie występowała przesłanka naruszenia interesów konsumenta, i to w kwalifikowanym, rażącym stopniu, którego stwierdzenie dopiero w takiej postaci, uzasadniać mogłoby sięgnięcie do środków ochrony przewidzianych w art. 385 ¹ k.c. i tylko w takich okolicznościach mogłoby uzasadniać uwzględnienie powództwa, z uwagi na konieczność przywrócenia naruszonej równowagi kontraktowej stron;

2. Naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 385 ¹ k.c., w związku z art. 385 ² k.c. oraz z art. 221 k.c., poprzez pozbawione podstaw przyjęcie, iż przepis art. 385 ¹ k.c. stanowi wyraz paternalistycznej ochrony przyznanej konsumentowi jako stronie umowy zawartej z przedsiębiorcą w taki sposób, iż powódka jako konsument nie jest obowiązana do wykazania żadnej, chociażby elementarnej staranności, przy podejmowaniu decyzji o wstąpieniu w relację kontraktową z przedsiębiorcą uprawniona jest kierować się wyłącznie własnymi, uzasadnionymi oczekiwaniami co do zawieranych umów, zwłaszcza wówczas, kiedy konsument będący stroną umowy zawartej z przedsiębiorcą jest jednocześnie osobą z wyższym wykształceniem ekonomicznym mającym doświadczenie w kontaktach z bankami, która zawierając następujące po sobie w odstępie kilku miesięcy dwie umowy kredytowe, porównując wcześniej oferty banków, uznała, że są one dla niej korzystne. Na skutek pominięcia tych wszystkich okoliczności podjęte przez Sąd I instancji rozstrzygnięcie daje wyraz pełnej dowolności w traktowaniu konsumentów, z pominięciem przynależnych na gruncie wykładni prawa krajowego, wzorców starannego .rozważnego i świadomego konsumenta, w szczególności w takich przypadkach, kiedy ze względu zarówno na przymioty osobiste (wyższe wykształcenie , analiza ofert innych banków), powódka jako konsument w relacji z pozwanym przy zawieraniu umów działała z należytym rozeznaniem, decyzję o zawarciu obu umów podejmowała świadomie, znając oferty innych banków, z rozeznaniem rynku usług podobnych, w okolicznościach, w których ze względu na osobiste przymioty powódki, miała ona dostateczną wiedzę, pozwalającą na prawidłowe odczytywanie i zrozumienie postanowień umowy, jak i możliwość świadomego podjęcia decyzji o wstąpieniu w relację kontraktową z przedsiębiorcą względnie możliwość poniechania zawarcia umowy i zaciągnięcia kredytu w konkurencyjnym banku z oczekiwanym przez nią zabezpieczenia spłaty kredytów w części stanowiącej wkład własny, co wobec uwzględnienie przez Sąd I instancji powództwa zdaje się w całości pomijać rozważenie postawy obydwu umów, jak i daje wyraz błędnego pojmowania celu i istoty art. 3851 k.c, który nie stanowi środka pozwalającego na dowolność kształtowania relacji stron stosownie do pożądanych przez konsumenta skutków w sferze interesów konsumenta na dowolnym etapie wykonywania umowy, a służyć ma jedynie przywróceniu równowagi kontraktowej stron, której zaburzenie następowało przy zawarciu umowy, nie może stanowić natomiast podstawy ingerencji Sądu w umowę na etapie wykonywania umowy, w wyniku zmiany oceny przez konsumenta opłacalności dalszego wykonywania umowy, zwłaszcza przy rozważeniu możliwych skutków, które wprawdzie mogłyby być traktowane jako korzystne dla konsumenta, jednakże przy założeniu, iż sytuacja „korzystna" kształtuje się w oparciu o inne kryteria, aniżeli wynikające z treści zawartej umowy.

Powołując się na wyżej wymienione zarzuty apelujący wniósł o zmianę skarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych i o zmianę orzeczenia o kosztach postępowania w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Odpowiedź na apelację złożyła strona powodowa wnosząc o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przypisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe i stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje, uznając za zbędne powielanie ich w treści niniejszego uzasadnienia.

Zarzuty apelacji strony pozwanej zmierzały do wykazania, że § 3 ust. 3 przedmiotowej umowy nie stanowił tzw. klauzuli abuzywnej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. przy czym argumentacja strony pozwanej sprowadzała się zarówno w kontekście zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych jak i zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego do zakwestionowania zaistnienia przesłanek niezbędnych dla ustalenia abuzywności niedozwolonego postanowienia umownego.

Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku zawarł szczegółową analizę kwestionowanych przez powódkę zapisów zawartych pomiędzy stronami umów o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF tj. § 3 ust. 3 tych umów pod kontem ich abuzywności w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k. c.

Za niezasadny należało zdaniem Sądu Okręgowego uznać podniesiony przez pozwanego zarzut naruszenia art. 3 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż powódka udowodniła roszczenie z pominięciem materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, wskazać należy że w procesie reguły dowodowe wynikają z art. 3 k.p.c., art. 232 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach, a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczeniem spoczywa na tej stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Zatem stronę powodową obciążało wykazanie, że zachodzą przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.p.c. skutkujące uznaniem postanowienia § 3 ust. 4 umów za niewiążące tj. wykazania, że dane postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta, a co za tym idzie, że spełnione na jego podstawie świadczenie było nienależne i podlega zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. Natomiast zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 4 to na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia okoliczności, że postanowienia umowne były uzgadniane indywidualnie - konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego postanowienia umowy i wiedział o jego kosztach i konsekwencjach.

Zdaniem Sądu Okręgowego, chybiony jest także podniesiony przez pozwanego zarzut naruszenia artykułu 233 k.p.c. Zarzut przekroczenia zasady swobodnej oceny materiału dowodowego nie może zostać uznany za skuteczny, kiedy polega na zaprezentowaniu własnych, korzystniejszych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej oceny materiału dowodowego (vide: postanowienie SN z dn. 10 lutego 2002 r., sygn. akt II CKN 572/99). Pamiętać bowiem należy, że na sądzie ciąży wyłącznie obowiązek wyciągnięcia, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, wniosków logicznie poprawnych, zaś w zakresie oceny zgromadzonego materiału dowodowego ustawodawca przyznał sądowi swobodę, pod warunkiem, że ocena ta nie jest jednak sprzeczna ze wskazaniami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego. Zatem jedynie w sytuacji, kiedy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo przeczy zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (vide: wyrok SN z dn. 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00).

Należy podkreślić, że zasadnicze elementy stanu faktycznego sprawy były między stronami bezsporne, w szczególności dotyczące samego faktu zawarcia umowy kredytowej, jej treści. W zasadniczej części nie budziły też wątpliwości okoliczności zawarcia umów. Spór stron ogniskował praktycznie jedynie w zakresie oceny prawnej stanu faktycznego.

W szczególności strona pozwana podniosła, że niezasadnie Sąd I instancji przyjął, że powódka nie miała rzeczywistego wpływu na treść postanowienia § 3 ust. 3 zawartego w umowach. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że przedmiotowe postanowienie umowne zostało inkorporowane wprost ze wzorca umownego stosowanego przez bank, a powódka zapoznała się z nim dopiero na etapie podpisywania umowy kredytowej. Zauważyć bowiem należy, że podstawę zawarcia zarówno pierwszej, jak i drugiej umowy kredytowej stanowiło wypełnienie i złożenie wniosków kredytowych sporządzonych na formularzu udostępnianym przez stronę pozwaną. Przedstawiona powódce do podpisu umowa stanowiła wzorzec umowny, który nie podlegał negocjacjom, ani zmianom. W samych wnioskach kredytowych (sporządzonych na standardowym formularzu bankowym) brak jest informacji o wymaganym wkładzie własnym, w części dotyczącej zabezpieczeń widnieje jedynie enigmatyczne sformułowanie o zabezpieczeniu przejściowym w postaci ubezpieczenia kredytu – natomiast nie wiadomo kto ma być beneficjentem tego ubezpieczenia ani też jakie mają być jego warunki. Dokumenty MMKAL jak i decyzje kredytowe to dokumenty ewidentnie sporządzone na potrzeby wewnętrznych procedur bankowych. Wynika z tego, że dopiero na etapie podpisywania umowy kredytowej powódka mogła dowiedzieć się o ubezpieczeniu niskiego wkładu, a jej wybór w zasadzie sprowadzał się do podpisania lub odmowy podpisania przedmiotowej umowy. W takiej zaś sytuacji trudno jest mówić o indywidualnym uzgodnieniu między stronami w zakresie przedmiotowego postanowienia umownego.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że zarówno decyzje kredytowe, jak i projekty umów nie zostały powódce uprzednio przedstawione celem zapoznania się z ich treścią. Ponadto powódce nie została udzielona informacja o treści stosunku ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w szczególności o treści ogólnych warunków ubezpieczenia umożliwiająca mu uzyskanie wiedzy, jaki był rzeczywisty zakres ochrony ubezpieczeniowej, jakie wypadki są objęte ta ochroną oraz jakie są ewentualne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Zważywszy na powyższe trafnie ocenił Sąd Rejonowy, że zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego było zatem narzucone przez stronę pozwaną jako warunek zawarcia umowy kredytu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 385 ¹§ 1 k.c. należy podkreślić, że interpretacji pojęcia dobrych obyczajów należy dokonywać w oparciu o normy pozaprawne, jak normy moralne i zwyczajowe stosowane w działalności gospodarczej, a także zasady etyczne stosowane we wszystkich rodzajach działalności ze szczególnym uwzględnieniem zasady lojalności. W stosunkach z konsumentami szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle dobrych obyczajów, które odwołują się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z powyższymi wartościami uznawane być powinny za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Sąd Najwyższy stwierdził, że „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Ponadto, Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. jest odpowiednikiem art. 3 ust. 1 dyrektywy nr 93/13/WE, stanowiącym, że klauzulę umowną, która nie została uzgodniona indywidualnie, należy uznać za niedozwoloną, jeżeli naruszając zasadę dobrej wiary, powoduje istotną i nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta (vide: wyrok SN z dn. 13 lipca 2005 r., sygn. akt I CK 832/04; wyrok SN z dn. 3 lutego 2006 r., sygn. akt I CK 297/05).

Zdaniem Sądu Okręgowego postanowieniu umownemu będącemu przedmiotem niniejszej sprawy można przede wszystkim postawić zarzut co do braku transparentności. Z jego treści nie wynika bowiem jaka konkretnie część kredytu została objęta ubezpieczeniem (brak definicji wkładu własnego) i stąd też w jaki sposób została skalkulowana składka ubezpieczeniowa. Nie wiadomo wreszcie na jaki okres miała zostać przedłużona umowa i w jaki sposób miałaby później być naliczane kolejne składki. Nie sprecyzowano także jakie inne zdarzenie może prowadzić do zakończenia ubezpieczenia. Powódce nie przedstawiono również ogólnych warunków ubezpieczenia, a zatem nie była ona w stanie ocenić zakresu tego ubezpieczenia i jego warunków. Reasumując postanowienie to jest wadliwe albowiem nie precyzuje w sposób jasny i nie budzący wątpliwości jakie prawa i jakie obowiązki na jego podstawie ma konsument, a wykształcenie czy doświadczenie zawodowe powódki w żaden sposób nie wpływało i nie wpływa na ten rodzaj wadliwości. Powódka choć z wykształcenia jest ekonomistą, to w tej sytuacji musi być traktowana jak każdy inny konsument. Naruszenie wynikające z zawarcia w umowach przedmiotowego postanowienia jest szczególnie rażące w przypadku umów kredytowych wiążącej strony na wiele lat.

W ocenie Sądu Okręgowego ocena Sądu I instancji w zakresie zachowania równowagi kontraktowej w kontekście spornego postanowienia jest właściwa. Przedmiotowa klauzula ma na celu wyłącznie ochronę interesu przedsiębiorcy czyli banku, który jest jej jedynym beneficjentem. Z kolei cały koszt tego zabezpieczenia spoczywa na konsumencie. Z treści zaś samej umowy nie wynika w jaki sposób to dodatkowe zabezpieczenie kredytu przekłada się na korzystniejszą pozycję konsumenta (większe prawa lub mniejsze obowiązki) tak jak jest chociażby w przypadku zabezpieczenia hipotecznego, którego brak powoduje wyższe oprocentowanie kredytu. Sam fakt, że kredyty zostały udzielone w takiej a nie innej wysokości nie stanowi korzyści dla konsumenta. Wszak większy kredyt przekłada się również na większe odsetki dla banku. Należy również zwrócić uwagę, że okres 36 miesięcy ubezpieczenia jest okresem dosyć długim, a w przedmiotowym postanowieniu nie przewidziano żadnych mechanizmów pozwalających na zwrot części składki w przypadku wcześniejszej spłaty części kredytu. W praktyce więc może dochodzić do sytuacji, kiedy konsument spłacił znaczną część zadłużenia i zabezpieczenie kredytu nie jest konieczne lub nie jest konieczne w takiej wysokości, natomiast nie ma to przełożenia na finalną wysokość jego składki za dany okres trwania ubezpieczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego przedmiotowe postanowienie umowne w sposób rażący naruszyło interes konsumenta czyli powódki. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że interes konsumenta to nie tylko interes w wymiarze ekonomicznym, ale również niewygoda organizacyjna, strata czasu czy nierzetelne traktowanie (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w warszawie z dnia 3 lutego 2016 roku, VI Ca 12/15). Ocena czy doszło do naruszenia interesu konsumenta dokonuje się przez pryzmat ustalenia, jak wyglądałyby prawa i obowiązki stron bez zakwestionowanej klauzuli ( vide: wyrok SN z dnia 27 listopada 2015 roku, I CSK 945/14). W sprawie niniejszej oznacza to, że sytuacja konsumenta byłaby zdecydowanie lepsza. Na skutek umieszczenia przedmiotowego postanowienia w umowie zaistniała bowiem dysproporcja między pozycją banku a konsumenta, która nie została rekompensowana w żaden sposób w treści umowy. Bank uzyskał bardzo dobre zabezpieczenie – w razie braku spłaty kredytu otrzyma on jego część objętą ubezpieczeniem bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów procesu i egzekucji. Tymczasem konsument i tak musi zaspokoić roszczenie regresowe ubezpieczyciela i uiścić dodatkowe koszty procesu i egzekucji. Wszystkie te okoliczności zostały rozważone przez Sąd I instancji.

Sąd Okręgowy nie kwestionuje samej dopuszczalności i skuteczności korzystania z ubezpieczenia niskiego wkładu jako formy zabezpieczenia spełnienia części świadczenia z umowy kredytu, ale uznaje za abuzywne co do treści, te postanowienia umowy, według których koszt zabezpieczenia ponosi w całości konsument nie uzyskując w zamian żadnych korzyści. O ekwiwalentność świadczenia przy korzystaniu z tego rodzaju zabezpieczenia można byłoby mówić tylko wówczas, gdyby poniesienie kosztów ubezpieczenia skutkowałoby dla kredytobiorcy uzyskaniem niższego oprocentowania kredytu, co najmniej w zakresie zabezpieczonej części lub gdyby w kosztach uzyskania zabezpieczenia partycypowałby również Bank, albo gdyby opłacone przez kredytobiorcę zabezpieczenie zmniejszyło zakres lub ciężar ustanowienia innych zabezpieczeń.

W świetle powyższych ustaleń, Sąd Okręgowy stwierdza, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że uiszczenie przez powoda na rzecz pozwanego spornej kwoty stanowiło świadczenie nienależne, w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. albowiem wskutek uznania postanowienia § 3 ust. 4 umowy kredytowej za klauzulę abuzywną doszło do upadku podstawy do pobrania składek tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu zgodnie z art.
385 ¹ § 1 k.c. (postanowienie nie wiązało konsumenta), a tym samym spełniły się przesłanki uzasadniające dokonanie zwrotu przez bank nienależnie uzyskanej kwoty.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy stwierdzając prawidłowość orzeczenia Sąd Rejonowego, oddalił apelację, jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu w instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 3 w zw. z §13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSR (del.) Renata Drozd – Sweklej SSO Katarzyna Parczewska SSO Maja Smoderek

Zarządzenie: (...)

SSO Katarzyna Parczewska