Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 października 2017 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Czesław Chorzępa

: SSO Grzegorz Karaś (spr.)

SSR del. Magdalena Rzeszutek-Jaworska

Protokolant: Wojciech Langer

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2017 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku E. W. i J. K.

przy udziale (...) S.A. w K.

o ustanowienie służebności

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu

z dnia 15 listopada 2016 r.

sygn. akt VI Ns 428/13

postanawia:

I.  oddalić apelację;

II.  zasądzić od wnioskodawców na rzecz uczestnika postępowania 1800 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Grzegorz Karaś SSO Czesław Chorzępa SSR del. Magdalena Rzeszutek-Jaworska

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 15 listopada 2016 r. sygn. akt VI Ns 428/13 Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków we Wrocławiu: w punkcie I oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu wnioskodawców E. W. i J. K. przy udziale (...) S.A. w K.; w punkcie II zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni E. W. kwotę 239,88 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów opinii biegłego; w punkcie III przeksięgował, z zaliczki uiszczonej przez uczestnika postępowania dnia 20.11.2014 r., kwotę 70 zł na poczet kosztów uzyskania dokumentacji, poniesionych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Krzyków.

Apelację od powyższego postanowienia wywiedli wnioskodawcy, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., wyrażającą się w dokonaniu oceny dowodów w sposób niedający się pogodzić z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez przyjęcie, że jednocześnie z utworzeniem przedsiębiorstwa państwowego na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu nr 25/ORG/89 doszło do przekazania przez Skarb Państwa na majątek uczestnika infrastruktury przesyłowej w postaci linii energetycznych przebiegających przez działki wnioskodawców, a w konsekwencji, że posiadanie wykonywane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych miało charakter nieprzerwany, w wyniku czego doszło do zasiedzenia służebności przesyłu gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, pomimo że uczestnik nie przedłożył protokołu zdawczo-odbiorczego, bądź też protokołu z przekazania środków trwałych – wynikających z § 2 zarządzenia nr 25/ORG/89 Ministra Przemysłu, ani żadnego innego dokumentu na potwierdzenie wskazanej okoliczności;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 348 zd. 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c., poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji uznanie, że służebność przesyłu w odniesieniu do linii energetycznych przebiegających przez działki wnioskodawcy została na uczestnika skutecznie przeniesiona przez jego poprzednika prawnego, pomimo tego, że w toku postępowania uczestnik nie udowodnił faktu przeniesienia na niego posiadania wskazanych urządzeń przesyłowych, a w szczególności nie przedstawił na tę okoliczność odpowiednich dokumentów;

b)  art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c., poprzez uwzględnienie podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia, mimo niespełnienia określonej w tych przepisach przesłanki w postaci nieprzerwanego posiadania przez uczestnika oraz jego poprzedników prawnych służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu na skutek niewykazania skutecznego przeniesienia na uczestnika posiadania urządzeń przesyłowych;

c)  art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 285 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c., poprzez ich błędną wykładnię i zastosowanie wykładni rozszerzającej tych przepisów z całkowitym pominięciem ich językowej treści, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia, że przed wejściem w życie przepisów od art. 305 ¹ k.c. do art. 305 ⁴ k.c., dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że jest to niedopuszczalne.

W oparciu o powyższe zarzuty, wnioskodawcy wnieśli o:

1.  uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

2.  zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Ewentualnie, w razie uznania przez Sąd, że nie zachodzą ku temu przesłanki, wnioskodawcy wnieśli o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku w całości i zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania za I instancję,

2.  zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację, uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego czterokrotnej wysokości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawców podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Okręgowy nie uwzględnił zawartego w apelacji wniosku o zawieszenie postępowania w niniejszej sprawie, zgłoszonego na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., do czasu zakończenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, które toczy się pod sygnaturą P 10/16. Zawieszenie postępowania na powołanej przez wnioskodawców podstawie prawnej ma bowiem charakter fakultatywny, a jego brak nie niweczy uprawnienia do ewentualnego wznowienia postępowania w oparciu o art. 401 ¹ k.p.c. Oddalając wniosek w tym przedmiocie, Sąd Odwoławczy miał także na uwadze ugruntowane stanowisko doktryny i orzecznictwa dotyczące rozstrzyganej kwestii. W konsekwencji zawieszenie postępowania na tym etapie jawiło się jako bezcelowe.

Przechodząc do istoty rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleniach faktycznych, uznając je za własne, jako że są one zupełne, prawidłowe oraz odzwierciedlają całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego. Ponadto ustalenia te poprzedzone zostały wnikliwie i szczegółowo przeprowadzonym postępowania dowodowym. Na pełną aprobatę zasługiwały także poczynione przez Sąd I instancji na ich gruncie rozważania wraz z przytoczoną na ich poparcie argumentacją prawną. Powyższe względy doprowadziły Sąd Odwoławczy do wniosku, iż apelujący, mimo licznie zgłoszonych zarzutów naruszenia prawa zarówno procesowego jak i materialnego, nie zdołali skutecznie podważyć zaskarżonego orzeczenia.

Przechodząc do zarzutów apelacyjnych, w pierwszej kolejności zważyć należy, iż Sąd Rejonowy – dokonując oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - nie dopuścił się przy tym naruszenia granic zastrzeżonych w art. 233 § 1 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego apelujący nie wykazali, ażeby powyższa ocena była wadliwa, oczywiście błędna, a rozumowanie Sądu I instancji wewnętrznie niespójne czy nielogiczne. Podkreślenia przy tym wymaga, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodnie z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Jedynie w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00).

Uwzględniając powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że skarżący nie wykazali w sposób przekonujący, aby zaskarżone orzeczenie było obarczone tego rodzaju uchybieniami. W tym kontekście jako bezzasadną należy ocenić argumentację przedstawioną przez apelujących, wedle której uczestnik postępowania winien był wykazać ciągłość posiadania przedmiotowych urządzeń przesyłowych za pomocą stosownej dokumentacji, m.in. w postaci protokołu zdawczo-odbiorczego bądź też protokołu z przekazania środków trwałych – wynikających z § 2 zarządzenia nr 25/)RG/89 Ministra Przemysłu. Zdaniem Sądu Odwoławczego dla dokonania oceny, że nastąpiło przejście posiadania po stronie uczestnika postępowania, wystarczające było wykazania przez niego następstwa prawnego oraz nieprzerwanego wykonywania przesyłu energii przy wykorzystaniu spornych urządzeń przesyłowych. Wymaganie dodatkowej dokumentacji jawi się okolicznościach niniejszej sprawy jako wymóg niejako irracjonalny, mając na uwadze od jakiego okresu datowane jest powstanie omawianych urządzeń oraz sam przebieg ich posiadania. Z poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń wynika bowiem, że infrastruktura elektroenergetyczna w postaci linii L-278 20 kV została posadowiona na działce wnioskodawców jeszcze przed 1970 r., prawdopodobnie w okresie międzywojennym.

W równym stopniu nie zasługiwał na uwzględnienie żaden z podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego. W szczególności nietrafny był zarzut naruszenia art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 285 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez przyjęcie, że przed wprowadzeniem przepisów dotyczących służebności przesyłu nie było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

W tej kwestii Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji i przywołaną na jego uzasadnienie argumentację prawną. Zważyć należy, iż istotnie instytucja służebności przesyłu została wprowadzona do polskiego sytemu prawnego dopiero z dniem 3 sierpnia 2008 r., na podstawie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Nie oznacza to jednak, że przed tą datą nie było możliwości ustanowienia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, co podnosił w apelacji wnioskodawca. Wprawdzie wspomniana wyżej ustawa zmieniająca Kodeks cywilny nie zawiera przepisów przejściowych dotyczących możliwości zasiedzenia służebności przesyłu, jednak zauważyć należy, że przed ustawowym uregulowaniem tej kwestii, dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności (uchwała SN z 7 października 2008, III ZAP 89/08). Jeszcze w okresie przed wejściem w życie powyższych przepisów Sąd Najwyższy przyjmował, że jeśli w drodze umownej można ustanowić służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu, to dopuszczalne jest nabycie tej służebności w drodze zasiedzenia (postanowienie SN z dnia 10 lipca 2008, III CSK 73/08). Kwestia ta została następnie przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, zgodnie z treścią której przed wejściem w życie art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Podkreślenia wymaga, że sama możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie pojawiła się już z dniem 1 stycznia 1947 r., tj. z chwilą wejścia w życie dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe (Dz. U. z 1946 r., nr 57, poz. 319). Instytucję wprowadzoną do polskiego porządku prawnego przez art. 184 dekretu Prawo rzeczowe zastąpił obowiązujący do dziś art. 292 k.c., według którego służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

W świetle powyższych rozważań, Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne, utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych, stanowisko, zgodnie z którym możliwe było przed 2008 r. posiadanie i nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej, odpowiadającej treścią służebności przesyłu. W równym stopniu na akceptację zasługuje przedstawiona na poparcie tegoż stanowiska argumentacja zawarta w przywołanych wyżej orzeczeniach Sądu Najwyższego.

W ocenie Sądu Okręgowego za niezasadne należało uznać także zarzuty naruszenia art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c. oraz art. 348 zd. 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c., oparte na poczynionym przez skarżącego założeniu, iż uczestnik postępowania nie wykazał faktu skutecznego przeniesienia na niego urządzeń przesyłowych, a zatem nie została spełniona przesłanka nieprzerwanego posiadania, konieczna dla stwierdzenia zasiedzenia.

W odniesieniu do kwestii następstwa prawnego po stronie uczestnika postępowania zważyć należy, iż wskutek komercjalizacji i w efekcie sukcesji generalnej wszelkie prawa związane z państwowym przedsiębiorstwem odpowiedzialnym za przesył energii elektrycznej (w tym ograniczone prawa rzeczowe) przeszły na odpowiednią spółkę Skarbu Państwa, powstałą po zmianach ustrojowych. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. z 1993 r., nr 16, poz. 69), spółka powstała w wyniku przekształcenia wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przekształconych przedsiębiorstw państwowych. Powołana ustawa, w myśl art. 1 ust. 1, znajdowała zastosowanie m. in. odnośnie do przedsiębiorstw państwowych, których działalność związana była z wytwarzaniem, zbytem i przesyłem energii elektrycznej (a więc także do „(...)"), przy czym, zgodnie z art. 2 ust. 1, przekształcenie następowało na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. z 1990 r., nr 51, poz. 298). Art. 8 ust. 1 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stanowił natomiast, że spółka powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa. Bez względu zatem na to, czy służebność o treści analogicznej do służebności przesyłu nabył przez zasiedzenie Skarb Państwa, czy też odpowiednie przedsiębiorstwo państwowe, ostatecznym beneficjentem tego prawa jest spółka akcyjna powstała w wyniku prywatyzacji.

Wobec bowiem sukcesji generalnej pomiędzy mieniem państwowym a powstałą na jego gruzach spółką Skarbu Państwa, tę właśnie spółkę uznać należy za uprawnioną z tytułu służebności nabytej w drodze zasiedzenia przez Skarb Państwa (lub odpowiednie przedsiębiorstwo państwowe, jeżeli zaakceptować pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2010 r.). Z tego względu apelujący całkowicie niesłusznie powoływał się na brak wykazania przez uczestnika postępowania sukcesji generalnej po stronie jego poprzednika prawnego.

Nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego także okoliczność, iż instalacja elektroenergetyczna przebiegająca przez nieruchomość będącą własnością wnioskodawcy, stanowi trwałe i widoczne urządzenie, o którym mowa w art. 292 k.c. Podkreślenia wymaga, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego, prawne pojęcie „urządzenia" oznacza bowiem wynik celowego działania, uzewnętrzniony w trwałej postaci widocznych przedmiotów czy mechanizmów, wymagających do swego powstania pracy ludzkiej. Tym samym usytuowany ponad gruntem i z gruntem tym trwale związany (poprzez wkopane w podłoże słupy) odcinek sieci elektroenergetycznej (składający się z przewodów, konstrukcji nośnej, izolatorów itp.) stanowi niewątpliwie trwałe i widoczne urządzenie, o którym mowa w art. 184 dekretu Prawo rzeczowe i art. 292 k.c. Jest to bowiem obiekt skonstruowany przez człowieka i posadowiony w ten sposób, że może być spostrzeżony bez najmniejszego problemu. Zważywszy zatem, że linia przesyłowa istnieje na wymienionych we wniosku działkach od wielu lat, z pewnością są to urządzenia trwałe. Prawidłowo ustalił także Sąd Rejonowy, że uczestnik postępowania, zaś przede wszystkim jego poprzednicy, w sposób nieprzerwany korzystali z urządzeń przesyłowych, posadowionych na gruncie wnioskodawców. Jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego linia L-278 stale jest eksploatowana, a do chwili obecnej wykonywane są w stosunku do niej czynności konserwacyjno-naprawcze.

Z poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń wynika zatem, iż przesył energii elektrycznej przewodami przebiegającymi nad gruntami wnioskodawców musiał odbywać się zatem systematyczne, przez cały okres eksploatacji sieci. Zważywszy więc, że ustawa nakazuje domniemywać nieprzerwane posiadanie urządzeń przez uczestnika i jego poprzedników (art. 340 k.c.) przyjąć należało, że posiadanie to miało ciągły charakter najprawdopodobniej już od czasów międzywojennych. Zaznaczyć należy, iż w istocie wnioskodawca nie przedstawił żadnych dowodów, które mogłoby prowadzić do obalenia domniemania z art. 340 k.c. Nadto, wbrew twierdzeniom apelujących, przepis art. 292 k.c. nie stanowi o posiadaniu w oparciu o tytuł prawny, a jedynie o korzystaniu z nieruchomości będącym przejawem władztwa na nad nią w zakresie, w jakim uprawnia do tego służebność gruntowa.

Zasadne było zatem przyjęcie, iż uczestnik postępowania na podstawie dostarczonych dowodów, w dostateczny sposób wykazał - zachodzące pomiędzy nim a przedsiębiorstwem państwowym, przekształconym w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - następstwo prawne. Sukcesja praw i obowiązków pomiędzy państwowym przedsiębiorstwem energetycznym a poprzednikiem prawnym uczestnika postępowania wynika natomiast z powołanych już ustaw o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Uczestnik postępowania jest bowiem następcą prawnym przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...). Zakład ten przekształcony został w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa „(...) S. A. we W. z dniem 12 lipca 1993 r. Następnie, w wyniku połączenia spółek (m. in. „(...)” S. A.), powstała spółka akcyjna (...), która zmieniła z kolei firmę na (...) S. A. w K.. Tym samym (...) S.A. w K. legitymuje się prawem rzeczowym o treści odpowiadającej służebności wskazanej we wniosku.

W ocenie Sądu Okręgowego, na gruncie niniejszej sprawy spełniony został także wymóg przeniesienia posiadania, określony w art. 176 § 1 k.c. Nie ulega wątpliwości, że w trakcie eksploatacji linii dochodziło do przeniesienia posiadania spornej infrastruktury. Każde bowiem kolejne przedsiębiorstwo przesyłowe dysponowało tymi urządzeniami po przekazaniu ich we władanie przez poprzednika (art. 348 k.c.), skoro przesył energii dokonywany był przez cały czas. Zatem niewątpliwie doszło do wydania (przekazania) służącej do tego infrastruktury.

Mając na uwadze całokształt okoliczności niniejszej sprawy, Sąd Odwoławczy uznał, że Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że doszło do zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, jako że uczestnik postępowania wykazał, iż jego poprzednicy prawni byli posiadaczami takiej służebności, a także wykazał zachodzące pomiędzy nimi następstwo prawne. Nadto, Sąd Rejonowy trafnie przyjął, iż zasiedzenie miało miejsce w dobrej wierze. Na tej podstawie należało stwierdzić, iż zgłoszony przez uczestnika postępowania – w odpowiedzi na przedmiotowy wniosek - zarzut zasiedzenia istotnie zasługiwał na uwzględnienie, a skarżący za pomocą podniesionych zarzutów apelacyjnych nie zdołał podważyć tegoż stanowiska.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację jako bezzasadną.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na przepisie art. 520 § 2 k.p.c., uznając iż interesy wnioskodawców i uczestnika postępowania w niniejszej sprawie były sprzeczne, a uczestnik postępowania – wobec oddalenia apelacji wnioskodawców w całości – wygrał sprawę w postępowaniu apelacyjnym. Z tych względów, Sąd Okręgowy zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestnika postępowania 1.800 zł kosztów postępowania. Powyższa kwota, stanowiąca koszty zastępstwa prawnego, została ustalona na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w brzemieniu obecnie obowiązującym.

SSO Grzegorz Karaś SSO Czesław Chorzępa SSR del. Magdalena Rzeszutek - Jaworska