Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 29 kwietnia 2015 roku powódki A. K. i M. B. (1) wniosły o zasądzenie od małoletniego pozwanego J. K. (1) tytułem zachowku po zmarłym w dniu 15 września 2011 roku J. K. (1) kwot po 253.348,66 zł na rzecz każdej z nich z ustawowymi odsetkami od dnia 15 marca 2015 roku do dnia zapłaty oraz wniosły o zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, zgodnie z załączonym spisem kosztów w kwocie 7.291,60 zł (wynagrodzenie - 7.200 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 34 zł, kserokopia dokumentów sprawy - 57,60 zł).

W uzasadnieniu powódki wskazały, że wraz z małoletnim pozwanym należą do kręgu spadkobierców ustawowych zmarłego J. K. (1) i pozwany jako syn J. K. (1) na podstawie testamentu nabył spadek w całości z dobrodziejstwem inwentarza. Powódki podały, że na masę spadkową składają się: nieruchomość - gospodarstwo rolne oraz ruchomości wchodzące w skład tego gospodarstwa. Łączna wartość masy spadkowej wynosi 1.520,092 zł (wartość rynkowa zabezpieczonych przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. ruchomości wynosi 320.092 zł, zaś wartość nieruchomości wynosi 1.200 zł), a wysokość należnego powódkom zachowku wynosi dla każdej z nich 253.348,66 zł. Pismem z dnia 27 lutego 2015 roku powódki wezwały przedstawiciela ustawowego małoletniego pozwanego do zapłaty zachowku w kwocie po 300.000 zł w terminie 14 dni, ale wezwanie pozostało bez odpowiedzi.

(pozew k.2-6)

Małoletni pozwany J. K. (1), reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową E. R. (1) wniósł o oddalenie w całości powództwa M. B. (1) i zasądzenie od niej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz o oddalenie powództwa A. K. ponad kwotę sprecyzowaną po wyliczeniu przez biegłych sądowych wartości masy spadkowej wraz z odsetkami liczonymi od dnia wyrokowania do dnia zapłaty i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Nadto na podstawie art. 320 k.p.c. pozwany wniósł o rozłożenie zasądzonych kwot na raty płatne po ukończeniu przez pozwanego 18 roku życia i nie obciążanie go kosztami procesu. Pozwany nie uznał żądania powódki M. B. (1) z uwagi na to, że otrzymała od zmarłego darowizny obliczone według cen ustalania zachowku w kwocie 52.920,67 zł, które wyczerpują w całości kwotę należnego jej zachowku (w dniu 5 października 1995 roku kwotę 6.000 zł na zakup mieszkania własnościowego i w 2011 roku kwotę 20.000 zł). Pozwany nie kwestionował natomiast ciążącego na nim obowiązku zapłaty na rzecz powódki A. K. odpowiedniej kwoty tytułem zachowku przy czym zakwestionował skład masy spadkowej w części dotyczącej ruchomości, bowiem do wyliczenia wartości ruchomości w protokole zajęcia zostały przyjęte przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. ruchomości stanowiące wyłączną własność matki pozwanego o wartości 28.250 zł , a ponadto konieczne jest aktualne ustalenie wartości ruchomości. Zdaniem pozwanego, zgodnie z przywołanym orzecznictwem sądowym, odsetki od zasądzonych kwot należą się od dnia wyrokowania do dnia zapłaty, zaś czasowe odroczenie płatności uzasadnił tym, że przejawia duże zainteresowanie gospodarstwem rolnym odziedziczonym po ojcu, a zapłata zachowku na rzecz dorosłych powódek o ustabilizowanej sytuacji życiowej przed osiągnięciem przez niego pełnoletności będzie wiązała się z koniecznością sprzedaży części gospodarstwa i spadkiem jego rentowności.

(odpowiedź na pozew k.81-85)

W piśmie procesowym z dnia 21 października 2015 roku pełnomocnik powodek wskazał, że M. B. (1) faktycznie nie otrzymała od zmarłego ojca żadnej darowizny – umowa darowizny kwoty 6.000 zł została sporządzona fikcyjnie na potrzeby urzędu skarbowego w celu wykazania legalnych źródeł dochodów, za które powódka wraz z byłem mężem nabyła lokal mieszkalny, zaś kwota 20.000 zł została jej przekazana zgodnie z dyspozycją ojca na pokrycie kosztów leczenia i bieżących wydatków (2.000 zł + 3.000 zł), dojazdów do szpitali (3.000 zł) oraz na zakup pralki (1.057,99 zł), pieca CO (3.950zł) i monitoringu gospodarstwa (2.300zł), a pozostałą część przeznaczyła na pogrzeb ojca (2.630 zł + 2.494,80 zł). Nadto pełnomocnik powódek wniósł o oddalenie wniosku o rozłożenie zasądzonych rat podnosząc, iż istotny jest także interes wierzycielek, gdyż od śmierci ich ojca minęły 4 lata, nie ulegną zmianie przychody z gospodarstwa przez kolejne 4 lata aż do osiągnięcia pełnoletności przez pozwanego, a jedyną drogą do spłaty obecnie jak i za 4 lata będzie sprzedaż części gruntów rolnych.

(pismo procesowe k.97-101)

Na rozprawie w dniu 9 marca 2016 roku Przewodniczący nakłaniał strony do zawarcia ugody. Pełnomocnicy oświadczyli, że prowadzą rozmowy na temat warunków ugody. Ostatecznie strony nie zawarły ugody.

(protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:44:46-00:46:12, pisma procesowe k. 140,142)

Na rozprawie w dniu 22 listopada 2017 roku pełnomocnik powódek popierał powództwo i oświadczył, że strony uzgodniły wartość masy spadkowej na sumę 1.186.922 zł i w związku z tym wartość zachowku na rzecz każdej z powódek wynosi po 197.820,33 zł. Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa M. B. (1) w całości, a wysokośc zachowku dla powódki A. K. pozostawił do uznania Sądu oraz oświadczył, że ze stroną powodową uzgodnił jedynie obniżenie wartości ruchomości o 33.078 zł w stosunku do wartości przyjętej przez biegłego. Ponadto wniósł o rozłożenie spłaty zachowku na 10 lat.

(protokoły rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:01:30-00:05:43, 00:56:47-01:05:01)

Sąd Okregowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. (1) był ojcem powódek A. K. i M. B. (1). Był rozwiedziony. Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 30 maja 1988 roku został dokonany podział majątku wspólnego z jego żoną J. K. (2). W wyniku podziału J. K. (1) przyznano niezabudowane gospodarstwo rolne położone we wsi S. o po.w 4,27 ha o nr geodezyjnym 6/1. Ponadto J. K. (1) był właścicielem nieruchomości niezabudowanej we wsi S. o pow.0,59 ha (działka ewidencyjna (...), która została podzielona na działkę o nr (...)) oraz nieruchomości rolnej zabudowanej we wsi S. o pow. 7,95 ha (działki ewidencyjne (...)). W gospodarstwie, w którym mieszkał był dom oraz zabudowania gospodarcze i maszyny rolnicze.

(postanowienie k.20-22, odpisy z ksiąg wieczystych k. 17-19, wypis z rejestru gruntów k.183-184,185,186-187, z eznania powódki A. K. – protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:09:03-00:19:36 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:01:10-00:03:07, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

Córka J. K. (1) M. B. (1) razem z mężem M. B. (2) w 1995 roku zakupiła mieszkanie za 40.000 zł. Mieszkanie było zakupione z ich własnych oszczędności.

Dla potrzeb rozliczenia w urzędzie skarbowym spisane zostały na piśmie umowy o darowaniu im pieniędzy w kwocie wolnej od podatku. M. B. (1) i M. B. (2) nie otrzymali żadnych pieniędzy określonych w umowach.

Matka M. B. (2) M. B. (3) podpisała umowę darowizny na jego rzecz kwoty 6.000 zł. M. B. (3) nie przekazała jednak synowi kwoty 6.000 zł.

J. K. (1) również sporządził pisemne oświadczenie o darowaniu w dniu (...) córce M. B. (1) sumy 6.000 zł na zakup mieszkania własnościowego. Okazał to oświadczenie M. B. (3) i powiedział, że nie przekazał córce tych pieniędzy.

Podobne oświadczenia sporządzili: wuj powódki M. M. J. na kwotę 4.000 zł oraz jej babcia. M. J. nie przekazał powódce kwoty 4.000 zł.

W 1996 roku Urząd Skarbowy w K. przeprowadził kontrolę wobec M. B. (2) na okoliczność poniesionych wydatków oraz wykazanych źródeł ich pokrycia w latach 1994-1995. W protokole z dnia 2 sierpnia 1996 roku wskazano wśród przychodów w 1995 roku darowizny: od teścia 6.000 zł, od matki 6.000 zł, od wujka dla żony 4.000 zł, od babci dla żony 4.000 zł. Postępowanie zostało umorzone wobec określenia, że wysokość poniesionych wydatków w zestawieniu z osiąganymi przychodami nie uzasadniała opodatkowania.

(oświadczenie k.95, protokół k.108-109, zeznania świadków: M. B. (3) – protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:05:00-00:16:23, M. J. - protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:16:23-00:23:19, zeznania powódki M. B. (1) – protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:19:36)

J. K. (1) pozostawał w konkubinacie z E. R. (1), która razem z nim zamieszkiwała w gospodarstwie rolnym w miejscowości R., gmina O.. Z tego związku w dniu 27 czerca (...) urodził się ich syn - pozwany J. K. (1).

(okoliczności bezsporne)

Na podstawie umowy z dnia 30 sierpnia 2006 roku J. K. (1) przekazał na okres 10 lat gospodarstwo rolne, z wyjątkiem działki nr (...), w dzierżawę swojej konkubinie E. R. (1).

(umowa dzierżawy k.88, aneks do umowy k.89)

E. R. (1) i małoletni pozwany J. K. (1) byli czasowo zameldowani w miejscowości (...) od dnia 19 lutego 2009 roku.

(pismo k.130-131)

J. K. (1) i E. R. (1) posiadali wspólne konto bankowe w Banku Spółdzielczym w O.. J. K. (1) otrzymywał na to konto emeryturę.

(zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

W sierpniu 2011 roku ojciec stron J. K. (1) przebywał w szpitalu. Był poważnie chory, czekała go operacja. Sporządził w tym czasie testament, w którym do spadku powołał syna J. K. (1).

(okoliczności bezsporne)

W czasie pobytu w szpitalu (...) poprosił telefonicznie E. R. (1) aby przywiozła mu gotówkę w kwocie 20.000 zł. Kwota ta miała być przeznaczona dla jego córki M. B. (1) jako spłata z gospodarstwa. Nadto powiedział E. R. (1), że w domu jest szara koperta, w której jest oświadczenie z 1995 roku o darowiźnie kwoty 6.000 zł na rzecz córki M. B. (1) na zakup mieszkania.

W dniu 3 sierpnia 2011 roku w szpitalu, w obecności E. R. (1), M. B. (1) otrzymała od ojca J. K. (1) kwotę 20.000 zł. Przy wręczaniu tej kwoty J. K. (1) powiedział, że jest to spłata z gospodarstwa, którą może przeznaczyć na zakup np. mebli i chciał aby to było napisane w pisemnym oświadczeniu. Powódka M. B. (1) nie zgodzała się z tym, porozrzucała pieniądze i podpisała tylko oświadczenie o otrzymaniu kwoty 20.000 zł. E. R. (1) pozbierała pieniądze i wręczyła je powódce.

Nadto E. R. (1) przyniosła J. K. (1) do szpitala 1.000 zł, gdyż przypuszczał, że te pieniądze będą mu potrzebne. Ostatecznie nie były mu one potrzebne i oddał jej te pieniądze.

(oświadczenie k. 113, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

W dniu 4 sierpnia 2011 roku E. R. (1) i syn zameldowali się na pobyt stały w dotychczasowym miejscu zamieszkania – w miejscowości (...).

(pismo k. 130-131)

E. R. (1) prowadziła gospodarstwo rolne jako dzierżawca. W dniu 6 sierpnia 2011 roku E. R. (1) sprzedała zboże za kwotę 5.233,37 zł. Pieniądze wpłynęły na wspólne konto E. R. (1) i J. K. (1).

(faktura k.114, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

W dniu 6 sierpnia 2011 roku M. B. (1) kupiła pralkę za kwotę 1.057,99 zł. Pralka została zawieziona do domu J. K. (1).

(paragon k.106, zeznania świadka W. Ł. (1) – protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:23:19-00:41:22, 00:43:21-00:44:46)

J. K. (1) zmarł w dniu 15 września 2011 roku.

(okoliczność bezsporna)

W zakładzie (...) zapłaciła gotówką za trumnę, tabliczkę i eksportację. Faktura na kwotę 2.494,80 zł została wystawiona na M. B. (1). M. B. (1) powiedziała, że E. R. (1) nie jest żoną zmarłego J. K. (1) i mogą być problemy z otrzymaniem zasiłku pogrzebowego. W kościele ofiarę za pogrzeb i pochówek zmarłego złożyła E. R. (1).

(zeznania świadka B. B. – protokół rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:26:23-00:48:07, faktura k.107, zaświadczenie k.316, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

M. B. (1) otrzymała zasiłek pogrzebowy w kwocie 4.000 zł.

(okolicznośc bezsporna)

Posiłek dla uczestników pogrzebu kosztował 2.300 zł. Faktura została wystawiona na M. B. (1). Ponadto M. B. (1) zakupiła kwiaty na pogrzeb za kwotę 305,56 zł.

(faktury k.105, zeznania świadka W. Ł. (1) – protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:23:19-00:41:22, 00:43:21-00:44:46)

M. B. (1) pozostaje w konkubinacie z W. Ł. (1).

W dniu 20 września 2011 roku W. Ł. (1) wpłacił zaliczkę na kocioł w kwocie 3.000 zł. W dniu 15 października 2011 roku M. B. (1) zakupiła kocioł wszystkopalny z rusztem wodnym za kwotę 3.950 zł. Piec został zamontowany w domu J. K. (1).

(faktura k.102, dowód wpłaty k.103, zeznania świadka W. Ł. (1) – protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:23:19-00:41:22, 00:43:21-00:44:46, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

Po śmierci J. K. (3) E. R. (1) wypłaciła z konta bankowego pieniądze za zboże i zapłaciła M. B. (1) za pralkę i piec.

(zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

W. Ł. (1) prowadzi działalność gospodarczą P.H.U. (...). W dniu 30 września 2011 roku W. Ł. (1) wystawił na rzecz M. B. (1) fakturę na kwotę 2.300 zł za montaż 4 kamer. Kamery zostały montowane przez W. Ł. (2) na terenie gospodarstwa ojca powódek J. K. (1). Po śmierci J. K. (1) E. R. (1) nie chciała kamer w gospodarstwie i (...) zdemontował je, a następnie przekazał M. B. (1).

(faktura k.104, zeznania świadka W. Ł. (1) – protokół rozprawy z dnia 09.03.2016r. czas nagrania 00:23:19-00:41:22, 00:43:21-00:44:46, zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26- 00:34:28)

W dniu 6 października 2011 roku A. K. wniosła do Sądu Rejonowego w K. wniosek o stwierdzenie, iż spadek po J. K. (1) nabyły na podstawie ustawy dzieci A. K., M. B. (1) i J. K. (1) oraz zabezpieczenie spadku po zmarłym J. K. (1) poprzez spisanie i oddanie pod dozór majątku ruchomego wchodzącego w skład masy spadkowej, znajdującego się na terenie nieruchomości położonej w miejscowości R., gmina O..

Postanowieniem z dnia 28 października 2011 roku Sąd Rejonowy w Kutnie zabezpieczył spadek po J. K. (1) przez spisanie i oddanie pod dozór majątku ruchomego znajdującego się na terenie nieruchomości położnej w miejscowości (...).

W dniu 15 listopada 2011 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowymw K. dokonał zajęcia ruchomości, których wartość rynkową biegły sądowy określił na kwotę 320.092 zł. W dniu 15 grudnia 2011 roku E. R. (1) złożyła skargę na czynności komornika zarzucając, iż objął spisem ruchomości stanowiące jej własność (plony, lodówko-zamrażarkę, zamrażarkę, meble, rozrzutnik, siewnik i pług), jednakże postanowieniem Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 20 lutego 2012 roku skarga została odrzucona jako wniesiona po terminie.

Postanowieniem z dnia 3 lutego 2015 roku Sąd Rejonowy w K. stwierdził, że spadek po J. K. (1) na podstawie testamentu holograficznego, otwartego i ogłoszonego przed Sądem Rejonowym w K. dnia 28 października 2011 roku w sprawie I Ns 701/11 nabył syn J. K. (1) w całości z dobrodziejstwem inwentarza, tak w ogólności jak i w odniesieniu do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

(postanowienie k.9, uzasadnienie k. 10-16, protokół zabezpieczenia spadku k.23, zabepieczenie spadku po zmarłym z wyceną wartości rynkowych k.24-50, protokół zajęcia ruchomości k.50v-55, opinia o wartości rynkowej k.56-58, załączone akta postępowania egzekucyjnego Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. Km 2208/11: postanowienie k.2, protokół zajęcia ruchomości k.14-23,protokół zabepieczenia spadku k.28, załączone akta Sądu Rejonowego w K. I Co 3391/11: wniosek k. 2, postanowienie k.25,49-51)

Pismem z dnia 27 lutego 2015 roku powódki wezwały przedstawiciela ustawowego małoletniego pozwanego J. K. (1) do zapłaty zachowku po 300.000 zł dla każdej z nich, płatnego w termnie 14 dni.

(wezwane do zapłaty zachowku k.59)

Nieruchomość rolna, której właścicielem był J. K. (1), składa się z siedmiu działek ewidencyjnych. Działki o numerach ewidencyjnych (...) tworzą jeden kompleks rolny. Także działki o numerach ewidencyjnych (...) tworzą jeden kompleks rolny.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest działką nie zabudowaną. Razem z działkami (...) tworzy prostokąt i korzystne warunki do uprawy sprzętem mechanicznym. Średnia długość działki wynosi około 377 m, a szerokoć wynosi około 130 m. Wykazane w wypisie z Rejestru gruntów łąki są użytkowane jako grunty orne. Według Wypisu z Rejestru Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Łąka-III -0,41 ha Grunt orny – III a – 2,39 ha Grunt orny – III b – 1,44 ha Rowy – 0,03 ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 4,27 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest nie zabudowana. Razem z działkami (...) tworzy prostokąt i korzystne warunki do uprawy sprzętem mechanicznym. Działka jest położona w północno-wschodniej częci kompleksu działek. Działka ma nieforemny kształt. Według Wypisu z Rejestru Gruntów ma następujące rodzaje klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny – III b – 0,48 ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 0,48 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest nie zabudowana. Razem z działkami (...) tworzy prostokąt i korzystne warunki do uprawy sprzętem mechanicznym. Działka jest położona w północnej częci kompleksu działek. Powierzcłmia działki to pozostałość po dawnej zabudowie siedliska gospodarstwa. Według Wypisu z Rejestru Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny zabudowany – III b – 0,11 ha . Łączna powierzcłmia działki wynosi 0,11 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest nie zabudowana. Działka jest położona na północ od zabudowanej działki nr (...). Kształt działki to nieforemny trapez. Podstawa trapezu jest z zachodniej strony o długoci około 230 m a wysokoć trapezu wynosi około 125 m. Według Wypisu z Rejestu Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny – III a – 1,56 ha Grunt orny - IVa – 0,45 ha Grunt orny – V – 0,17 ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 2,18 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest zabudowana. Działka jest położona na południe od nie zabudowanej działki nr (...). Kształt działki to prostokąt. W północnej częścii działki są usytuowane zabudowania gospodarstwa rolnego. Powierzchnia działki zajęta przez zabudowania w rzeczywistości wynosi 0,40 ha. Średnia długoć działki wynosi około 368 m a średnia szerokoć działki wynosi około 127 m. Według Wypisu z R. Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny zabudowany – 0,16 ha Grunt orny – III a – 2,35 ha Grunt orny-IIIb-l,48ha Grunt orny – IV a – 0,33 ha Grunt orny, sady – III b – 0,23 ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 4,55 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) jest nie zabudowana. Działka jest położona na północny-wschód od nie zabudowanej działki nr (...). Kształt działki to prostokąt. Średnia długość działki to około 408 m a średnia szerokość działki wynosi około 20 m. Według Wypisu z Rejestru Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny – III a – 0,2486 ha Grunt orny – IVa-0,3025ha Grunt orny – IV b – 0,2497ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 0,8008 ha.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) to działka niezabudowana. Działka jest położona na północny-wschód od nie zabudowanej działki nr (...). Kształt działki to prostokąt. Średnia długość działki to około 218 m a średnia szerokoć działki wynosi około 20 m. Według Wypisu z Rejestru Gruntów ma następujące rodzaje użytków i klasy bonitacyjne gruntu: Grunt orny - III a – 0,1541 ha Grunt orny- III b – 0,2606 ha. Łączna powierzchnia działki wynosi 0,4147 ha.

Ogólna powierzchnia gospodarstwa rolnego składająca się z siedmiu działek wynosi 12,8055 ha. Powierzchnia gruntu zajęta przez budynki na działce nr (...) wynosi około 0,40 ha.

Budynki w gospodarstwie są zlokalizowane na działce nr (...). Są to następujące budynki:

- budynek mieszkalny o powierzchni zabudowy – 110,50 m ²;

- budynek stodoły o powierzchni zabudowy – 276,80 m ²

- budynek obory o powierzchni zabudowy – 185,30 m ²;

- budynek garaży o powierzchni zabudowy – 116,60 m ²;

- budynek garażu stalowego o powierzchni zabudowy – 270,50 m ² .

Łączna powierzchnia zabudowy wszystkich budynków w gospodarstwie wynosi 959,70 m ² . Powierzchnia zabudowy budynku mieszkalnego stanowi 11,5% powierzchni zabudowy wszystkich budynków gospodarstwa rolnego.

Wartość nieruchomości zabudowanej według stanu na dzień 15 września 2011 roku przedstawia się następująco:

Działka Nr (...) o powierzchni 4,27 ha o wartości 231. 700 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 0,48 ha o wartości 25. 300 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 0,11 ha o wartoci 5.700 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 2,18 ha o wartości 128. 000 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 4,15 ha o wartości 243.700 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 0,8008 ha o wartości 44. 800 zł.

Działka Nr (...) o powierzchni 0,4147 ha o wartości 24.400 zł.

Budynków gospodarstwa rolnego wraz z częścią działki nr (...) o powierzchni 0,40 ha o wartości 270. 700 zł.

Przy określeniu wartości rynkowej 1m ² powierzchni zabudowy budynków i budowli przyjęto cenę średnią z analizowanych porównawczo 12 transakcji z gminy O. i B. pomnożoną przez współczynnik korygujący i współczynnik ekspercki. W przyjętych do porównań budynków gospodarstwa rolnego udział powierzchni budynku mieszkalnego w jednym przypadku wynosił 18%, w czterech przypadkach wynosił 21%, w czterech przypadkach wynosił 22 – 36%, w trzech przypadkach wynosił powyżej 36%. Zwiększony udział powierzchni budynku mieszkalnego w obiektach przyjętych do porównań z pewnością miał wpływ na wartość sprzedawanych zabudowań.

Łączna wartość nieruchomości wynosi 974. 300 zł.

(opinia biegłego z zakresu rolnictwa i szacunku nieruchomości rolnych k.146-178, załączniki do opinii k. 179-193, opinia uzupełniająca k. 206)

Wartość rynkowa ruchomości wymienionych w pod poz. 1-314 w spisie majątku ruchomego w sprawie KM 2208/11 Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. wg stanu ruchomości na chwilę otwarcia spadku tj. 15 września 2011 roku oraz cen obecnych wynosi 245.700 zł

(opinia biegłego z zakresu wyceny ruchomości, nieruchomości oraz ekonomiki i rolnictwa k. 244-259, załączniki do opinii k. 260-278)

Ruchomości takie jak: siewnik POZNANIAK /poz. 280/, pług czteroskibowy /poz. 76/ i rozrzutnik obornika jednoosiowy /poz. 83 lub 112/, chłodziarkozamrażarka I. /poz. 286/, zamrażarka (...) /poz. 312/ oraz plony (poz.183,184,185,196,197, kopce ziemniaków) - są wyłączną własnocią E. R. (1). Wartość ciągnika (...) F. wynosi 19. 642 zł, wartość ciągnika U. wynosi 33. 000 zł. Łączna wartość ruchomości podlegająca obniżeniu wynosi 33.078 zł.

(umowa k.90, 91, karta gwarancyjna k.92-93, pismo procesowe pozwanego k.297-300, pismo procesowe powódek k.303, stanowiska procesowe pełnomocników stron – protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:01:30-00:05:43)

Powódka A. K. ma 44 lata. Powódka leczy się na depresję i nerwicę, zażywa leki psychiatryczne, cierpi na bezsenność. Mieszka w lokalu komunalnym z matką i synem w wieku 16 lat (uczniem I klasy technikum), którego samotnie wychowuje i który pozostaje na jej wyłącznym utrzmaniu (ojciec syna mieszka za granicą i syn nie otrzymuje alimentów). Powódka utrzymuje się ze świadczeń otrzymywanych z MOPS: zasiłku rodzinnego dla samotnej matki w kwocie 314 zł oraz świadczenia 500+. Ponadto pracowała dorywczo jako opiekunka osób starszych. Obecnie od roku nie pracuje z powodu stanu zdrowia. Pomaga jej finansowo matka, która utrzymuje się z emerytury w kwocie 1.000 zł. Powódka nie ma zadłużenia. Opłata czynszu za mieszkanie wraz z mediami wynosi około 800 zł.

(zeznania powódki A. K. – protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:09:03-00:19:36 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:01:10-00:03:07)

Powódka M. B. (1) ma 47 lat, pracuje w aptece jako technik farmacji i otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 2.359 zł. Jest rozwódką, mieszka we własnościowym mieszkaniu w blokach, które zakupiła wspólnie z byłym mężem. Obecnie trwa postępowanie o podział ich majątku. Powódka mieszka z 24 letnią córką – studentką (...) w K., która w czasie studiów mieszka w akademiku (opłata 480 zł miesięcznie) i utrzymuje się z alimentów w kwocie 1.000 zł (ostatnio ojciec nie pełci alimentów). Koszt utrzymania mieszkania wraz z mediami wynois 650 zł. Powódka ma zadłużenie w spółdzielni mieszkaniowej (2.400 zł) oraz u właścicieli apteki (15.000 zł), którzy w czasie studiów córki przekazują jej 500 zł miesięcznie tytułem pożyczki.

(zeznania powódki M. B. (1) – protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:19:36)

Pozwany J. K. (1) ma 16 lat, jest uczniem technikum weterynaryjnego. W czasie zajęć szkolnych mieszka w internacie, a poza tym mieszka z matką w gospodarstwie zmarłego ojca J. K. (1). Matka pozwanego utrzymuje się z gospodarstwa rolnego – sama uprawia rzepak, pszenicę, jęczmień. W 2016 roku uzyskała dochód w kwocie 18.000 zł oraz otrzymała dopłaty unijne w kwocie 11.400 zł. E. R. (1) opiekuje się starszym mężczyzną, który od 30 lat mieszka w gospodarstwie, a w przeszłości pomagał w pracach gospodarskich. Otrzymuje on rentę w kwocie 1.060 zł, którą przekazuje E. R. (1) na utrzymanie i leki. Matka pozwanego opłaca mu internat (200 zł). Koszt jego utrzymania wynosi 500 zł. Pozwany otrzymuje rentę po ojcu w kwocie 860 zł.

(zeznania przedstawiciela ustawowego pozwanego E. R. (1) - protokół rozprawy z dnia 22.11.2017r. czas nagrania 00:40:07-00:56:47 w zw. z protokołem rozprawy z dnia 22.01.2016r. czas nagrania 00:16:26 - 00:34:28)

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów, zeznań świadków, zeznań stron oraz opinii biegłych.

Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom powódki M. B. (1) w części, w której twierdziła, iż pieniądze otrzymane przez nią od ojca w szpitalu w kwocie 20.000 zł nie stanowiły darowizny i zostały przeznaczone na polecenie ojca na zakup pieca, pralki, monitoringu, a także na wydatki związane z jego pobytem w szpitalu, a po śmierci pozostałą część wydatkowała na pogrzeb. Zeznania te, po ich konfrontacji z pozostałym materiałem dowodowym, a zwłaszcza z zeznaniami przedstawiciela ustawowego pozwanego i świadka B. B., okazały się być niewiarygodne i nie znajdujące żadnego potwierdzenia. Przede wszystkim zauważyć należy, że okoliczności dotyczące przekazania pieniędzy i ich przeznaczenia były możliwe do ustalenia na podstawie zeznań powódki i przedstawiciela ustawowego pozwanego, która przywiozła te pieniądze do szpitala na polecenie J. K. (1) i była obecna w dniu 3 sierpnia 2011 roku podczas ich przekazywania powódce. Fakt otrzymania kwoty 20.000 zł nie był kwestionowany przez powódkę, a ponadto został potwierdzony załączonym pisemnym oświadczeniem. Jednakże przeznaczenie tych pieniędzy zostało zupełnie odmiennie przedstawione przez powódkę i E. R. (1). Wersja powódki zdaniem Sądu była niewiarygodna. Wyliczenia dotyczące wydatków bieżących związanych z pobytem J. K. (1) w szpitalu, wydatku przeznaczonego dla lekarzy i wydatków za dojazdy do szpitala są całkowicie sprzeczne z doświadczeniem życiowym. J. K. (1) pozostawał w związku z E. R. (1) i nie zostały wykazane żadne okoliczności świadczące o tym, że ich stosunki były na tyle złe, że chciał aby opiekowała się nim powódka, a nie konkubina, z którą miał syna i w tym celu przekazał jej pieniądze. Szczególne wątpliwości musiały budzić wydatki na wyżwyienie i bieliznę ojca 1.000-1.500 zł jeśli uwzględni się racjonalne potrzeby chorego człowieka przebywającego w szpitalu. Również okoliczność wręczania lekarzom i pielęgniarkom pieniędzy czy podarunków jest niewiarygodna w świetle zeznań E. R., która przywiozła J. K. (1) do szpitala kwotę 1.000 zł. J. K. (1) sam mógł gospodarować tymi pieniędzmi, w tym właśnie na wskazane powyżej cele, co jednka nie miało miejsca, bo pieniądze zwrócił E. R.. Fakt zakupienia pieca i pralki przez powódkę nie był kwestionowany przez E. R. (1), która jednocześnie wyjaśniła, że oddała powódce za te rzeczy pieniadze. Zeznania E. R. (1) należało ocenić jako wiarygodne, bowiem załączyła fakturę sprzedaży zboża na kwotę 5.233,37 zł, co pozwalało uznać, że wykazała, iż dysponowała pieniędzmi, które po śmierci J. K. (1) przekazała powódce. Powódka nie wykazała, iż nie otrzytmała zwrotu pieniędzy za pralkę i piec. Nadto fakt założenia monitoringu nie był również kwestionowany przez E. R. (1) jak i to, że kamery zostały zdemontowane i przekazane powódce. Nie było jednak podstaw do przyjęcia, że J. K. (1) polecił zakup tego sprzętu z przekazanych powódce pieniędzy z obawy o kradzież ruchomości z jego majatku, w tym sprzedaż maszyn przez jego konkubinę. W tym zakresie zeznania świadka W. Ł. - konkubenta powódki M. B., nie znalazły żadnego potwierdzenia i w związku z tym były niewiarygodne. Jak wcześniej wskazano stosunki J. K. (1) z konubiną E. R. (1) układały sie dobrze, a gdyby były złe i obawiał się o swój majatek, to już wczesniej założyłby kamery w gospodarstwie. Nie bez znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego jest okoliczność, że świadek prowadzi działalność w zakresie montowania monitoringu. Nie można było ustalić kiedy monitoring został założony, bowiem faktura na jego zakup została wystawiona w dniu 30 września 2011 roku, a więc po śmierci J. K. (1). Nie można zatem wykluczyć, iż zamontowanie miało miejsce po śmierci J. K. (1), który pozostawił znaczny majątek, a którym zarządzała konkubina E. R. (1) i powódka obawiała się jego uszczuplenia. Złożenie przez powódkę M. B. (1) już w dniu 6 października 2011 roku, 20 dni po śmierci ojca, wniosku o stwierdzenie spadku wraz z wnioskiem o zabezpieczenie spadku świadczy, że kwestie spadkowe i majątkowe po zmarłym ojcu miały dla niej bardzo duże znaczenie. Wreszcie należy wskazać, że zeznania powódki dotyczące wydatków na pochówek ojca były sprzeczne z zeznaniami świadka B. B., które Sąd uznał za wiarygodne. Pomimo, iż faktury były wystawione na powódkę, koszty związane z pochówkiem zostały zapłacone przez E. R. (1), co świadek potwierdziła, a ponadto załączone pisemne oświadczenie księdza. W związku z fakturami wystawionymi na nazwisko powódki otrzymała ona zasiłek pogrzebowy. Powódka nie wykazała aby E. R. (1) nie miała środków finansowych na zorganizowanie pogrzebu, a fakt, że była ona konkubiną, co mogło stwarzać problemy z uzyskaniem zasiłku i w związku z tym faktury były wypisywane na powódkę, wydaje się prawdopodobny. Wobec powyższego w ocenie Sądu zeznania powódki były niewiarygodne. Powódka otrzymała kwotę 20.000 zł jako spłatę z gospodarstwa i nie wykazała aby J. K. (1) zastrzegł przy tym ich inne przeznaczenie.

Sąd nie dał wiary zezaniom przedstawiciela ustawowego E. R., iż J. K. (1) powiedział jej w szpitalu, iż przekazał w (...) córce M. B. (1) kwotę 6.000 zł i że powódka chwaliła się, iż otrzymała taką sumę pieniędzy. Zeznania w tej części nie zostały potwierdzone żadnymi innymi dowodami i są sprzeczne z oceną pozostałego materiału dowodowego.

Sąd uznał za wiarygodną i wyczerpującą opinię biegłego z zakresu rolnictwa i szacunku nieruchomości rolnych. Opinia została sporzadzona zgodnie z wiedzą i doświadczeniem, a jej wnioski zostały odpowiednio uzasadnione. Biegły w uzupełniającej opinii odniósł się zastrzeżeń pełnomocnika powódek dotyczących wyceny budynków i była ona w tym zakresie logiczna. Podobnie opinia biegłego z zakresu wyceny ruchomości, nieruchomosci oraz ekonomiki i rolnictwa zasługiwała na walor wiarygodnej, spójnej i rzeczowej, której w istocie strony nie kwestionowały, a jedynie wspólnie dokonały jej weryfikacji.

Mając na uwadze, iż strony, reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, nie składały żadnych innych wniosków dowodowych, Sąd uznał, że stan sprawy pozwala n

jej merytoryczne rozstrzygnięcie.

Sąd Okręgowy w Łodzi, zważył co następuje:

Powództwo A. K. i M. B. (1) jest zasadne, ale kwotowo zawyżone.

Podstawą prawną roszczeń powódek jest przepis art. 991§ 1 k.c.

Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny.

Stosownie do przepisu art. 991§ 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępnym uprawnionym jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia(art. 991 § 2 k.c.).

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd wynika, iż J. K. (1) zmarł w dniu 15 września 2011 roku. A. K. i M. B. (1) są zstępnymi J. K. (1) – są jego córkami. W przypadku gdyby J. K. (1) nie sporządził testamentu dziedziczyłyby one po nim jako spadkobiercy ustawowi razem z synem – pozwanym J. K. (1) po 1/3 części każde z nich. Wynika to wprost z przepisu art. 931§1 kc. Przepis ten stanowi, iż w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą po nim w częściach równych. Z uwagi zaś na to, iż pozwany J. K. (1) zgodnie z wolą zmarłego J. K. (1) nabył po nim spadek na podstawie testamentu, pozostali spadkobiercy ustawowi – córki A. K. i M. B. (1) mają roszczenie w stosunku do pozwanego o wypłatę zachowku.

Pierwszą czynnością podejmowaną w celu obliczenia zachowku jest ustalenie wartości spadku. Chodzi o czystą wartość spadku. Punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 k.c.).

Jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (wyrok z dnia 13 lutego 2004 r. Sąd Najwyższy II CK 444/02 LEX nr 112873, Biul. SN 2004/7/9, OSP 2007/4/51).

Przy obliczaniu zachowków należnych powódkom Sąd wziął pod uwagę, iż strony zgodnie wskazały, iż w skład spadku po J. K. (1) wchodziły nieruchomości oraz ruchomości. Pomiędzy stronami istniał spór co do wartości spadku i w związku z tym były przeprowadzone dowody z opinii biegłych z zakresu wyceny nieruchomości i wyceny ruchomości. Ostatecznie niewątpliwa i zgodna dla stron okazała się wartość ruchomości. Po sporządzeniu opinii w zakresie wyceny ruchomości na kwotę 245.700 zł strony dokonały jednak odliczeń na kwotę 33.078 zł i ustaliły wartość ruchomości na kwotę 212.622 zł. Natomiast wartość nieruchomości wyniosła 974.300 zł i Sąd ustalił ją w oparciu o opinię biegłego z zakresu rolnictwa i szacunku nieruchomosci rolnych uznając, że opinia ta jest jasna, logiczna i wyczerpująca. Sąd miał na uwadze również to, że została uzupełniona przez biegłego w zakresie sposobu wyliczeń wartości zabudowań, co było kwestionowane przez stronę powodową. Ze stanowiska końcowego zajętego przez pełnomocnika powódek na rozprawie w dniu 22 listopada 2017 roku wynika, że powódki ostatecznie przyjęły wartość nieruchomości na kwotę 974.300 zł.

Mając na uwadze powyższe należało przyjąć, że wartość spadku, w skład którego wchodziły nieruchomości i ruchomości wyniosła łącznie 1.186,922 zł.

Udział spadkowy jaki przypadałby powódkom A. K. i M. B. (1) w przypadku dziedziczenia ustawowego razem z pozwanym J. K. (1) wynosi 1/3. Zgodnie bowiem z powołanym wyżej art. 931§1 kc dziedziczyłyby one w częściach równych. Zgodnie zaś z przepisem art. 991 §1 k.c. należny zachowek tj. połowa wartości udziału, jaki przypadłby powódkom przy dziedziczeniu ustawowym daje każdej z powódek zachowek w wysokości 197.820,25 zł. W tym miejscu wskazać należy, że pozwany kwestionował roszczenie zachowku dochodzone przez powódkę M. B. (1). Pozwany wskazywał bowiem, że powódka otrzymała dwie pieniężne darowizny od zmarłego ojca, które wyczerpują zachowek i w związku z tym powództwo winno ulec oddaleniu. Powódka zaś twierdziła, że pierwsza darowizna była fikcyjna i nie otrzymała żadnych pieniędzy, a druga nie stanowiła darowizny, gdyż była jej przekazana przez ojca zgodnie z jego poleceniem na jego leczenie, bieżące wydatki oraz zakupy sprzętu i urządzeń do jego domu i została w całości spożytkowana na te cele, a ponadto na pogrzeb ojca.

Zaliczenie darowizny na zachowek uprawnionemu następuje zgodnie z art. 996 k.c. Odpowiada on więc wobec innych uprawnionych do zachowku w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia, choćby część darowizny odpowiadającą należnemu mu zachowkowi zużył lub utracił jeszcze przed powstaniem obowiązku zaspokojenia innych uprawnionych do zachowku (por. J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. 3, s. 1917). Dla dokonania doliczenia darowizn do spadku jest obojętne, czy przedmiot darowizny nadal istnieje albo czy wchodzi w skład majątku obdarowanego. Do substratu zachowku dolicza się i takie darowizny, których przedmiot nie istniał już w chwili otwarcia spadku (z powodu utraty, zniszczenia czy zużycia). Nie ma znaczenia czy obdarowany jest nadal wzbogacony. Ta okoliczność jest istotna dopiero na etapie ustalenia zakresu odpowiedzialności obdarowanego za zachowek (art. 1000 § 1 zd. 2 k.c.).

Darowiznami w rozumieniu art. 993 i następnych k.c. są nieodpłatne przysporzenia dokonywane przez spadkodawcę na podstawie umowy darowizny (art. 888 k.c.). Pojęcie darowizny na gruncie przepisów o zachowku jest jednak szersze niz w art. 888 k.c.. Określenie, jakie przysporzenia nieodpłatne (oprócz darowizn sensu stricto) należy doliczać do substratu zachowku, wymaga uwzględnienia celu, jakiemu służy ta instytucja. Pojęcie darowizny na gruncie przepisów o zachowku obejmuje nie tylko umowę z art. 888 k.c., ale również takie nieodpłatne czynności spadkodawcy, które następują z majątku spadkodawcy, powodują zmniejszenie spadku i z punktu widzenia osób uprawnionych mogą prowadzą do takiego samego ich pokrzywdzenia, jak dokonanie darowizny. Za prawidłowy uznawany jest mniejszościowy nurt w orzecznictwie przyjmujący, że jako darowizny należy traktować nie tylko umowy zawarte na podstawie art. 888 k.c., lecz również wszelkie inne czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia (tak wyr. SA w Łodzi z 25.3.2014 r., I ACa 1204/13, Legalis; wyr. SN z 12.6.2014 r., I ACa 1598/13, Legalis). Spór co do tego, czy dokonane przez spadkodawcę świadczenie ma charakter darowizny, czy też świadczenia wzajemnego, rozstrzyga samodzielnie sąd rozpoznający sprawę o zachowek.

W ustalonego stanu faktycznego wynika, że oświadczenie J. K. (1) z dnia 5 października 1995 roku o darowaniu córce M. B. (1) kwoty 6.000 zł na kupno mieszkania było sporządzone jedynie dla potrzeb rozliczenia z urzędem skarbowym i powódka nie otrzymała faktycznie tych pieniędzy. To oświadczenie zostało włączone do materiału dowodowego, ale wobec przeciwnych twierdzeń stron co do przekazania powódce kwoty 6.000 zł należało dokonać oceny także pozostałego materiału dowodowego. Za przyjęciem tego, że powódka nie otrzymała darowizny przemawiały zeznania świadków M. B. (3) i M. J., którzy również składali na piśmie podobne oświadczenia o darowiźnie. Świadkowie zgodnie twierdzili, że pomimo złożonych oświadczeń nie przekazali powódce ani jej mężowi żadnych pieniędzy. Oświadczenia te były przedstawione do urzędu skarbowego, co zostało potwierdzone w protokole (k. 108-109). Nadto świadek M. B. (3) zeznała, że zmarły J. K. (1) powiedział jej o tym, że napisał oświadczenie o darowaniu pieniędzy córce, ale jej ich nie przekazał. Wobec powyższego na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego należało uznać, że powódka M. B. (1) nie otrzymała w 1995 roku darowizny kwoty 6.000 zł.

Odnosząc się zaś do przekazania powódce kwoty 20.000 zł w dniu 3 sierpnia 2011 roku wskazać należy, że również pisemne oświadczenie dotyczące tego przekazania zostało załączone do akt. Ocena tej okoliczności w świetle wiarygodnego materiału dowodowego, zwłaszcza zeznań E. R. nakazuje uznać, iż była to darowizna. Kwota ta miała stanowić dla powódki M. B. spłatę z gospodarstwa. Wskazać przy tym należy, że J. K. (1) w czasie pobytu w szpitalu, spodziewając się śmierci, dokonał rozporządzenia swoim majątkiem - napisał testament, w którym do dziedziczenia powołał małoletniego syna - pozwanego J. K. (1). W tych okolicznościach przekazanie pieniędzy w kwocie 20.000 zł dla córki M. B. (1) należało uznać jako darowiznę – spłatę z majątku. Twierdzenia powódki o przeznaczeniu tych pieniędzy na cele wskazywane przez nią w toku tego postępowania zostały uznane za niewiarygodne. W zwiazku z tym przy obliczaniu zachowku dla powódki M. B. (1) należało go pomniejszyć o dokonaną darowiznę pieniężną w kwocie 20.000 zł. Dokonana darowizna nie wyczerpała jednak należnego zachowku i dlatego roszczenie powódki o zachowek jest zasadne.

Uwzględniąjąc zatem powyższe Sąd zasądził od J. K. (1) na rzecz A. K. kwotę 197.820 zł tytułem zachowku (1/6 z 1.186,922zł) - pkt I pkt 1. oraz na rzecz M. B. (1) kwotę 177.820 zł tytułem zachowku (1/6 z 1.186,922zł - darowizna 20.000 zł ) - pkt II pkt 1. W pozostałym zakresie powództwo jako nieuzasadnione należało oddalić - pkt I pkt 2 i pkt II pkt 2. Na marginesie zauważyć należy, że nie nie można było rozważać podniesionego przez pełnomocnika pozwanego zarzutu oceny roszczenia zachowku w świetle art. 5 k.c. i obniżyć wysokość zachowku, bowiem został on zgłoszony dopiero w głosie do protokołu z dnia 22.11.2017r., po zamknięciu rozprawy.

W tym miejscu wskazać trzeba, że wyrok w przedmiocie należnych powódkom zachowków ma charakter kształtującego. Sąd w orzeczeniu wskazuje jego wysokość według cen z daty orzekania i dopiero w dacie orzekania roszczenie o zachowek staje się wymagalne. Podobne stanowisko zajął Sąd Apealcyjny w W. w wyroku z dnia 18 listopada 1997 roku, I ACa 690/97(Apel.-W-wa 1998/4/35), w którym wypowiedział się, iż roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie.

Sąd nie zasądził odsetek od zasądzonych świadczeń, gdyż uwzględnił wniosek pozwanego o rozłożenie na raty zasądzonych zachowków. Regulacja z art. 320 k.p.c. ma obok charakteru proceduralnego, również cechy normy materialnoprawnej, uprawnia on bowiem sąd do modyfikowania treści łączącego strony stosunku zobowiązaniowego. W wyniku tego wyroku zmienia się sposób i termin spełnienia świadczenia; obowiązek jednorazowego uiszczenia całego świadczenia zostaje zastąpiony obowiązkiem zapłaty poszczególnych rat w kolejno przypadających terminach. Wyrok sądu w części orzekającej o rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty ma więc charakter konstytutywny. Wskutek rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty terminy spłaty ratalnych świadczeń są od tej chwili inne, późniejsze. Leżące zatem u podstaw odsetek zdarzenia w postaci opóźnienia lub zwłoki przestają z mocy konstytutywnego wyroku istnieć co do ratalnych świadczeń w okresie od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat. Dlatego należy uznać, że rozkła­dając z mocy art. 320 k.p.c. zasądzone świadczenia pieniężne na raty, sąd nie może − na podstawie tego przepisu − odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres do dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. ma ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (uchwała SN z 15.12.2006 r., III CZP 126/06). W związku z tym odsetki ustawowe za opóźnienie należne powódkom zostały zasądzone w razie uchybienia terminu płatności którejkowliek raty.

Sąd uznał, że w niniejszej sprawie, w sytuacji pozwanego - małoletniego J. K. (1), zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, który pozwala zastosować normę z art. 320 k.p.c. Ze sprawy wynika bowiem, że ze względu na to, że jest on małoletni - ma 16 lat, jest uczniem, utrzymuje się z renty po ojcu, odziedziczył gospodarstwo - niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie świadczeń na rzecz powódek byłoby znacznie utrudnione czy też nawet narażałoby jego i matkę na niepowetowaną szkodę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14.03.2014r., I ACa 1239/13, Legalis nr 1023947).. Pozwany wnioskował o rozłożenie świadczeń na raty przez 10 lat, po uzyskaniu przez niego pełnoletności, co nie mogło być uznane za zasadne, bowiem uwzględniałoby jedynie sytuację majątkową pozwanego i prowadziło do pokrzywdzenia powódek. Ochrona, jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 k.p.c. nie może być jednak stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego podmiotu inicjujacego proces. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty jest racjonalne, gdy dłużnik wykaże, że dysponować będzie środkami umożliwiającymi wykonanie tak zmodyfikowanego obowiązku z sposób odczuwalny ekonomicznie przez wierzyciela (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 03.04.2014r., I ACa 1314/13, Legalis nr 895343). W rozpoznawanej sprawie należy zatem uwzględnić także interesy powódek - A. K. nie ma stałych dochodów, utrzymuje sie z zasiłków, ma na utrzymaniu syna, zaś M. B. (1) ma zadłużenia w spółdzielni oraz u swojego pracodawcy, utrzymuje studiujacą córkę. Pomimo, że pozwany jest małoletni i dopiero za dwa lata uzyska pełnoletność, to nie ma przeszkód aby swój obowiązek zapłaty zachowku zrealizował wcześniej w sposób ratalny. Jest on właścicielem gospodarstwa, które składa się z kilku niezabudowanych działek i możliwa jest ich sprzedaż, po wystąpieniu do sądu przez jego matkę, jako przedstawiciela ustawowego, o wyrażenie zgody na dokonanie takich czynności. Wartości tych działek – zgodnie z opinią biegłego- wskazują, że możliwe będzie uzyskanie kwot odpowiadających zasądzonym należnościom z tytułu zachowku. W ten sposób pozwany, poprzez rozłożenie świadczenia na raty w odpowiednim czasie, będzie miał możliwość dysponowania odpowiednimi środkami pieniężnymi na spłatę rat. Jednocześnie sprzedaż działek nie wpłynie negatywnie na jego sytuację życiową – nie pozbawi pozwanego gospodarstwa wraz z zabudowaniami, stanowiącego obecnie jego centrum życiowe, z którym być może będzie wiązał dalszą swoją przyszłość i plany zawodowe. Wobec powyższego Sąd rozłożył należności na trzy raty - pierwsza w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku, druga w terminie 1 roku od uprawomocnienia sie wyroku, a trzecia w terminie 3 lat od uprawomocnienia sie wyroku. W ocenie Sądu terminy powyższych rat uwzględniają sytuację małoletniego pozwanego i jednocześnie interes powódek. Sąd nie dokonał równomiernego podziału należności na raty tj. odpowiednio po 65.940 zł i 59.273 zł. Sąd mając na uwadze orzecznictwo sądowe (por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 22.06.2017r., III CSK 181/16, Legalis nr 1682076) uznał, że właściwym w tej sprawie, przy uwzględnieniu sytuacji obu stron, w tym gorszej sytuacji majątkowej powódki A. K. i przewidywanego czasu trwania procesu sprzedaży działek przez matkę pozwanego, a następnie samego pozwanego, który uzyska już pełnoletność będzie rozłożenie należności w następujacy sposób:

- należność zasądzona na rzecz powódki A. K. - pierwsza rata w kwocie 60.000 zł, druga rata w kwocie 57.820 zł i trzecia rata w kwocie 80.000 zł.

-należność zasądzona na rzecz powódki M. B. (1)- pierwsza rata i druga rata w kwocie po 50.000 zł i trzecia rata w kwocie 77.820 zł.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd nie obciażył pozwanego kosztami poniesionymi przez powódki- pkt I pkt 4 i pkt II pkt 4. Zasada słuszności wyrażona w art. 102 k.p.c. przewiduje wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Zgodnie z treścią powyższego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Dopuszczalność zastosowania normy wynikającej z art. 102 k.p.c. sąd powinien ocenić, biorąc pod uwagę okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie zwrotu kosztów procesu. Na podstawie całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy, a w szczególności mając na uwadze charakter tej sprawy oraz sytuację życiową małoletniego pozwanego, który jest uczniem, utrzymuje się z renty i pozostaje na utrzymaniu matki, Sąd Okręgowy – przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego – nie obciążył pozwanego kosztami procesu poniesionymi przez powódki.

Na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd odstapił od obciążania stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi mając na uwadze powyższą sytuację pozwanego oraz sytuację majątkową i zdrowotną powódek.

z/ odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.