Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2017 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa P. A.

przeciwko P. R.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 11 kwietnia 2017 r. sygn. akt I C 1379/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

E.

UZASADNIENIE

P. A., prowadzący działalność gospodarcza pod nazwą (...) P. A., wnosił o zasądzenie od pozwanego P. R. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. R., kwoty 162.275,00 zł złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 marca 2011 roku do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu (z dnia 17 lipca 2013 roku) wskazał, że pozostawał z pozwanym w stałych stosunkach gospodarczych. Dnia 02.03.2011 r. strony zawarły umowę sprzedaży kołków toczonych średnich o średnicy 10 cm ³ w ilości 180 oraz kołków toczonych średnich o średnicy 8 cm ³ w ilości 140 o łącznej wartości 206.400,40 zł zgodnie z fakturą VAT o nr (...) z dnia 02.03.2011 r. Pozwany zaś nabył od powoda linię do produkcji brykietu drzewnego za kwotę 590.400,00 zł zgodnie z fakturą VAT nr (...). Zapłata należności za linię produkcyjną w kwocie 206.400,40 zł nastąpiła w części poprzez kompensatę wzajemnych zobowiązań.

Powód podnosił ponadto, że pozwany dostarczył mu jedynie kołki toczone średnie o wartości 44.126,25 zł. Z uwagi na niewywiązanie się w całości z zobowiązania , powód pismem z dnia 26 listopada 2011 r. wezwał go do wykonania zobowiązania, wyznaczając dodatkowy termin do dnia 5 grudnia 2011 roku pod rygorem odstąpienia od umowy. Po bezskutecznym upływie terminu pismem z dnia 31 grudnia 2011 roku odstąpił od umowy oraz wezwał pozwanego do dobrowolnego zwrotu kwoty 162.274,15 złotych. W odpowiedzi pozwany zgłosił zarzut potrącenia, który to zarzut – w ocenie powoda - jest bezskuteczny.

W odpowiedzi na pozew pozwany P. R. wnosił o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko, pozwany wskazał, że w związku z prowadzoną działalnością nabył od powoda linię do produkcji brykietu drzewnego za cenę 590 400 złotych. Zapłata nastąpiła w części poprzez dokonanie przelewu oraz poprzez kompensatę wzajemnych zobowiązań. Strony umówiły się, że wydanie powodowi kołków toczonych nastąpi dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu i rozpoczęcia przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie. Po zamontowaniu linii na terenie zakładu pozwanego dokonano próby produkcji, jednakże urządzenia co chwilę doznawały awarii. Ponieważ strony umówiły się, że wydanie powodowi kołków toczonych nastąpi dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu i rozpoczęcia przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie, pozwany przyjął, że jego zobowiązanie w zakresie wydania kołków toczonych nie stało się wymagalne. Pozwany zgłaszał nieprawidłowe działanie brykieciarki powodowi, który nie naprawił usterek. Pismem z dnia 5 grudnia 2011 roku odstąpił od umowy sprzedaży przedmiotowej linii produkcyjnej. Pismem z dnia 10.01.2012 r. pozwany złożył powodowi oświadczenie o potrąceniu wzajemnych zobowiązań w zakresie nie objętych niniejszym sporem zobowiązań. Wskazał też, że w zakresie zobowiązań objętych wyżej wymienionym oświadczeniem toczy się postępowanie przed Sądem Okręgowym w Białymstoku I Wydziałem Cywilnym w sprawie I C 569/13. Pozwany wyjaśnił, że zobowiązanie powoda względem pozwanego wynikało z odstąpienia przez pozwanego od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu i stanowiło łączną kwotę 590.400 zł, zaś zobowiązanie pozwanego względem powoda (przedstawione do potrącenia) stanowiło kwotę 340.000. Wskazywał na zasadność zawieszenia niniejszego postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy I C 569/13, w której zostanie przesądzone, czy pozwanemu przysługuje wierzytelność z tytułu zwrotu ceny w związku z odstąpieniem od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu.

Pozwany podniósł zarzut nieskuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy w zakresie sprzedaży na rzecz powoda kołków toczonych z uwagi na niewymagalność roszczenia powoda w zakresie wydania towaru. Zgłosił też zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności z tytułu należności związanych z wpłaconymi zaliczkami wraz z wierzytelnością pozwanego w wysokości 250.400 zł. Wyjaśnił ponadto, że w związku ze złożonym przez pozwanego oświadczeniem o potrąceniu (którego skuteczność miała być oceniona w postępowaniu o sygn. I C 569/13) zobowiązanie pozwanego względem powoda wygasło na skutek wzajemnego umorzenia, zgodnie z art. 498 § 2 k.c. Po dokonaniu potrącenia powód jest zobowiązany względem pozwanego w łącznej kwocie 250.400 zł, co daje podstawę do potrącenia ewentualnej wierzytelności powoda objętej niniejszym postępowaniem.

W piśmie procesowym z dnia 22.10.2013 r. powód podkreślił, że zobowiązanie pozwanego względem powoda nie wygasło, bowiem linia produkcyjna nie posiadała żadnych wad uzasadniających odstąpienie od umowy. Nie odniósł się zaś do twierdzeń powoda odnośnie niewymagalności roszczenia w przedmiocie wydania kołków toczonych i uzgodnień stron co do uzależnienia wydania kołków od uruchomienia linii do produkcji brykietu.

Na zgodne żądanie stron wyrażone na rozprawie w dniu 22 października 2013 r., Sąd w trybie art. 178 k.p.c. postanowił zawiesić postępowanie w sprawie. Na wniosek pełnomocnika powoda Sąd podjął postępowanie , a następnie zawiesił je do czasu rozstrzygnięcia sprawy I C 569/13 ( k. 112). Po zakończeniu postępowania w sprawie I C 569/13 Sąd podjął postępowanie.

Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2017 roku Sad Okręgowy w Białymstoku oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3117 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i odstąpił od obciążania powoda kosztami sadowymi.

Wyrok ten Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następujące ustalenia i ocenę:

P. A., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. A., w dniu 02.03.2011 r. zawarł z P. R., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. R., ustną umowę, której przedmiotem była sprzedaż kołków toczonych średnich o średnicy 10 cm ³ w ilości 180 oraz kołków toczonych średnich o średnicy 8 cm ³ w ilości 140 na kwotę 206.400,40 zł. Pozwany, na prośbę działającego w imieniu powoda J. A., dostarczył powodowi kołki o łącznej wartości 44.126,25 zł.

Następnie w dniu 3 marca 2011 roku strony zawarły umowę sprzedaży linii do produkcji brykietu drzewnego. Według dostarczonej uprzednio kupującemu specyfikacji linia będąca przedmiotem umowy została wyprodukowana w 2010 roku i składała się z zasobnika buforowego na mokre trociny, wibrosita, dwóch podajników ślimakowych, urządzenia osuszającego – suszarni aerodynamicznej, młynka młotkowego ssąco - wydmuchowego, zbiornika na suche trociny z mieszalnikiem, brykieciarki U. P. K. i zespołu szaf sterujących. Na linię udzielono 12-miesięcznej gwarancji. Cenę sprzedaży ustalono na kwotę 590 400 złotych, która została uiszczona w części (206 400 złotych) poprzez kompensatę zobowiązań z umowy z dnia 2 marca 2011 roku. Pozostałą część ceny tj. 384 000 złotych P. R. sfinansował środkami z uzyskanego kredytu inwestycyjnego. Umowę kredytu zawarł w dniu 7 marca 2011 roku z (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W..

Pismem z dnia 26 listopada 2011 roku, otrzymanym przez adresata w dniu 28 listopada 2011 roku, P. A. wezwał P. R. do dostarczenia drewna sosnowego o wartości 340 000 złotych do dnia 5 grudnia 2011 roku. Z uwagi na bezczynność kontrahenta, pismem z dnia 31 grudnia 2011 roku odstąpił od umowy, wzywając pozwanego do zwrotu kwoty 340 000 złotych. P. R. nie uiścił należności. Następnie, z uwagi na istnienie wad urządzenia uniemożliwiających używanie brykieciarki, których sprzedający nie usunął, pismem z dnia 5 grudnia 2011 roku pozwany odstąpił od zawartej w dniu 3 marca 2011 roku umowy sprzedaży linii produkcyjnej, wzywając do zwrotu uiszczonej ceny 590 400 złotych. Pismem z dnia 10 stycznia 2012 roku pozwany potrącił wierzytelność, wynikającą z odstąpienia od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu, z żądaną przez P. A. kwotą 340 000 złotych tytułem zwrotu ceny za drewno.

Ponieważ pozwany dostarczył powodowi jedynie kołki toczone średnie o wartości 44.126,25 zł, powód pismem z dnia 26 listopada 2011 r. wezwał pozwanego do wykonania zobowiązania tj. dostarczenia mu do dnia 05 grudnia 2011 r. pozostałych kołków toczonych średnich o wartości 162.274,15 zł, zgodnie z fakturą BAT (...). Jednocześnie powód oświadczył, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu odstąpi od umowy i będzie domagał się od pozwanego zwrotu na jego rzecz kwoty 162.274,15 zł.

Po bezskutecznym upływie terminu, wobec niedostarczenia przez pozwanego kołków toczonych średnich zgodnie z fakturą VAT nr (...) w terminie do dnia 05 grudnia 2011 r. powód odstąpił od umowy, na podstawie której pozwany miał sprzedać powodowi kołki toczone średnie o wartości 162.274,15 zł. Powód wezwał jednocześnie pozwanego do zapłaty kwoty 162.274,15 zł.

Przy zawierania umowy sprzedaży linii produkcyjnej sprzedający nie dostarczył kupującemu żadnych niezbędnych dokumentów związanych z urządzeniami, których posiadanie zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa warunkowało ich użytkowanie. P. R. otrzymał jedynie specyfikację linii, a przekazanie pozostałych dokumentów miało nastąpić po uruchomieniu produkcji i przeszkoleniu pracowników. Podstawową wadą linii produkcyjnej był brak dokumentacji technicznej co zamykało drogę do analiz konstrukcyjnych czy technologicznych. Owa wada dawała możliwość użytkowania urządzenia wyłącznie osobie, która wykonała je we własnym pomieszczeniu i na własną odpowiedzialność. Wytwórca urządzenia mógł wykonać taką linię i na niej sam pracować bez dokumentacji, na własną odpowiedzialność, jednakże w przypadku sprzedaży sprzedawca i producent ma obowiązek przedstawić kupującemu dokumentację techniczną. Oprócz braku dokumentacji technicznej linia produkcyjna nie miała oznaczeń. Jedynym podpisem, który jest wymagany przez obowiązujące prawo jest podpis właściciela na deklaracji zgodności z normami linii czy maszyny. Kupujący nie mógł zatrudnić pracowników do zakupionej linii produkcyjnej, gdyż nie posiadała ona dokumentacji technicznej oraz instrukcji obsługi – z którymi ewentualni pracownicy powinni być zapoznani.

Należność za kołki miała być rozliczona po uruchomieniu produkcji brykietu. Produkcja brykietu nie została uruchomiona.

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2015 r. wydanym w sprawie I C 569/13 Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny oddalił powództwo P. A. przeciwko P. R. o zapłatę. Sąd skonstatował, że linia do produkcji brykietu posiadała wady, które uniemożliwiały korzystanie z niej. Ponieważ linia produkcyjna posiadała istotne wady fizyczne, P. R. jako kupujący był uprawniony do odstąpienia od umowy kupna tej linii i uczynił to w przewidzianym stosownymi przepisami terminie. Odstąpienie od umowy było w pełni zasadne, a jego konsekwencją był powstały po stronie P. A. obowiązek zwrotu P. R. ceny zakupu linii produkcyjnej. Sąd w świetle poczynionych rozważań uznał za skuteczny zarzut P. R. potrącenia przysługującej mu wierzytelności w kwocie 340.000 zł z wierzytelności dochodzonej przez P. A. w tamtym procesie i oddalił powództwo.

Sąd wskazał, że powód nie wypowiedział się odnośnie twierdzenia pozwanego, że strony umówiły się na wydanie powodowi kołków toczonych dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu i rozpoczęcia przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie, a dostarczenie kołków na około 40.000 zł nastąpiło na wyraźne życzenie powoda poza w/w stosunkiem umownym. Sąd uznał więc ten fakt z przyznany (art. 230 k.p.c.). Wskazał, że kwestionowana była natomiast skuteczność odstąpienia przez pozwanego od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu z powodu wad urządzenia. Od tego zaś zależała kwestia kluczowa dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie – tj. czy wierzytelność przedstawiona do potrącenia przysługiwała stronie pozwanej względem strony powodowej.

Dalej Sąd wskazał, że celem ustalenia wad w linii produkcyjnej uzasadniających odstąpienie od umowy dopuścił dowód z opinii biegłego A. J. (1), wydaną opinię na potrzeby postępowania toczącego się w Sądzie Okręgowym w Białymstoku pod sygn. I C 569/13. W ocenie sądu wnioski biegłego są klarowne, oparte na przepisach prawa i w pełni wiarygodne.

W tej sytuacji dalej idące wnioski dowodowe Sąd uznał za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Uznał także, że jest związany wyrokami Sądu Okręgowego w Białymstoku sygn. I C 569/13 oraz Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I ACa 156/16 w zakresie istnienia wierzytelności przedstawionej przez pozwanego do potrącenia w sprawie niniejszej. Istnienie tej wierzytelności oraz jej wartość objęte więc było powagą rzeczy osądzonej.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za niezasadne.

Sąd przypomniał, że powód P. A. dochodził od pozwanego P. R. zapłaty kwoty 162.274,15 zł, wskazując, że pozwany nie wykonał umowy w o dostarczenie kołków drewnianych oraz nie zwrócił powodowi otrzymanego od niego świadczenia wzajemnego, pomimo złożonego przez powoda oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Pozwany podniósł zarzut nieskuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy w zakresie sprzedaży na rzecz powoda kołków toczonych z uwagi na niewymagalność roszczenia powoda w zakresie wydania towaru. Na wypadek nieuwzględnienia tego zarzutu zgłosił zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności powoda z tytułu należności związanych z wpłaconymi zaliczkami wraz z wierzytelnością pozwanego wysokości 250.400 zł z tytułu zwrotu ceny za zakupioną od powoda linię do produkcji brykietu. Wskazywał, że wierzytelność ta powstała w związku z odstąpieniem od umowy – kwota wierzytelności przedstawionej do potrącenia wynika ze zgłoszonego do tej pory zarzutu potrącenia w kwocie 340.000 zł w postępowaniu I C 569/13 Sądu Okręgowego w Białymstoku I Wydziału Cywilnego.

Sąd uznał, że oba zarzuty pozwanego zasługują na uwzględnienie. Stwierdził, że łączący strony stosunek prawny należy zakwalifikować jako umowę dostawy, do której zastosowanie znajdują art. 605 – 612 k.c. wskazał, że zgodnie z treścią art. 612 k.c., w przedmiotach nieuregulowanych przepisami tytułu XIII k.c., do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży. oraz że odpowiedzialność pozwanego za nienależyte wykonanie zobowiązania oceniać należało przez pryzmat art. 471 k.c. Wskazał ponadto, że przesłankę niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązania należy rozważać z uwzględnieniem przepisów art. 354 § 1 k.c. i art. 355 § 1 k.c., Przywołał też treść art. 361 § 1 k.c.

Dalej Sąd wywiódł, że w świetle wymienionych przepisów, zasadniczą kwestią wymagającą ustalenia było to, czy powód poniósł szkodę oraz w jakiej wysokości, czy działanie pozwanego stanowiło niewykonanie i nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego z łączącego strony stosunku zobowiązaniowego, a jeśli tak – czy stanowiło ono przyczynę powstania szkody w majątku powoda.

Sąd uznał, że powód nie wykazał, iż zachowanie pozwanego stanowiło niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania. Wskazał, że strony umówiły się, iż wydanie powodowi kołków toczonych nastąpi w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu i rozpoczęcia przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie. Z twierdzeń pozwanego, niezaprzeczonych przez powoda, wynika, że przy produkcji kołków toczonych powstaje dużo odpadów, których zagospodarowanie miała zapewnić sprzedana mu linia do produkcji brykietu. Dlatego wydanie powodowi kołków toczonych nastąpić miało dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu. Wobec tego, że linia do produkcji brykietu nie została uruchomiona na skutek wad istotnych uniemożliwiających jej użytkowane, zobowiązanie pozwanego w zakresie wydania kołków toczonych nie stało się wymagalne.

Sąd stwierdził, że zgodzić się należy z pozwanym, iż za powyższym przemawia sekwencja zdarzeń i pism wymienianych pomiędzy stronami. Faktura z tytułu sprzedaży kołków toczonych przez pozwanego na rzecz powoda została wystawiona w dniu 02.03.2011 r., zaś faktura nabycia linii do produkcji brykietu w dniu 03.03.2011 r., co wskazuje, że obie transakcje były ze sobą powiązane. Wezwanie do wykonania zobowiązania niepieniężnego powód wystosował pod koniec listopada 2011 r., tj. w czasie gdy pozwany zgłaszał powodowi istnienie wad brykieciarki i niemożność rozpoczęcia produkcji. Świadczy to o tym, że powód zdecydował się na wezwanie pozwanego do wykonania zobowiązania w postaci dostarczenia kołków dopiero w momencie gdy miał wiedzę, że sprzedana mu linia produkcyjna nie będzie zdatna do użytku. Przyczyny tej niezdatności, jak wynika z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku I 569/13, leżały po stronie powodowej. W tych okolicznościach Sąd za wiarygodne uznał twierdzenia pozwanego, iż wydanie powodowi kołków na kwotę około 44.000 zł nastąpiło na wyraźną prośbę pozwanego. Niewydanie pozostałej części kołków spowodowane było niemożnością uruchomienia linii do produkcji brykietu, za co odpowiedzialność ponosi powód. Ponieważ według uzgodnień stron wydanie kołków nastąpić miało dopiero po rozpoczęciu przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie, roszczenie powoda w przedmiocie wydania towaru ma datę odstąpienia od umowy sprzedaży kołków było niewymagalne. Przez to złożone przez powoda oświadczenie o odstąpieniu od umowy w zakresie sprzedaży na rzecz powoda kołków toczonych było nieskuteczne.

Ponadto Sąd wskazał, że nawet gdyby uznać, że roszczenie powoda w o wydanie kołków toczonych było wymagalne a oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży kołków złożone przez powoda pozwanemu skuteczne, to na uwzględnienie zasługuje zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności – tj. wierzytelności powoda z tytułu niewykonania zobowiązania z wierzytelnością pozwanego powstałą w związku z odstąpieniem przez niego od umowy zakupu linii produkcyjnej. Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, pozwany pismem z dnia 05.12.2011 r. oświadczył o odstąpieniu od umowy, przedmiotem której była sprzedaż na rzecz pozwanego linii produkcyjnej do brykietu. Z uwagi na roszczenia pieniężne powoda (zgłoszone później pozwem w niniejszym procesie), pozwany pismem z dnia 07.12.2011 r. poinformował powoda o odstąpieniu od umowy oraz o żądaniu zwrotu uiszczonej przez pozwanego kwoty tytułem ceny. W ten sposób roszczenie pozwanego względem powoda z tytułu zwrotu ceny za nabytą linię do produkcji brykietu stało się wymagalne. Tym samym wierzytelność przedstawiona do potrącenia w niniejszym procesie w istocie nadawała się do potrącenia – istniała i była wymagalna na chwilę złożenia oświadczenia w przedmiocie potrącenia. To z kolei skutkowało wzajemnym umorzeniem wierzytelności.

O tym, że pozwanemu przysługuje wierzytelność z tytułu zwrotu ceny w związku z odstąpieniem od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu przesądził Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny prawomocnym wyrokiem wydanym pod sygn. I C 569/13. Zobowiązanie powoda względem pozwanego wynikało z odstąpienia przez pozwanego od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu i stanowiło łączną kwotę 590.400 zł, natomiast zobowiązanie pozwanego względem powoda (przedstawione do potrącenia) stanowiło kwotę 340.000 zł. Po dokonaniu potrącenia powód jest zobowiązany względem pozwanego w łącznej kwocie 250.400 złotych, co dało podstawę do potrącenia wierzytelności dochodzonej przez powoda pozwem w niniejszej sprawie.

Na uwzględnienie nie zasługiwały – w ocenie Sądu - twierdzenia powoda, jakoby oświadczenie strony pozwanej o odstąpieniu od umowy sprzedaży linii do produkcji brykietu było nieskuteczne, gdyż zakupiona przez pozwanego linia produkcyjna nie posiada wad uzasadniających odstąpienie od umowy. Sąd odwołał się do opinii biegłego A. J., z której wynika, że linia w momencie sprzedaży miała istotne wady ukryte, uniemożliwiające normalne korzystanie z niej. Powyższą okoliczność potwierdził też Sąd Okręgowy w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie I C 569/13. Istnienie wierzytelności przedstawionej przez pozwanego do potrącenia w sprawie niniejszej oraz jej wartość objęte są powagą rzeczy osądzonej, wynikającą ze związania Sądu w sprawie niniejszej sentencją w/w wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.). Wyrażając ten pogląd Sąd powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2016 r., sygn. akt V CSK 603/15, Niezależnie od powyższego Sad wskazał na brak logiki w wywodach powoda co do wzajemnych rozliczeń i kompensat stron. O ile w istocie rozliczenia stron są mało przejrzyste z uwagi na brak jakichkolwiek umów zawartych na piśmie (również umowy dostawy kołków), o tyle z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wyłania się następujący obraz sytuacji: powód z jednej strony twierdzi, iż niezależnie od potrącenia kwoty 340.000 zł z kwoty 590.400 zł, dokonanego w sprawie sygn. akt I C 569/13, przy zakupie została już potrącona kwota 206.400 zł tytułem bliżej nieokreślonej kompensaty, przez co nie można uznać, że do potrącenia w sprawie niniejszej z kwoty 590.400 pozostało ponad 200.00 zł, a więc nie może pozwany w sprawie niniejszej zgłaszać zarzutu potrącenia. Z drugiej zaś strony utrzymuje, że kompensata dotyczyła należności przysługującej P. R. wobec P. A. z faktury z dnia 02.03.2011 r. nr 32/2011 r., tj. należności za kołki, których pozwany nie dostarczył. Wynika z tego, że za kwotę 206.400 zł wraz z kwotą 384.000 zł pochodzącą z kredytu pozwany miał nabyć linię do produkcji brykietu, jednocześnie zobowiązując się do dostarczenia powodowi kołków toczonych na kwotę 206.400 złotych. W ocenie Sądu nie wykazał powód, aby taki był zgodny zamiar i cel umowy pomiędzy stronami. Ponadto powyższe wydaje się mało prawdopodobne jako nieuzasadnione ekonomicznie z punktu widzenia pozwanego.

Dalej Sąd przywołał treść art. 494 § 1 k.c.. Uznał, że umowa stron o dostarczenie kołków toczonych była umową o świadczenie podzielne (379 art. § 2 k.c.), W konsekwencji uznał, że powód odstąpił od umowy o świadczenie podzielne, która w części została wykonana i której przedmiot mógł być wykorzystywany w częściach. Odstąpienie powoda od umowy miało zatem skutki na przyszłość (ex nunc), od daty jego złożenia. W tym zaś stanie rzeczy strony nie były zobowiązane do wzajemnego zwrotu świadczeń, które świadczyły sobie przed datą odstąpienia od umowy.

Dalej wskazał Sąd, że konsekwencją odstąpienia przez pozwanego od umowy sprzedaży linii produkcyjnej, był powstały po stronie powoda obowiązek zwrotu uiszczonej przez pozwanego ceny zakupu linii produkcyjnej.

Wskutek podniesienia przez pozwanego zarzutu potrącenia nastąpiło wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości niższej i wierzytelność przysługująca powodowi w wysokości 162.274,15 złotych wygasła, a zatem powództwo podlegało oddaleniu.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, Sąd wskazał, ze orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że w sprawie zaszedł wypadek szczególnie uzasadniony, uzasadniający nieobciążanie powoda kosztami sądowymi. Wynagrodzenie pełnomocnika ustalił na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2013 r. poz. 461) w zw. § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800), powiększona o opłatę skarbową uiszczoną od udzielonego pełnomocnictwa ustaloną na podstawie załącznika IV ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej (tj. Dz. U. z 2015 r., poz. 783 ze zm.).

Wyrok ten apelacja zaskarżył powód, zarzucając naruszenie przepisów postepowania – art. 230 k.p.c. i art. 233 k.p.c. oraz przepisów prawa materialnego – art. 455 k.c., art. 605 k.c., art. 471 k.c., art. 491 § 2 k.c. w zw. z art. 494 § 1 k.c. i art. 498 § 1 k.c.. Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Gro istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności Sąd pierwszej instancji ustalił prawidłowo. Są one zresztą bezsporne. Sąd Apelacyjny podziela je zatem i przyjmuje za własne. Spór dotyczył umówionego terminu dostarczenia powodowi kołków i w konsekwencji – skuteczności wypowiedzenia przez powoda umowy, w oparciu o którą miał mu je pozwany dostarczyć.

Tych właśnie kwestii dotyczą oba zarzuty naruszenia prawa procesowego i do nich odnieść się należy w pierwszej kolejności.

Art. 230 k.p.c. reguluje tzw. przyznanie dorozumiane, które jest jednym ze sposobów bezdowodowego ustalenia faktu istotnego dla rozstrzygnięcia. Przepis ten stanowi, że gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Zastosowanie tego przepisu jest zatem możliwe tylko wówczas, gdy sąd poweźmie - na podstawie wyniku całej rozprawy, czyli wszystkich okoliczności sprawy, całego materiału procesowego - przekonanie, że strona nie zamierzała i nie zamierza zaprzeczyć istnieniu faktów przytoczonych przez stronę przeciwną. W razie wątpliwości nie można stosować przepisu art. 230 KPC (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2004 r., II CK 293/03).

Tak rozumiany art. 230 KPC nie mógł stanowić w okolicznościach sprawy - co nie bez racji podnosi skarżący - podstawy do ustalenia, że strony umówiły się, iż wydanie kołków nastąpi dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu, a dostarczenie partii kołków o wartości 44. 126,25 złotych nastąpiło poza spornym stosunkiem umownym.

Wprawdzie powód nie wypowiedział się co do tej treści twierdzeń pozwanego, ale twierdzeniom tym – na co słusznie zwraca uwagę skarżący - przeczy stanowisko procesowe powoda, który - mimo takich twierdzeń pozwanego - popierał powództwo z powołaniem się na wypowiedzenie umowy z powodu niewykonania zobowiązania. Już to nasuwa wątpliwości co do tego, że rzeczywiście w sposób dorozumiany przyznał, że treść umowy w zakresie terminu wydania kołków powiązana była z terminem uruchomienia linii do produkcji brykietu drewnianego. Takie wątpliwości budzi także i to, że produkcja kołków nie była uzależniona od uruchomienia urządzenia do produkcji brykietu. Za pomocą tego urządzenia wykorzystywano jedynie odpady, które niewątpliwie powstawały także przy wytwarzaniu kołków. Z ustalonych w sprawie okoliczności nie wynika jednak ani by uruchomienie urządzenia miało być szczególnie długotrwałym procesem (a nie można przecież zakładać, że w momencie zawierania umowy strony wiedziały, że będą problemy z uruchomieniem urządzenia), ani by powód był jedynym odbiorcą wytwarzanych przez pozwanego kołków, co mogłoby uzasadniać umowne uzależnienie terminu dostarczenia kołków dopiero z chwilą gdy możliwe będzie zagospodarowanie odpadów powstałych przy ich produkcji.

Podsumowując, wobec przedstawionych wątpliwości brak było podstaw do zastosowania art. 230 k.p.c. i w konsekwencji do ustalenia – jak uczynił to Sąd pierwszej instancji - „ że strony umówiły się na wydanie powodowi kołków toczonych dopiero w momencie uruchomienia linii do produkcji brykietu i rozpoczęcia przez pozwanego działalności produkcyjnej w tym zakresie”.

Chybiony jest natomiast zarzut naruszenia art., 233 k.p.c.. Dość powiedzieć, że skarżący zarzucając Sądowi, że dokonał dowolnej oceny materiału dowodowego nie konkretyzuje dowodów, które zostały - jego zdaniem - wadliwie ocenione, co uniemożliwia weryfikacje tej oceny. Już z tej przyczyny zarzut ten nie mógł być skuteczny. Dodać jednak trzeba, że w ramach tego zarzutu skarżący w istocie kwestionował ustalenia Sądu poczynione na podstawie tzw. dorozumianego przyznania, którego zastosowanie skutecznie zakwestionował, o czym była wcześniej mowa.

Nie podzielając zatem ustaleń Sądu pierwszej instancji w tym zakresie należy stwierdzić, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do zrekonstruowania postanowienia umowy stron odnoszącego się do terminu wydania powodowi kołków. W sprawie nie było sporu co do tego, że przedmiotem umowy są kołki, które ma dopiero wytworzyć pozwany, ale strony nie wypowiedziały się jednoznacznie odnośnie tego czy wszystkie kołki miały być, zgodnie z umową, dostarczone jednocześnie czy też częściami. Jedynie zaś w tym drugim wypadku umowę stron można by zakwalifikować - jak uczynił to Sąd pierwszej instancji – jako umowę dostawy, którą ustawodawca zdefiniował w art. 605 k.c.. W pierwszym przypadku umowę stron należałoby zakwalifikować jako umowę sprzedaży rzeczy przyszłych, tj. takich, które nie istnieją jeszcze w momencie zawierania umowy sprzedaży ( emptio rei speratae). Zwrócić należy uwagę, że sam powód w pozwie zakwalifikował umowę jako umowę sprzedaży. Na taką kwalifikację wskazuje też zapis w fakturze wskazujący datę sprzedaży.

Niezależnie jednak od tego czy umowę stron zakwalifikuje się jako umowę sprzedaży rzeczy przyszłych, czy jako umowę dostawy, wobec nieustalenia terminu wydania całej partii kołków objętych tą umową czy też terminu wydania poszczególnych ich części zastosowanie znajdzie przepisy art. 455 k.c., który przewiduje, że w przypadku nieoznaczenia terminu świadczenia w umowie i braku możliwości wskazania terminu świadczenia na podstawie właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wezwanie powoda z dnia 26 listopada 2011 roku przekształciło zobowiązanie pozwanego do wydania kołków w zobowiązanie terminowe. Niewywiązanie się przez pozwanego z zobowiązania w terminie uprawniało zaś powoda do odstąpienia od umowy co do reszty niespełnionego świadczenia (art. 491 § 1 i 2 k.c.). To z kolei prowadzi do wniosku, że oświadczenie powoda o odstąpieniu od umowy z dnia 31 stycznia 2011 roku było skuteczne.

Powyższa ocena, odmienna od oceny Sądu pierwszej instancji, nie oznacza jednak w żadnym razie zasadności żądania zapłaty kwoty 162. 274,15 złotych, stanowiącej równowartość niedostarczonych przez pozwanego kołków.

Na podstawie art. 494 k.c. strona odstępująca od umowy może domagać się od drugiej strony zwrotu tego co sama świadczyła przed odstąpieniem od umowy. Zwrot świadczeń powinien zasadniczo nastąpić w takiej formie, w jakiej były one spełnione i w stanie niezmienionym.

Powód w oparciu o art. 494 k.c. domaga się zwrotu ceny niedostarczonych przez pozwanego kołków. Tymczasem w świetle ustalonych w sprawie okoliczności powód nie uiścił na rzecz pozwanego realnie ceny kołków będących przedmiotem umowy, od której odstąpił. W rozpoznawanym przypadku zamiast realnego spełnienia przez powoda świadczenia pieniężnego nastąpiło potrącenie wzajemnych wierzytelności (art. 498 k.c.). W takim wypadku odstąpienie od umowy powoduje także uchylenie skutków potrącenia, co oznacza, że potrącone wzajemne wierzytelności nadal istnieją (por. E. Łętowska , System Prawa Prywatnego, T>5 Legalis, w odniesieniu do umownego prawa odstąpienia – art. 395 k.c.).

W realiach rozpoznawanej sprawy oznacza to natomiast, że powodowi przysługiwałaby względem pozwanego co najwyżej wierzytelność z tytułu części nieuiszczonej przez niego ceny zakupionej od powoda linii do produkcji brykietu drzewnego.

Niezależnie jednak od tego, że nie to roszczenie zostało poddane przez powoda pod osąd, a zatem Sąd nie może o nim wyrokować (art. 321 § 1k.p.c.), nie można również abstrahować od faktu skutecznego odstąpienia przez pozwanego od umowy kupna wspomnianego urządzenia. Ta ostatnia kwestia została przesądzona prawomocnym wyrokiem Sadu Okręgowego w Białymstoku wydanym w sprawie I C 569/13, którym Sad rozpoznający sprawę niniejszą jest związany (art. 365 § 1k.p.c). Skutkiem odstąpienia od umowy jest uznanie tej umowy za niezawartą , co oznacza, że po stronie pozwanego nie istnieje obowiązek wykonania niespełnionego świadczenia (reszty ceny) na podstawie tej umowy.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Apelacja podlegała zatem oddaleniu, mimo częściowej zasadności podniesionych w niej zarzutów (art. 385 k.p.c.). O kosztach postępowania odwoławczego postanowiono na mocy art. 98 § 1k.p.c., przy czym jedynym składnikiem tych kosztów jest wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego ustalone na podstawie § 10ust.1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych .

(...)