Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Joanna Mrozek

Protokolant Przemysław Baranowski

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Banku (...) z siedzibą w W.

przeciwko A. C. i G. C.

o zapłatę

I.  zasądza od A. C. i G. C. solidarnie na rzecz (...) Banku (...) z siedzibą w W. kwotę 1.000.000 zł (jeden milion złotych) zastrzegając, że w zakresie tej należności A. C. i G. C. przysługuje uprawnienie do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do przysługującego każdemu z nich udziału wynoszącego po ½ części we współwłasności nieruchomości stanowiących lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...) i lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...), do wysokości określonej ustanowioną na tych nieruchomościach hipoteką łączną do kwoty 1.000.000 zł (jeden milion złotych);

II.  zasądza od A. C. i G. C. solidarnie na rzecz (...) Banku (...) z siedzibą w W. kwotę 15.400 zł (piętnaście tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1219/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 kwietnia 2016 roku (...) Bank (...) w W. wniósł o zasądzenie kwoty 1.000.000 zł solidarnie od A. C. i G. C. jako współwłaścicieli nieruchomości obciążonych hipoteką łączną ustanowioną na zabezpieczenie umowy kredytu udzielonego Fundacji (...) z siedzibą w W. (k.12-15).

W dniu 9 września 2016 roku w sprawie I Nc 212/16 tutejszy Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym nakazał pozwanym solidarnie zapłatę żądanej pozwem kwoty, zastrzegając możliwość powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do przysługującego każdemu z nich udziału wynoszącego po ½ części we współwłasności nieruchomości stanowiących lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW Nr (...) oraz lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW Nr (...), do wysokości określonej ustanowioną hipoteką umowną łączną w kwocie 1.000.000 zł (k.104).

Od powyższego nakazu zapłaty pozwani wnieśli sprzeciw w całości, powołując się na podstępne działanie prezesa zarządu Fundacji (...), będącej dłużnikiem powodowego banku, względem poręczycieli kredytu i zarazem poprzednich właścicieli nieruchomości obciążonej hipoteką (k.109-113).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Dnia 23 maja 2013 r. na mocy umowy nr (...) powód udzielił Fundacji (...) z siedzibą w W., reprezentowanej jednoosobowo przez prezesa zarządu T. B., kredytu obrotowego w wysokości 1.200.000 zł. Kredyt został zaciągnięty na sfinansowanie występu zespołów zagranicznych przy realizacji projektu (...). Kredytu udzielono na okres do dnia 31 lipca 2013 r. Pracownicy Fundacji (...) M. C. zatrudniony na stanowisku dyrektora technicznego i I. C. zatrudniona na stanowisku dyrektora prowadzonego przez fundację (...) poręczyli spłatę kredytu. Na nieruchomościach stanowiących ich własność - lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW Nr (...) oraz lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w budynku przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW Nr (...), została ustanowiona hipoteka łączna umowna do kwoty 1.000.000 zł, obejmująca również odsetki i inne należności związane z kredytem udzielonym na mocy umowy nr (...).

W dniu 5 sierpnia 2013 roku ww. nieruchomości obciążone hipotecznie zostały darowane na rzecz pozwanych, którzy są ich współwłaścicielami po 1/2 części.

M. C. był odpowiedzialny za organizację festiwalu (...). Kredyt miał być spłacony z dotacji sponsorów, sprzedaży biletów i karnetów. Impreza nie przyniosła oczekiwanych zysków, które fundacja osiągała z organizacji festiwali w latach ubiegłych. Fundacja (...) nie wywiązała się z warunków umowy, w związku z czym zobowiązanie zostało postawione w stan wymagalności. Powód wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) z dnia 3 września 2013 roku, który został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w dniu 15 marca 2014 roku w sprawie I Co 335/14.

Sytuacja finansowa fundacji była dobra, fundacja terminowo wywiązywała się ze wszystkich zobowiązań, prowadziła dom pielgrzyma, hotel, restaurację, organizowała kolonie i (...).

Postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi zostało umorzone postanowieniem z dnia 27 czerwca 2015 roku wobec bezskuteczności egzekucji. Umorzona została również egzekucja skierowana przeciwko poręczycielom. Pismami z dnia 27 lutego 2015 roku powód bezskutecznie wezwał A. C. i G. C. do zapłaty kwot po 581.671 zł w terminie 7 dni od doręczenia wezwania.

W dniu 8 marca 2016 roku powód wystawił wyciąg z ksiąg banku, zgodnie z którym wysokość należności głównej wynikającej z umowy kredytu nr (...) wynosi 966.268,73 zł, a odsetek od rat zapadłych 329.278,78 zł, łącznie 1.295.547,51 zł.

W dniu 21 czerwca 2013 roku Fundacja (...) postanowiła dokonać zmian w statucie poprzez wykreślenie postanowień dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej i wprowadzenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej od dnia 21 czerwca 2013 roku. Prezes fundacji zobowiązał się do złożenia wniosku o wykreślenie fundacji z rejestru przedsiębiorców.

W dniu 9 lipca 2013 roku fundacja (...) rozwiązała w trybie natychmiastowym z I. C. i M. C. umowę o pracę na podstawie art.52§1 pkt 1 k.p. w związku z ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych związanym w przypadku M. C. m. in. z nieprawidłowościami przy realizacji (...), zwłaszcza w zakresie zaciągania zobowiązań bez umocowania, zawierania niekorzystnych dla fundacji umów, braku nadzoru nad ich wykonaniem, błędnego skalkulowania kosztów tej imprezy, zaś w przypadku I. C. poprzez nierzetelne prowadzenie dokumentacji fundacji w zakresie rozliczania kosztów i przychodów z jej działalności w okresie 2012-2013, przekraczanie zakresu powierzonych obowiązków i podejmowanie decyzji finansowych na szkodę pracodawcy. Na skutek złożonego odwołania, w dniu 10 czerwca 2014 roku zawarto przed sądem ugodę, zgodnie z którą umowy o pracę zostały rozwiązane na skutek wypowiedzenia przez pracodawcę z zachowaniem 3 miesięcznego okresu wypowiedzenia z powodu likwidacji stanowisk pracy.

Pismem z dnia 8 sierpnia 2013 roku I. i M. C. poinformowali powodowy bank o powyższych okolicznościach. Pismem z dnia 9 sierpnia 2013 roku skierowanym do banku, poręczyciele złożyli na podstawie art.88§1 k.c. oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych poręczenia i ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego na skutek podstępnego wprowadzenia w błąd.

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie odpisów dokumentów (umowy z dnia 23 maja 2013 r. k.27-34, wniosku o wpis, oświadczenia właścicieli o ustanowieniu hipoteki z oświadczeniem banku k.21-25, odpisów z ksiąg wieczystych k.35-40, wyciągu z ksiąg banku k.41, wezwań do zapłaty z potwierdzeniami odbioru k.17-18, 44-43, postanowienia o umorzeniu egzekucji k.19-20, statutu k.115-119, uchwały fundatora k.120-125, wniosku o zmianę danych w KRS k.126-130, pism fundacji k.131, 132, oświadczeń o rozwiązaniu umowy k.133-134, ugody k.135-143, 148-157, pism z dnia 8 i 9 sierpnia 2013 r. k.144-146, 147) oraz zeznań świadka M. C. (k.198). Powyższe dowody nie były kwestionowane przez żadną ze stron i potwierdzały się wzajemnie.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Dłużnik osobisty ( Fundacja (...) występująca w roli kredytobiorcy), nie zaspokoił roszczenia należnego powodowi z tytułu zawartej umowy o kredyt obrotowy nr (...) z dnia 23 maja 2017 r., tj. nie spłacił kredytu w terminie wskazanym w § 7 umowy, a więc do dnia 31 lipca 2013 r. Wszczęte wobec niego postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji. Wobec tego, w celu dochodzenia roszczenia, wierzyciel miał prawo skorzystać z każdej ze wskazanych w § 8 umowy form prawnego zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu i związanych z kredytem należności, w tym z poręczenia cywilnego udzielonego przez M. i I. C. oraz hipoteki łącznej do kwoty 1.000.000 zł ustanowionej na lokalach stanowiących obecnie współwłasność pozwanych. Dokonana przez poręczycieli w dniu 5 sierpnia 2013 r. darowizna na rzecz pozwanych wchodzących wówczas w skład ich majątku i objętych hipoteką łączną nieruchomości lokalowych spowodowała uszczuplenie majątku poręczycieli, a co za tym idzie -– przyczyniła się do umorzenia wszczętej względem nich egzekucji z powodu braku majątku. Nie wpływa to jednak w żaden sposób na uprawnienie wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z przedmiotowych nieruchomości, gdyż istotą hipoteki (jak wynika z treści art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) jest to, że wierzyciel może dochodzić takiego zaspokojenia bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Pozwani nie kwestionowali wysokości zadłużenia. O wysokości hipoteki świadczą odpisy z ksiąg wieczystych oraz wyciąg z ksiąg banku. Żądanie pozwu obejmuje również część odsetek, które zostały zabezpieczone hipotecznie, zaś solidarność dłużników wynika z obciążenia nieruchomości hipoteką łączną. W świetle postanowień zawartej umowy kredytu, art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. Nr 140 poz. 939) oraz art. 65 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2016r., poz. 790) żądanie pozwu podlegało uwzględnieniu.

Zdaniem Sądu nie zasługuje na aprobatę stanowisko pozwanych dotyczące nieważności ustanowienia na rzecz powoda hipoteki łącznej na lokalach mieszkalnych, powstałej na skutek złożenia przez poręczycieli skierowanego do powoda oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli o poręczeniu kredytu oraz o udzieleniu zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki.

Zgodnie z art.84§1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej, można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności nieodpłatnej. W myśl art.84§2 k.c. można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (art.86§1 k.c.) Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony, albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna (art.86§2 k.c.).

Oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego przez M. i I. C. pod wpływem błędu wywołanego podstępem należy uznać za bezskuteczne.

Nawet jeżeli uznać, że M. i I. C. udzielili poręczenia i ustanowili hipotekę na skutek zapewnienia ich przez T. B. – prezesa zarządu będącej dłużnikiem w niniejszej sprawie Fundacji (...) o tym, że fundacja będzie spłacać kredyt we wskazanym w umowie terminie, co wobec zmiany formy działania fundacji (zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej, będącej zdaniem poręczycieli gwarancją płynności finansowej fundacji), skutkowało brakiem możliwości dokonania takiej spłaty, to zdaniem Sądu nie stanowi to przesłanki umożliwiającej poręczycielom dokonanie skutecznego wobec wierzyciela uchylenia się od skutków prawnych poręczenia ani ustanowienia zabezpieczenia w postaci hipoteki. Wynika to przede wszystkim z charakteru instytucji poręczenia i hipoteki, jak również gwarancyjnej funkcji, jaką pełnią one w obrocie gospodarczym, polegającej na zapewnieniu pewności tego obrotu poprzez zabezpieczenie interesu wierzyciela. Zarówno odpowiedzialność poręczyciela, jak i każdoczesnego właściciela obciążonej hipoteką nieruchomości, ma charakter zobiektywizowany i oparta jest na zasadzie ryzyka. Przejawem tego ryzyka jest brak możliwości powoływania się na jakiekolwiek przyczyny egzonoracyjne w sytuacji, jeżeli obowiązek wynikający z zabezpieczenia stanie się aktualny.

W przedmiotowej sprawie nie można stwierdzić, jakoby poręczyciele w chwili składania oświadczeń o udzieleniu poręczenia oraz ustanowieniu zabezpieczenia w postaci hipoteki pozostawali w błędzie co do treści samej czynności prawnej, gdyż okoliczności dotyczące treści umowy, jak i ewentualnych skutków jej niewykonania, pozostawały dla nich jasne. Nie stanowi błędu co do treści czynności prawnej mylna ocena zarówno aktualnych, jak i przyszłych okoliczności, nieobjętych treścią dokonanej czynności takich jak zdolności płatniczych dłużnika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1997 r., III CKN 214/97). Ewentualny błąd poręczycieli w postaci przeświadczenia (na podstawie aktualnej sytuacji majątkowej fundacji oraz zapewnień składanych przez jej prezesa) co do tego, że Fundacja (...) jest w stanie spłacić kredyt w terminie i faktycznie będzie to robić, można co najwyżej uznać za błąd niedotyczący treści samej czynności prawnej, na który w świetle art. 86 § 1 k.c. można powoływać się, gdy został wywołany podstępnie. T. B. pozostaje osobą trzecią w rozumieniu art. 86 § 2 k.c. zarówno w stosunku do zawartej pomiędzy powodowym bankiem a poręczycielami umowy poręczenia, jak również w stosunku do relacji pomiędzy właścicielami obciążonych hipoteką lokali a (...) Bankiem (...), któremu przysługuje ograniczone prawo rzeczowe na tych nieruchomościach w postaci hipoteki. Pozwani nie zaoferowali obiektywnych dowodów wskazujących na podstępne, a więc świadome i umyślne działanie prezesa Fundacji (...), podejmowane w celu skłonienia poręczycieli kredytu do udzielenia poręczenia i ustanowienia hipoteki na ich nieruchomości na podstawie zasugerowanych fałszywych przesłanek rozumowania do dokonania czynności prawnej. Pozwani nie wykazali, że działania fundacji podejmowane od dnia 21 czerwca 2013 roku pozostają w związku przyczynowo - skutkowym z błędnym przeświadczeniem właścicieli nieruchomości w dacie ustanowienia hipoteki.

Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1996 r. (sygn. akt III CZP 85/96), zgodnie z którym poręczyciel nie może uchylić się skutecznie od oświadczenia złożonego pod wpływem błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do jego wypłacalności w dacie poręczenia. Powód zasadnie podniósł, że fakt zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez Fundację (...) nie wskazywał na to, że dłużnik wyzbywa się wszelkich środków majątkowych i nie może otrzymywać świadczeń z innych źródeł, zaś podstępu co do niewypłacalności w dacie dokonania poręczenia nie można rozciągać na datę wymagalności długu. W dacie ustanowienia hipoteki poręczyciele znali sytuację materialną kredytobiorcy. Jest oczywiste, że wnioskowanie o wypłacalności dłużnika w przyszłości może być jedynie przybliżone, z uwagi na nieprzewidywalność i zróżnicowanie przyczyn wpływających na jego wypłacalność. Z zeznań świadka M. C. wynika, że fundacja miała podstawy do przypuszczeń, że kredyt zostanie spłacony z zysków osiągniętych podczas (...). Niewystarczająca frekwencja uczestników imprezy skutkująca zmniejszonymi dochodami ze sprzedaży biletów nie była okolicznością możliwą do przewidzenia w dacie zawierania umowy. M. i I. C. współpracowali z fundacją od lat, byli przez nią zatrudnieni na kierowniczych stanowiskach. (...) zorganizowane w 2013 roku nie były pierwszą tego typu imprezą, chociaż ze względu na jubileusz, skala ówczesnych obchodów miała być większa niż dotychczas. M. C. zeznał, że był odpowiedzialny za organizację festiwalu, miał świadomość czym jest zabezpieczenie kredytu i znał sytuację finansową fundacji. Pozwani nie wykazali, że prezes fundacji umyślnie skłonił poręczycieli do złożenia oświadczeń o ustanowieniu hipoteki poprzez wprowadzenie w błąd odnośnie możliwości spłaty przez fundację zaciągniętego zobowiązania. Zaoferowane dowody nie wyjaśniają również dostatecznie podstaw rozwiązania współpracy M. i I. C. z fundacją (...) oraz przyczyn udzielenia przez nich zabezpieczenia kredytu, w tym ewentualnego ekwiwalentu za ustanowienie hipoteki. Trudno bowiem uznać, że pracownicy fundacji zdecydowali się na tak znaczne obciążenie hipoteczne jedynie w oparciu o zaufanie udzielone jej prezesowi. Ustalenie, że ustanowienie hipoteki nie wiązało się z żadnym przysporzeniem dla właścicieli nieruchomości ułatwiałoby uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem podstępu poprzez brak konieczności wykazania wiedzy powodowego banku o podstępie. Zgodnie z art.6 k.c., to na pozwanych spoczywał ciężar dowodzenia okoliczności, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne. Rozwiązanie umowy o pracę z właścicielami nieruchomości obciążonych hipotecznie nie stanowi samo przez się o podstępie ze strony dłużnika, zwłaszcza w kontekście nieporozumień dotyczących organizacji (...). Treść zawartej przed sądem ugody, w której każda ze stron decyduje się na wzajemne ustępstwa, nie przesądza kwestii prawdziwości zarzutów postawionych pracownikom przez fundację. Istotne dla oceny nagannego działania kwalifikowanego jako podstęp są bowiem okoliczności towarzyszące złożeniu oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, a nie fakty następcze. Okolicznością bezsporną jest fiasko organizowanej przez fundację imprezy, która nie może jednak przesądzać o nieważności oświadczenia o ustanowieniu hipoteki. Właściciele nieruchomości nie mogą się bronić skutecznie zarzutem, że po zawarciu umowy dłużnik stał się niewypłacalny, gdyż prowadziłoby to do stworzenia nadmiernego ryzyka po stronie wierzyciela i pozostawało w sprzeczności z celem zabezpieczenia.

Zgodnie z art.319 k.p.c. jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do ich wysokości, sąd może zastrzec im prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Mając powyższe na względzie, Sąd ograniczył odpowiedzialność pozwanych do nieruchomości obciążonych hipotecznie, do wysokości hipotek.

O kosztach procesu Sąd orzekł stosownie do treści art.98§1 i 3 k.p.c. w zw. z §2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.