Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku

V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Rosłoń

Protokolant: Anna Filipowicz

po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2017 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy Z. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie wartości kapitału początkowego

na skutek odwołania Z. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 10 sierpnia 2017 roku Nr (...)

Zmienia zaskarżoną decyzję i do ustalenia wartości kapitału początkowego Z. J. uwzględnia jako składkowy okres od 1 lipca 1977 roku do 17 lutego 1979 roku

sygn. akt V U 896/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy
z dnia 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ponownie ustalił Z. J. wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. W punkcie V decyzji organ rentowy wskazał, że nie uwzględnił do wartości kapitału początkowego okresu od 1 lipca 1977 r. do 17 lutego 1979 r., gdyż Z. J. nie przedłożyła dokumentu potwierdzającego wykonywanie zatrudnienia.

Z powyższą decyzją nie zgodziła się Z. J. domagając się uwzględnienia przy obliczaniu wskaźnika wysokości wymiaru kapitału początkowego okresu od 1 lipca 1977 r. do 17 lutego 1979 r., w którym pozostawała bez pracy, z powodu niemożności jej uzyskania.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w odpowiedzi na odwołanie wnosił o jego oddalenie, podtrzymując argumentację jak
w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Ponadto organ rentowy wskazał, że w tym okresie Z. J. nie była zarejestrowana w urzędzie pracy i nie pobierała zasiłku dla bezrobotnych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje.

Zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Art. 174 powyższej ustawy stanowi, że kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2 – 12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy między innymi okresy składkowe, o których mowa w art. 6.

Ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego zgodnie z treścią art. 175 ust. 4 następuje w okolicznościach określonych w art. 114.

Przepis art. 6 ust. 2 pkt 6 wyżej powołanej ustawy stanowi, że za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne – czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z Funduszu Pracy.

Z. J. urodziła się (...) We wniosku z dnia
26 września 2002 r. wniosła o ustalenie kapitału początkowego. Kapitał ten został ustalony decyzją z dnia 3 marca 2003 r.

Następnie wnioskiem z dnia 25 lipca 2017 r., po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, wystąpiła o emeryturę, wskazując
w informacji dotyczącej okresów składkowych i nieskładkowych, że w okresie od 1 lipca 1977 r. do 17 lutego 1979 r. pozostawała bez pracy z powodu niemożności jej uzyskania.

Organ rentowy, przy rozpoznaniu wniosku o emeryturę, mając na uwadze wskazany okres, dnia 10 sierpnia 2017 r. wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego – obecnie zaskarżoną- w której wskazał, że nie uwzględnił do wartości kapitału początkowego powyższego okresu, ponieważ wnioskodawczyni nie przedłożyła dokumentu potwierdzającego wykonywanie zatrudnienia.

Z. J. 30 kwietnia 1976 r. ukończyła (...)
w S.. W okresie od 1 lipca 1976 r. do 30 czerwca 1977 r. była zatrudniona jako stażystka w państwowym (...)w I., (...)w J. (k. 5 i 6 akt ZUS o świadczenie przedemerytalne). W trakcie odbywania stażu wyszła za mąż i zamieszkała
w H.. Po ukończeniu stażu zarejestrowała się jako osoba bezrobotna
w Wydziale Zatrudnienia Urzędu Miejskiego w H. i pozostawała osobą bezrobotną od 1 lipca 1977 r. do 17 lutego 1979 r. Dnia (...)urodziła dziecko (k. 3 akt ZUS o świadczenie przedemerytalne). W powyższym okresie Z. J. stawiała się w Urzędzie w wyznaczonych terminach, jednakże nie otrzymała propozycji pracy w rolnictwie, gdyż takiej pracy nie było. W wyuczonym zawodzie obowiązana była pracować przez 5 lat. Z. J. w 1978 r. wystąpiła do Urzędu Wojewódzkiego w B. Wydziału Zatrudnienia i Spraw Socjalnych z prośbą o pomoc, wskazując
na trudności w uzyskaniu pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Pismem z dnia 13 kwietnia 1978 r. Dyrektor Wydziału Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Urzędu Wojewódzkiego w B., w nawiązaniu do powyższego wystąpienia, zwrócił się do Naczelnika Miasta H. z prośbą o pomoc Z. J. w uzyskaniu pracy i poinformowanie o załatwieniu tej sprawy (k. 9 akt ZUS o emeryturę). Pracujące w tym Urzędzie urzędniczki - M. P. i I. W. poinformowały Z. J., że nie otrzyma innej propozycji pracy dopóki nie zrzeknie się pracy w swoim zawodzie (zeznania odwołującej k. 27 i 15). Po uzyskaniu tej informacji Z. J. pismem z dnia 17 czerwca 1980 r. wystąpiła do Urzędu Wojewódzkiego
w B. o wyrażenie zgody na zatrudnienie poza rolnictwem.
W odpowiedzi na to pismo, Urząd Wojewódzki w B. Wydział (...), (...) (...)wyraził zgodę
na zatrudnienie odwołującej poza rolnictwem (k. 8 akt ZUS o emeryturę). Dnia 17 listopada 1980 r. Z. J. otrzymała skierowanie do pracy
w (...) Przedsiębiorstwie (...) w H. (k. 8a akt ZUS o emeryturę) i podjęła pracę 1 grudnia 1980 r. (k. 7 akt ZUS o świadczenie przedemerytalne).

Jak wynika z zaświadczenia Urzędu Miasta H. z dnia 26 lutego 2009 r. wydanego w związku z prośbą Z. J., w zasobach archiwalnych tego (...) brak jest akt związanych z pośrednictwem pracy
w latach 1977- 1980, gdyż akta te za zgodą Archiwum Państwowego
w B. w latach 1985-1987 zostały zniszczone przez przekazanie
na makulaturę lub przemiał (k. 7 akt ZUS o emeryturę).

Powyższy stan faktyczny, ustalony przez Sąd, nie budzi wątpliwości co do tego, że jest on odzwierciedleniem rzeczywistego stanu rzeczy i pozwala na stwierdzenie, że w okresie od 1 lipca 1977 r. do 17 lutego 1979 r. Z. J. pozostawała bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania. Zeznania odwołującej przesłuchanej w charakterze strony Sąd uznał za w pełni wiarygodne. Znalazły one potwierdzenie w zachowanych dokumentach, które zostały omówione wyżej. Z dokumentów tych wynika, że w trakcie trwania spornego okresu, w 1978 r. odwołująca, z uwagi na brak propozycji pracy
z Urzędu Miasta w H., zwracała się z prośbą o pomoc w jej otrzymaniu do Urzędu Wojewódzkiego w B.. Prawdziwość tych zeznań wynika również z kolejnego pisma tego (...), w którym wyrażono zgodę na zatrudnienie poza rolnictwem. Ponadto odwołująca pamiętała osoby, które wówczas pracowały w Wydziale Zatrudnienia Urzędu Miejskiego w H., a które prowadziły jej kartotekę jako osoby bezrobotnej. Osoby te - M. P. i I. W.- przesłuchane w charakterze świadków zeznały, że z uwagi na wielość osób nie pamiętają odwołującej, ale w spornym okresie pracowały w Wydziale Zatrudnienia Urzędu Miejskiego w H. (k. 26
i 27). Jednocześnie podkreślić należy, że już w 2009 r., a więc nie na potrzeby tego postępowania, Z. J. czyniła starania aby odnaleźć dokumenty dotyczące niemożności otrzymania pracy w spornym okresie, co wynika
z zaświadczenia Urzędu Miasta H. (k. 7 akt ZUS o emeryturę).

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 sierpnia 2009 r., sygn. II UK 404/08 wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r., wymienione w punktach 1 -17 okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. W pkt 6 wskazano okresy czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z Funduszu Pracy. Językowa wykładnia tego przepisu wskazuje, że zakres pojęciowy „osoby czasowo pozostającej bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego” zawiera także pojęcie „osoby pobierającej zasiłki”. Zatem to pierwsze pojęcie ma szerszy zakres niż drugie. W konsekwencji, uznać należy, że mowa w tym przepisie o wszystkich okresach pozostawania bez pracy, niezależnie od tego, czy pokrywają się one z okresami pobierania wymienionych zasiłków. Przemawia za tym także przekonanie o racjonalności ustawodawcy, który, mając zamiar objąć działaniem tego przepisu wyłącznie osoby pobierające zasiłki, nie wprowadziłby do niego odrębnej kategorii osób pozostających bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego. Takiemu rozumieniu przepisu nie sprzeciwia się także wykładnia historyczna.

Zbliżone uregulowanie pojawiło się wraz z wejściem z życie ustawy emerytalnej z 1982 r. Wcześniej, ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) w art. 10 ust. 1 pkt 13 za okresy zaliczalne do okresów zatrudnienia uznała „okresy bezrobocia przed Wyzwoleniem udowodnionego dokumentami”. Pierwotne brzmienie art. 11 ust. 2 pkt 14 ustawy emerytalnej z 1982 r. stanowiło, że za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia uważa się okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, udowodnionej dokumentami, oraz pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej. Brzmienie tego przepisu nie budzi wątpliwości, że nie chodziło w nim wyłącznie o okresy pobierania zasiłku, ale o wszystkie okresy pozostawania bez pracy, pod warunkiem oczywiście, że spowodowane to było niemożnością jej otrzymania lub niemożnością podjęcia szkolenia zawodowego - udowodnionego dokumentami. Ustawa z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 206) z dniem 1 stycznia 1990 r. wprowadziła nowe brzmienie tego przepisu, zgodnie z którym za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia uważa się okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego udowodnionej dokumentami, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych z Funduszu Pracy. Powyższa zmiana wynikała z wejścia w życie - od dnia 31 grudnia 1989 r. - ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. Nr 75, poz. 446 ze zm.), uchylającej ustawę z dnia 29 grudnia 1983 r. o Państwowym Funduszu Aktywizacji Zawodowej. Wprowadzenie przez ustawę o zatrudnieniu prawa do zasiłku szkoleniowego (art. 12) i zasiłku dla bezrobotnych (art. 15) stanowiło o konieczności dostosowania przepisów emerytalnych tak, aby uwzględniały tę nową formę pomocy bezrobotnym. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że dokonano również korekty gramatycznej i słowo; „oraz” zastąpiono zwrotem „w tym”. Jednakże brak jakichkolwiek racjonalnych przesłanek, aby uznać że była to jednocześnie zmiana normatywna prowadząca do odejścia od dotychczasowej zasady i uznania za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia wyłącznie okresów pobierania wymienionych w tym przepisie zasiłków. Po pierwsze, taka konstrukcja przepisu, jak wskazano wyżej, powoduje, że jego dosłowne brzmienie wskazuje na szerszy zakres pojęciowy kategorii „osoby czasowo pozostającej bez pracy„ niż kategoria „osoby pobierającej zasiłki”. Po drugie, w związku z uregulowaniami ustawy o zatrudnieniu z 1989 r. sam status bezrobotnego nie był wystarczającą przesłanką nabycia praw do zasiłku, gdyż zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy wymagane było także pozostawanie w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania w stosunku pracy co najmniej 180 dni lub podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności przez okres co najmniej 180 dni. Od wejścia w życie tej ustawy nie każdy bezrobotny, chociaż poszukujący pracy i gotowy do jej podjęcia, miał uprawnienie do zasiłku. Istniała zatem kategoria osoby czasowo pozostającej bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, niebędąca jednocześnie osobą pobierającą zasiłek. Wejście w życie, z dniem 15 listopada 1991 r., ustawy rewaloryzacyjnej spowodowało utratę mocy obowiązującej art. 11 ustawy emerytalnej. Zgodnie z art. 45 ust. 1 tej ustawy od dnia jej wejścia w życie przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników stosuje się o ile nie są sprzeczne z postanowieniami ustawy. Oznacza to utratę mocy obowiązującej przepisów sprzecznych z uregulowaniami ustawy rewaloryzacyjnej. Do takich należą przepisy rozdziału 3 ustawy emerytalnej z 1982 r. (art. 9-15), dotyczące okresów zatrudnienia, bowiem ta kwestia została uregulowana odmiennie w sposób całościowy w ustawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2000 r., OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 630). Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 6 za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społecznego, w tym okresy czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych z Funduszu Pracy (pkt 6). Wyraźne zaznaczenie cezury czasowej w tym przepisie i jednoczesne powielenie dotychczasowej treści art. 11 ust. 2 pkt 14 ustawy emerytalnej z 1982 r. wskazuje na zamiar ustawodawcy, aby zachowane zostały dotychczasowe zasady do stanów faktycznych istniejących do dnia wejścia w życie ustawy, a więc, żeby dotychczasowe okresy - pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego udowodnionej dokumentami, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych z Funduszu Pracy - uznawane z okresy równorzędne z okresami zatrudnienia - stały się okresami składkowymi w rozumieniu ustawy rewaloryzacyjnej. Zabieg ten powtórzony został w przepisie art. 6 ust. 2 pkt 6 ustawy emerytalnej z 1998 r., gdzie wyraźnie postawiono granicę czasową - 15 listopada 1991 r. Z powyższych względów uznać należy, że art. 6 ust. 2 pkt 6 ustawy emerytalnej z 1998 r. obejmuje także okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego przed 15 listopada 1991 r., niezależnie od tego, czy w tych okresach pobierane były wymienione w nim zasiłki.

Dla prawidłowego stosowania tej normy prawnej istotnym jest także ustalenie pojęcia „okresu czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego”. Nie ma wątpliwości, że okresy te są równoznaczne z okresami poszukiwania pracy. Zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 września 1945 r. o pośrednictwie pracy i pośrednictwie przy zawieraniu umów o naukę zawodu (Dz.U. Nr 41, poz. 231), wydanym na podstawie art. 2, 4 i 11 dekretu z dnia 2 sierpnia 1945 r. o urzędach zatrudnienia (Dz.U. Nr 30, poz. 182), kierownicy zakładów pracy obowiązani są w terminie 3-dniowym zawiadomić właściwy urząd zatrudnienia, jego oddział lub instytucję wykonywającą zastępczo czynności urzędu zatrudnienia zarówno o każdym wolnym jak i nowoobsadzonym miejscu pracy lub miejscu nauki zawodu”.
Z drugiej zaś strony, każdy poszukujący pracy lub miejsca nauki zawodu, zgłaszający się do właściwego urzędu zatrudnienia w godzinach urzędowych, powinien być zarejestrowany (§ 7). Na użytek tego rozporządzenia osoba pozostająca bez pracy, zgłaszająca gotowość jej podjęcia, określana była jako „poszukująca pracy”. Obowiązująca od 31 grudnia 1989 r. ustawa o zatrudnieniu wprowadziła, w miejsce pojęcia „poszukujący pracy” pojęcie „bezrobotny”. Zgodnie z definicją zawartą w jej art. 2 ust. 1 pkt 8, bezrobotny to osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, pozostającą bez pracy i zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zamieszkania organie zatrudnienia stopnia podstawowego, z zastrzeżeniem dalszych warunków. Te same przesłanki, na jakich opierają się oba pojęcia - „poszukujący pracy” i „bezrobotny” - są także niezbędne dla uznania konkretnej osoby za „czasowo pozostającą bez pracy z powodu niemożności jej uzyskania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego”. Chodzi tu mianowicie o pozostawanie bez pracy, jej poszukiwanie oraz gotowość jej podjęcia. Te wspólne cechy uprawniają do przyjęcia, że okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej uzyskania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego to okresy uprzednio poszukiwania pracy w rozumieniu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 września 1945 r., a następnie okresy bezrobocia w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu z 1989 r. Z kolei o niemożności podjęcia pracy stanowi negatywny wynik jej poszukiwania. O takim negatywnym wyniku nie sposób mówić w przypadku, kiedy „poszukujący pracy” lub „bezrobotny” nie skorzystał z możliwości zarejestrowania się uprzednio w urzędzie zatrudnienia - w rozumieniu dekretu z dnia 2 sierpnia 1945 r. o urzędach zatrudnienia, później, we właściwym dla miejsca zamieszkania organie zatrudnienia stopnia podstawowego - w rozumieniu ustawy z 1989 r. o zatrudnieniu. Stąd też nie należy przypisywać prawnej doniosłości rezygnacji (w art. 2 ust. 2 pkt 6 ustawy rewaloryzacyjnej) z konieczności udowadniania dokumentami okresu w niej wymienionego. Nie można również wykluczyć, że rezygnacja ta związana była z tym, że zachowujące moc rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w § 22 ust. 1 przewidywało, że środkiem dowodowym stwierdzającym okresy równorzędne z okresami zatrudnienia są zaświadczenia zakładów pracy, właściwych organów, urzędów i organizacji lub inne dokumenty. Stąd zawarcie w przepisie ustawowym zwrotu „udowodnione dokumentami” uznano za zbędne. Zatem wykładnia systemowa upoważnia do przyjęcia, że okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej uzyskania i niemożności podjęcia szkolenia zawodowego w urzędzie pracy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 6 ustawy emerytalnej z 1998 r., to okresy równoznaczne z okresami zarejestrowania się, pierwotnie, w urzędzie zatrudnienia jako osoba poszukująca pracy (rozporządzenie z 1945 r.), następnie, w organie zatrudnienia, jako osoba bezrobotna (ustawa o zatrudnieniu z 1989 r.).

W tym stanie rzeczy Sąd orzekł jak w wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc.