Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2017 r. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku W. G.

z udziałem D. S., A. K. (1), A. K. (2) i Z. K.

o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowemu w Bełchatowie

z dnia 15 lipca 2016 r., sygn. akt (...), Nr Rep. Kw (...)

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Bełchatowie – w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie Referendarza Sądowego oddalające wniosek o założenie księgi wieczystej dla działek gruntu o numerach ewidencyjnych (...) położonych w R. i wpisanie jako ich współwłaścicieli: W. G. w 3/12 częściach, A. K. (1) w 2/12 częściach, A. K. (2) w 2/12 częściach, Z. K. w 2/12 częściach i D. S. w 3/12 częściach – oddalił tenże wniosek wieczystoksięgowy.

Podstawę powyższego orzeczenia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Rozpoznając wniosek o wpis sąd wieczystoksięgowy bada treść i formę wniosku, załączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Badanie dokumentów sprowadza się również do ustalenia czy dokumenty te stanowią uzasadnioną podstawę wpisu a zatem czy żądanie znajduje swoje umocowanie w tychże dokumentach.

W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości fakt, iż J. K. (1) i L. S. (1) otrzymały w wyniku scalenia gruntów ekwiwalent w postaci działek nr (...) — wynika to z decyzji Wojewody (...) zatwierdzającej plan scalenia z dnia 30 września 1978 r.

Taka decyzja o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów stanowi tytuł do ujawnienia stanu własności w księgach wieczystych (art. 16 ust.1 ustawy z 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów). W postępowaniu wieczystoksięgowym — gdy wniosek dotyczy założenia księgi wieczystej dla nieruchomości, utworzonej w wyniku przeprowadzonego postępowania wymiennego, badaniu podlega tytuł prawny wnioskodawcy do nieruchomości, w zamian za którą otrzymał nieruchomość zamienną oraz decyzja zatwierdzająca projekt wymiany jako podstawa wpisu praw do nieruchomości otrzymanej po wymianie. (porównaj: post. Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2009 r. IV CSK 304/08 ).

Bezsporne jest, iż J. K. i L. S. na mocy aktu notarialnego Rep. (...) z dnia 2 czerwca 1960 r stały się współwłaścicielkami działki gruntu nr (...) o obszarze (...)metrów kwadratowych w R.. Jednakże z treści dokumentów przedstawionych przez pełnomocnika wnioskodawczyni w żaden sposób nie wynika jaka część tej nieruchomości, o jakiej powierzchni i jakich numerach została przekazana do postępowania scaleniowego.

Pewne jest, że do postępowania tegoż przekazana została część nieruchomości objętej Kw (...) —jednakże w dziale I-ym tej księgi brak numerów ewidencyjnych działek. Na podstawie złożonych dokumentów nie można ustalić czy działka nr (...) (opisana w akcie notarialnym z 1960 r.) jest tożsama z działkami (...) wniesionymi do postępowania scaleniowego przez J. K. i L. S.. Powyższe braki stanowią w ocenie Sądu przeszkodę do uwzględnienia wniosku.

Wobec powyższego, Sąd po przeprowadzeniu badania stosownie do art. 626 ⁸ § 2 kpc. dochodząc do przekonania, że brak jest podstaw do dokonania wpisu stosownie do przepisu art. 626 ⁹ kpc wniosek oddalił.

Powyższe postanowienie zaskarżył w całości pełnomocnik wnioskodawczyni.

Apelacja zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca:

1. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 626(9) k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o założenie księgi wieczystej dla dziatek o numerach ewidencyjnych (...) położonych w R., gm. D. i wpisanie jako ich współwłaścicieli W. G. w 3/12, D. S. w 3/12, A. K. (1) w 2/12, A. K. (2) w 2/12 i Z. K. w 2/12, które to nastąpiło w wyniku błędnego uznania, że w treści znajdujących się w aktach sprawy dokumentów brak jest danych z których wynikałoby jakie działki zostały wniesione przez poprzedniczkę prawną jego mocodawczyni do scalania, w sytuacji gdy do skargi na orzeczenie referendarza załączony został dokument „Operat techniczny. Tom VII REJESTRY. Rejestr przed scalaniem" z którego wynika, że do scalenia zostały wniesione dziatki o nr (...);

2. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd wybiórczej oceny materiału dowodowego znajdującego się w aktach sprawy, co nastąpiło poprzez pominięcie przy wydawaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia danych zawartych w „Operacie technicznym. Tomie VlI o tytule „Rejestry. Rejestr przed scalaniem" z którego wynika, że do scalenia zostały wniesione działki o nr (...), co w konsekwencji spowodowało błędne oddalenie wniosku o dokonanie wpisu,

3. naruszenie przepisów postępowania tj. § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 142, poz. 1122 ze zm.) dalej: „Rozporządzenie" poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji niezastosowanie i zaniechanie dokonania publicznego obwieszczenia w sytuacji gdy Sąd wydający zaskarżone postanowienie z jednej strony uznał, że brak jest dokumentów wykazujących w dostateczny sposób tytuł własności do pierwotnej nieruchomości wniesionej do scalania, pomimo przedłożenia przez skarżącą decyzji o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów, która zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego uprawdopodobnia prawo własności wnioskodawcy i w razie wątpliwości co do prawa własności działek wnoszonych do scalania stawia przed sądem obowiązek dokonania ogłoszenia z urzędu;

4. naruszenie prawa materialnego tj. art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1968 roku o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 1968 r., nr 3 poz. 13 z późn. zm.) poprzez jego niezastosowanie i oddalenie wniosku o dokonanie wpisu w sytuacji, gdy w wyniku scalania gruntów, które miało miejsce w 1977 roku, zaś w dniu 30 września 1978 roku wydana została przez Wicewojewodę Piotrkowskiego decyzja o numerze (...) w przedmiocie zatwierdzenia projektu scaleniowego, a zatem doszło do zatwierdzenia nowego stanu własności, co w konsekwencji stanowi tytuł do ujawnienia tego stanu w księgach wieczystych, zaś wbrew przepisom ustawy taki stan prawny nie został do chwili obecnej ujawniony.

Apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie przedmiotowego wniosku wieczystoksięgowego ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona i odnosi skutek w postaci uchylenia zaskarżonego postanowienia z przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do jej ponownego rozpoznania, gdyż zdecydowana większość podniesionych w niej zarzutów jest trafna.

Niezależnie jednak od trafności przytoczonej w apelacji argumentacji podnieść należy, iż w sprawie nie występują w charakterze uczestników postępowania wszyscy zainteresowani jej wynikiem.

Skoro bowiem Sąd uznał za bezsporne, że działki gruntu wniesione przez J. K. (1) i L. S. (3) do postępowania scaleniowego pochodzą z nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) (po likwidacji hip. (...) (...), w której to znajdował się akt notarialny Rep. (...), którym to J. K. (3) przeniósł swój udział wynoszący 4/8 części w nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) na rzecz swych córek J, K. i L. S. w równych częściach) nie mogło ujść uwadze Sądu, że w księdze tej jako współwłaściciele nieruchomości, określonej tylko powierzchnią i miejscowością, oprócz J. K. (1) i L. s. (których udziały określone zostały po 2/8), których następcami prawnymi są występujący już w sprawie uczestnicy postępowania, wpisani są jeszcze pozostali współwłaściciele tej nieruchomości, tj. M. w., W. S., Z. S. i S. K. po 1/8 części każde z nich, którzy to nie występują w sprawie w charakterze uczestników a wniosek, który zmierza do ujawnienia następców prawnych J. K. i L. S. jako wyłącznych współwłaścicieli pochodzących ze scalenia działek nr (...), bezpośrednio dotyczy ich praw a nadto zgodnie z przepisem art. 626 ^{( 1)} § 2 kpc wszystkie osoby wpisane w księdze wieczystej jako współwłaściciele nieruchomości są uczestnikami postępowania wieczystego dotyczącego tej nieruchomości.

Już zatem powyższe uchybienie Sądu Rejonowego skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania celem ustalenia m. in. pełnego kręgu uczestników postępowania, co pozwoli dopiero na merytoryczne rozpoznanie sprawy.

Przechodząc zaś do oceny zarzutów apelacji należy zgodzić się w większości, choć nie do końca, ze stanowiskiem w niej zaprezentowanym, trzeba podnieść, iż słusznie podnosi skarżący, że przedłożył Sądowi I instancji dokumentację, w tym decyzję administracyjną zatwierdzającą scalenie gruntów we wsi R., z której wynika, że w wyniku tej wymiany gruntów J. K. i L. S. jako ekwiwalent za grunty wniesione do postępowania scaleniowego otrzymały przedmiotowe działki nr (...), a która to decyzja w wysokim stopniu uprawdopodobnia tytuł własności tychże i nie ma już żadnych innych dokumentów, które mogłyby Sądowi wykazać lub w jeszcze większym stopniu tenże tytuł uprawdopodobnić.

Jest też poza sporem, że księga wieczysta kw nr (...), w której ujawnieni są powołani wcześniej współwłaściciele nie zawiera w opisie nieruchomości w dziale I-ym jakichkolwiek numerów działek. Opis nieruchomości ogranicza się jedynie do wskazania jej powierzchni – (...), która to powierzchnia w żadnym stopniu nie koresponduje nawet z powierzchnią działek nr (...), oraz wskazania miejsca je położenia jako R.. W zasadzie więc nie wiadomo jakiej nieruchomości w/w księga dotyczy i jakiej nieruchomości współwłaścicielami są wpisane w tej księdze osoby, mamy więc do czynienia z sytuacją podobną jak ta w której określona nieruchomość nie ma urządzonej księgi wieczystej skoro nie można utożsamić osoby właściciela z konkretną nieruchomością.

W tych okolicznościach słusznie podnosi apelacja, że skoro Sąd nie uznał za wystarczające złożonych do wniosku i następnie do skargi dokumentów do dokonania wnioskowanego wpisu powinien zastosować instytucję obwieszczenia publicznego przewidzianą w § 24 cyt. przez apelującego Rozporządzenia.

I tu należy przywołać stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w orzecznictwie przywołanym zarówno przez Sąd Rejonowy jak i przez apelującego, które to orzecznictwo jest zgodne i jednoznaczne w swej treści a jedynie odmiennie interpretowane przez Sąd rozpoznający niniejszą sprawę i stronę skarżącą.

I tak, orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że decyzja zatwierdzająca projekt scalania lub wymiany gruntów nie stanowi rzeczywiście samodzielnego i pierwotnego tytułu własności, bowiem w ogóle nie przesądza o własności gruntu. Analizując bowiem kolejne akty prawne regulujące kwestie wymiany gruntów stwierdzić należy, powołując się na poglądy prezentowane w piśmiennictwie, że żaden z nich nie uznawał ostatecznej decyzji o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów za akt stwierdzający prawo własności. W następstwie wymiany uczestnik postępowania wymiennego nie mógł bowiem uzyskać do gruntu zamiennego więcej praw, niż miał do gruntu dotychczasowego. Jeżeli zatem posiadacz nie legitymował się prawem własności do którejkolwiek z działek objętych wymianą, to nie może się skutecznie domagać ujawnienia prawa własności do nowej działki, powstałej w wyniku wymiany, gdyż nie jest możliwe fizycznie oznaczenie, za które konkretnie działki zostały przyznane nowe działki w postępowaniu wymiennym. Uregulowanie stanu prawnego działek wymagałoby więc przeprowadzenia odpowiedniego postępowania sądowego. To generalne stanowisko jest słuszne i nie może skutecznie polemizować z nim apelacja.

Sąd jednak – jak słusznie zarzuca apelujący - nie rozważył, że w okolicznościach rozpatrywanej sprawy zachodziły podstawy do wydania zarządzenia o obwieszczeniu publicznym w trybie § 24 cyt. w skardze apelacyjnej Rozporządzenia. Nie można bowiem przyjmować, że obwieszczenie publiczne może być dokonane tylko wtedy, kiedy przy zakładaniu księgi wieczystej okaże się, że prawo własności tego, kto ma być wpisany, nie zostało dostatecznie wykazane, gdyż nie jest to droga zastępująca w całości obowiązek wykazania tytułu własności, ani tym bardziej sposób nabycia własności. Przepis ten ma zastosowanie, gdy wnioskodawca dysponuje pewnymi dokumentami wskazującymi, że najprawdopodobniej jest właścicielem nieruchomości, lecz dokumenty te nie wystarczają jako wyłączna i samodzielna podstawa do założenia księgi wieczystej i wpisania w oparciu o nie prawa własności wnioskodawcy. Odmienne stanowisko czyniłoby martwym powołany tu przepis.

Skarżący nie ma zatem racji podważając stanowisko Sądu Rejonowego, odmawiające decyzji zatwierdzającej projekt wymiany gruntów charakteru pierwotnego tytułu własności. Zagadnienie to ustawodawca uregulował w art. 16 ust. 1 zd. 2 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów z 1968 r., zamieszczając w nim zastrzeżenie, że „decyzja ta nie przesądza tytułu własności”. Skoro więc decyzja nie przesądza tytułu własności, tym bardziej nie może być pierwotnym źródłem takiego prawa. Decyzja ta pełni wprawdzie istotną rolę prawotwórczą - wyznacza nowy przedmiot prawa własności i wygasza prawo właściciela do nieruchomości, która dotychczas była jego własnością - ale jej oddziaływanie nie narusza podmiotowego zakresu prawa własności. Właścicielem nieruchomości - ekwiwalentu - staje się osoba, której własnością była nieruchomość poddana wymianie, niezależnie od tego, czy brała udział w postępowaniu wymiennym, czy też nie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1978 r., III CRN 240/78, OSNC z 1979 r., nr 12, poz. 239).

Nie można jednak pominąć faktu, że decyzja o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu własności w księgach wieczystych (art. 16 ust. 1 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów z 1968 r.). Legitymowanie się nią przez posiadacza gruntu, który brał udział w postępowaniu wymiennym, stanowi ważki dowód uprawdopodobniający, że przysługuje mu prawo własności. Przebieg postępowania wymiennego, zakładający powiadomienie wszystkich zainteresowanych o jego rozpoczęciu (art. 6 ust. 7 ustawy), o terminie okazania projektu (art. 11 ust. 1 i 2) oraz o wydaniu decyzji zatwierdzającej projekt wymiany gruntów (art. 12 ust. 5), zapewnia możliwość powzięcia o nim informacji i zgłoszenia się przez ewentualnych innych uprawnionych. Brak takich zdarzeń sugeruje brak konkurentów do praw uczestnika. Z tego względu nie można zaakceptować stanowiska Sądu Rejonowego, że wylegitymowanie się przez wnioskodawcę decyzją zatwierdzająca projekt wymiany gruntów nie uprawdopodabnia jego praw do wskazanych w tej decyzji gruntów na tyle, żeby możliwe było zastosowanie uzupełniającego postępowania przewidzianego w § 24 ust. 1 ProwKWR. Podobnie należy ocenić sytuację, w której w skład działki powstałej w wyniku odnowienia operatu wchodzą grunty, których stan prawny wynika z wydanych przed wielu laty decyzji, nie zawierających wprawdzie stwierdzenia prawomocności, lecz - jak wynika z zapisów w operacie gruntów - faktycznie realizowanych. W obu tych sytuacjach wnioskodawca przedstawił dokumenty nie dające pewności co do jego prawa do nieruchomości, ale jednak uzasadniające przypuszczenie, że takie prawo mu służy. Taki stan odpowiada zawartemu w § 24 ust. 1 ProwKWR sformułowaniu „prawo własności (…) nie zostało dostatecznie wykazane”.

Zastosowanie powyższego przepisu nie następuje jednak wprost, lecz na podstawie odesłania zawartego w ustawie z dnia 17 lutego 1960 r. o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych (Dz.U. Nr 11, poz. 67 ze zm.). Ustawa ta w art. 3 i 4 nakazuje dla nieruchomości, które były objęte postępowaniem wymiennym, a nie miały urządzonych ksiąg wieczystych, których księgi utraciły moc prawną, zaginęły albo uległy zniszczeniu, założenie ksiąg z urzędu (art. 3). Postępowanie toczy się według przepisów dotyczących zakładania ksiąg wieczystych dla nieruchomości, które nie miały urządzonych takich ksiąg (art. 4 ust. 1). Odesłanie to kieruje aktualnie do § 19 i nast. ProwKWR, a zatem także do § 24 ProwKWR, co wynika bezpośrednio z treści art. 4 ust. 1 ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych, w którym wprowadzona została zmiana w stosunku do unormowania zawartego w § 24 ust. 2 w zw. z ust 1 pkt 3 ProwKWR, polegająca na określeniu sztywnego 3-miesiecznego terminu do zgłaszania praw podlegających wskazaniu w obwieszczeniu. Nie ma przeszkód, aby postępowanie zapoczątkowane zostało wnioskiem zainteresowanej strony.

Z zestawienia powyższych przepisów wynika następujący tryb postępowania w wypadku, kiedy wniosek dotyczy założenia księgi wieczystej dla nieruchomości, utworzonej w wyniku przeprowadzenia postępowania wymiennego.

W postępowaniu wieczystoksięgowym badaniu podlega tytuł prawny wnioskodawcy do nieruchomości w zamian za którą otrzymał nieruchomość zamienną oraz decyzja zatwierdzająca projekt wymiany gruntów, jako podstawa wpisu praw do nieruchomości otrzymanej po wymianie. Jeżeli brak dokumentów wykazujących w dostateczny sposób tytuł własności do pierwotnej nieruchomości, została natomiast przedłożona decyzja o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów - zachodzą podstawy do przeprowadzenia uzupełniającego postępowania wyjaśniającego w sposób unormowany w § 24 ust. 1 ProwKWR ze zmianą wynikającą z art. 4 ust. 1 ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych. Jeżeli prawa wnioskodawcy nie zostaną zakwestionowane - możliwe będzie dokonanie żądanego przez niego wpisu, jeśli zostaną zakwestionowane, sąd wieczystoksięgowy, mając na uwadze, że postępowanie dotyczące założenia księgi dla nieruchomości objętych postępowaniem wymiennym, które z różnych przyczyn nie mają urządzonych ksiąg wieczystych, toczy się z urzędu na podstawie art. 3 tej ustawy - dokona wpisu na rzecz osoby, które prawa uzna za wykazane. Ewentualny spór o prawo własności wymagać zaś będzie rozstrzygnięcia w trybie procesowym.

Ten tryb będzie także właściwy dla założenia ksiąg wieczystych dla niemających ksiąg wieczystych nieruchomości objętych postępowaniem wymiennym na podstawie ustawy z dnia 16 sierpnia 1949 r. o wymianie gruntów (t.j. Dz. U. z 1962 r. Nr 46, poz. 226 ze zm.), ustawy o scalaniu i wymianie gruntów z 1968 r. oraz obecnie obowiązującej ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749 ze zm.), ponieważ we wszystkich tych aktach prawnych decyzja zatwierdzająca projekt wymiany gruntów nie nadaje uczestnikowi postępowania wymiennego prawa własności do nieruchomości otrzymanej w wyniku wymiany, jeżeli takie prawo nie przysługiwało mu względem nieruchomości poddanej wymianie ( vide : postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2008 r w sprawie IV CSK 288/08 – Legalis 553536 ).

W konsekwencji za uzasadniony należało uznać podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy § 24 ProwKWR przez jego niezastosowanie w rozpatrywanej sprawie w sytuacji gdy Sąd uznał, iż przedstawione dokumenty nie stanowią wystarczającej podstawy wnioskowanego wpisu a brak jest innych dokumentów, które wnioskodawczyni mogłaby jeszcze przedstawić.

Zachodziły zatem podstawy do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 §4 kpc.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd I instancji ustali przede wszystkim pełny krąg uczestników postępowania zgodnie z wcześniejszymi uwagami i przy udziale w sprawie wszystkich zainteresowanych jej wynikiem oceni wniosek i złożone przez wnioskodawczynię dokumenty pod kątem podstawy wnioskowanego wpisu w sposób wyżej wskazany, rozważając możliwość zastosowania obwieszczenia publicznego, o którym mowa w § 24 cyt. w apelacji rozporządzenia w przypadku uznania tychże dokumentów za niewystarczające do dokonania tegoż wpisu a następnie postąpi w sposób wcześniej wskazany w zależności od wyników ewentualnego obwieszczenia.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.