Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACz 517/13

POSTANOWIENIE

Dnia 8 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, w Wydziale I Cywilnym, w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Władysław Pawlak

Sędziowie: SA Maria Kus. Trybek

SA Zbigniew Ducki (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 kwietnia 2013 r. w Krakowie

sprawy z powództwa E. K., K. C., K. S., W. S. i A. P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K., Agencji Mienia Wojskowego z siedzibą w W. i (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o ustalenie nieważności umów

na skutek zażalenia strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie zawarte w wyroku z dnia 29 listopada 2012 r. o odstąpieniu od obciążenia powodów kosztami procesu (sygn. akt I C 1586/09)

postanawia:

1. oddalić zażalenie;

2. przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata S. K. – Kancelaria Adwokacka (...) ul. (...), kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu zażaleniowym, w tym kwotę 138 (sto trzydzieści osiem) złotych tytułem należnego podatku od towarów i usług.

Sygn. akt I ACz 517/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 29 listopada 2012 r. (sygn. akt I C 1586/09) Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo E. K., K. C., K. S., W. S. i A. P. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K., Agencji Mienia Wojskowego z siedzibą w W. i (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. (pkt I). Jednocześnie Sąd postanowił odstąpić od obciążenia powodów kosztami procesu (pkt II). W uzasadnieniu wskazano, że za zastosowaniem art. 102 k.p.c. przemawia sytuacja materialna powodów, długotrwałość postępowania sądowo-administracyjnego toczącego się od 2000 r., a także dyskusyjny charakter rozpoznanej sprawy cywilnej.

Strona pozwana (...) S. A. w K. zaskarżyła powyższy wyrok w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania (pkt. II). Zarzuciła naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego niezasadne zastosowanie, a także art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wskazania okoliczności faktycznych, na których Sąd I instancji oparł rozstrzygnięcie o kosztach. W uzasadnieniu zażalenia podkreślono wyjątkowy charakter instytucji z art. 102 k.p.c. W szczególności wskazano, że sama trudna sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej nie uzasadnia odstąpienia od obciążenia jej kosztami poniesionymi przez przeciwnika procesowego. Zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w trakcie postępowania nie może również automatycznie przesądzać o późniejszym zastosowaniu art. 102 k.p.c. w orzeczeniu kończącym postępowanie. Co więcej, zastosowanie tego przepisu wymaga szczegółowego i wyczerpującego wyjaśnienia przyczyn takiej decyzji. Tymczasem w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia Sąd I instancji nie przedstawił żadnych okoliczności przemawiających za odstąpieniem od obciążenia powodów kosztami postępowania. Uniemożliwia to dokonanie kontroli instancyjnej orzeczenia. Sąd I instancji powołał się wprawdzie na sytuację materialną powodów, ale zaniechał jej zbadania i przedstawienia. Z kolei, podnoszona długotrwałość postępowania przed sądem administracyjnym nie może przemawiać za zastosowaniem art. 102 k.p.c. w postępowaniu przed sądem cywilnym.

W efekcie skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez zasadzenie od powodów na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na zażalenie powodowie wnieśli o jego oddalenie w całości i przyznanie pełnomocnikowi z urzędu wynagrodzenia za postępowanie zażaleniowe. W uzasadnieniu tego pisma powodowie podzielili stanowisko Sądu Okręgowego w Krakowie w przedmiocie zastosowania art. 102 k.p.c. Dodatkowo podnieśli, że do wystąpienia z powództwem zobowiązał ich Starosta (...), traktując ustalenie ważności kwestionowanych umów, jako zagadnienie wstępne dla postępowania administracyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne.

W pierwszej kolejności zgodzić się należy z zarzutem skarżącej spółki, że zastosowanie art. 102 k.p.c. przez Sąd Okręgowy w Krakowie zostało uzasadnione w sposób lakoniczny, bez odwołania się do konkretnych okoliczności sprawy i wykazania istnienia szczególnie uzasadnionego wypadku. Sposób uzasadnienia niewątpliwie stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., ale nie w takim stopniu by miało to wpływ na treść rozstrzygnięcia. W tym miejscu warto przypomnieć, że uzasadnienie wyroku jest sporządzane już po jego wydaniu. Z tej przyczyny wadliwe sporządzenie uzasadnienia może sporadycznie mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia. Sytuacja taka występuje, gdy nie spełnia ono tak elementarnych wymogów, że samo rozstrzygnięcie wymyka się spod kontroli instancyjnej. W rozpoznawanej sprawie tak jednak nie jest. Istotnie, Sąd I instancji powołał się jedynie na ogólnikowe sformułowania o sytuacji materialnej powodów, długotrwałym postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz dyskusyjnym charakterze sprawy, pomijając wskazanie konkretnych okoliczności faktycznych przemawiających za taką oceną. Niemniej jednak, nawet te ogólnikowe sformułowania, w kontekście wyczerpująco opisanego w uzasadnieniu stanu faktycznego sprawy, pozwoliły Sądowi odwoławczemu odtworzyć tok myślenia Sądu I instancji. Nie doszło zatem do takiego naruszenia prawa procesowego, które mogłoby mieć wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c. Sąd Apelacyjny podziela poglądy wyrażone w powołanych w zażaleniu orzeczeniach Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Nie może budzić wątpliwości, że instytucja z art. 102 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez stronę przegrywającą proces. Z tej przyczyny przepis ten powinien być wykładany ściśle, a jego zastosowanie w sposób wyczerpujący uzasadniane. Słuszny jest pogląd, że samo trudne położenie ekonomiczne strony przegrywającej proces albo okoliczność zwolnienia jej od kosztów sądowych na czas procesu, nie mogą samodzielnie i automatycznie przesądzać o zastosowaniu art. 102 k.p.c. Długotrwałość postępowania administracyjnego czy sądowo-administracyjnego w okolicznościach rozpoznawanej sprawy również nie może przemawiać za zastosowaniem art. 102 k.p.c. Okoliczność ta nie przełożyła się bowiem na dodatkowe koszty w postępowaniu cywilnym. To bowiem organ administracyjny oczekiwał na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej, a nie odwrotnie. Nie jest jednak wykluczone, że sposób prowadzenia postępowania administracyjnego może wywołać dodatkowe koszty w sprawie toczącej się przed sądem cywilnym. Może się tak zdarzyć w szczególności, gdy to sąd cywilny oczekuje na rozstrzygnięcie kwestii prejudycjalnej w postępowaniu administracyjnym bądź sądowo-administracyjnym. W rozpoznawanej sprawie nie mamy do czynienia z taką sytuacją.

Z pozostałymi twierdzeniami skarżącej nie można się już zgodzić. Sąd I instancji ma rację, że sytuacja materialna powodów w powiązaniu z dyskusyjnym charakterem sprawy przemawia za odstąpieniem od obciążenia ich obowiązkiem zwrotu kosztów procesu. Z materiałów zawartych w aktach sprawy (k. 26-27) wynika, że E. K. jest artystą-plastykiem, osiągającym nieregularne dochody w wysokości ok. 1.300 zł. miesięcznie. W 2008 r. jej roczny dochód wyniósł 16.000 zł. W miesiącach, w których nie osiąga dochodów pozostaje na utrzymaniu męża. K. C. jest emerytka zaliczoną do I grupy inwalidzkiej. Jedynym źródłem jej utrzymania jest emerytura w wysokości 764 zł. miesięcznie. K. S. jest emerytem zaliczonym do III grupy inwalidzkiej. Otrzymuje emeryturę w wysokości 2.100 zł. miesięcznie. Na jego utrzymaniu pozostaje jednak żona i trójka dzieci, w tym jedno małoletnie. W. S. jest rencistą, utrzymującym się z renty w wysokości 742 zł. miesięcznie. A. P. także utrzymuje się z emerytury w wysokości 1700 zł. miesięcznie, a na jego utrzymaniu pozostaje żona. Sytuację materialną powodów uznać należy za trudną. Niewątpliwie stanowi ona argument za zastosowaniem art. 102 k.p.c.

Decydującym argumentem jest jednak dyskusyjny charakter sprawy oraz okoliczności wytoczenia powództwa. Podkreślić należy, że przyczyną wniesienia pozwu o ustalenie nieważności 3 kolejnych umów przeniesienia własności było postanowienie Starosty (...) z dnia 11 maja 2009 r. (k. 5-7). Aktem tym organ administracyjny zawiesił postępowanie administracyjne w przedmiocie zwrotu powodom wywłaszczonej nieruchomości do czasu rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego. Za takie Starosta (...) uznał ustalenie przez sąd powszechny, czy kwestionowane umowy przeniesienia własności nieruchomości zostały ważnie zawarte. Z uzasadnienia postanowienia wynika, że spełnione zostały przesłanki zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, która stała się zbędna dla celu publicznego uzasadniającego wywłaszczenie. Niemniej jednak, zwrot stał się niemożliwy, ponieważ Skarb Państwa przeniósł prawo własności nieruchomości na podstawie pierwszej z kwestionowanych umów. Organ administracyjny powziął wątpliwości co do ważności umów, skoro obrót nieruchomością z naruszeniem prawa powodów do jej zwrotu nastąpił już po złożeniu wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Warto zauważyć, że wątpliwości co do ważności umów wyraził również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie (k. 10-16). Ich przyczyną było zawarcie pierwszej z umów z naruszeniem ustawowego zakazu ustanowionego w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 1997 r., nr 115, poz. 741, z późn. zm.). Sąd administracyjny uchylając wcześniejszą decyzję, zobowiązał Starostę (...) do zawieszenia postępowania do czasu wyjaśnienia przed sądem powszechnym stanu prawnego nieruchomości. Bez tego rozstrzygnięcie sprawy o zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest niemożliwe. Powodowie, osoby nieposiadające wiedzy prawniczej, pierwotnie pozbawione pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który został ustanowiony dopiero w postępowaniu cywilnym, działały w zaufaniu do opinii organu administracyjnego i sądu administracyjnego. Co więcej, chcąc zakończyć postępowanie administracyjne, musiały wytoczyć powództwo cywilne. Trudno w takim przypadku obarczać te osoby wyłączną odpowiedzialnością za wszczęcie procesu, a co za tym idzie nakładać na nie obowiązek zwrotu kosztów podmiotom występującym po stronie pozwanej.

Warto także zwrócić uwagę na przyczyny oddalenia powództwa przed sądem cywilnym. Powodowie wykazali, że nieruchomość, która stanowiła przedmiot kwestionowanych umów, była częścią wywłaszczonej parceli. Ustalono również, że przy zawarciu pierwszej umowy doszło do naruszenia przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami przez zaniechanie zawiadomienia powodów o możliwości zwrotu nieruchomości. Przyczyną oddalenia powództwa było uznanie, że skutkiem powyższego uchybienia nie jest nieważność pierwszej z umów lecz odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa. Wskazano również, że wadliwość pierwszej umowy nie wyklucza ustalenia skutecznego nabycia prawa własności na podstawie dwóch kolejnych czynności prawnych. Wreszcie wskazano na brak interesu prawnego powodów w wytoczeniu powództwa opartego na art. 189 k.p.c. Zamiast tego powinni byli wystąpić z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przyczyny oddalenia powództwa nie były więc oczywiste dla przeciętnej osoby, nie dysponującej gruntowną wiedzą prawniczą. Nie można też uznać wytoczonego powództwa za oczywiście bezzasadne. O ile bowiem fakty udowodnione przez powodów mogły świadczyć o zasadności powództwa, to ocena prawna ich roszczenia zadecydowała o jego oddaleniu.

Wyżej opisane okoliczności dowodzą, że sprawa miała charakter dyskusyjny a wytoczenie powództwa mogło być uznane za usprawiedliwione. To z kolei, w połączeniu z sytuacją materialną powodów, przemawia za zastosowaniem art. 102 k.p.c. Pomimo lakonicznego uzasadnienia, rozstrzygnięcie Sądu I instancji odpowiada prawu.

Z tych wszystkich Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zażalenie oddalił.

Na podstawie art. 29 ust.1 i 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 1982 r. Nr 16, poz.124 z późn. zm.) i § 13 ust. 2 pkt. 2 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. 2002r. Nr 163, poz.1348) Sąd Apelacyjny przyznał ustanowionemu z urzędu pełnomocnikowi powodów wynagrodzenie w kwocie 600 zł. powiększone o podatek VAT w kwocie 138 zł.

I ACz 517/13

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE