Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2017roku

Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Ludmiła Dulka - Twarogowska

Protokolant: sekr. sąd. Arleta Ratajczak

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2017 roku w Wąbrzeźnie na rozprawie

sprawy z powództwa: P. B.

przeciwko: T. B.

- o zapłatę

1.  oddala powództwo w całości,

2.  ustala, że koszty procesu ponosi powód.

Sędzia

Ludmiła Dulka - Twarogowska

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2. (...).

SSR Ludmiła Dulka - Twarogowska

Wąbrzeźno, dnia 20 kwietnia 2017 r.

Sygn. akt I C 121/16

UZASADNIENIE

Powód P. B. wystąpił do sądu z pozwem z dnia 14 grudnia 2015 r. skierowanym przeciwko T. B., w którym domagał się zasądzenia na swoją rzecz kwoty 2.600,00 zł.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że z wniosku pozwanego, w oparciu o nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego w W. z 30 stycznia 2015r., było prowadzone przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne, w trakcie którego komornik ściągnął od niego kwotę 1.992 zł wraz z kosztami egzekucyjnymi z tytułu alimentów. Od orzeczenia powyższego powód wywiódł apelację, w wyniku czego Sąd Okręgowy w T. w dniu 26 sierpnia 2015r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił w całości powództwo T. B. o zasądzenie alimentów. Ponadto powód wskazał, że na żądanie pozwu składa się także wydatek 600 zł, który poniósł w związku z kosztami przejazdu do sądu w sprawie alimentacyjnej (k.3). Z kolei na rozprawie w dniu 12 stycznia 2017 r. P. B. doprecyzował, iż domaga się zasądzenia 2.000 zł tytułem nadpłaconych alimentów oraz uiszczonych kosztów komorniczych (k.125-126).

Treść pisma pozwanego stanowiącego odpowiedź na pozew wskazuje, iż wniósł on o oddalenie powództwa w całości, z uwagi na okoliczność, że pieniądze otrzymane od ojca tytułem alimentów w całości spożytkował, pokrywając za ich pomocą część kosztów związanych ze swoją edukacją i w konsekwencji nie doszło do jego bezpodstawnego wzbogacenia kosztem powoda (k.40-40v). Pozwany swoje stanowisko podtrzymał na rozprawie w dniu 29 sierpnia 2016r. oraz w dniu 10 kwietnia 2017 r., dodatkowo wskazując, iż kwota dochodzonych pozwem alimentów została przez komornika zaliczona na poczet zaległych alimentów z innej sprawy, w której był wierzycielem (k.69, 137-138).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

P. B.jest ojcem T. B.. Od 1993r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym wC. G. W.w sprawie Kmp (...)egzekwowała od P. B.zasądzone przez sąd alimenty na rzecz jego małoletnich dzieci, w tym T. B., które były wypłacane do rąk matki B. B.. W dniu 27 czerwca 2016r. P. B.spłacił całą należność alimentacyjną na rzecz wierzycieli wraz z kosztami komorniczymi w sprawie (...).

Dowody:

- zawiadomienia w sprawie Kmp(...)z dnia 27.06.2016 r. i 01.08.2016 r. (k.505,511 akt komorniczych (...)

- karty rozliczeniowe w sprawie Kmp (...)(akta komornicze Kmp (...));

- dowód wpłaty (k.129);

- zeznania powoda (k.125-126).

Wyrokiem z 30 stycznia 2015r. Sąd Rejonowy w C. VIII Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z siedzibą w W. w sprawie o sygn. (...) (...), zasądził od P. B.na rzecz jego syna T. B.rentę alimentacyjną w kwocie po 300 zł miesięcznie płatną do jego rąk do dnia 10-tego każdego miesiąca, poczynając od 6.12.2013r. (pkt 1), nadając wyrokowi w tym zakresie rygor natychmiastowej wykonalności (pkt 5), wraz z kosztami zastępstwa procesowego wynoszącymi 738 zł (pkt 4). Postanowieniem z 30 stycznia 2015r. Sąd z urzędu nadał wskazanemu wyrokowi w pkt 1 klauzulę wykonalności na rzecz T. B..

Dowód:

- wyrok i postanowienie SR z 30.01.2015r. (k.50, 51 akt (...) (...)).

W oparciu o wskazany tytuł wykonawczy, na wniosek T. B., Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w C. G. W. w dniu 23 lutego 2015 r. wszczęła postępowanie egzekucyjne (...)przeciwko P. B., dokonując tego samego dnia zajęcia przysługujących mu z ZUS świadczeń emerytalno-rentowych.

Dowody:

- wniosek egzekucyjny (k.1 akt komorniczych (...));

- zawiadomienie o wszczęciu egzekucji (k.7 akt komorniczych (...) (...));

- wezwania do dokonywania potrąceń z renty lub emerytury (k.8, k.16 akt komorniczych Kmp(...)).

W wyniku rozpoznania apelacji P. B., w dniu 26 sierpnia 2015r. Sąd Okręgowy w T. (...) wydał wyrok w sprawie o sygn. (...) (...), którym zmienił wyrok Sądu Rejonowego w C. VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W.z 30 stycznia 2015r. w sprawie o sygn.. (...) (...), w pkt 1, 4 i 5 sentencji, w ten sposób, że powództwo oddalił.

Dowód:

- wyrok SO w Toruniu z 26.08.2015r. (k.78 akt (...) (...)).

Postanowieniem z dnia 02 października 2015r. Sąd Okręgowy w T. (...)dokonał wykładni swojego wyroku z 26 sierpnia 2015r. sygn. akt (...) (...)w ten sposób, że wyjaśnił, że: Sąd Okręgowy uwzględnił apelację pozwanego i powództwo T. B.oddalił w całości”.

Dowód:

- postanowienie SO w T.z 02.10.2015r. (k.91 akt (...)).

W okresie od 09 kwietnia 2015 r. do 08 października 2015r. w sprawie (...) K. wyegzekwował od P. B. kwotę 1.992,18 zł, z czego wierzycielowi T. B. wypłacono 1.776,94 zł. Na dzień 07 grudnia 2015r. aktualną zaległość alimentacyjną P. K. określił na kwotę 4.426,28 zł, opłatę egzekucyjną na kwotę 663,94 zł, podatek VAT na kwotę 152,71 zł i wydatki gotówkowe na kwotę 12,63 zł.

Dowód:

- zaświadczenie K. o dokonanych wpłatach z 07.10.2015r. (k.5).

W dniu 13 października 2015r. P. B. przedłożył K. do sprawy (...)wyrok Sądu Okręgowego w T. z 26 sierpnia 2015r. oraz postanowienie z 02 października 2015r., które wydano w sprawie o sygn. akt(...)i złożył wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego. W związku z powyższym K. pismem z dnia 16 października 2015 r. wezwał wierzyciela do udzielenia informacji, czy występują na jego rzecz alimenty zaległe. W odpowiedzi z dnia 02 listopada 2015 r. T. B. wniósł o szczegółowe rozliczenie alimentów zaległych, wskazując, że egzekucja była prowadzona wyłącznie przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w C. G. W..

Dowód:

- wniosek dłużnika o umorzenie egzekucji z 13.10.2015r. (k.31 akt komorniczych (...)),

- wezwanie K. z 16.10.2015 r. (k.32 akt komorniczych (...)),

- odpowiedź T. B. z 02.11.2015 r. (k.34 akt komorniczych (...)).

Postanowieniem z 24 listopada 2015r. wydanym w sprawie egzekucyjnej (...) K. umorzył postępowanie egzekucyjne co do alimentów bieżących i kontynuował co do alimentów zaległych na rzecz wierzyciela.

Dowód:

- postanowienie K. z 24.11.2015r. (k.35 akt komorniczych (...)).

Postanowieniem z 01 sierpnia 2016r. K. zakończył postępowanie egzekucyjne (...) i ustalił koszty postępowania na kwotę 972,88 zł z VAT, którymi w całości obciążył dłużnika P. B.. W toku postępowania egzekucyjnego (...) K. wyegzekwował od P. B. łącznie 7.176,10 zł, z czego T. B. wypłacona została kwota 6.203,22 zł, natomiast 972,88 zł stanowiły koszty egzekucyjne - w tym 678,90 zł opłaty, 165,52 zł wydatki oraz 128,46 zł podatek VAT.

Dowód:

- zaświadczenie K. z 22.07.2016r. (k.60 akt komorniczych (...));

- karta rozliczeniowa w sprawie (...) (przed k.1 akt komorniczych (...)).

- postanowienie K. z 01.08.2016r. (k.61 akt komorniczych (...)).

Pozwany ma 23 lata, nie osiąga żadnych dochodów, jest osobą bezrobotną, bez majątku, pozostaje na wyłącznym utrzymaniu swojej matki, w okresie od 2013 roku do 2017r. studiował stacjonarnie w Wyższej Szkole (...) w T. na kierunku bezpieczeństwo wewnętrzne. Czesne za studia wynosiło od 245 zł do 345 zł miesięcznie, natomiast koszt egzaminów ok. 500-600 zł. Pozwany naukę zakończył tytułem licencjata i jej nie kontynuował z powodu braku środków finansowych. Środki, które K. wyegzekwował na jego rzecz w postępowaniu Kmp 5/15 pozwany przeznaczył w całości na opłacenie studiów, w tym także egzaminów, dojazdy na uczelnię oraz na wyżywienie, przy czym uzyskane alimenty nie pokrywały w pełni tych wydatków, a brakującą część każdorazowo finansowała jego matka.

Dowody:

- umowa o świadczenie usług edukacyjnych z 22.05.2013r. (k.85-86v);

- zaświadczenie nr (...) z 21.06.2016r. (k.46);

- przekazy pocztowe (k.47);

- decyzja o przyjęciu na studia z 22.05.2013r. (k.51);

- decyzja Starosty (...) z 13.06.2012r. (k.50);

- oświadczenie pozwanego o stanie rodzinnym, majątku i dochodach (k.137-137v);

- zeznania pozwanego (k.137v-138).

Powód ma 52 lata, jest osobą trwale całkowicie niezdolną do pracy w związku ze stanem narządu ruchu, utrzymuje się z renty inwalidzkiej w wysokości 1.076,15 zł brutto.

Dowody:

- orzeczenie lekarza orzecznika ZUS (k.28);

- zaświadczenie z ZUS (k.25);

- decyzja o waloryzacji renty, zaświadczenie ZUS (k.25, 27).

Stan faktyczny w sprawie został ustalony w oparciu o dokumenty urzędowe w postaci orzeczeń sądów wydanych w sprawie Sądu Rejonowego w (...) o sygn. VIII (...), dokumentacji zawartej w aktach komorniczych (...), a także na podstawie dokumentów prywatnych przedłożonych przez strony postępowania oraz dowodów z zeznań stron. Treść wskazanych dowodów nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości sądu, dlatego zostały one uznane za wiarygodne. Jako nieprzydatne do ustaleń faktycznych w sprawie potraktowano zdjęcia domu powoda (k.41-45), aktu notarialnego (k.73-74), decyzji budowanej (k.75-76) oraz treść listów i kartek pocztowych powoda (k.77-78, k.80-83v), wyroku rozwodowego (k.84-84v), ponieważ nie miały one związku z rozpoznawaną sprawą.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się nieuzasadnione.

W niniejszej sprawie powód dochodził zwrotu zapłaconych na rzecz pozwanego alimentów wraz z kosztami egzekucyjnymi w łącznej kwocie 2.000 zł, których ten dochodził od niego w oparciu o nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego w (...) VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W.w sprawie o sygn. V. (...)zaopatrzony w rygor natychmiastowej wykonalności i klauzulę wykonalności nadaną z urzędu, podlegający następnie zmianie przez sąd odwoławczy. Nie budziło sporu pomiędzy stronami, iż na mocy wskazanego wyroku Sądu Rejonowego powód został począwszy od dnia 6 grudnia 2013 r. zobowiązany do zapłaty na rzecz pozwanego renty alimentacyjnej w kwocie po 300 zł miesięcznie do dnia 10-tego każdego miesiąca. Bezsporna była również okoliczność, że alimenty były pobierane od powoda w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie R.w C. G. W.w sprawie (...) i zostały ściągnięte do dnia 8 października 2015r. w kwocie 1.992,18 zł, z czego wierzycielowi T. B.wypłacono 1.776,94 zł, a następnie kontynuowano egzekucję co do alimentów „zaległych”, pomimo uzyskania przez K.informacji o zmianie wyroku Sądu Rejonowego na mocy orzeczenia Sądu Okręgowego z 26 sierpnia 2015r. poprzez oddalenie powództwa. Jak wynika z karty rozliczeniowej zawartej w aktach postępowania egzekucyjnego do 1 sierpnia 2016r. K.tytułem alimentów ściągnął od P. B.łącznie 7.176,10 zł, z czego T. B.wypłacona została kwota 6.203,22 zł, natomiast 972,88 zł stanowiły koszty egzekucyjne - w tym 678,90 zł opłaty, 165,52 zł wydatki oraz 128,46 zł podatek VAT.

Na wstępie należy podnieść, iż sugestia pozwanego o zaliczeniu alimentów pobranych przez K. w sprawie (...) na poczet zaległych alimentów do sprawy (...) nie znalazła potwierdzenia w dowodach z dokumentów zawartych w aktach każdej ze wskazanych spraw komorniczych. Wprawdzie do czerwca 2016r. powód w sprawie (...) posiadał zadłużenie, lecz następnie dokonał jego pełnej spłaty.

Podstawę prawną roszczenia powoda o zwrot świadczeń alimentacyjnych stanowiły przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Natomiast w myśl art. 410 k.c., przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, które zachodzi jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finita) zachodzi w sytuacji, gdy w chwili świadczenia jego prawna podstawa istniała, natomiast już po spełnieniu odpadła. Jest tak w przypadku egzekwowania świadczenia zasądzonego nieprawomocnym lecz wykonalnym wyrokiem, jeżeli w sprawie doszło następnie do oddalenia powództwa. W orzecznictwie wskazuje się, iż świadczenie spełnione na podstawie wyroku, nawet nieprawomocnego, ale wykonalnego, nie jest od razu świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., lecz staje się nim dopiero wtedy, gdy odpadnie jego podstawa wskutek uchylenia lub zmiany tego wyroku (vide: wyrok SN z 23 czerwca 2005 r., sygn. II PK 288/04, OSNAPiUS 2006 nr 9-10, poz. 146, str. 377, Legalis nr 74584, wyrok SN z 4 kwietnia 2008 r., sygn. I PK 247/07, OSNAPiUS 2009 nr 17-18, poz. 223, str. 723, MoPr 2009 nr 4, str. 204, Legalis nr 125928).

Nie budzi wątpliwości sądu, iż powód w chwili spełniania świadczenia w sprawie komorniczej (...) był zobowiązany na mocy nieprawomocnego wyroku I instancji w sprawie VIII RC(...)do płacenia renty alimentacyjnej na rzecz pozwanego, lecz w wyniku wydania orzeczenia sądu odwoławczego oddalającego powództwo T. B., podstawa świadczenia odpadła. Tym samym alimenty wyegzekwowane od P. B.na rzecz T. B.we wskazanym postępowaniu egzekucyjnym należy uznać za świadczenie nienależne.

W toku procesu pozwany podniósł zarzut braku wzbogacenia. Odnosząc się do tego zarzutu należy zauważyć, iż podmiot, który uzyskał świadczenie nienależne nie zawsze jest zobowiązany do jego zwrotu. Wyłączenia tego rodzaju zostały unormowane w treści art. 409 k.c. i art. 411 k.c.

Art. 409 k.c. określa, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Przypadki zużycia lub utraty wzbogacenia powodujące odpadnięcie wzbogacenia ograniczają się do tych tylko sytuacji, kiedy nastąpiło to bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu, czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego.

W ocenie sądu z samej istoty świadczeń alimentacyjnych, jako środków przekazywanych na bieżące utrzymanie pozwanego, wynika ich konsumpcyjny charakter i taki też był w niniejszej sprawie. Pozwany rozpoczynając studia nie dysponował żadnymi własnymi środkami, ponieważ całe utrzymanie zapewniała mu matka. Ponosząc stosowne opłaty za czesne, egzaminy, czy wyżywienie od maja 2013r., pozwany nie zaoszczędzał więc swoich wydatków, gdyż samodzielnie i tak nie byłby w stanie ich pokryć, a więc w odniesieniu do kwot uzyskanych od powoda tytułem alimentów należało przyjąć, że zostały one w całości zużyte i nie występuje wzbogacenie.

Co do zasady wierzyciel, który wyegzekwował świadczenie na podstawie uwzględniającego powództwo nieprawomocnego wyroku, opatrzonego rygorem natychmiastowej wykonalności, winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu tego świadczenia i nie może się bronić, powołując na okoliczności wyłączające obowiązek zwrotu w szczególności na to, że uzyskaną korzyść zużył lub utracił. (vide: orzeczenie SN z 1 kwietnia 1953r., sygn. 1 C 131/53, NP 1953, Nr 10, s. 91; wyrok SN z 24 września 1966r., sygn. III PZP 30/66, OSNCP 1967 nr 7-8, poz. 127, str. 37, Legalis nr 12802; uchwała SN z 24 marca 1967r., sygn. III PZP 42/66, OSNCP 1967, Nr 7–8, poz. 124, Legalis nr 13006; wyrok SN z 23 czerwca 2005 r., II PK 288/04, OSNAPiUS 2006 nr 9-10, poz. 146, str. 377, Legalis nr 74584; wyrok SN z 4 kwietnia 2008r., sygn. I PK 247/07, OSNAPiUS 2009 nr 17-18, poz. 223, str. 723, MoPr 2009 nr 4, str. 204, Legalis nr 125928; J.Pietrzykowski, w: Resich, Komentarz, 1972, t. II, s. 967; M.Nesterowicz, w: Winiarz, Komentarz, 1989, t. I, s. 387; E.Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie, s. 134; komentarz do art. 409 k.c. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Red. dr hab. Konrad Osajda, 2017, Legalis).

W ocenie sądu odmiennie należy jednak oceniać wskazaną kwestię w odniesieniu do wyegzekwowanych alimentów, ponieważ od wierzyciela alimentacyjnego trudno jest wymagać, aby zużywając środki był zobowiązany do liczenia się z obowiązkiem ich zwrotu w przypadku ewentualnego oddalenia powództwa. Sprzeciwia się temu sam charakter należności alimentacyjnych, które ze swojej istoty służą do zaspakajania bieżących potrzeb uprawnionego i winny być na bieżąco przeznaczane na ich zaspakajanie. Przeciwny wniosek, a więc wymóg liczenia się z obowiązkiem zwrotu należności alimentacyjnych orzeczonych nieprawomocnie, z uwagi na nadawany z urzędu takim orzeczeniom rygor natychmiastowej wykonalności, przeczyłby samej istocie należności alimentacyjnych i podważał sensowność ułatwienia zawartego w art. 333 § 1 pkt 1 kpc. Nie można przyjmować, że z jednej strony sytuacja wierzyciela alimentacyjnego wymaga natychmiastowego zabezpieczenia środków poprzez rygor natychmiastowej wykonalności nadawany nieprawomocnemu wyrokowi, a z drugiej strony nakładać na tego samego wierzyciela obowiązek gromadzenia tych środków na wypadek oddalenia jego powództwa w toku postępowania odwoławczego.

W orzecznictwie i doktrynie powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu utożsamiana jest ze złą wiarą w momencie wyzbycia lub utraty korzyści (vide: E. Ł., „Bezpodstawne wzbogacenie”, 2000r., s. 135, wyrok SN z 7 sierpnia 2001r., sygn. I PKN 408/00, OSNAPiUS 2003 nr 13, poz. 305, MoP 2003 nr 16, str. 749, OSNAPiUS 2002 nr 3, poz. 9, Legalis nr 51763). Pojęcie złej wiary mieści m.in. świadomość nienależności korzyści, jak również powinność takiej świadomości. Ogólnie rzecz ujmując, wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu przede wszystkim wtedy, gdy wie, że korzyść mu się nie należy, a zatem gdy zna wadliwość podstawy prawnej świadczenia (vide: wyrok SN z 13 maja 1986r., sygn. IV PR 176/85, Legalis nr 25307). Tak samo należy potraktować przypadek, gdy wzbogacony jest przekonany, że korzyść mu się należy, jednak na podstawie okoliczności sprawy obiektywnie powinien liczyć się z możliwością zwrotu (vide: wyrok SN z 2 marca 2010r., sygn. II PK 246/09, MoPr 2010 nr 5, str. 226, Legalis nr 218641).

W ocenie sądu brak jest podstaw, aby pozwanemu przypisać złą wiarę w postaci podania nieprawdy, czy zatajenia istotnych okoliczności mających wpływ na treść wydanego rozstrzygnięcia, którym w pierwszej instancji zasądzono na jego rzecz alimenty. Kwestia braku zasadności zasądzonych od powoda na rzecz pozwanego alimentów w sprawie VIII RC(...)nie była oczywista i wymagała rozważenia przez sąd odwoławczy, co też miało miejsce. W niniejszej sprawie sąd przyjął więc, że pozwany zużywając należności orzeczone na jego rzecz wyrokiem Sądu Rejonowego w C. VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W.w sprawie o sygn. VIII RC (...), nie powinien był się liczyć z ich zwrotem. Tym samym na gruncie art. 409 k.c., po stronie T. B.wygasł obowiązek zwrotu korzyści na rzecz P. B..

Niezależnie do powyższego, wskazany obowiązek w ocenie sądu wygasł także w świetle unormowania przewidzianego w art. 411 § 2 k.c. Przepis ten określa, że nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. W judykaturze przyjmuje się, że ma on zastosowanie w sytuacji gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany (vide: wyrok SN z dnia 21 września 2004r., sygn. II PK 18/04, OSNAPiUS 2005 nr 6, poz. 84, str. 263, Legalis nr 67773). Jednocześnie o tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku (vide: wyrok SN z 17 lutego 2000 r., sygn. I PKN 537/99, OSNAPiUS 2001 nr 14, poz. 461, Prok. i Pr. 2000 nr 12, str. 25, Biul. Inf. Pr. 2001 nr 2, str. 62, MoP 2001 nr 16, str. 838, Biul. Inf. Pr. 2001 nr 4, str. 66, Legalis nr 47352).

Zakres zastosowania powołanego przepisu obejmuje różnego rodzaju obowiązki moralne, rodzinne i inne, ale tylko takie, które nie mają charakteru prawnego. Art. 411 pkt 2 k.c. należy interpretować w ten sposób, że w świetle zasad współżycia społecznego trafne jest także świadczenie uzasadnione względami słuszności. Mając to na uwadze, postuluje się używanie w odniesieniu do tej grupy kondykcji zwięzłego terminu "słuszne świadczenie" (vide: T.Sokołowski, komentarz do art. 411 kodeksu cywilnego [w:] A.Kidyba (red.), Z.Gawlik, A.Janiak, G.Kozieł, A.Olejniczak, A.Pyrzyńska, T.Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, Lex 2014). Słuszne świadczenie stanowi m.in. dostarczanie środków utrzymania osobie, z którą świadczący pozostaje w bliskim związku osobistym. Takie przysporzenia mogą być uznawane za należne i niepodlegające zwrotowi, jako zgodne z zasadami współżycia społecznego w myśl art. 411 pkt 2 k.c. (vide: M.Nazar, glosa do wyroku SN z 27 listopada 1998 r., II CKN 31/98, OSP 1999, z. 10, poz. 175). Nie można więc żądać zwrotu świadczenia, gdy odpowiada ono obowiązkom akceptowanym przez społeczeństwo lub też przyjętym zwyczajom postępowania (B.Paul, Koncepcje rozliczeń majątkowych między konkubentami, PS 2003, nr 3, s. 16; A.Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 411 k.c., Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Lex 2011).

O tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku. Zasady współżycia społecznego wyrażają ideę słuszności w prawie oraz odwołują się do powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Odmowa uwzględnienia żądania zwrotu nienależnego świadczenia musi więc być wsparta odpowiednią aprobatą moralną. Chodzi o nakaz przychylności w stosunku do podmiotu zobowiązanego, czy też troski o jego przyszłość.

W ocenie sądu w okolicznościach niniejszej sprawy spełnienie przez P. B. świadczenia w kształcie wynikającym z orzeczenia z 30 stycznia 2015r. Sądu Rejonowego w C. VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W. w sprawie o sygn. (...), czyniło zadość zasadom współżycia społecznego. Przede wszystkim wskazać należy, że przedmiotowe postępowanie dotyczyło osób, które łączą relacje rodzinne, tj. ojca i syna. Powoda od 1993r. obciążał prawny obowiązek alimentacyjny na rzecz jego dzieci, w tym także pozwanego, wynikający z orzeczeń sądowych, z którego to obowiązku nie wywiązywał się on dobrowolnie i świadczenia musiały były przymusowo egzekwowane poprzez komornika. W okresie pobierania świadczeń alimentacyjnych ze sprawy (...) pozwany był wprawdzie osobą dorosłą, lecz w dalszym ciągu pozostawał na utrzymaniu matki i kontynuował naukę na uczelni wyższej. Żadne okoliczności nie świadczyły o tym, aby pozwany nie podejmował zatrudnienia, pomimo posiadanych możliwości, bądź podjął naukę wyłącznie dla pozoru. W ocenie sądu za moralnie uzasadnione należało więc uznać partycypowanie powoda w części kosztów związanych ze studiowaniem jego syna, w tym dojazdami na uczelnię i wyżywieniem, które w pozostałym zakresie były pokrywane przez matkę pozwanego.

W tych warunkach sąd uznał, że domaganie się przez powoda zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie pozwanemu środków na utrzymanie oraz kontynuację edukacji w celu zdobycia wykształcenia, naruszałoby zasady współżycia społecznego.

Wszystkie wskazane powyżej rozważania odnoszą się do świadczeń alimentacyjnych pobranych przez pozwanego do dnia 8 października 2015r., gdyż w ocenie sądu intencją powoda powołującego się na pismo komornika – zaświadczenie o dokonanych wypłatach z 7 grudnia 2015r. (k.5), było uzyskanie zwrotu alimentów w tym zakresie, które uważał za „nadpłatę”.

Niemniej na marginesie należy wskazać, iż istnieją podstawy do uznania za świadczenie nienależne także alimentów egzekwowanych po tej dacie przez Komornika Sądowego w sprawie (...), pomimo posiadania przez niego informacji o treści wyroku Sądu Okręgowego w T. VIII Wydział Cywilny Odwoławczy w sprawie o sygn. (...), którym zmieniono wyrok Sądu Rejonowego w C. VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W. z 30 stycznia 2015r. w sprawie o sygn. (...), w ten sposób, że powództwo oddalono.

Wydanie przez K. postanowienia z 24 listopada 2015r. i kontynuowanie egzekucji po przyjęciu, iż występują jakiekolwiek alimenty zaległe obciążające P. B., pomimo utraty mocy przez orzeczenie stanowiące podstawę egzekucji i tym samym braku tytułu wykonawczego, należy ocenić, jako pozbawione podstaw prawnych.

Pozwany, który po 8 października 2015r. w dalszym ciągu pobierał świadczenia alimentacyjne egzekwowane przez K., zużył je i nie musiał liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu, a spełnienie tych świadczeń przez powoda czyniło zadość zasadom współżycia społecznego z tych samych względów, co świadczenia sprzed tej daty.

W świetle powyższego sąd uznał, iż roszczenie powoda o zwrot świadczenia alimentacyjnego, jako świadczenia nienależnego było nieuzasadnione, dlatego w pkt 1 wyroku podlegało ono oddaleniu.

Z kolei dochodzenie przez powoda zwrotu kosztów postępowania egzekucyjnego należało określić jako odszkodowanie za szkodę powstałą na skutek działania pozwanego, a nie bezpodstawne wzbogacenie. Podstawę prawną tak sformułowanego roszczenia stanowił art. 415 kc, zgodnie z którym, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Do przesłanek odpowiedzialności deliktowej należą: zdarzenie, z którym system prawny wiąże odpowiedzialność na określonej zasadzie, oraz szkoda i związek przyczynowy między owym zdarzeniem a szkodą. Ponadto sprawca ponosi odpowiedzialność deliktową na zasadzie winy. Ustawodawca nie definiuje pojęcia winy. Zawinione mogą być wyłącznie zachowania bezprawne, tj. czyny zakazane przez przepisy prawne powszechnie obowiązujące, bez względu na ich źródła, a także zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego albo dobrymi obyczajami, a więc normami moralnymi powszechnie akceptowanymi w całym społeczeństwie lub grupie społecznej, nakazującymi lub zakazującymi określonego zachowania, mimo iż nie jest ono nakazane lub zakazane normą prawną (vide: Z.Banaszczyk [w:] K.Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2005, nb 23; G.Bieniek [w:] G.Bieniek, Komentarz, t. I, 2009, s. 296-297; W.Czachórski [w:] System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 534; W.Dubis [w:] E. Gniewek, Komentarz, 2008, art. 415, nb 12; P. Machnikowski [w:] System prawa prywatnego, t. 6, s. 381; Z.Radwański, A.Olejniczak, Zobowiązania, 2008, nb 500). Powodem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w sprawie (...) był brak woli powoda w dobrowolnym spełnieniu świadczenia. W takiej sytuacji zasadą jest, że koszty postępowania egzekucyjnego obciążają dłużnika. Powód miał świadomość, iż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy ciążył na nim obowiązek alimentacyjny i pomimo tego nie dokonywał dobrowolnie płatności świadczenia. Tym samym zachowaniu pozwanego w postaci wszczęcia postępowania egzekucyjnego nie można zarzucić bezprawności. Podstawa do ściągania alimentów w chwili ich egzekwowania istniała, a skoro dłużnik nie płacił ich dobrowolnie, został obciążony kosztami tego postępowania. Tym samym brak było podstaw do domagania się ich zwrotu przez powoda, w związku z czym sąd także w tym zakresie oddalił powództwo (pkt 1 wyroku).

Ponadto pozew zawierał także żądanie zapłaty kwoty 600 zł tytułem poniesionych kosztów dojazdów do sądu w związku ze sprawą (...). Żądanie w tym zakresie należało także ocenić jako niezasadne. Dochodzenie bowiem zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów dojazdów strony na rozprawę, dopuszczalne jest jedynie w postępowaniu, w którym zostały one poniesione – w tym przypadku winno to było nastąpić w sprawie (...) Sądu Rejonowego w C. VIII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w W. z powództwa T. B. przeciwko P. B. o alimenty. Dlatego powództwo w tym zakresie zostało również oddalone, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

O kosztach procesu postanowiono w myśl art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Z uwagi na okoliczność, iż stroną przegrywającą niniejsze postępowanie był powód, w pkt 2 wyroku sąd ustalił, iż to on ponosi koszty procesu.

Sędzia

Ludmiła Dulka-Twarogowska

ZARZĄDZENIE

1.  (...);

2.  (...):

-(...);

3.  (...)

W., 16 czerwca 2017r.

SSR Ludmiła Dulka-Twarogowska