Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Barbara Braziewicz

Sędzia SO Teresa Kołeczko - Wacławik (spr.)

Sędzia SR del. Ewa Buczek – Fidyka

Protokolant Wioletta Matysiok

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2017 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa T. M.

przeciwko B. M. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 6 marca 2017 r., sygn. akt I C 1312/14

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowskich Górach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania odwoławczego.

SSR del. Ewa Buczek – Fidyka SSO Barbara Braziewicz SSO Teresa Kołeczko - Wacławik

Sygn. akt III Ca 1192/17

UZASADNIENIE

Powód T. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej B. M. (1) kwoty 52.700 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 21 czerwca 2014 r. oraz kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że jako zarządca zabudowanej budynkiem zabytkowym nieruchomości stanowiącej współwłasność stron i innych współwłaścicieli, w której nie ma wyodrębnionej własności lokali, dochodzi odszkodowania za bezumowne korzystanie przez pozwaną w okresie od 10 września 2011r. do czerwca 2014r. z lokalu (...) w wysokości 1000 zł miesięcznie – łącznie 34 000 zł oraz z lokalu (...) w wysokości 550 zł miesięcznie – łącznie 18 700 zł. W wypadku kwestionowania przez pozwaną wysokości odszkodowania wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania czynszów na okoliczność wyliczenia rynkowej wartości czynszu najmu dla lokali (...) za wskazywany wyżej okres. Podniósł, że gdyby pozwana nie zajmowała samodzielnie powyższych lokali nie uiszczając czynszu, to wszyscy współwłaściciele mogliby otrzymywać czynsz z wynajmu tych lokali osobom trzecim, jak to ma miejsce w przypadku innych lokali znajdujących się w przedmiotowej nieruchomości.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 9 września 2014r., w sprawie o sygn. akt INc 3713/14 Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach uwzględnił w całości żądanie pozwu wraz z kosztami postępowania.

W sprzeciwie pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Podniosła zarzut braku legitymacji czynnej powoda, wskazywała na niezgodność stanu prawnego nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i toczące się pomiędzy stronami postępowanie o podział majątku wspólnego. Kolejno podnosiła, że jest współwłaścicielem nieruchomości w 48/720 częściach. Zakwestionowała okoliczność korzystania z lokalu mieszkalnego nr (...), nadto wysokość dochodzonego roszczenia i wysokości stawek czynszowych.

Zaskarżonym wyrokiem z 6 marca 2017r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość położona w T. przy ulicy (...) posiada założone w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach księgi wieczyste: - (...), gdzie jako współwłaściciele ujawnieni są: A. Z. z udziałem 48/720, B. M. (2) z udziałem 48/720, J. M. z udziałem 48/720, U. K. z udziałem 48/720, K. W. z udziałem 48/720, M. G. z udziałem 24/720, W. G. z udziałem 24/720, Ł. M. z udziałem 144/720, B. M. (1) z udziałem 24/720, T. M. z udziałem 264/720 oraz - (...) gdzie jako współwłaściciele ujawnieni są: A. Z. z udziałem 8/720, B. M. (2) z udziałem 8/720, J. M. z udziałem 8/720, U. K. z udziałem 48/720, K. W. z udziałem 48/720, M. G. z udziałem 24/720, W. G. z udziałem 24/720, Ł. M. z udziałem 144/720, B. M. (1) z udziałem 24/720, T. M. z udziałem 264/720, A. K. z udziałem 60/720, E. Ż. z udziałem 60/720. Uczestnicy K. W., U. K., W. G. i M. G. dnia 10 czerwca 2010 r. ustanowili swoim pełnomocnikiem uczestnika T. M. i upoważnili go do zarządu i administrowania nieruchomościami wspólnymi w ramach przysługujących im w nich udziałów. Potwierdzili to kolejnym pełnomocnictwem z dnia 17 czerwca 2014 r. Wcześniej postanowieniem Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach z dnia 18 kwietnia 1988 r. w sprawie I Ns 676/87 powierzono uczestnikowi T. M. sprawowanie zarządu nieruchomością położoną w T. przy ulicy (...) i ulicy (...) (obecnie ulica (...)). Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach postanowieniem z dnia 25 maja 2010 r. uchylił zarząd sprawowany przez T. M.. Prawomocnym postanowieniem z dnia 13 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w sprawie I Ns 388/05 zatwierdził złożone przez T. M. sprawozdania z zarządu nieruchomości przy ulicy (...) posiadającej założone w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach księgi wieczyste (...) za okres od 1988 r. do połowy 2010 r. i oddalił wniosek T. M. o przyznanie wynagrodzenia za sprawowanie zarządu. Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w sprawie I Ns 1814/12 (dawniej sygn. I Ns 1313/10) oddalił wniosek części współwłaścicieli o ustanowienie zarządcy.

Nadto podstawą ustaleń, była okoliczność, iż w budynku znajdują się lokale mieszkalne i użytkowe, ale nie ma wyodrębnionej własności lokali. Spośród współwłaścicieli jedynie powód i pozwana zamieszkują w nieruchomości. W zamian za sprawowanie zarządu powód nie jest zobligowany do uiszczania czynszu najmu za zajmowany w spornej nieruchomości lokal mieszkalny. Strony jako uczestnicy postępowania o podział majątku wspólnego pozostają od wielu lat w narastającym konflikcie. Strony zamieszkiwały wspólnie w lokalu mieszkalnym nr (...) po zawarciu związku małżeńskiego. Mimo orzeczonego rozwodu zamieszkiwały razem do marca 2009 r., kiedy powód opuścił powyższy lokal mieszkalny i zamieszkał w innym lokalu w tej samej nieruchomości. Od marca 2009 r. pozwana sama zajmuje lokal mieszkalny o nr (...). Dodatkowo od lipca 2011 r. zajęła również lokal nr (...). Oba lokale mieszkalne stanowią powierzchnię ponad 150 m2. Dotychczasowy najemca lokalu nr (...) z inicjatywy pozwanej został eksmitowany. W drzwiach wejściowych do lokalu nr (...) pozwana zmieniła zamek i nie wyraziła zgody na jego demontaż . Pismem z dnia 13 sierpnia 2011 r. powód ustalił pozwanej czynsz za zajmowany lokal mieszkalny w wysokości 800 złotych miesięcznie. Przesłał jej również dwa projekty umów najmu, ale pozwana ich nie podpisała. Pismem z dnia 12 czerwca 2014 r. powód przesłał pozwanej notę księgową z tytułu bezumownego korzystania za lokale mieszkalne nr (...) w kwocie dochodzonej pozwem oraz wezwanie do zapłaty, które pozostało bezskuteczne.

W tych okolicznościach sąd uznał zarzut braku legitymacji czynnej za bezzasadny, a to wobec treści art. 209 k.c. w zw. z art. 201 k.c. i art. 204 k.c. Dalej sąd zważył, że tocząca się pomiędzy stronami sprawa o podział majątku wspólnego pozostaje bez wpływu na niniejsze postępowanie. Wskazując na zasadę, że współwłaścicielom przysługuje prawo współposiadania całej rzeczy (art. 206 k.c.) i powołując się na orzecznictwo w tym zakresie ocenił, że samo twierdzenie jednego ze współwłaścicieli o korzystaniu przez innego ze współwłaścicieli z rzeczy wspólnej w zakresie przewyższającym przysługujący mu udział nie może dawać podstaw do dochodzenia od niego jakiegokolwiek roszczenia z tego tytułu, a w określonych sytuacjach każdy ze współwłaścicieli może żądać, aby wszyscy współwłaściciele podjęli w ramach zarządu rzeczą wspólną decyzję co do odmiennego, aniżeli przewiduje ustawa, sposobu korzystania z rzeczy. W sprawie współwłaściciele decyzji takiej nie podjęli. Roszczenie współwłaściciela przeciwko innemu współwłaścicielowi o wynagrodzenie za korzystanie przez niego z rzeczy wspólnej może uzasadniać tylko ziszczenie się określonych w art. 224 § 2 k.c. lub art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. przesłanek w razie naruszenia przez tego innego współwłaściciela art. 206 k.c. Z takim żądaniem w sprawie powód nie wystąpił. Dodatkowo sąd uznał, że powód nie wykazał wysokości dochodzonego roszczenia po myśli art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.

W apelacji powód zaskarżył wyrok w całości. Podniósł zarzut naruszenia art. 206 k.c. poprzez dokonanie jego błędnej wykładni polegającej na przyjęciu, że zasadą jest iż współwłaścicielowi przysługuje prawo współposiadania całej rzeczy, co wyłącza jakiekolwiek roszczenia pozostałych współwłaścicieli z tytułu korzystania z rzeczy wspólnej; naruszenia art. 206 k.c. oraz art. 195 k.c. polegające na przyjęciu, że powódka jako współwłaścicielka nieruchomości ma podstawę prawną do korzystania na wyłączność z części nieruchomości – dwóch lokali pomimo, iż z definicji współwłasności wynika, że prawo własności przysługuje kilku osobom niepodzielnie; naruszenie art. 233 kpc polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, z naruszeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego skutkujące dokonaniem ustaleń faktycznych nie znajdujących oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym, a polegające na przyjęciu, że pozwana nie naruszyła normy art. 206 k.c. podczas gdy zgromadzony materiał dowodowy wskazuje, iż pozwana korzysta na wyłączność z dwóch lokali bez tytułu prawnego, bez zgody współwłaścicieli i bez uiszczania wynagrodzenia z tytułu korzystania na rzecz współwłaścicieli; że pozwana pozbawia pozostałych współwłaścicieli dochodu jaki mogliby uzyskać gdyby oddali lokale do korzystania na podstawie ważnego stosunku prawnego; że przyjętym przez współwłaścicieli sposobem korzystania z nieruchomości jest wynajem na rzecz osób trzecich, a w odniesieniu do współwłaścicieli nie ma zgody na korzystanie z lokali na wyłączność nieodpłatnie; że pozwana nie wyraża zgody na dokonanie kompensaty wynagrodzenia z tytułu korzystania z lokali z pożytkami uzyskiwanymi z nieruchomości; że pozwana ma świadomość braku tytułu prawnego do obu zajmowanych lokali. Nadto zarzucał naruszenie art. 233 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego z naruszeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego skutkujące dokonaniem ustaleń faktycznych nie znajdujących oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym, a polegające na przyjęciu że: w sprawie nie zaistniały przesłanki do zastosowania art. 224§2 k.c., art., 225 k.c. oraz że powód nie dochodzi roszczenia na podstawie wskazanych norm prawnych podczas gdy zgromadzony materiał dowodowy wykazuje, że powód dochodzi roszczenia z tytułu bezumownego bezpodstawnego korzystania z dwóch lokali na wyłączność przez pozwaną jako współwłaścicielki nieruchomości, a podstawę prawną dochodzenia roszczeń z tytułu współposiadania oraz korzystania z rzeczy przez współwłaściciela przeciwko innemu współwłaścicielowi stanowi norma art. 224 k.c. oraz art. 225 kc.; bezpodstawnym przyjęciu, że powód dochodzi roszczenia od pozwanej z tytułu posiadania lub korzystania przez pozwaną z rzeczy wspólnej ,,ponad udział”, podczas gdy zgromadzony materiał dowodowy wykazuje, że powód dochodzi roszczenia z tytułu bezumownego, bezpodstawnego korzystania przez pozwaną z dwóch lokali w sposób wyłączający jego współposiadanie i współkorzystanie; naruszenie art. 233 kpc polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, z naruszeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, skutkujące dokonaniem ustaleń faktycznych nie znajdujących oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym, a polegające na przyjęciu, że powód w związku z nie podtrzymaniem wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie wykazał wysokości roszczenia, podczas gdy powód wykazał wysokość roszczenia innymi dowodami zgromadzonymi w sprawie; naruszenie art. 233 kpc polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego z naruszeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, polegające na przyjęciu, że postępowanie dowodowe nie doprowadziło do wykazania prawdziwości twierdzeń o faktach przytoczonych w pozwie; naruszenie art. 6 kc polegające na przyjęciu, że powód nie udowodnił faktów, na których opiera powództwo; naruszenie art. 224§2 kc w zw. z art. 225 kc w zw. z art. 206 kc poprzez oddalenie powództwa o zapłatę.

Powołując się na powyższe wnosił o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm prawem przepisanych. Ewentualnie wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz zasądzenia kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja musiała odnieść skutek, albowiem na skutek błędnej oceny przytoczonych w pozwie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Rejonowy ocenił, że powód dochodzi od pozwanej, na podstawie art. 206 k.c. roszczenia z tytułu posiadania i korzystania przez nią z rzeczy wspólnej (nieruchomości stanowiącej współwłasność) ponad udział, podczas gdy okoliczności faktyczne przytoczone w pozwie i podnoszone w toku postępowania dowodowego takiej oceny nie uzasadniają.

W uzasadnieniu pozwu powód podnosił, że pozwana samodzielnie korzysta z lokalu nr (...) i bezprawnie zajęła lokal nr (...), a poprzez zamontowanie dodatkowego zamka uniemożliwia dostęp do niego. Nie płaci przy tym czynszu za zajmowanie lokali. Ponadto wnosił - w wypadku kwestionowania przez pozwaną wysokości dochodzonego odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokali – o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania czynszów, na okoliczność wyliczenia rynkowej wartości czynszu najmu powyższych lokali, który to czynsz, właściciele nieruchomości mogliby otrzymywać, gdyby lokale były wynajmowane osobom trzecim. Tej treści wniosek zawarty w pozwie wskazuje, że powód opiera żądanie na tej okoliczności - że pozwana korzystając na zasadzie wyłączności z lokali nr (...), pozbawia pozostałych współwłaścicieli posiadania i możliwości korzystania z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c., czyli w sposób nieuprawniony, albowiem pozbawia ich możliwości wynajmu tych lokali i uzyskiwania dochodu z tytułu czynszu najmu - a nie na tej okoliczności, że posiada i korzysta z rzeczy wspólnej ponad udział. Również oświadczenie powoda złożone na rozprawie w dniu 20 lutego 2017r., przed jej zamknięciem, o braku możliwości uzyskania potencjalnych korzyści z wynajmu lokalu nr (...) wskazuje na taki charakter zgłoszonego w pozwie żądania.

Wynikająca ze zdefiniowanej w przepisie art. 195 k.c. współwłasności rzeczy - niepodzielność wspólnego prawa polega na tym - że każdy ze współuprawnionych ma prawo do całej rzecz, a żaden nie ma prawa do jej wyodrębnionej części fizycznej. Wspólność ta trwa dopóty, dopóki istnieje stosunek współwłasności. Współwłaściciele mogą swobodnie kształtować sposób wykonywania wynikających zeń uprawnień, nie naruszając przez to istoty współwłasności ( art. 206 k.c.). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 10.5.2006r. III CZP 9/06, współwłaściciel, który korzysta z rzeczy wspólnej, wykraczając poza granice korzystania „uprawnionego” i z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli, powinien rozliczyć się z pozostałymi współwłaścicielami z uzyskanych z tego tytułu korzyści. W postanowieniu z 23.9.2016r. II CSK 799/15 Sąd Najwyższy podniósł, że naruszenie art. 206 k.c. następuje, gdy którykolwiek ze współwłaścicieli jest pozbawiony posiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej. Współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy na podstawie art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 k.c., albowiem pozbawienie możliwości wykonywania uprawnień wynikających z art. 206 k.c. jest bezprawne. Okoliczność, że właściciel rzeczy nie realizuje w drodze roszczenia swojego uprawnienia do współposiadania rzeczy lub posiadania wyodrębnionej części rzeczy nie stanowi przeszkody do domagania się przez tego współwłaściciela partycypowania w przychodach z rzeczy stosownie do wielkości udziału we wspólnym prawie. Współwłaściciel, który na podstawie art. 200 k.c. zarządza rzeczą stanowiącą przedmiot współwłasności jest uprawniony do dochodzenia całej należności z tytułu czynszu najmu, chyba że inny współwłaściciel temu się sprzeciwia albo wytoczy także powództwo o czynsz za ten sam okres.

Korzystanie przez współwłaściciela z nieruchomości wspólnej w całości lub w części, z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli prowadzi w jego sytuacji majątkowej do zaoszczędzenia wydatków, które musiałby ponieść, gdyby z nieruchomości nie korzystał (patrz Kodeks Cywilny, Komentarz pod red. Jacka Gudowskiego: Własność i inne prawa rzeczowe Stanisław Rudnicki, Grzegorz Rudnicki, Jolanta Rudnicka II, wydanie I, Lexis Nexis Warszawa 2013r. s.361-364, Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Stanisław Rudnicki, Wydanie 7. Wydawnictwo Prawnicze, Lexs Nexis Warszawa 2006r. s. 276 ).

W okolicznościach niniejszej sprawy, Sąd Rejonowy jak wyżej wskazano błędnie ocenił, że powód wystąpił z żądaniem zapłaty przez pozwaną wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania przez nią z nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności „ponad udział”, a nie z żądaniem opartym na podstawie art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 k.c. w związku z twierdzeniem o korzystaniu przez pozwaną ze wspólnej nieruchomości z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli, a więc w sposób naruszający normę art. 206 k.c.

Żądania zapłaty przez pozwaną wynagrodzenia z tytułu posiadania i korzystania przez nią z rzeczy wspólnej ponad udział powód nigdy nie sformułował, co zasadnie podnosi w apelacji

Z tego względu, zarzuty apelacji co do zasady musiały odnieść skutek, albowiem sąd I instancji nie rozpoznał zgłoszonego w pozwie żądania.

Odnosząc się do zarzutu apelującego co do bezzasadności dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny, iż powód nie wykazał wysokości dochodzonego roszczenia, stwierdzić należy, że lakoniczność motywów Sądu w tym zakresie, ograniczająca się do stwierdzenia, że wysokość roszczenia winna być wykazana stosownymi dokumentami albo za pomocą opinii biegłego, którego to wniosku dowodowego pełnomocnik powoda nie podtrzymał na ostatniej rozprawie, bez odniesienia się Sądu do zaoferowanych przez powoda dowodów w tym zakresie, nie pozwala na weryfikację powyższej oceny. Powód dla wykazania wysokości możliwego do uzyskania czynszu najmu lokalu nr (...) wnosił o dopuszczenie dowodu z umowy najmu z 31 stycznia 2010r. (k. 61 63), zaś odnośnie lokalu nr (...) wskazywał na ustalenia w sprawie I Ns 388/05 z których wynikało, że czynsz najmu tego lokalu do lutego 2009r. był kompensowany z należnym powodowi wynagrodzeniem z tytułu czynności zarządu w wysokości 1.500 zł., a niższą wysokość dochodzonej należności związanej z lokalem nr (...) wykazywał w oparciu o wartość odtworzeniową lokalu w wysokości stawki minimalnej na podstawie ustawy z 21czerwca 2001r. i powoływał się na zeznania powoda w tym zakresie. Te dowody nie zostały jednak w żaden sposób ocenione przez sąd I instancji.

Mając powyższe na uwadze, ponieważ Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy z przyczyn wyżej wskazanych, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Rozpoznając sprawę ponownie, oceni Sąd – na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i ewentualnie dalszego, zaoferowanego przez strony - zgłoszone w pozwie żądanie jako oparte na podstawie z art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 k.c. w związku z twierdzeniem powoda o korzystaniu przez powódkę z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c.

Jeśli uzna, badając przesłanki z art. 206 k.c. w zakresie nieuprawnionego, czyli bezprawnego w ocenie powoda korzystania przez pozwaną z nieruchomości wspólnej na gruncie wewnętrznych stosunków współwłaścicielskich, iż żądanie jest uzasadnione co do zasady, odniesie się szczegółowo do dowodów wskazywanych przez strony dla wykazania wysokości dochodzonego roszczenia. Jeśli uzna żądanie za bezzasadne, oddali powództwo.

SSR (del.) Ewa Buczek-Fidyka SSO Barbara Braziewicz SSO Teresa Kołeczko-Wacławik