Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 stycznia 2015 r. powódka W. P. wystąpiła przeciwko Z. S. (1) o zasądzenie na jej rzecz kwoty 248.889,00 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zachowku. Nadto wniosła o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

(pozew k. 2-4 akt sprawy II C 1007/15)

W odpowiedzi na pozew z dnia 24 września 2015 r. pozwana Z. S. (1) wniosła o oddalenie powództwa powyżej kwoty 130.000 zł, którą to kwotę pozwana uznała. W uzasadnieniu wskazała, iż nie kwestionuje prawa powódki do zachowku, jednakże neguje wartość nieruchomości wskazaną
w pozwie.

(odpowiedź na pozew k. 42-44 akt sprawy II C 1007/15)

Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt II C 1007/15. Zarządzeniem z dnia 29 września 2015 r. Sąd połączył sprawę o sygn. akt II C 1007/15 ze sprawą o sygn. akt II C 1856/14 do wspólnego rozpoznania
i rozstrzygnięcia.

(zarządzenie k. 31, zarządzenie k. 49 – akt sprawy II C 1007/15)

W pozwie z dnia 18 grudnia 2014 r. I. S. wniosła
o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej Z. S. (1), tytułem zachowku, kwoty 244.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu. Nadto powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

(pozew k. 2-3)

W odpowiedzi na pozew z dnia 18 lutego 2015 r. pozwana Z. S. (1) wniosła o oddalenie powództwa powyżej kwoty 150.000 zł, którą to kwotę „powódka” uznaje oraz o zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, iż nie kwestionuje prawa powódki do zachowku, jednakże neguje wartość nieruchomości wskazaną
w pozwie.

(odpowiedź na pozew k. 30-31)

Pismem z dnia 9 września 2015 r. pozwana zmieniła swoje stanowisko procesowe w zakresie wysokości kwoty proponowanej ugodowo do zapłaty powódce tytułem zachowku. Ostateczną wysokość zachowku pozwana wskaże po ustaleniu wartości nieruchomości.

(pismo pozwanej k. 88)

W piśmie z dnia 13 czerwca 2016 r. pozwana wniosła o oddalenie powództwa I. S. i W. P. w całości oraz zasądzenie od powódek kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

(pismo pozwanej k. 146-150)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. S. (2) zmarł w dniu 22 lutego 2013r. Spadek po nim, nabyła w całości, na podstawie testamentu notarialnego z dnia 30 stycznia 2013 r., otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Zgierzu w dniu 28 sierpnia 2013 r., w sprawie o sygnaturze akt I Ns 526/13, jego żona Z. S. (1).

Wyżej wskazanym testamentem, Z. S. (2) wydziedziczył swojego syna W. S. oraz córkę K. S..

(okoliczności bezsporne, kopia testamentu k. 155, postanowienie k. 27 z dołączonych akt sprawy I Ns 526/13)

Z. S. (2) z pierwszego małżeństwa z W. K. (1), miał córkę K. S. oraz uznanego w dniu (...) r. syna W. S.. Z pierwszą żoną Z. S. (2) rozwiódł się w 1991 r.

Z. S. (1) oraz Z. S. (2) pobrali się w dniu 27 sierpnia 2009 r. Z. S. (1) byłą drugą żoną Z. S. (2). Małżonków łączył ustrój wspólności ustawowej.

Z. S. (1) miała jednego syna J. S. (1).

Syn W. S. z małżeństwa z E. D. miał, urodzoną (...), córkę I. S. – powódkę.

Córka K. S. z domu S. z małżeństwa z R. P. miała urodzoną (...), córkę W. P.– powódkę.

Powódki I. S. i W. P. były wnuczkami zmarłego Z. S. (2).

(okoliczności bezsporne, odpis skrócony aktu małżeństwa k. 259, odpis zupełny aktu urodzenia k. 260, kopia testamentu k. 155, odpis skrócony aktu urodzenia
k. 4, odpis skrócony aktu urodzenia k. 11 z dołączonych akt sprawy II C 1007/15)

Na początku lat 90-tych po zakończeniu pierwszego małżeństwa, Z. S. (2) i W. K. (1) porozumieli się w kwestii majątku małżeńskiego. W. K. (1) pozostała w mieszkaniu zajmowanym dotychczas przez małżonków przy ul. (...) w Z.,
a Z. S. (2) objął zakład dziewiarski, samochód marki p. oraz garaż i rozpoczętą budowę.

(zeznania K. P. – e-protokół, k. 413 v., adnotacja 00:02:50)

Rzeczony lokal mieszkalny położony przy ul. (...)
w Z., na podstawie zrzeczenia się roszczenia o zwrot wkładu mieszkaniowego i udziału członkowskiego w (...) w Z. najpierw Z. S. (2), a następnie W. K. (2) (obecnie S.) na rzecz córki K. S. (obecnie P.) i przydziału tegoż lokalu, aktualnie stanowi własność K. P..

(dołączone akta członkowskie (...) w Z., przydział lokalu mieszkalnego k. 322, kopia-akt notarialny k. 323-328, wyciąg z księgi wieczystej k. 329)

W tym czasie Z. S. (2) dokończył budowę domu przy
ul. (...) w Z. i zamieszkał w nim. Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy w Zgierzu V Wydział Ksiąg Wieczystych urządził księgę wieczystą
o nr (...).

(zeznania świadka E. S. – e-protokół, k. 138 v.-139, adnotacja 00:07:47, 00:18:27)

Początkowo spadkodawca w rzeczonym domu prowadził dochodową działalność gospodarczą wieloprofilową (wynajem pokoi, fryzjerstwo, działalność gastronomiczna). Z czasem działalność przestała być opłacalna,
a dom wymagał gruntownego remontu. Z. S. (2) bardzo podupadł na zdrowiu.

(zeznania świadka G. K. – e-protokół, k. 81, adnotacja 00:13:54, zaświadczenie k. 137, zeznania świadka J. I. – e-protokół, k. 81, adnotacja 00:28:54, zeznania świadka R. M. – e-protokół, k. 140 v.-141, adnotacja 01:06:42)

W 2006 r. Z. S. (2) poznał Z. S. (3) (obecnie S.). Od tego czasu w domu rozpoczął się gruntowny remont domu. Podjęto na nowo działalność gospodarczą – głównie gastronomiczną. Nad wszystkim czuwała Z. S. (3) (obecnie S.). Sprzedała należące do niej nieruchomości, uzyskała pieniądze od swojego syna oraz pozyskała kredyty na realizację powyższych celi. W sierpniu 2009 r. Z. S. (2) i Z. S. (3) pobrali się.

(zeznania świadka J. I. – e-protokół, k. 81, adnotacja 00:32:01, wydruk z (...) k. 136, zaświadczenie k. 137, kopia aktu notarialnego k. 42-44, zeznania świadka J. S. (1) – e-protokół, k. 139 v.-140, adnotacja 00:33:48, 00:44:15, zeznania świadka J. K. (1) – e-protokół, k. 141, adnotacja 01:31:39, zeznania świadka J. K. (2) – e-protokół, k. 141 v., adnotacja 01:48:26, umowa najmu k. 154, zaświadczenie k. 237)

Wartość rynkowa nieruchomości gruntowej zabudowanej położonej
w Z. przy ul. (...) według stanu z 22 lutego 2013 r. i aktualnych cen, uwzględniająca remonty dokonane podczas trwania związku małżeńskiego Z. S. (1) z Z. S. (2) wynosi 693.000,00 zł.

Wartość rynkowa nieruchomości bez uwzględnienia remontów, o których mowa powyżej, wynosi 599.000,00 zł.

(opinia biegłego z zakresu wyceny nieruchomości k. 164-209, opinia uzupełniająca biegłego z zakresu wyceny nieruchomości k. 355-368)

Z. S. (1) dokonała darowizny na rzecz syna J. S. (1)
w kwietniu 2014 r. – złożyła oświadczenie, iż udział wynoszący ½ część
w zabudowanej nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), przekazuje swojemu synowi J. S. (1).

(kopia aktu notarialnego k. 398-401)

Z. S. (2) i jego rodzina nie utrzymywali ze sobą zażyłych relacji rodzinnych.

(zeznania powódki – e-protokół, k. 414, adnotacja 00:25:07, zeznania K. P. – e-protokół, k. 413 v., adnotacja 00:13:08, zeznania pozwanej – e-protokół, k. 141 v., adnotacja 00:31:58)

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny, w większości bezsporny, na podstawie powołanych dowodów, zeznań świadków, powódki i pozwanej, a w zakresie ustalenia wartości nieruchomości wchodzącej w skład spadku, co do wartości której nie było zgodności stron, na podstawie opinii biegłego z zakresu szacunku nieruchomości.

W szczególności Sąd ustalił wartość rynkową nieruchomości położonej
w Z. przy ul. (...), na podstawie opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Ocena biegłego była wyczerpująca, konsekwentna i spójna oraz korespondowała z pozostałym materiałem dowodowym. Przede wszystkim wszelkie wątpliwości stron zostały rozwiane poprzez wydanie opinii uzupełniających.

Sąd oddalił zeznania świadka J. S. (2), gdyż doszedł do przekonania, iż z punktu widzenia rozstrzygnięcia nie są one istotne.

Nadto Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu
z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości w przedmiocie ustalenia wartości spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu przy ul. (...) Z., gdyż w toku niniejszego postępowania, przedstawione dokumenty, w szczególności załączone akta członkowskie (...) w Z. rozwiały wszelkie wątpliwości Sądu, co do charakteru uzyskania przez K. P. ww lokalu mieszkalnego, a przeprowadzenie takowego dowodu niechybnie zmierzałoby do przedłużenia trwającego postępowania
i generowało jego koszty.

Zdaniem Sądu również w trakcie postępowania w sposób wiarygodny
i bezsprzeczny wykazano, iż zarówno syn W. S., jak i córka K. P. (wcześniej S.) są dziećmi spadkodawcy Z. S. (2). W tej sytuacji oddalenie wniosków dowodowych strony pozwanej w tym przedmiocie jest w pełni zasadne.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się uzasadnione jedynie w części.

Zgodnie z art. 991 § 1 i 2 k.c., zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź
w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Stosownie do dyspozycji art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

W przedmiotowej sprawie, ustawowymi spadkobiercami po Z. S. (2), zgodnie z brzmieniem powołanego wyżej przepisu, byliby pozwana jako żona, a także dwoje dzieci spadkodawcy. Każde z nich przy dziedziczeniu ustawowym nabyłoby 1/3 spadku.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić należało, że zarówno powódka I. S., jak i powódka W. P., jako zstępne spadkodawcy Z. S. (2) (są one córkami wydziedziczonych dzieci spadkodawcy: syna W. S. i córki K. P.) należą do kręgu jego spadkobierców ustawowych.

Spadkodawca pozostawił testament notarialny (art. 950 k.c.), zgodnie
z którym do spadku po sobie powołał jedynie pozwaną – swoją drugą żonę – Z. S. (1). Spadkodawca dokonał wydziedziczenia (pozbawienia prawa do zachowku) W. S. – swojego syna, ojca powódki I. S. i K. P. – swojej córki, matki powódki W. P., w oparciu o przesłanki ustawowe określone w art. 1008 k.c. Na podstawie
art. 1011 k.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Powódki I. S. i W. P. nie zrzekły się dziedziczenia, nie zostały uznane za niegodne dziedziczenia, ani też nie odrzuciły spadku. Zważywszy na powyższe powódki są zatem osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku po spadkodawcy Z. S. (2). Nie zachodzą także żadne inne okoliczności, które uzasadniałyby pozbawienie powódek należnego prawa im do zachowku. Spadkodawca nie zdecydował się w testamencie na wydziedziczenie powódek. Z tych względów nie można uznać, że roszczenie powódek – wnuczek spadkodawcy byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, albo stanowiłoby nadużycie ich prawa podmiotowego.

Wyliczenie kwoty należnej tytułem zachowku wymaga ustalenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku oraz ustalenia wartości pieniężnej spadku z uwzględnieniem darowizn poczynionych przez spadkodawcę (substrat zachowku).

Po ustaleniu udziału spadkowego w oparciu o przepisy regulujące porządek dziedziczenia ustawowego należy dokonać przemnożenia określonego w ten sposób udziału przez ⅔, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, albo przez ½ w pozostałych przypadkach. Określenie przymiotu w postaci trwałej niezdolności do pracy i małoletniości następuje winno nastąpić na dzień otwarcia spadku.

W niniejszej sprawie powódki I. S. oraz W. P., w dacie otwarcia spadku tj. 22 lutego 2013 r. były osobami małoletnimi. Udział spadkowy powódek w ramach ustalenia wysokości należnego jej zachowku winien być wobec tego przemnożony przez ułamek zwykły wynoszący 2/3.

Dla obliczenia wartości spadku niezbędne było ustalenie co w jego skład wchodzi i jak kształtuje się wartość poszczególnych składników majątkowych.

W przedmiotowej sprawie pomiędzy stronami był spór co do wartości rynkowej nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...)
z jednoczesnym wyliczeniem wzrostu wartości rynkowej nieruchomości
o wpływ remontów dokonanych podczas trwania związku małżeńskiego pozwanej Z. S. (1) ze zmarłym Z. S. (2) tj, od 27 sierpnia 2009 r. do 22 lutego 2013 r. Od rozstrzygnięcia tej kwestii zależy ustalenie wielkości substratu zachowku.

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd w niniejszej sprawie, przyjął za opinią biegłej E. R., iż wartość rynkowa nieruchomości położonej
w Z. przy ul. (...) uwzględniająca remonty dokonane podczas trwania związku małżeńskiego pozwanej ze zmarłym tj. od 27 sierpnia 2009 r. do daty zgonu, wg stanu na datę śmierci i według cen aktualnych wynosi 693.000,00 zł, przy czym wartość rynkowa nakładów remontowych oscyluje wokół wartości 94.000,00 zł. W ocenie Sądu przy obliczaniu substratu zachowku winna zostać uwzględniona wartość rynkowa nieruchomości bez uwzględnienia remontów dokonanych podczas trwania małżeństwa pozwanej. To daje wartość rynkową nieruchomości gruntowej położonej w Z. przy ul. (...), według stanu z lutego 2013 r. i aktualnych cen wynoszącą 599.000,00 zł i ta kwota winna zostać uwzględniona, jako bazowa do wyliczenia zachowków obu uprawnionych powódek.

Zachowek należny powódce I. S. wynosi zatem 133.111 zł. Do zapłaty przez pozwaną na rzecz powódki W. P. tytułem zachowku przypada także kwota 133.111 zł. W pozostałym zakresie, Sąd powództwo oddalił.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. W przedmiotowej sprawie, Sąd zasądził odsetki ustawowe od dnia doręczenia odpisu pozwu wraz z załącznikami pozwanej tj. od dnia 4 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty
w przypadku powództwa wytoczonego przez I. S., a od 25 sierpnia 2015 r. – przez W. P..

O nieuiszczonych kosztach sądowych (m.in. zaliczki na wynagrodzenie biegłego, nieuiszczona opłata od pozwu) sąd orzekł na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2010.90.594 j.t. ze zm.) z zastosowaniem art. 100 k.p.c., obciążając strony nimi stosunkowo. Wobec powyższego Sąd nakazał pobrać od powódek I. S. i W. P. nieopłacone opłaty sądowe od nieuwzględnionych powództw w kwotach: 5.544,45 zł – I. S. i 5.788,90 zł – W. P. i opłatami sądowymi od uwzględnionych powództw Z. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi. Nadto Sąd obciążył strony zwrotem wydatków poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa – powódki po 2.036,87 zł każdą z nich i pozwaną w kwocie 4.073,74 zł na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi.

W zakresie punku 6 rozstrzygnięcia Sąd orzekł na podstawie zawartego
w § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.). Zgodnie zaś z § 2 ust.
3 w sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, opłaty za czynność radcy prawnego, sąd podwyższa o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą
w dniu orzekania o tych opłatach.