Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Magdalena Tymińska (spr.)

Sędziowie: SA Anna Michalik

SO del. Marzena Wasilewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Marta Brzezińska

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2018 r. w Warszawie

sprawy J. U. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o umorzenie należności z tytułu składek

na skutek apelacji J. U.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 25 maja 2016 r. sygn. akt XIV U 4540/14

I.  uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 12 września 2014 r. nr (...) i sprawę przekazuje temu organowi do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na rzecz J. U. kwotę 5430 (pięć tysięcy czterysta trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

Marzena Wasilewska Magdalena Tymińska Anna Michalik

UZASADNIENIE

J. U. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 12 września 2014 r., w której określono, że umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek: na ubezpieczenia społeczne za okres od sierpnia 2002 r. do lutego 2009 r., w łącznej kwocie 68.529.33 zł., w tym z tytułu składek - 36.601,53 zł., odsetek- 31.919.00 zł., kosztów upomnienia - 8,80 zł.; na ubezpieczenie zdrowotne za okres od lipca 2003 r. do lutego 2009 r. w łącznej kwocie - 19.274,27 zł., w tym z tytułu składek - 10.797.47 zł., odsetek - 8.468.00 zł., kosztów upomnienia - 8,80 zł; Fundusz Pracy za okresy: sierpnia 2002 r. do czerwca 2003 r., od sierpnia 2003 r. do września 2003 r., od grudnia 2003 r. do lutego 2009 r., w łącznej kwocie 5.005.08 zł., w tym z tytułu: składek - 2.700,28 zł., odsetek - 2.296,00 zł., kosztów upomnienia - 8.80 zł. Odwołująca się wniosła o uchylenie decyzji przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania celem szczegółowego wyliczenia przez ZUS konkretnych należności, których spłata będzie realizować warunek umorzenia składek, przy uwzględnieniu problemu przedawnienia.

W odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w W. wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 9 listopada 2015 r. J. U. podniosła, że prawidłowo wydana decyzja powinna precyzyjnie określać kwotę podlegającą umorzeniu ze wskazaniem przyczyn, dla których warunkami umorzenia nie został objęty cały okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r., a także precyzyjnie określać kwotę należności niepodlegających umorzeniu, których zapłata stanowi warunek umorzenia składek za powyżej wskazany okres.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25 maja 2016 r. oddalił odwołanie; nie obciążył J. U. kosztami zastępstwa prawnego organu rentowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. U. prowadzi Kancelarię Adwokacką. Z tego tytułu była zobowiązana do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Na jej koncie płatnika powstało zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek.

W dniu 25 stycznia 2013 r. J. U. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o umorzenie nieopłaconych należności na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r.

Na koncie płatnika na dzień wydania zaskarżonej decyzji o warunkach umorzenia należności na podstawie ustawy abolicyjnej figurowały należności niepodlegające umorzeniu: na ubezpieczenia społeczne - za okres od marca 2009 r. do lipca 2009 r. i od września 2009 r. do sierpnia 2014 r. w kwocie głównej 38.011.58 zł + koszty upomnienia w kwocie 44,00 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie; na ubezpieczenie zdrowotne - za okres: lipiec 2002 r., od marca 2009 r. do lipca 2009 r., wrzesień 2009 r. wrzesień 2010 r., styczeń 2011 r., od lipca 2011 r. do października 2011 r., od grudnia 2011 r. do sierpnia 2014 r. w kwocie głównej 13.494,36 zł + koszty upomnienia w kwocie 44,00 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie; na Fundusz Pracy - za okres od marca 2009 r. do czerwca 2009 r. w kwocie głównej 187,76 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie.

Z uwagi na to, że odwołująca się nie reguluje bieżących składek na ubezpieczenia, łączne zadłużenie niepodlegające morzeniu na dzień 23 lutego 2016 r. na każdy z funduszów kształtuje się następująco: na ubezpieczenia społeczne - za okres od marca 2009 r. do lipca 2009 r. i od września 2009 r. do stycznia 2016 r. w kwocie głównej 49.739,52 zł + koszty upomnienia w kwocie 44,00 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie; na ubezpieczenie zdrowotne - za okres: lipiec 2002 r., od marca 2009 r. do lipca 2009 r., wrzesień 2009 r., wrzesień 2010 r., styczeń 2011 r., od lipca 2011 r. do października 2011 r., od grudnia 2011 r. do stycznia 2016r. w kwocie głównej 18.217,83 zł + koszty upomnienia w kwocie 44,00 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie; na Fundusz Pracy - za okres od marca 2009 r. do czerwca 2009 r. w kwocie głównej 187.76 zł + odsetki liczone do dnia wpłaty włącznie.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów. Zdaniem Sądu, okoliczności sprawy zostały należycie wyjaśnione w pismach procesowych, a wniosek strony odwołującej się zawarty w piśmie z dnia 9 marca 2016 r. „o uzupełnienie podstawy prawnej wyliczeń" zmierza wyłącznie do przewlekania procesu, wobec czego należało go pominąć zgodnie z art. 217 §3 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie jest niezasadne.

Sąd Okręgowy podkreślił, że rozpoznając odwołanie od decyzji nie mógł wyjść poza granice tej decyzji, toteż ocenie Sądu podlegało wyłącznie stwierdzenie, że umorzeniu podlegać będą należności za okres od sierpnia 2002r. do lutego 2009 (ubezpieczenia społeczne), od lipca 2003r. do lutego 2009r. (ubezpieczenia zdrowotne), a także od sierpnia 2002 r. do czerwca 2003r. i od sierpnia 2003r. do września 2003r. i od grudnia 2003r. do lutego 2009r. (Fundusz Pracy). Wysokość tych należności nie była sporna.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (Dz.U. z 2012 r. poz. 1551 ) na wniosek osoby podlegającej w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.), która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8, innej niż wymieniona w pkt 1 umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Zgodnie z ust. 4 tego artykułu wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z ust. 6 umorzenie należności, o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych (art. 1 ust. 8 ustawy). Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6. jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1. niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (art. 1 ust. 10 ustawy).

W świetle przytoczonych wyżej regulacji prawnych, zaskarżona decyzja była prawidłowa. W punkcie I wskazano należności, które będą podlegały umorzeniu, natomiast w punkcie II powtórzono treść przepisu, toteż należało wyjaśnić jakich należności dotyczy ten punkt decyzji. Odwołująca się kwestionowała bowiem tę część decyzji.

Sąd Okręgowy podkreślił, że na tym etapie postępowania nie miał możliwości zwrotu decyzji do organu, celem wyjaśnienia podstawy faktycznej co do punktu II, natomiast skoro ZUS ostatecznie podał, jakie kwoty należności za okres od 1 stycznia 1999r. ma na uwadze, Sąd miał możliwość oceny prawidłowości decyzji. Przyjmując jednakże, że stanowisko pełnomocnika odwołującej się dotyczące przedawnienia co najmniej należności za lipiec 2002r. jest zasadne, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że nie ma możliwości zmiany decyzji w tej części. Wskazana wyżej kwota nie została w decyzji wymieniona expressis verbis, toteż zmiana w tym zakresie stanowiłaby wyjście poza granicę samej decyzji. Tym samym ocenie Sądu Okręgowego podlegało wyłącznie stwierdzenia, że warunkiem umorzenia należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu, a to stwierdzenie jest zgodne z obowiązującymi przepisami i w ramach zaskarżenia decyzji z dnia 12 września 2014 r. nie może zostać podważone. Nie można natomiast wykluczyć możliwości zakwestionowania poszczególnych kwot, których dotyczy punkt II decyzji, na dalszym etapie postępowania umorzeniowego, tj. po wydaniu kolejnych decyzji przez ZUS, czy to o umorzeniu, czy o odmowie.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że zarówno rozstrzygnięcie zawarte w punkcie I zaskarżonej decyzji, jak i w punkcie II odpowiadają prawu. W związku z tym odwołanie podlegało oddaleniu jako niezasadne, na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c.

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie zaskarżyła apelacją w całości J. U., zarzucając: 1) naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną ich wykładnię, tj. art. 1 ust. 8 w zw. z art. 1 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, poprzez uznanie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wydając decyzję w niniejszej sprawie nie miał obowiązku wskazania konkretnej kwoty, która nie podlega umorzeniu, podczas gdy wykładnia w/w przepisów prowadzi do wniosku, iż taki obowiązek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych istnieje, gdyż stanowi immanentną część decyzji o umorzeniu należności; 2) naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. oraz 217 k.p.c. przez oddalenie wniosku strony skarżącej o wskazanie przez ZUS podstawy prawnej wskazania należności, które zdaniem ZUS-u nie podlegają przedawnieniu, podczas gdy w piśmie organu rentowego z dnia 23 lutego 2016 r. widnieje należność na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2002 r., co w kontekście przepisów dotyczących przedawnienia budzi poważne wątpliwości, a zatem okoliczność ta w dalszym ciągu pozostaje sporna i mająca istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie niniejszej, a nie została w sposób dostateczny wyjaśniona. Mając na względzie powyższe zarzuty, apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do Sądu I instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania przed Sądem II instancji, w tym o kosztach zastępstwa adwokackiego. W uzasadnieniu apelacji odwołująca się podniosła, że skoro warunkiem skorzystania z dobrodziejstwa ustawy z dnia 9 listopada 2015 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność jest spłata należności, które nie podlegają umorzeniu, to ubezpieczona musi mieć wskazaną konkretną kwotę, a także precyzyjnie podane okresy czasu, za które należności nie podlegają umorzeniu. Dopiero tak skonstruowana decyzja zawiera wszystkie niezbędne elementy, by móc uznać ją za zgodną z przepisami w/w ustawy. Nie może, bowiem mieć miejsce sytuacja, w której ubezpieczony w zasadzie nie ma możliwości zapoznania się z warunkami decyzji wydanej względem niego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014 r., sygn. III AUa 671/14). Przedmiotowa decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powinna zostać uchylona, gdyż została wydana z naruszeniem przepisów prawa.

Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona w zakresie w jakim prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 12 września 2014 r. oraz przekazania sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu II instancji, zaskarżona decyzja dotknięta była wadliwością tego rodzaju, że w istocie – z uwagi na jej treść (wskazany przedmiot) – nie poddawała się merytorycznej kontroli sądowej w trybie postępowania odwoławczego.

Otóż, spór w niniejszej sprawie osadzał się zasadniczo na spełnieniu przesłanek warunkujących umorzenie względem odwołującej się należności składkowych w trybie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (t.j. Dz.U. 2012, poz. 1551; dalej zwanej: ustawą abolicyjną).

Celem ustawy abolicyjnej - aktualnie już nieobowiązującej - było zniwelowanie barier finansowych dla małych i średnich przedsiębiorców, szczególnie tym znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej, poprzez umorzenie składek z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia zdrowotnego i Funduszu Pracy, a także odsetek za zwłokę i pozostałych opłat dodatkowych (w tym kosztów egzekucyjnych). W założeniu intencją ustawodawcy było złagodzenie niekorzystnych skutków spowolnienia gospodarczego oraz pomoc w utrzymaniu się tym podmiotom na rynku poprzez odzyskanie płynności finansowej (por. uzasadnienie do ustawy, druk nr 382, Sejm VII kadencji). Zakresem podmiotowym ustawy zostały objęte wszystkie osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które w okresie od 1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności i nie opłaciły należnych z tego tytułu składek.

Umorzenie zaległości składkowych na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej wymaga przeprowadzenia dwóch odrębnych postępowań, z których pierwsze kończy się wydaniem decyzji warunkowej, zaś drugie decyzją o umorzeniu należności składkowych i ich pochodnych - jeżeli spełnione zostaną określone decyzją warunkową przesłanki umorzenia, bądź decyzją o odmowie umorzenia w przypadku, w którym przesłanki te nie zaistniały. Powyższa konstatacja ma jednak wyłącznie charakter porządkujący, bowiem dualizm postępowania umorzeniowego oraz powinność wydania tego rodzaju decyzji wynika wprost z ustawy abolicyjnej (por. art. 1 ust. 8, art. 1 ust. 13 pkt 1 i 2 ustawy).

Ocenę zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji warunkowej, należy poprzedzić rozważaniami w przedmiocie charakteru prawnego tego rodzaju aktu administracyjnego. Punktem wyjścia w analizie tego zagadnienia stanowi treść art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej, który stanowi że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Zastosowane w ustawie wyrażenie ,,także'' uzasadnia wyodrębnienie dwóch elementów decyzji warunkowej. Po pierwsze winna ona określać warunki umorzenia, a po drugie precyzować podlegające umorzeniu zadłużenie składkowe, odsetkowe oraz sankcyjne (opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe). Ustawodawca wyłączył z decyzji warunkowej jedynie koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego, przy czym chodzi tu o koszty podlegające umorzeniu, nie zaś te, których zapłata jest warunkiem umorzenia. Jest to zabieg oczywisty, gdyż dla ich anulowania niewystarczające byłoby wydanie deklaratoryjnej decyzji umarzającej i to przez organ, któremu te koszty nie przysługują.

Należy zauważyć, że wniosek o skorzystanie z dobrodziejstwa abolicji jest jednocześnie swoistego rodzaju propozycją złożoną przez wnioskodawcę organowi rentowemu. Polega ona na tym, że przedsiębiorca zobowiązuje się do spełnienia pewnych warunków progowych w zamian za uzyskanie umorzenia zadłużenia w dopuszczonym przez prawo zakresie. Decyzja warunkowa stanowi zatem pozytywną odpowiedź organu rentowego na tę propozycję. Zasady uwzględnienia z urzędu słusznego interesu obywatela (art. 7 k.p.a.) oraz należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego (art. 9 k.p.a.) na gruncie ustawy umorzeniowej nakazują, aby obywatel miał jasność co do wskazanych warunków progowych.

Wykładnia przepisu art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej, w kontekście użytego w nim pojęcia warunków umorzenia, pozwala bez większych wątpliwości na wyodrębnienie dwóch komponentów tego terminu. Jeden z nich ma charakter przedmiotowy, a drugi temporalny. Warunek przedmiotowy określa art. 1 ust. 10 ustawy abolicyjnej. Przepis ten stanowi wprost, że warunkiem umorzenia jest stan nieposiadania na dzień wydania decyzji umarzającej (art. 1 ust. 13 pkt 1) niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od 1 stycznia 1999 r. oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Warunek temporalny ustanawia zaś art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej. Polega on na zakreśleniu 12-miesięcznej granicy czasowej na spłatę niepodlegających umorzeniu należności liczonej od daty uprawomocnienia się decyzji warunkowej.

Określenie warunków powinno zatem polegać na podaniu okoliczności, od których zaistnienia uzależnione będzie umorzenie zadłużenia. W tej części decyzja warunkowa powinna mieć formę skonkretyzowaną i nie może ograniczać się do przytoczenia odpowiednich zwrotów ustawowych. Jedynie wówczas można mówić o pouczeniu o treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy abolicyjnej, a nie o określeniu warunków. Powinność ta będzie spełniona dopiero wówczas, gdy organ rentowy stanowczo stwierdzi w decyzji, jakie niepodlegające umorzeniu składki, odsetki, opłaty i koszty wnioskodawca obowiązany jest zapłacić i jednocześnie sprecyzuje termin, w ciągu którego winno to nastąpić.

Sąd Apelacyjny zaznacza jednocześnie, że kwota należności niepodlegających umorzeniu może mieć niejednokrotnie charakter sporny. Jako, że decyzja określająca warunki umorzenia jest decyzją zaskarżalną, przy dokładnym określeniu niepodlegających umorzeniu składek, zaskarżeniu może również podlegać kwota podlegająca bezwzględnej spłacie. Istotne przy tym jest, że ustawa abolicyjna wprowadza ograniczony 12-miesięczny termin na dokonanie spłaty należności niepodlegających umorzeniu, który polega przedłużeniu jedynie w sytuacjach określonych w art. 1 ust. 12 ustawy, nie zalicza się do nich w żadnym wypadku prowadzenia postępowania w przedmiocie ustalenia prawidłowej wysokości tych należności.

Przenosząc na osobę ubiegającą się o umorzenie należności składkowych obowiązek indywidualnego ustalenia wysokości zadłużenia podlegającego spłacie (a do tego prowadzi ogólne wskazanie przez organ w decyzji, że istnieje obowiązek spłaty bliżej nieokreślonego zadłużenia w terminie 12 miesięcy), organ rentowy przerzuca w istocie na wnioskodawcę własne obowiązki w tym zakresie, a jednocześnie ryzyko, iż z przyczyn od siebie niezależnych osoba taka nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązku wynikającego z art. 1 ust. 10 ustawy. Powyższe pozostaje w jawnej sprzeczności z przedmiotowym przeznaczeniem ustawy, które w kontekście powyżej zaprezentowanych uwag ma stanowić ulgę finansową dla osób nią objętych.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy należy w pierwszej kolejności wskazać, że zaskarżona decyzja nie spełnia warunków określonych w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej. O ile bowiem odniesienie się przez organ rentowy - w zakresie sprecyzowania terminu do uiszczenia należności - do przepisu art. 1 ust. 11 jest w pełni akceptowalne, o tyle posłużenie się - w kontekście należności niepodlegających umorzeniu, które w decyzji powinny zostać konkretnie określone - zwrotem ustawowym należy uznać za niedopuszczalne. Zauważyć wypada, że odwołująca się terminowo (2 kwietnia 2013 r.) złożyła wniosek o umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. Organ rentowy wydał w tym zakresie w dniu 12 września 2014 r. zaskarżoną decyzję, określając w pkt I wysokość należności podlegających umorzeniu na dzień złożenia wniosku na poszczególne fundusze wraz ze zobowiązaniami ubocznymi (odsetki, koszty upomnienia). Ich wysokość i czasookres ustalenia nie pozostawała w sprawie sporny. Zaskarżona decyzja zawierała jednak także pkt II, w którym ogólnie określono warunek, stanowiący odwzorowanie treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy, uzależniający umorzenie określonych w pkt I decyzji składek od spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się przedmiotowej decyzji. W zaskarżonej decyzji (także w jej uzasadnieniu) organ rentowy w żaden sposób nie skonkretyzował kwot należności niepodlegających umorzeniu, od których spłaty w terminie 12 miesięcy uzależnił umorzenie należności odwołującej się podlegających umorzeniu. Sąd I instancji swoją wiedzę w przedmiocie wysokości należności składkowych niepodlegających umorzeniu oparł na twierdzeniach organu rentowego przedstawionych dopiero w toku postępowania odwoławczego w piśmie z 24 lutego 2016 r., przy czym wymienione w tym piśmie łączne kwoty zaległości składkowych niepodlegające umorzeniu obejmują znacznie dłuższy okres niż objęty ustawą (do 2016 r. włącznie).Należy również podkreślić, że odwołująca się kwestionowała kwoty składek niepodlegających umorzeniu, które powinna zapłacić, powołując się na przedawnienie.

W powyższych okolicznościach Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżona decyzja jest niezupełna, albowiem zabrakło w niej sprecyzowania faktycznych warunków umorzenia należności, tj. skonkretyzowania kwot niepodlegających umorzeniu składek. Tak skonstruowana decyzja nie dawała w istocie odwołującej się możliwości odniesienia się do jej prawidłowości, a także możliwości wypełnienia nałożonego na nią obowiązku. W państwie prawa niedopuszczalna jest sytuacja, gdy organ administracji publicznej w efekcie własnych uprzednich zaniedbań wyciąga wobec obywatela negatywne konsekwencje prawne zamykając mu dostęp do określonego uprawnienia ustawowego (w tym przypadku uzyskania w przyszłości decyzji o umorzeniu niezapłaconych składek). Wydanie takiej treści decyzji, a następnie oddalenie przez Sąd I instancji odwołania powoduje sytuację nierozpoznania istoty sprawy. Tymczasem usunięcie powyższej wadliwości przed Sądem Apelacyjnym nie jest możliwe, bowiem – niezależnie od treści ostatecznego rozstrzygnięcia – prowadziłoby do rozpoznania sporu po raz pierwszy przed Sądem II instancji. Takiego zaś ukształtowania decyzji orzeczniczych nie da się pogodzić z istotą administracyjno-sądowego rozpoznania sporów z zakresu ubezpieczeń społecznych i dwuinstancyjności postępowania sądowego. Zważyć przy tym należy, że omawiany brak zaskarżonej decyzji nie może być uzupełniony w postępowaniu sądowym, które ma jedynie charakter odwoławczo-kontrolny. Sąd, badając wydaną decyzję, związany jest jej treścią (przedmiotem, zakresem) i nie może zastępować organu rentowego. To organ rentowy musi wypowiedzieć się merytorycznie w decyzji co do spornej kwestii tak, aby umożliwić sądowi skontrolowanie wyrażonego w niej stanowiska. Wnioskodawca, starając się o umorzenie zaległości składkowych powinien mieć prawo do rzeczywistej weryfikacji tego, czy umorzenie dotyczy okresów, za które faktycznie nie dokonywał spłaty należnych składek. W tym miejscu należy podnieść, że podobne stanowisko do tego zaprezentowanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie (zob. także wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawach o sygn.: III AUa 1743/15, III AUa 307/16, III AUa 1602/15), zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 października 2017r. sygn. II UZ 63/17 (Legalis Nr 1692173).

W sytuacji, jaka zaistniała w badanej sprawie - pominięcie koniecznego określenia kwot składek, które nie podlegają abolicji i muszą zostać zapłacone – odwołująca się nie tylko nie była w stanie wywiązać się z obowiązku ich zapłaty (art. 1 ust. 10 ustawy), ale także pozbawiona została możliwości zaskarżenia decyzji w tym zakresie. Dodatkowo należy wyjaśnić, że stawiane decyzji warunkowej wymagania są wykonalne. Nie było przeszkód, aby organ rentowy ustalił wysokość zadłużenia składkowego niepodlegającego umorzeniu za sporny okres.

Uwzględniając powyższe uwagi, organ rentowy w wyniku ponownego rozpoznania sprawy powinien przeprowadzić postępowanie w przedmiocie wysokości niepodlegających umorzeniu składek, co doprowadzi do wydania prawidłowej decyzji umorzeniowej w oparciu o przepisy ustawy abolicyjnej i k.p.a..

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 477 ^14a k.p.c., orzekł, jak w pkt I sentencji. O zwrocie kosztów postępowania apelacyjnego orzeczono odpowiednio w pkt II wyroku na mocy art. 391 § 1 w zw. z art. 98 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm., w brzmieniu obowiązującym do dnia 26 października 2016 r.).

Anna Michalik Magdalena Tymińska Marzena Wasilewska