Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący –	SSO Andrzej Turliński
Protokolant –	sekretarz sądowy Iwona Hutnik

po rozpoznaniu 9 marca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko (...) z siedzibą w B. w Szwajcarii

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

I.  uznaje za niedozwolone i nakazuje (...) z siedzibą w B. w Szwajcarii zaniechanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy zatytułowanego „Dodatkowe Ogólne Warunki Umów dla uczestników programu (...) do korzystania z dodatkowych korzyści z uczestnictwa zawartych w punkcie 5.2 zdanie 3 o treści:

„Roszczenie o zwrot zaliczki jest wykluczone z zastrzeżeniem odmiennych postanowień OWU i DOWU” oraz w punkcie 8.4 zdanie 2 o treści: „Uczestnik programu wskutek wypowiedzenia umowy nie ma prawa do odstąpienia od zamówienia bonów i zażądania zwrotu dokonanej na ich poczet zaliczki.”;

II.  zasądza od (...) z siedzibą w B. w Szwajcarii na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 45 zł (czterdzieści pięć zł) z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną;

III.  nakazuje pobrać od (...) z siedzibą w B. w Szwajcarii na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie:

1.  kwotę 600 zł (sześćset zł) z tytułu opłaty sądowej od apelacji, od której powód był zwolniony z mocy prawa,

2.  kwotę 711,97 zł (siedemset jedenaście zł dziewięćdziesiąt siedem gr) z tytułu wynagrodzenia tłumacza przysięgłego, wydatkowaną tymczasowo ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie.

SSO Andrzej Turliński

Sygn. akt XVII AmC 1/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 24 maja 2013 r. powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień zawartych we wzorcach umownych zatytułowanych:

I.  „Ogólne Warunki Umów dla Uczestników programu (...)” o treści:

1.  „Z chwilą wypowiedzenia umowy, w przypadku zamówień zaliczkowanych /zapłaconych częściowo (bony oryginalne lub karty podarunkowe) Uczestnikowi Programu nie przysługuje prawo do zwrotu tych zaliczek/zapłat częściowych.”;

2.  „Umowa może zostać wypowiedziana przez (...) w sposób zwyczajny, tj. bez podania przyczyny z 30 dniowym terminem wypowiedzenia lub z ważnego powodu ze skutkiem natychmiastowym. Jako ważne powody postrzegane są poza naruszaniem interesów gospodarczych oraz reputacji (...) lub Partnerów Handlowych, w szczególności naruszenie istotnych obowiązków umownych, o ile uszkodzenie lub naruszenie nie zostały naprawione w ciągu stosownego terminu po dostarczeniu pisemnego wezwania.”;

3.  „(...) zastrzega sobie według własnego uznania prawo (np. w przypadku śmierci) do anulowania przy rozwiązaniu umowy wiążąco złożonych zamówień na bony lub karty podarunkowe i do zwrotu zaliczek/zapłat częściowych, po potrąceniu opłaty administracyjnej i wypłaconych korzyści z uczestnictwa.”;

4.  „Przekazane Uczestnikowi Programu w formie tekstowej zmiany niniejszych Ogólnych Warunków Umów i pozostałych umownych porozumień pomiędzy Uczestnikiem Programu a (...) są uznawane za zaakceptowane przez Uczestnika Programu, jeśli ten w ciągu 14 dni po dostarczeniu powiadomienia o zmianie w formie tekstowej nie zaprzeczy ich ważności.”;

II.  „Dodatkowe Ogólne Warunki Umów dla Uczestników Programu (...) do korzystania z dodatkowych korzyści z uczestnictwa” o treści:

5.  „Roszczenie o zwrot zaliczki jest wykluczone z zastrzeżeniem odmiennych postanowień OWU i DOWU”;

6.  „Uczestnik Programu wskutek wypowiedzenia umowy nie ma prawa do odstąpienia od zamówienia bonów i zażądania zwrotu dokonanej na ich poczet zaliczki”.

stosowanych przez pozwanego (...) z siedzibą w Szwajcarii (dalej: (...)). Nadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód podnosił, iż zaskarżone postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone klauzule, gdyż są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Wypełniałyby tym hipotezę art. 385[1] § 1 k.c., zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i zasądzenia na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany przyznał, iż stosuje w obrocie kwestionowane Ogólne Warunki Umów (dalej: OWU) oraz Dodatkowe Ogólne Warunki Umów (dalej: DOWU). Wskazał nadto, że OWU są adresowane zarówno do konsumentów, jak i do przedsiębiorców, natomiast dodatkowe korzyści przyznawane na podstawie DOWU są kierowane przede wszystkim do przedsiębiorców. Pozwany sprecyzował jednak, iż dodatkowe korzyści uregulowane w DOWU mogą być teoretycznie wygenerowane przez własne zakupy konsumentów, lecz podniósł, iż wolumen zakupów niezbędny do skorzystania z tych korzyści znacznie przekracza potrzeby konsumentów. Nadto pozwany, szczegółowo odnosząc się do twierdzeń podniesionych przez stronę powodową w pozwie, zaprzeczył, jakoby kwestionowane klauzule wyczerpywały przesłanki z art. 385 [1] § 1 k.c. niezbędne do uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne.

Wyrokiem z dnia 6 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. uznał za niedozwolone i zakazał pozwanemu (...) z siedzibą w Szwajcarii wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

1. „Z chwilą wypowiedzenia umowy, w przypadku zamówień zaliczkowanych /zapłaconych częściowo (bony oryginalne lub karty podarunkowe) Uczestnikowi Programu nie przysługuje prawo do zwrotu tych zaliczek/zapłat częściowych.”;

2. „Umowa może zostać wypowiedziana przez (...) z ważnego powodu ze skutkiem natychmiastowym. Jako ważne powody postrzegane są poza naruszaniem interesów gospodarczych oraz reputacji (...) lub Partnerów Handlowych, w szczególności naruszenie istotnych obowiązków umownych, o ile uszkodzenie lub naruszenie nie zostały naprawione w ciągu stosownego terminu po dostarczeniu pisemnego wezwania.”;

3. „(...) zastrzega sobie według własnego uznania prawo (np. w przypadku śmierci) do anulowania przy rozwiązaniu umowy wiążąco złożonych zamówień na bony lub karty podarunkowe i do zwrotu zaliczek/zapłat częściowych, po potrąceniu opłaty administracyjnej i wypłaconych korzyści z uczestnictwa.”;

4. „Przekazane Uczestnikowi Programu w formie tekstowej zmiany niniejszych Ogólnych Warunków Umów i pozostałych umownych porozumień pomiędzy Uczestnikiem Programu a (...) są uznawane za zaakceptowane przez Uczestnika Programu, jeśli ten w ciągu 14 dni po dostarczeniu powiadomienia o zmianie w formie tekstowej nie zaprzeczy ich ważności.”;

II. w pozostałym zakresie powództwo oddalił;

III.  zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania;

IV.  nakazał pobrać od pozwanego (...) z siedzibą w Szwajcarii kwotę 600 zł na rzecz Skarbu Państwa - Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie, tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony;

V.  zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego (...) z siedzibą w Szwajcarii.

Apelacje od powyższego orzeczenia wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok w części, tj. w zakresie punktu I, III, IV i V wyroku.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zakresie uznania za niedozwolone postanowień ww. klauzul, zasądzenie od powoda dla pozwanego kosztów postępowania oraz uchylenie punktu IV i V wyroku (nakazanie pobrania od pozwanego opłaty od pozwu oraz zarządzenie publikacji prawomocnego wyroku).

Powód zaskarżył wyrok w części w jakiej Sąd oddalił powództwo (pkt II wyroku) i w tym zakresie wniósł o uwzględnienie żądania pozwu.

Wyrokiem z dnia 12 października 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie

1.  zmienił częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie II uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego we wzorcu umowy zatytułowanym „Ogólne warunki umów dla uczestników programu (...)” o treści: „Umowa może zostać wypowiedziana przez (...) w sposób zwyczajny, tj. bez podania przyczyny z 30 dniowym terminem wypowiedzenia.”,

2.  uchylił zaskarżony wyrok w punkcie II w zakresie dotyczącym postanowień, zawartych we wzorcu umowy zatytułowanym „Dodatkowe ogólne warunki umów dla uczestników programu (...) do korzystania z dodatkowych korzyści z uczestnictwa” w punkcie 5.2 zdanie 2 o treści: „Roszczenie o zwrot zaliczki jest wykluczone z zastrzeżeniem odmiennych postanowień OWU i DOWU” oraz w punkcie 8.4 zdanie 2 o treści: „Uczestnik programu wskutek wypowiedzenia umowy nie ma prawa do odstąpienia od zamówienia bonów i zażądania zwrotu dokonanej na ich poczet zaliczki” i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu w Warszawie Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów do ponownego rozpoznania,

3.  oddalił apelację pozwanego,

4.  pozostawił Sądowi Okręgowemu w Warszawie Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny w Warszawie przesądził, że podlegające kontroli postanowienia wzorców OWU i DOWU podlegają jurysdykcji krajowej, nie naruszają przepisów bezwzględnie obowiązujących, nie były indywidualnie negocjowane i mogły być stosowane w obrocie z konsumentami. Ponadto w ocenie tego Sądu powództwo zostało wniesione w czasie, gdy Prezes UOKiK posiadał czynną legitymację procesową.

Sąd wskazał, że w zakresie, w jakim zaskarżony wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlegał uchyleniu, przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy przeprowadzić analizę i ocenę klauzul 5.2 zd. 3 oraz 8.4 zd. 2 DOWU pod kątem zgodności z przesłankami wynikającymi z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ³ pkt 13 k.c.

Biorąc to pod uwagę Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje.

Postanowienia pkt 5.2 zd. 3 i 8.4 zd. 2 DOWU o treści:

„Roszczenie o zwrot zaliczki jest wykluczone z zastrzeżeniem odmiennych postanowień OWU i DOWU” oraz „Uczestnik Programu wskutek wypowiedzenia umowy nie ma prawa do odstąpienia od zamówienia bonów i zażądania zwrotu dokonanej na ich poczet zaliczki” stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu przepisu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. i art. 385 ^{( 3)} pkt 13 k.c., gdyż kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy oraz przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują umowę lub od niej odstępują. Nie są zarazem postanowieniami określającymi główne świadczenia stron. Zgodnie z postanowieniem pkt 5.2 DOWU, Uczestnik Programu ma możliwość złożenia wiążącego zamówienia oryginalnych bonów lub kart podarunkowych i dokonania na ich poczet zaliczek. Zaliczka musi odpowiadać co najmniej danej procentowej wartości księgowej dla reszt wybranego przez Uczestnika Programu Partnera Handlowego. Roszczenie o zwrot zaliczki jest wykluczone z zastrzeżeniem odmiennych postanowień OWU i DOWU.

Z kolei zgodnie z postanowieniem 8.4 DOWU, Jeżeli Uczestnik Programu zamówił bony i na ich poczet dokonał zaliczki, to zamówienie wraz z zaliczką pozostają na jego korzyść, nawet z ustaniem członkowstwa. Uczestnik Programu wskutek wypowiedzenia umowy nie ma prawa do odstąpienia od zamówienia bonów i zażądania zwrotu dokonanej na ich poczet zaliczki. Nie narusza to ustawowych praw do odstąpienia od umowy oraz pkt 6 OWU. Uczestnik Programu w każdej chwili ma możliwość dokonania brakującej dopłaty do pełnej wartości bonu. W takim przypadku Uczestnik Programu otrzymuje bon po wpłynięciu dopłaty. Ponadto Uczestnik Programu może odzyskać zaliczkę poprzez funkcję (...) zgodnie z pkt 7.5.

Kwestionowane postanowienia (w zakresie wskazanym w petitum pozwu) spełniają przesłanki z art. 3853 pkt 13 k.c., tj. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy.

W przypadku pierwszej z ww. klauzul, wykluczenie roszczenia o zwrot zaliczki może dotyczyć sytuacji wypowiedzenia umowy przez Uczestnika Programu na zasadach określonych w postanowieniach pkt 13 OWU. W przedmiotowym postanowieniu OWU nie tylko nie dokonano odmiennego zastrzeżenia w kwestii możliwości zwrotu zaliczki, ale wyraźnie wskazano, że: Z chwilą wypowiedzenia umowy, w przypadku zamówień zaliczkowanych/zapłaconych częściowo (bony oryginalne lub karty podarunkowe) Uczestnikowi Programu nie przysługuje prawo do zwrotu tych zaliczek/zapłat częściowych (pkt 13.3 zd. 1 OWU).

Ani fakt, że Uczestnik Programu w każdej chwili ma możliwość dokonania brakującej dopłaty do pełnej wartości bonu (postanowienie pkt 8.4 zd. 4 DOWU) ani możliwość użycia funkcji (...) (postanowienie pkt 8.4 zd. 5 DOWU) ani możliwość żądania zwrotu zaliczki dokonanej na poczet bonów w przypadku ustawowego prawa odstąpienia od umowy (postanowienie pkt 8.4 zd. 3 DOWU) nie niwelują abuzywnego charakteru kwestionowanych postanowień umownych. Po pierwsze, zwrot świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej powinien mieć miejsce bezwarunkowo, tj. nie może być uzależniony od dodatkowych przesłanek, które konsument ma obowiązek spełnić. Tymczasem kwestionowane postanowienia wzorca umowy wymagają albo dopłaty do pełnej wartości bonu – konsument otrzymuje wówczas bon na zakupy albo użycia funkcji (...), polegającej na przekierowaniu na przyszłość środków zasilających konto jednostek Uczestnika (wynikających z dokonywanych przez niego w przyszłości zakupów) na bezpośrednie wypłaty, w wysokości nie większej niż dokonana zaliczka. W przeciwnym wypadku zaliczka/zapłata częściowa ulega przepadkowi. Wbrew twierdzeniu pozwanego nie ma przy tym znaczenia, jaki jest charakter prawny zakupów dokonywanych w programie, tzn. czy zawierane są osobne umowy zamówienia bonów w wykonaniu umowy ramowej o uczestnictwo, czy też jest to czynność podejmowana w ramach umowy zawartej na podstawie wzorów OWU i DOWU. W obu bowiem przypadkach obowiązuje warunek dopłaty do pełnej wartości bonu. Ponadto należy mieć na uwadze, że wypowiedzenie umowy przez Uczestnika Programu może nastąpić nie tylko z przyczyn niezależnych od pozwanej (pkt 13.1. OWU), ale także na skutek dokonania jednostronnych zmian warunków umowy przez pozwaną (pkt 15.3 OWU), jak również wypowiedzenie umowy może nastąpić przez samą pozwaną (pkt 14 OWU). W każdej ze wskazanych sytuacji konsument nie ma prawa żądania zwrotu świadczenia spełnionego wcześniej niż kontrahenta konsumenta.

Jednocześnie, spełnione są przesłanki generalne uznania ww. klauzul za niedozwolone, wskazane w art. 385 ¹ § 1 k.c., tj. ukształtowanie praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumentów.

Działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Należy wskazać, że zgodnie ze stanowiskiem judykatury, zwykła zaliczka przynosi jednostronną korzyść sprzedawcy i w istocie jest formą bezpłatnego kredytowania sprzedawcy przez kupującego (wyrok SN z dnia 13 lutego 2002 r. sygn. akt IV CKN 672/00. LEX nr 54816). Równowaga kontraktowa stosunku prawnego została zatem naruszona – częściowe spełnienie świadczenia przez konsumenta (zaliczka) nie jest mu zwracane w sytuacji wypowiedzenia lub rozwiązania umowy. Nie ulega wątpliwości, że chodzi o działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Przy ocenie naruszenia interesów konsumenta należy brać pod uwagę nie tylko aspekty ekonomiczne, ale również pozaekonomiczne, rozumiane jako nierzetelność traktowania. Kwestionowane postanowienia powodują powstanie niekorzystnych skutków finansowych po stronie konsumenta, który, chcąc skorzystać z prawa do wypowiedzenia umowy, może liczyć się z utratą dokonanej przez niego zaliczki. Jednocześnie, mamy do czynienia z nierzetelnością kontraktowania, o czym przekonuje takie ukształtowanie postanowienia umownego, które w sposób nieuzasadniony przewiduje utratę przez konsumenta prawa żądania zwrotu zaliczki w sytuacji wypowiedzenia lub rozwiązania umowy. Reasumując, niewątpliwie kwestionowane postanowienia umowne rażąco naruszają interesy słabszej strony stosunku umownego, jaką jest konsument.

W tym stanie rzeczy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów orzekł co do istoty sprawy w punkcie pierwszym wyroku.

W punkcie drugim wyroku orzeczono o rozliczeniu między stronami kosztów postępowania w instancji apelacyjnej (co do pierwszej instancji brak stosownego wniosku powoda) stosownie do wyniku sporu, na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

W punkcie trzecim wyroku w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r., poz. 623 ze zm.) stosownie do wyniku sporu, należało pobrać od przegrywającego proces pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie należne środki pieniężne z tytułu opłaty sądowej od apelacji, od której wydatkowania powód był zwolniony oraz z tytułu zapłaconego tymczasowo z Kasy Sądu Okręgowego w Warszawie wynagrodzenia tłumacza przysięgłego.