Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Przemysław Majkowski

Protokolant : sekr. Joanna Wołczyńska – Kalus

po rozpoznaniu w dniu 19 marca 2018 r. w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa małoletniego D. M. reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową E. M. i małoletniej M. A. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową J. A.

przeciwko E. Ś. i M. T. (1)

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej E. Ś. na rzecz powoda D. M. kwotę 71.812,50 ( siedemdziesiąt jeden tysięcy osiemset dwanaście 50/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty od dnia 16 listopada 2017r. do dnia zapłaty,

2.  zasądza od pozwanej E. Ś. na rzecz powódki M. A. kwotę 71.812,50 ( siedemdziesiąt jeden tysięcy osiemset dwanaście 50/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty od dnia 16 listopada 2017r. do dnia zapłaty,

3.  zasądza od pozwanego M. T. (1) na rzecz powoda D. M. kwotę 71.812,50 ( siedemdziesiąt jeden tysięcy osiemset dwanaście 50/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty od dnia 21 listopada 2017r. do dnia zapłaty,

4.  zasądza od pozwanego M. T. (1) na rzecz powódki M. A. kwotę 71.812,50 ( siedemdziesiąt jeden tysięcy osiemset dwanaście 50/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty od dnia 21 listopada 2017r. do dnia zapłaty,

5.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

6.  zasądza solidarnie od pozwanych E. Ś. i M. T. (1) na rzecz powoda D. M. kwotę 7.200 ( siedem tysięcy dwieście ) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego,

7.  zasądza od solidarnie od pozwanych E. Ś. i M. T. (1) na rzecz powódki M. A. kwotę 7.200 ( siedem tysięcy dwieście ) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego,

8.  nakazuje pobrać od pozwanej E. Ś. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 7.150,00 ( siedem tysięcy sto pięćdziesiąt ) zł tytułem obciążającej ją części opłaty sądowej oraz kwotę 2.880,69 ( dwa tysiące osiemset osiemdziesiąt osiem 69/100) zł tytułem zwrotu obciążającej ją części wydatków w sprawie poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa,

9.  nakazuje pobrać od pozwanego M. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 7.150,00 ( siedem tysięcy sto pięćdziesiąt ) zł tytułem obciążającej go części opłaty sądowej oraz kwotę 2.880,69 ( dwa tysiące osiemset osiemdziesiąt osiem 69/100) zł tytułem zwrotu obciążającej go części wydatków w sprawie poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 226/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 22 września 2016 r. (data wpływu) pełnomocnik małoletniego powoda D. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej E. Ś., na rzecz małoletniego powoda D. M. kwoty 80.978 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego M. T. (1) kwoty 80.978 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Nadto pełnomocnika powoda wniósł o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu według zasad i norm prawem przepisanych, (pozew k. 2-5).

W tym samym dniu pełnomocnik małoletniej powódki M. A. , odrębnym pozwem, wniósł o zasądzenie od pozwanej E. Ś., córki W. i M. na rzecz małoletniego powoda D. M. syna R. i E. kwoty 80.978 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego M. T. (1) syna W. i M. kwoty 80.978 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Nadto pełnomocnika powoda wniósł o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu według zasad i norm prawem przepisanych, (pozew k. 54-57).

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanych wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego, według norm przepisanych, ( odpowiedź na pozew k. 118-121).

Postanowieniem z dnia 12 października 2016 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie I C 227/16 z powództwa M. A. przeciwko E. Ś. i M. T. (2) o zachowek połączył wskazaną sprawę o sygn. akt I C 227/17 do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą z powództwa D. M. przeciwko E. Ś. i M. T. (1) o zachowek oznaczoną sygn. I C 226/16 i postanowił prowadzić dalej pod tą sygnaturą, (postanowienie SO w Sieradzu k. 103).

Postanowieniem z dnia 08 listopada 2016 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie I C 226/16 z powództwa D. M. i M. A. przeciwko E. Ś., M. T. (2) o zachowek zabezpieczył powództwo poprzez nakazanie wpisania w dziale III księgi wieczystej nr (...) prowadzonej w Sądzie Okręgowym w Sieradzu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, (postanowienie SO w Sieradzu k. 105-106).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 10 sierpnia 2014 r. zmarł w S. spadkodawca J. W.. Jako spadkobierców ustawowych pozostawił dwie córki: J. A. oraz E. M.. Spadkodawca w chwili otwarcia spadku był rozwiedziony, nie pozostawił innych zstępnych poza wskazanymi córkami. Spadkodawca w dacie śmierci pozostawił testament notarialny sporządzony w formie aktu notarialnego przez Notariusza W. B. w dniu 26 stycznia 2009 r. za nr rep. (...), który stał się podstawą dziedziczenia zstępnych siostry spadkodawcy - pozwanych w niniejszej sprawie E. Ś. i M. T. (1). Mocą wymienionego testamentu spadkodawca J. W. również wydziedziczył swoje córki: J. A. oraz E. M.. W chwili otwarcia spadku, córki spadkodawcy miały potomstwo, córka J. A. miała córkę M. A., zaś córka E. M. syna D. M. – obecnych powodów w sprawie. Masę spadkową po zmarłym J. W. stanowiły: ciągnik rolniczy (...) rok produkcji 1975 numer rejestracyjny (...) oraz nieruchomość położona w S. przy ulicy (...), oznaczona jako działki (...) o łącznej powierzchni 1,9153 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Sieradzu prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...). Do chwili wniesienia pozwu w księdze wieczystej KW (...) pozwani nie ujawnili swego prawa własności nabytego w skutek dziedziczenia po zmarłym J. W.. W księdze tej pojawiła się jedynie wzmianka o wpisie ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym datowana na dzień 23 sierpnia 2016 r., (dowód: odpis skrócony aktu urodzenia k. 21, 22, 72, 73, wypis z rejestru gruntów k. 25, 26, kserokopia odpisu zwykłego księgi wieczytej k. 45-46, odpis postanowienia SR w Sieradzu w sprawie I Ns 1229/14 k. 47-51, kserokopia polisy k. 124, kserokopia decyzji k. 125-127, kserokopia umowy sprzedaży pojazdu k. 128, faktury i rachunki k. 133-134, umowy kredytu k. 135-144, kserokopia zaświadczenia k. 220, kserokopia aktu urodzenia k. 221, 223, 224, kserokopia wypowiedzenia umowy o pracę k. 225, kserokopia zaświadczenia o zarobkach k. 226, kserokopia umowy kredytu k. 229-231, zeznania świadka M. T. (3)- protokół rozprawy z dnia 02 lutego 2017 r. 00:0:50-00:18:27 w zw. z k. 232v, opinia biegłego L. B. (1) k. 342-388, opinia uzupełniająca biegłego L. B. (2) k. 419-425).

Na rozprawie w dniu 2 lutego 2017 r. strony i ich pełnomocnicy zgodnie ustalili na potrzeby niniejszego postępowania, że wartość ciągnika rolniczego wchodzącego w skład masy spadkowej po J. W. wynosi 9.000,00 zł. ( dowód: protokół rozprawy i jej nagranie k. 233).

Spadkodawca J. W. posiadał za życia jeszcze jeden samochód marki F. (...), ale wobec okoliczności ze auto to zostało sprzedane przed jego śmiercią w dniu 6 sierpnia 2014r. nie weszło ono w skład masy spadkowej. ( dowód: umowa sprzedaży z dnia 6 sierpnia 2014r. k. 165 )

Zważywszy na spór dotyczący wartości spadkowej nieruchomości Sąd przeprowadził dowody z opinii biegłych z zakresu szacowania wartości nieruchomości.

( dowód: opinia biegłego K. N. k. 243 – 291, opinia biegłej L. B. (2) k. 343 - 387, opinia uzupełniająca k. 419 - 425 ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd uznał wszystkie wyżej wymienione dokumenty za wiarygodne, przede wszystkim dokumenty urzędowe, za które należy uznać przedłożone przez stron wypisy z rejestru gruntów, akty stanu cywilnego i orzeczenia sądowe. Zostały one sporządzone w odpowiedniej formie przez uprawnione do tego organy i w ramach ich kompetencji, odpowiadając tym samym dyspozycji art. 244 § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 244 § 1 k.p.c., dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Autentyczność dokumentów prywatnych, za które należy uznać umowę sprzedaży pojazdu F. (...), i urzędowych oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym okazały się one przydatne w sprawie, stając się podstawą powyższych ustaleń faktycznych. Okoliczność, że żadna ze stron nie kwestionowała treści kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach sprawy pozwoliła na potraktowanie tych kopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Ustalenia faktyczne w sprawie Sąd oparł także na opinii biegłego sądowego L. B. (2) w zakresie, w jakim biegła oszacowała wartości nieruchomości należącej do pozwanych, wspartej opinią uzupełniającą złożoną przez biegłego. W ocenie sądu opinia sporządzona została w sposób jasny, rzeczowy i przejrzysty. Biegła wskazała, na czym oparła się wydając opinię, z jakich korzystała źródeł i jaką posłużyła się metodologią. W sposób zrozumiały przedstawiła wnioski opinii oraz w jaki sposób do nich doszła, jak również przekonująco i wyczerpująco odniosła się w opinii uzupełniającej do zastrzeżeń zgłoszonych przez strony. Sąd nie miał też wątpliwości co do tego, że biegła posiada kompetencje i doświadczenie potrzebne do wydania opinii w sprawie. Podkreślić należy, że biegła sądowa L. B. (1) sporządzała opinie w zbliżonych rodzajowo sprawach, co pozwala uznać, że posiada ona doświadczenie i wiedzę w przedmiocie objętym zakresem opinii w niniejszej sprawie. Z przyczyn powyżej przedstawionych opinię biegłej sądowej L. B. (2) w zakresie szacującym wartość nieruchomości należało uznać za w pełni wiarygodną i przydatną, zaś treść zastrzeżenia strony zarówno powodowej jak i pozwanej do opinii biegłego nie podważyły skutecznie wniosków i metodologii przyjętej przez biegłego. W konsekwencji to właśnie opinia biegłego L. B. (2) stanowiła podstawę do dokonania w sprawie ustaleń istotnych z punktu widzenia jej rozstrzygnięcia. Zwrócić należy przy tym uwagę, że biegła w sposób rzeczowy i przekonujący odniosła się do zarzutów stron i wyczerpująco wyjaśniła, dlaczego nie można uznać ich za zasadne. Biegła wyjaśniła w szczególności, a sąd te wyjaśnienia w pełni podziela, jakie okoliczności legły u podstaw dokonania opisanego w opinii doboru nieruchomości do przeprowadzenia analizy porównawczej. Wskazała z jakiej literatury fachowej korzystała przy sporządzaniu opinii. Biegła uzasadniła również przyjętą metodologię obliczeń. Wyjaśniła, z jakich przyczyn przyjęta przez nią metoda jest prawidłowa i prowadzi do uzyskania adekwatnych wyników. W ocenie sądu sposób przygotowania opinii odpowiada prawu, w szczególności jest zgodny z wymogami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. z 2004 r., Nr 207, poz. 2109). Biegły L. B. (1) wydając opinię dysponowała wiedzą z zakresu obrotu nieruchomościami.

Tym samym Sąd nie przyznał waloru wiarygodności opinii biegłego K. N.. Sąd podzielił zarzut strony powodowej, że wskazany biegły niewłaściwie dobrał nieruchomości do dokonania analizy wartości porównawczej, albowiem nieruchomości te były znacznie niepodobne do nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego postępowania. Takie dobranie nieruchomości do porównania sprawiło, że skutecznie należało zakwestionować wskazaną przez biegłego w ostatecznej konkluzji wartość nieruchomości. Z tych też wszystkich względów Sąd oparł się na opinii biegłego L. B. (1). W zakresie wartości rynkowej biegła ta w przeciwieństwie do K. N. oparła się nie tylko na wnikliwej analizie transakcji rynkowych, ale również jej opinia została bardzo szczegółowo uzasadniona i zawiera gruntowną analizę rynku, nie tylko w aspekcie czasowym, lecz również lokalizacyjnym. Podsumowując wskazać należy, że w ocenie sądu opinia biegłej L. B. (1) w zakresie szacującym wartość nieruchomości powodów została sporządzona w sposób prawidłowy, z zachowaniem wszelkich zasad szacowania nieruchomości. W konsekwencji nie można jej postawić zarzutu, że nie jest przydatna dla poczynienia ustaleń faktycznych w rozpoznawanej sprawie. Opinia ta została opracowana przez osobę posiadającą kwalifikacje i wiedzę ze wskazanej wyżej dziedziny, specjalistę o wieloletnim doświadczeniu na polu praktyki i teorii. Stąd też jej istotny walor pomocniczy przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy. Przydatność tej opinii wynika również z tego, iż odpowiada ona postawionej tezie dowodowej, a autorka tej opinii jako osoba obca do stron niewątpliwie nie jest zainteresowana treścią rozstrzygnięcia, jakie zapadnie w niniejszej sprawie. Patrząc przez pryzmat pozostałego materiału dowodowego, uznanego za wiarygodny i spójny, znajdującego się w aktach sprawy, nie sposób kwestionować wywodów powyższej opinii, jej spójności i fachowości. Sąd nie znalazł ponadto żadnych podstaw, aby opinię tę zakwestionować z urzędu.

Tym samym Sąd nie uwzględnił wniosku pełnomocnika strony powodowej o dopuszczenie kolejnego biegłego z dziedziny wyceny nieruchomości. Przypomnieć w tym miejscu należy, że dowód z opinii biegłego ma szczególny charakter, gdyż korzysta się z niego w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. Do dowodów tych nie mogą więc mieć zastosowania wszystkie zasady o prowadzeniu dowodów, a w szczególności art. 217 § 1 k.p.c. W konsekwencji nie można przyjąć, że sąd obowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych czy też z opinii instytutu w każdym wypadku, gdy opinia złożona jest niekorzystna dla strony. W świetle art. 286 k.p.c. sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z dalszych biegłych lub z opinii instytutu, gdy zachodzi taka potrzeba, a więc wówczas, gdy opinia złożona już do sprawy zawiera istotne braki, względnie też nie wyjaśnia istotnych okoliczności. Jednocześnie zauważyć należy, że opinia biegłych nie podlega, jak dowód na stwierdzenie faktów, weryfikacji w oparciu o kryterium prawdy i fałszu, lecz poprzez pozytywne lub negatywne uznanie wartości rozumowania zawartego w opinii. Zatem, jeśli opinia biegłego nie zawiera niejasności, wewnętrznych sprzeczności ani luk, oparta została na materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie, biegły w sposób należyty uzasadnił swoje wnioski (w szczególności przedstawił tok swego rozumowania w sposób poddający się kontroli pod względem logiki), a konkluzje opinii są konkretne i przekonujące oraz wynikają z przeprowadzonych przez biegłego czynności (np. badań) oraz toku rozumowania, to brak jest podstaw do uznania takiej opinii za nieprzydatną dla rozstrzygnięcia sprawy i przeprowadzania na podstawie art. 286 k.p.c. dodatkowego dowodu z opinii innych biegłych lub uzupełniającej opinii przez tego samego biegłego tylko z tej przyczyny, że strona postępowania nie zgadza się z treścią opinii. Fakt wydania niekorzystnej dla strony opinii oraz jej niezadowolenie z tego stanu rzeczy - nie stanowi podstawy do uzupełnienia postępowania dowodowego o opinię kolejnego biegłego (kolejnych biegłych). Podstawy takiego uzupełnienia nie stanowi także subiektywne przekonanie strony, że kolejna opinia pozwoli na udowodnienie korzystnej dla niej tezy, (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie III AUa 82/16 z dnia 30 czerwca 2016 r. LEX nr 2084117, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I ACa 221/16 z dnia 29 czerwca 2016 r. LEX nr 2071265).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Stosownie do art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału ( zachowek ). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Przy dziedziczeniu ustawowym małoletnim powodom w niniejszej sprawie przypadałby cały spadek po połowie. Z tytułu zachowku mogą jako osoby małoletnie żądać 2/3 wartości udziałów spadkowych. Niesporne było, że spadkodawca J. W. w chwili śmierci miał dwie córki J. A. oraz E. M.. Sporządził testament w którym do spadku powołał dzieci swojej siostry po połowie do ustawowej wspólności majątkowej wydziedziczając jednocześnie swoje córki. Fakt i zasadność wydziedziczenia córek nie był pomiędzy stronami sporny. Prawa do zachowku zostają pozbawione osoby, które ustawa nakazuje traktować tak, jakby nie dożyły chwili otwarcia spadku, tj. zrzekły się dziedziczenia po zmarłym (art. 1049 § 2 k.c.), odrzuciły spadek (art.1020 k.c.), zostały uznane za niegodne dziedziczenia (art. 928 § 2 k.c.), a także wyłączone od dziedziczenia orzeczeniem sądu (art. 940 i 935 1 k.c.) oraz wydziedziczone. W myśl art. 882 k.c. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku nie uwzględnia się spadkobierców wydziedziczonych.

Skoro matki małoletnich powodów zostały wydziedziczone dlatego krąg ustawowych spadkobierców po J. W. ograniczał się do ich dzieci czyli udziały w spadku małoletnich powodów wynosiły po 1/2 części . Małoletnim powodom należy się zachowek w wysokości po 2/3 wartości udziału spadkowego który przypadałby każdemu z nich przy dziedziczeniu ustawowym.

W skład spadku po J. W. wchodzi ruchomość w postaci ciągnika rolniczego (...) rok produkcji 1975 numer rejestracyjny (...) o wartości 9.000 zł oraz nieruchomości położonej w S. przy ulicy (...), oznaczonej jako działki (...) o powierzchni łącznej 1,9153 ha dla której Sąd Rejonowy w Sieradzu prowadzi księgą wieczystą o nr KW (...) o wartości łącznej 374.000 zł. Sąd wbrew żądaniu strony powodowej nie wliczył do masy spadkowej ruchomości w postaci pojazdu mechanicznego marki F. (...), albowiem jak wynika z akt sprawy pojazd ten został sprzedany w dniu 06 sierpnia 2014 r., a więc jeszcze za życie spadkodawcy.

Na substrat zachowku składa się czysta wartość spadku którą ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych.

W sprawie niniejszej aktywa spadkowe stanowią sumę 383.000 zł. ( 9.000 zł wartość ciągnika rolniczego + 374.000 zł nieruchomości).

W myśl art. 922 § 3 k.c. do długów spadkowych zalicza koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach .

Strona pozwana wniosła o zaliczenie do długów spadkowych kosztów pogrzebu J. W. twierdząc, że koszty pogrzebu wymienionego ponieśli spadkobiercy. Sąd nie mógł jednak uwzględnić tak sformułowanego zarzutu albowiem pozwani w żaden sposób okoliczności tej nie wykazali. Uchybienie to jest tym bardziej niezrozumiałe, że strona pozwana była w niniejszej sprawie reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Przypomnieć w tym miejscu należy, że zgodnie z zasadami procesu cywilnego ciężar gromadzenia materiału dowodowego spoczywa na stronach (art. 232 k.p.c., art. 3 k.p.c., art. 6 k.c.). Jego istota sprowadza się do ryzyka poniesienia przez stronę ujemnych konsekwencji braku wywiązania się z powinności przedstawienia dowodów. Skutkiem braku wykazania przez stronę prawdziwości twierdzeń o faktach istotnych dla sprawy jest tylko to, że twierdzenia takie zasadniczo nie będą mogły leżeć u podstaw sądowego rozstrzygnięcia. Strona, która nie udowodni przytoczonych twierdzeń, utraci korzyści, jakie uzyskałaby aktywnym działaniem. Wskazywane przepisy rysują zatem reguły dotyczące dochodzenia i dowodzenia roszczeń. Z przepisu art. 6 k.c. wynika ogólna reguła, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W procesie cywilnym strony mają obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich okoliczności (faktów), które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu.

Sąd nie uwzględnił podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) przez powodów poprzez domaganie się zapłaty zachowku w sytuacji, gdy matki małoletnich powodów nie interesowały się życiem spadkodawcy, w szczególności jego stanem zdrowia, nie odwiedzały go w domu, ani podczas pobytu w szpitalu.

Zgodnie z przepisem art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W doktrynie prawa cywilnego utrwalone są poglądy, że unormowanie art. 5 k.c. przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. W związku z tym art. 5 k.c. może być stosowany tylko jako szczególny wyjątek. Wykonywanie prawa podmiotowego ograniczone jest wskazanymi w art. 5 k.c. względami teleologicznymi (społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa) oraz aksjologicznymi (zasady współżycia społecznego). Dla zastosowania wskazanego przepisu nie wystarczy tylko niezgodność, ale konieczne jest wystąpienie sprzeczności, a więc danego sposobu wykonywania prawa nie da się zupełnie pogodzić z jego przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego. Zasadniczą podstawę stwierdzenia wystąpienia nadużycia prawa stanowić powinna analiza zachowania uprawnionego. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa dookreśla w koniecznym stopniu sposób korzystania z prawa podmiotowego, pozwalając innym uczestnikom obrotu prawnego racjonalnie przewidywać aktualny oraz przyszły kształt sytuacji faktycznej i prawnej podmiotu i uwzględnić ją w toku wykonywania swoich praw podmiotowych. Inne postępowanie podmiotu nie jest uważane za wykonywanie prawa i takiemu podmiotowi nie tylko nie przysługuje roszczenie o udzielenie mu ochrony, ale ponadto pojawia się element jego odpowiedzialności za ewentualne skutki postępowania niezgodnego z przeznaczeniem prawa. Zastosowanie art. 5 k.c. powoduje, że podmiotowi prawa nie będą przysługiwały roszczenia względem innych osób. Zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości, (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, charakter obiektywny, w czym są podobne do zwyczajów, oraz walor powszechności. Normy moralne pozostają w zasadniczym związku z zasadami współżycia społecznego Wskazuje się także na walor społecznej, obiektywnej akceptacji zasad współżycia oraz ich wielką dynamikę i elastyczność procesu ich ewolucji. W doktrynie starano się także uchwycić charakter i źródła wartości leżących u podstaw akceptacji omawianych zasad i wskazano zarówno wartości kultury chrześcijańskiej lub bardziej ogólnie ujętej kultury europejskiej, jak i wartości konstytucyjne (tak T. S. (w) komentarzu do art. 5 k.c. w programie komputerowym Lex tezy 2-3, 9, 19, 22, 25-26 i przywołane tam orzecznictwo oraz literatura). W orzecznictwie wskazuje się, iż stosowanie klauzuli nadużycia prawa podmiotowego w odniesieniu do instytucji zachowku nie jest w prawdzie formalnie wyłączone, jednakże powinno mieć charakter jedynie wyjątkowy i obejmować przypadki szczególnie rażące. Instytucja zachowku sama w sobie służy bowiem urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 03 2013 r., (...), (...)). W orzecznictwie wskazuje się również, iż celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 par. 1 k.c. poprzez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Jednakże w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest obniżenie należności z tego tytułu na podstawie art. 5 k.c. przy uwzględnieniu zwłaszcza klauzuli zasad współżycia społecznego. Prawa uprawnionego do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych. W tym kontekście nie można jednak zapominać, że nie mogą zostać pominięte te zachowania uprawnionego, które wskazują na to, jak ten wywiązywał się ze swych obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy. Przy orzekaniu o zachowku nie należy zatem pomijać oceny moralnej także postępowania uprawnionego do zachowku ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 04 2009 r., IACa 459/08, (...)).

Przenosząc te rozważania na grunt tej sprawy wskazać należy, że w ocenie Sądu wystąpienie przez powodów o zapłatę zachowku nie stanowiło nadużycia prawa podmiotowego. Bez wątpienia roszczenie o zachowek w konkretnym przypadku może być uznane za sprzeczne z art. 5 k.c. Ma to miejsce jednak, jak podkreśla stanowisko judykatury, w wypadkach wyjątkowych, w szczególności przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Taka sprzeczność z zasadami współżycia zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie akceptowanych, żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Rozpatrując ocenę roszczenia o zachowek przez pryzmat naruszenia zasad współżycia społecznego, trzeba mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku, przysługują mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawczynią. Nie bez znaczenia jest też i to, że służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 9 maja 2013 roku, w sprawie I ACa 334/13). W dacie śmierci J. W. powodowie byli małoletni i mieli odpowiednio trzy i cztery lata, co sprawie, że niewątpliwie z racji ich wieku nie można im postawić zarzutu niewłaściwych relacji ze spadkodawcą. Co więcej negatywna ocena postawy matek małoletnich powodów wobec spadkodawcy będąca podstawą ich wydziedziczenia nie może przekładać się na uprawnienia samych powodów do należnego im zachowku po dziadku, czego domaga się strona pozwana. Sam spadkodawca nie miał zamiaru pozbawienia prawa do zachowku wnuków, a jedynie swoje córki. Co więcej dokonując wykładni treści art. 991 § 1 k.c. stwierdzić należy, że polski ustawodawca otoczył szczególną opieką małoletnich uprawnionych do zachowku przyznając im prawo dochodzenia dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Także powyższe jednoznacznie dowodzi, iż brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania, że działanie małoletnich powodów dochodzących przysługujących im praw jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Również porównanie sytuacji majątkowej stron nie uzasadnia ograniczenia należnego powodom zachowku. Powodowie jako osoby małoletnie nie posiadają majątku i nie uzyskują żadnych dochodów. Pozostają na wyłącznym utrzymaniu ich rodziców. Sytuacja majątkowa i życiowa pozwanych z kolei nie jest taka zła jak strona pozwana ją przedstawia. Po pierwsze pozwani pracują zarobkowo i z tego tytułu uzyskują stałe, comiesięczne dochody. Po drugie wymienieni są właścicielami nieruchomości uzyskanej w drodze dziedziczenia testamentowego po zmarłym J. W., którą w razie konieczności mogą sprzedać i wywiązać się z zobowiązania. W związku z powyższym w pełni uprawniona jest konkluzja, że porównanie sytuacji majątkowej stron nie uzasadnia miarkowania należnego powodom zachowku.

Biorąc powyższe rozważania pod uwagę czysta wartość spadku po J. W. wynosi 383.000 zł. Gdyby powodowie dziedziczyli spadek po wymienionym to na każdego z nich przypadałaby kwota 191.500 zł ( udział ½). Z tytułu zachowku przypada im 2/3 z tej kwoty a więc po 143.625 zł. Zachowek w tej wysokości należało zasądzić na rzecz każdego z małoletnich powodów. Ponieważ zarówno po stronie powodowej jak i po stronie pozwanej występowały po dwie osoby dlatego też należało zasądzić od każdego z pozwanych na rzecz każdego z powodów po 71.812,50 zł.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 k.p.c. Roszczenie o zachowek staje się wymagalne według ogólnych reguł wskazanych w art. 455 k.c. Natura prawna długu z tytułu zachowku nie różni się zasadniczo od innych długów spadkowych, o jakich mowa w art. 922 § 3 k.c., z tym jedynie, że w sposób odmienny ustawodawca ukształtował zakres odpowiedzialności, co wynika z treści przepisu art. 1000 § 2 k.c. W tej sytuacji wymagalność tego długu wynika z zasad ogólnych, zawartych w art. 455 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2016 r. I CSK 67/15). Powodowie dochodzili odsetek ustawowych od kwoty głównej od dnia wniesienia pozwu. Ponieważ z akt sprawy wynika, że pozew doręczono pozwanej E. Ś. w dniu 16 listopada 2016 r., zaś pozwanemu w dniu 21 listopada 2016 r., te przeto daty należało oznaczyć jako początek biegu roszczeń o odsetki.

Sąd nie uwzględnił również wniosku strony pozwanej o odroczenie terminu płatności świadczeń zasądzonych lub i rozłożenie świadczeń na raty. W tym względzie Sąd miał przede wszystkim na uwadze fakt, iż proces w niniejszej sprawie trwał ponad 1,5 roku, przez co uznać należało, iż pozwani E. Ś. oraz M. T. (1) mieli wystarczająco dużo czasu aby zgromadzić lub w inny sposób uzyskać środki konieczne do spłaty zobowiązania. Nadto zgodnie ze stanowiskiem judykatury, aby uwzględnić wniosek o odroczenie spłaty należności lub rozłożenie na raty niezbędnym jest, aby decyzja taka leżała nie tylko w interesie pozwanych, ale również w interesie strony powodowej. W niniejszej sprawie tymczasem tylko jednorazowa spłata, pozbawiona zwłoki sprawi, że uiszczone świadczenie będzie przedstawiało realną wartość dla małoletnich powodów.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c. Sąd zasądził solidarnie od pozwanych E. Ś. i M. T. (1) na rzecz powódki M. A. kwotę 7.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego oraz od pozwanych E. Ś. i M. T. (1) na rzecz powódki M. A. kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz.U. 2018 poz. 300) Sąd nakazał pobrać od każdego z pozwanych (pozwanej E. Ś. oraz od pozwanego M. T. (1)) na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę po 7.150 złotych tytułem obciążających ich części opłaty sądowej oraz kwotę po 2.880,69 zł tytułem zwrotu obciążającej ich części wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.