Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 sierpnia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2016 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z wniosku H. K. (1)

z udziałem R. B., K. H. (K.), P. L.

o stwierdzenie nabycia spadku po H. M.

postanawia:

1.  stwierdzić, że spadek po H. M.

zmarłej dnia 7 września 1960 roku w Z.

ostatnio stale zamieszkałej w Z.

na podstawie testamentu z dnia 16 września 1957 roku sporządzonego w B. przed notariuszem H. R. nabyły córki H. i B. : S. B. i H. K. (1) w ½ ( jednej drugiej) części każda z nich.

2.  nakazać pobrać od wnioskodawczyni H. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa

( Kasy Sądu Rejonowego w Toruniu) kwotę 646,55 zł (sześćset czterdzieści sześć złotych 55/100) tytułem zwrotu nieuiszczonych wydatków.

3.  ustalić, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

UZASADNIENIE

H. K. (1) wniosła o stwierdzenie, że spadek po zmarłej w dniu
7 września 1960 roku w Z. H. M. nabyła z testamentu córka H. K. (1) w całości. W uzasadnieniu pełnomocnik wnioskodawczyni wskazał, że spadkodawczyni w testamencie ustanowiła jako spadkobierczynie po połowie obie córki - S. B. i H. K. (1). Jednocześnie spadkodawczyni dodała, że córka S. otrzymuje nieruchomość położoną w C. przy ul. (...) (obecnie (...)), natomiast wszystkie ruchomości miały przypaść wnioskodawczyni. Podział ten uzasadniła chęcią wyrównania różnic w wartości przysporzeń dokonanych za życia. Za jej życia S. otrzymała bowiem nieruchomość po łożoną w C. przy ul. (...), natomiast do H. trafiła nieruchomość w C. przy ul. (...). Pełnomocnik wnioskodawczyni podniósł jednak, że w chwili śmierci spadkodawczyni zapisana S. nieruchomość nie wchodziła w skład spadku, natomiast nieruchomość przy ul. (...) nigdy nie stała się własnością wnioskodawczyni. W związku z tym, że wolą spadkodawczyni było, aby H. K. (1) nabyła wszystkie ruchomości, jak
i nieruchomość przy ul. (...) w C., co wyczerpuje cały spadek, uznać należy, że wnioskodawczyni powinna być powołana do całego spadku.

W Konsulacie Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w K. H. K. (1), zgodnie z treścią art. 671 kpc, złożyła przed konsulem zapewnienie spadkowe o tym, że nie są jej znani żadni inni spadkobiercy po H. M..

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 16 września 1957 roku w B. H. M. sporządziła testament poprzez złożenie ustnego oświadczenia przed notariuszem H. R..
W testamencie wyznaczyła jako spadkobierczynie obie córki - S. B. i H. K. (1), przyznając im równe prawa i udziały w spadku. Jednocześnie spadkodawczyni zawarła zarządzenie o podziale spadku. Zgodnie z jej życzeniem córka S. miała otrzymać na własność nieruchomość położoną w powiecie chełmżyńskim, T., przy ul. (...) (obecnie ul. (...) w C.), natomiast cały spadek ruchomy wyceniony na 10.000 marek niemieckich przypaść miał córce H.. Podział ten uzasadniła faktem, iż za życia darowała córce H. nieruchomość położoną przy ul. (...) w C. bardziej wartościową od nieruchomości podarowanej S. przy ul. (...)
w C. (obecnie ul. (...)). Powyższe oświadczenie zostało zaprotokołowane przez notariusza. Pod testamentem podpisała się H. M. i notariusz H. R..

Dowód: Testament H. M. wraz z tłumaczeniem (k. 22-36)

H. M. zmarła w dniu 7 września 1960 roku w Z..

Dowód: Odpis skrócony aktu zgonu (k. 6)

W dniu śmierci spadkodawczyni była wdową. Ze związku małżeńskiego
z B. M. miała dwie córki - S. B. i H. K. (1). Obie córki żyły w dniu jej śmierci. Innych dzieci własnych bądź przysposobionych nie posiadała. Spadkodawczyni nie pozostawiła żadnego innego testamentu.

Dowód: Zapewnienie spadkowe H. K. (1) (k. 322-323)

W dniu śmierci H. M. w skład jej majątku wchodziła nieruchomość położona przy ul. (...) w C..

Dowód: Odpis z księgi wieczystej C. tom XIV karta 325 (k. 40)

Do majątku nie należała już jednak nieruchomość położona przy ul. (...) (obecnie (...)) w C.. Spadkodawczyni sprzedała ją bowiem T. Z. w dniu 25 sierpnia 1960 roku.

Dowód: Wydruk z elektronicznej Księgi Wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Toruniu (k. 38-39)

Nieruchomość położona w C. przy ul. (...) na dzień śmierci spadkodawczyni stanowiła własność S. B. (wcześniej M.).

Dowód: Odpis z księgi wieczystej C. tom XXX karta 650 (k. 41)

Testament H. M. został otwarty i ogłoszony w dniu 9 kwietnia 1962 roku w B. przez Sąd Rejonowy w W..

Dowód: protokół z posiedzenia Sądu Rejonowego w W. (k. 42-45)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zapewnienia spadkowego H. K. (1), a także dokumentów urzędowych przedstawionych przez wnioskodawcę
w postaci odpisów z ksiąg wieczystych (k. 38-41), odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawczyni (k. 6), przełożonych przez tłumacza przysięgłego z języka niemieckiego na polski protokołu z posiedzenia Sądu Rejonowego w W. (k. 42-45) i testamentu wnioskodawczyni poświadczonego przez notariusza (k. 22-36).

Wedle treści art. 244 § 1 kpc dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Ze wskazanego przepisu wynika, że dokumenty urzędowe korzystają z domniemania autentyczności
i zgodności treści dokumentu z prawdą. W toku postępowania Sąd nie znalazł podstaw dla zakwestionowania powyższych domniemań. W związku z tym Sąd dał wiarę wszystkim przedłożonym przez wnioskodawczynię dokumentom urzędowym, opierając na nich swoje ustalenia faktyczne.

Przepis art. 671 § 1 kpc stanowi, że za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. Zapewnienie złożone w trybie art. 671 KPC może być przyjęte za dowód, że nie ma innych osób - poza wskazanymi przez składającego zapewnienie - uprawnionych do dziedziczenia. Zapewnienie to nie może jednak zastąpić dowodów stwierdzających przejście praw spadkowych na osoby wskazane przez wnioskodawcę (orz. SN z 30.11.1960 r., II CR 917/60, OSP 1961, Nr 7-8, poz. 220). Zapewnienie spadkowe złożone przez H. M. koresponduje z treścią przywołanych wyżej dokumentów. W toku sprawy nie ujawniły się okoliczności, które podważałyby prawdziwość tego zapewnienia. Mając to na uwadze, Sąd uznał ten dowód za wiarygodny dla stwierdzenia, że poza S. B. i H. K. (1), H. M. nie posiada innych spadkobierców.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złożyła córka spadkodawczyni powołana przez nią w testamencie do dziedziczenia obok drugiej córki. Wnioskodawczyni wnosiła przy tym o stwierdzenie nabycia spadku wyłącznie przez siebie, z wyłączeniem siostry.

W tym względzie należy jednak mieć na uwadze przepis art. 670 kpc. Według jego treści sąd spadku z urzędu bada, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej znajduje się.

Oznacza to, że Sąd nie musi stwierdzić nabycia spadku na rzecz osób wskazanych we wniosku. W wyniku podjętego z urzędu badania Sąd może bowiem ustalić, że obowiązujące przepisy przewidują dziedziczenie przez inne osoby. Należy przy tym pamiętać, że wedle treści art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Przepisy wprowadzające Kodeks Cywilny (Dz. U. nr 170, poz. 1205) do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, chyba że przepisy stanowią inaczej. Prawem obowiązującym w chwili śmierci H. M. był dekret z dnia 8 października 1946 roku Prawo spadkowe (Dz. U. 1946.60.328) Art. 15 § 1. dekretu stanowił, iż dziedziczenie może być ustawowe albo testamentowe, natomiast § 2 wskazuje, że dziedziczenie ustawowe co do całości spadku zachodzi wówczas, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, w którym ustanowił spadkobiercę, albo gdy wszyscy spadkobiercy, powołani do spadku w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Przepis ten, podobnie zresztą jak przepisy obecnie obowiązujące, wprowadzał pierwszeństwo rozrządzeń zawartych przez spadkodawcę
w testamencie przed zasadami dziedziczenia wynikającymi z ustawy.

W niniejszej sprawie Sąd ustalił, iż spadkodawczyni za swojego życia sporządziła tylko jeden testament. Kluczową zatem kwestią dla określenia kręgu spadkobierców po H. M. było ustalenie, czy testament z dnia 16 września 1957 roku został sporządzony w wymaganej prawem formie. H. M. jako obywatelka polska dokonała rozrządzenia swoim majątkiem poprzez złożenie ustnego oświadczenia przed notariuszem H. R. w B.. W celu udzielenia odpowiedzi na postawione wyżej pytanie należało zatem w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, które prawo - polskie czy niemieckie - znajdzie zastosowanie dla oceny tej kwestii.

Na etapie orzekania tego typu „konflikty” rozstrzyga ustawa z dnia 4 lutego 2011 roku Prawo Prywatne Międzynarodowe (Dz. U. 2011.80.432). Jak bowiem stanowi art. 1 tej ustawy, reguluje ona właściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż jednym państwem. Przepisy te nie obowiązywały jednak w chwili sporządzania testamentu przez spadkodawczynię. W roku 1957 stosunki te regulowała ustawa z dnia 13 października 1926 roku Prawo właściwe dla stosunków prywatnych międzynarodowych (Dz. U. 1926.101.581). Przepis art. 29 tej ustawy wskazuje, że rozporządzenia ostatniej woli
i umowy o prawa spadkowe podlegają prawu ojczystemu spadkodawcy z czasu sporządzenia tych czynności. Jednocześnie ustawa ta zawierała unormowanie zawarte w art. 5, wedle którego forma czynności prawnej podlega prawu, które właściwe jest dla samej czynności, jednak wystarczy zastosowanie się do prawa obowiązującego w miejscu sporządzenia czynności, jeżeli to miejsce nie jest wątpliwe. Na tle tych przepisów pojawia się problem, który z nich znajdzie zastosowanie dla określenia prawa właściwego dla formy czynności prawnej jakim jest rozporządzenie ostatniej woli, czyli testament. Jeżeli bowiem zastosowanie znalazłby art. 29, formę testamentu należałoby oceniać według prawa polskiego, natomiast w przypadku zastosowania art. 5 prawem właściwym w tej kwestii byłoby prawo niemieckie.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 października 1963 roku (III CO 50/63, OSNC 1964/9/169) podkreślił, że art. 5 jest w tym sensie „ogólny”, że dotyczy formy wszelkich czynności prawnych, jeśli w tym przedmiocie nie ma odmiennego unormowania szczególnego. Takich przepisów szczególnych co do formy rozporządzeń ostatniej woli brak. W szczególności nie można uznać za szczególny przepisu art. 29, ponieważ obydwa te przepisy normują inne zagadnienia. Art. 29, nakazując stosowanie do rozporządzeń ostatniej woli prawa ojczystego spadkodawcy, nie ma na względzie formy ich sporządzenia, gdyż formy tej dotyczy art. 5. Natomiast art. 29 w zakresie wymagań ważności rozporządzeń ostatniej woli normuje zagadnienie swobody testowania i jej ograniczeń, zdolności i woli testowania. Podobne co do istoty stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 5 listopada 1935 roku ( II C 1299/35, OSNC 1936/4/176).

Sąd podziela wskazaną wyżej linię orzeczniczą, wedle której art. 29 nie stanowi lex specialis w stosunku do ogólnego przepisu art. 5. Zgodnie zatem z art. 5 Prawa właściwego dla stosunków prywatnych międzynarodowych właściwym w niniejszej sprawie dla oceny formy testamentu sporządzonego w B. przez H. M. będzie prawo niemieckie. W dacie sporządzenia testamentu przez spadkodawczynię obowiązującym w Niemczech w tej kwestii prawem był niemiecki Kodeks cywilny ( (...)) z 18 sierpnia 1896 roku. W wersji obowiązującej w dacie otwarcia spadku przepis § 2233 (...) ( obowiązujący w tej wersji od 1 kwietnia 1953 roku do 1 stycznia 1970 roku) stanowi, że testament może być złożony przed notariuszem ( bez przybrania świadków, czy sekretarza). Notariusz ma obowiązek przybrać świadków bądź sekretarza w sytuacji, gdy testator jest niewidomy, niemy itp. W niniejszej sprawie należało zatem stwierdzić, że testament został ważnie sporządzony. Treść testamentu jest jednoznaczna i do spadku powołane zostały córki : S. B. i H. K. (2) w tych samych udziałach. Dalsze zapisy testamentu zawierają szczegółowe wskazania w zakresie działu spadku. Wobec powyższego Sąd nie miał wątpliwości, iż do spadku w ½ części powołane są obie córki spadkodawczyni.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w II orzeczenia, ustalając na podstawie art. 520 § 1 kpc, iż każdy z uczestników winien ponieść koszty związane ze swym udziałem w sprawie we własnym zakresie.