Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2017 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 grudnia 2017 r. w G.

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko A. U., F. U., M. U.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanych A. U., F. U. i M. U. solidarnie na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 37.507,20 zł (trzydzieści siedem tysięcy pięćset siedem złotych 20/100) z tym zastrzeżeniem, że pozwanym przysługuje prawo powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku po K. U.;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  nie obciąża pozwanych kosztami procesu.

Sygnatura akt: I C 649/17

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł pozew przeciwko A. U., F. U. i M. U. domagając się od pozwanych zapłaty solidarnie kwoty 39.954,40 zł. W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, iż K. U. zawarł z powodem umowę odnawialnego kredytu konsumpcyjnego i nie dokonał spłaty zadłużenia z tytułu tej umowy. Pozwani są spadkobiercami kredytobiorcy i w związku z tym są zobowiązani solidarnie do spłaty wymagalnego zadłużenia wynikającego z ww. umowy, na które składa się kwota 39.954,40 zł z tytułu należności głównej.

(pozew k. 2-4)

W dniu 15 maja 2017r. w sprawie o sygnaturze akt I Nc 430/17 Referendarz sądowy Sądu Rejonowego w Gdyni wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

(nakaz zapłaty k. 40)

Pozwani wnieśli sprzeciw od ww. nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wnieśli o oddalenie powództwa. Pozwani podnieśli zarzuty nieudowodnienia roszczenia, przedawnienia roszczenia oraz nadużycia prawa przez powoda.

(sprzeciw od nakazu zapłaty k. 46-48)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 10 lutego 2004r. K. U. zawarł z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. (poprzednikiem prawnym powoda (...) S.A. z siedzibą w W.) umowę nr (...) odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M.. Zgodnie z umową bank udzielił kredytobiorcy odnawialnego kredytu w rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowym w złotych polskich przeznaczonego na dowolny cel konsumpcyjny w kwocie 6.400 zł. Umowa została zawarta na okres 12 miesięcy, jednak była automatycznie przedłużana o kolejne 12 miesięcy, przy zachowaniu dotychczasowej wysokości kwoty kredytu, pod warunkiem należytego wypełniania przez kredytobiorcę obowiązków wynikających z umowy. Kredyt był oprocentowany wg zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy wynosiła 11,80 % w stosunku rocznym. Stopa procentowa kredytu mogła ulegać zmianom w okresie trwania umowy w przypadku zmiany któregoś z parametrów finansowych z rynku pieniężnego kapitałowego: oprocentowania lokat międzybankowych (stawek (...)/WIBOR), rentowności bonów skarbowych, obligacji skarbu państwa, zmiany stóp procentowych NBP.

Aneksem nr (...) z dnia 20 lutego 2008r. kwota kredytu została podwyższona do kwoty 40.000 zł.

(dowód: umowa nr (...) odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M. k. 77-82, aneks nr (...) k. 10)

Integralną część umowy stanowił Regulamin udzielania odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M.. Zgodnie z § 24 regulaminu umowa wygasała z chwilą śmierci kredytobiorcy. Rozliczenie zobowiązań z umowy następowało w oparciu o stan zadłużenia na dzień śmierci.

(Regulamin udzielania odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M. k. 83-95)

K. U. zmarł w dniu 13 marca 2014r. Spadek po kredytobiorcy nabyli żona A. U., córka M. U. i syn F. U. – każde w udziale 1/3 części z dobrodziejstwem inwentarza.

(dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 28 marca 2014r. k. 27-28)

Na zadłużenie z tytułu ww. umowy składa się kwota 37.507,20 zł z tytułu niespłaconej należności głównej. Na dzień śmierci kredytobiorcy zadłużenie wynosiło 39.953,66 zł. W dniu 26 sierpnia 2014r. dokonano wpłaty na rachunek kwoty 2.446,46 zł.

(dowód: wyciąg z ksiąg bankowych nr (...) k. 19, elektroniczne zestawienie operacji k. 104-182)

Pismem z dnia 1 marca 2017r. powód wezwał pozwanych do spłaty zadłużenia w kwocie 39.954,40 z tytułu niespłaconego kapitału. Wobec braku spłat w dniu 10 marca 2017r. wniósł pozew.

(dowód: wezwania przedprocesowe z dnia 1 marca 2017r. k. 183-188, koperta k. 31)

Pozwana A. U. pracuje jako nauczyciel wczesnoszkolny za wynagrodzeniem w kwocie 1.870 zł netto. Z wynagrodzenia pozwanej prowadzona jest egzekucja w toku której komornik potrąca kwotę około 500 zł. Ponadto, pozwani otrzymują świadczenie wychowawcze w kwocie 500 zł. Pozwana wychowuje dwoje dzieci tj. pozwanych M. U. (ur. (...)) i F. U. (ur. (...)). Comiesięczne koszty utrzymania stanowi kwota 1.500-1.700 zł, na co składa się czynsz w kwocie 470-680 zł, opłaty za prąd 380 zł (co 2 miesiące), opłata za telewizję 100 zł, opłaty za przedszkole 250 zł, obiady i składki szkolne 100 zł, wydatki na zakup paliwa 150 zł. Pozwana ma zadłużenie z tytułu opłat za mieszkanie w kwocie 8.000 zł i spłaca je po 100 zł miesięcznie. W utrzymaniu pomagają pozwanej rodzice i teściowie. Mąż pozwanej prowadził działalność gospodarczą (sklepy spożywcze). O zobowiązaniach męża pozwana dowiedziała się już po jego śmierci. Po śmierci męża pozwana była złym stanie psychicznym, miała nerwicę.

(dowód: przesłuchanie pozwanej A. U. płyta CD k. 199)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów oraz dowodu z zeznań pozwanej A. U..

W ocenie Sądu brak było jakichkolwiek podstaw do kwestionowania wiarygodności i autentyczności powołanych wyżej dokumentów. Podkreślić należy, iż część spośród wymienionych powyżej dokumentów, w postaci aktu poświadczenia dziedziczenia i protokołu spisu inwentarza miała charakter dokumentów urzędowych, zaś w toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie kwestionowała przysługujących tym dokumentom domniemań autentyczności oraz prawdziwości ich treści. Sąd nie dopatrzył się także żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów prywatnych w postaci umowy kredytowej, aneksu do tej umowy, regulaminu, wyciągu z ksiąg bankowych czy zestawienia operacji. Podkreślić należy, iż przedmiotowe dokumenty prywatne zostały przedstawione w odpisach prawidłowo uwierzytelnionych przez pełnomocnika powoda – radcę prawnego, a zgodnie z treścią art. 129 § 3 k.p.c. zawarte w odpisie dokumentu poświadczenie zgodności z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej ma charakter dokumentu urzędowego. Nadto, żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów ani nie zaprzeczyła, iż osoby podpisane pod tymi dokumentami nie złożyły oświadczeń w nich zawartych. Sąd także nie doszukał się żadnych okoliczności mogących wzbudzać wątpliwości co do wiarygodności wyżej wskazanych dokumentów. W konsekwencji, w oparciu o przepis art. 233 § 1 k.p.c., Sąd dał wiarę wszystkim dokumentom dołączonym do pozwu i oparł na nich ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie.

Za wiarygodne Sąd uznał również zeznania pozwanej A. U. na okoliczność jej sytuacji finansowej, możliwości spłaty zobowiązań i wiedzy o zaciągnięciu zobowiązania przez zmarłego męża. Zdaniem Sądu zeznania pozwanej są szczere, niesprzeczne, nie budzą także wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego czy logicznego rozumowania.

Podstawę prawną powództwa stanowi przepis art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 1876), zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Przechodząc do rozważań merytorycznych, w pierwszej kolejności należało rozważyć podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Pozwani wskazywali, że skoro umowa kredytowa została zawarta w dniu 10 lutego 2004r. i na jej mocy bank pozostawił do dyspozycji kredytobiorcy kwotę 6.400 zł z obowiązkiem jej spłaty w terminie 12 miesięcy od dnia pozostawienia kredytu do dyspozycji, co nastąpiło w dniu 11 lutego 2004r., to z uwagi na treść art. 6 ustawy z dnia 12 września 2004r. o elektronicznych instrumentach płatniczych roszczenie uległo przedawnieniu z upływem dwuletniego terminu przedawnienia. W ocenie Sądu powyższy zarzut był bezzasadny. Należy podkreślić, iż w niniejszej sprawie zastosowanie znajdzie trzyletni termin przedawnienia, określony w art. 118 k.c., albowiem roszczenie powoda jest związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Zważyć należy, iż zgodnie z treścią art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Stosownie natomiast do § 24 Regulaminu udzielania odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M., stanowiącego integralną część umowy, umowa wygasała z chwilą śmierci kredytobiorcy. Nie można podzielić stanowiska strony pozwanej, iż umowa uległa rozwiązaniu już po upływie 12 miesięcy. Stosownie do § 2 umowy umowa ulegała bowiem, automatycznemu przedłużeniu, a nadto była w okresie późniejszym aneksowana, co jednoznacznie świadczy o tym, że nie uległa rozwiązaniu po roku. Tym samym roszczenie stało się wymagalne z dniem śmierci kredytobiorcy tj. w dniu 13 marca 2014r. Natomiast pozew został wniesiony do sądu w dniu 10 marca 2017r., a więc przed upływem terminu przedawnienia.

Na uwzględnienie nie zasługiwał także zarzut nadużycia prawa. Strona pozwana podnosiła, że domaganie się przez powoda zapłaty od pozwanych będących spadkobiercami kredytobiorcy godzi w dobro rodziny. Pozwani pozostali po śmierci męża i ojca z długami, o których nie wiedzieli. Jak wskazano możliwości zarobkowe rodziny są ograniczone, jedynym dochodem jest wynagrodzenie A. U.. Ponadto, po śmierci męża pozwana cierpiała na depresję, gdyż mąż pozostawił ją praktycznie bez środków do życia. W ocenie Sądu powyższe okoliczności nie mogły jednak przemawiać za oddaleniem powództwa. Przede wszystkim zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury i doktryny stosowanie klauzuli generalnej nadużycia prawa podmiotowego powinno być ograniczone do wypadków wyjątkowych. Zdaniem Sądu dochodzenie przez bank zwrotu niespłaconego kredytu od następców prawnych kredytobiorcy nie stanowi sytuacji wyjątkowej. Sama bardzo zła sytuacja finansowa spadkobierców nie może powodować unicestwienia prawa podmiotowego powoda. W niniejszej sprawie postępowanie powoda nie może być oceniane jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Powód bowiem próbował wcześniej polubownie załatwić sprawę, kierując do pozwanych wezwania do zapłaty. Podkreślić należy, iż w celu obrony przed żądaniami wierzycieli spadkowych pozwani mogli skorzystać ze środków prawnych przysługujących im na podstawie prawa spadkowego (odrzucenie spadku, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza). Jak wynika z zebranego materiału z takiej możliwości pozwani skorzystali, gdyż przyjęli spadek z ograniczeniem swojej odpowiedzialności za długi spadkowe. W tych okolicznościach brak jest podstaw do uwzględnienia zarzutu nadużycia prawa.

Jedynie w nieznacznej części Sąd podzielił zarzut pozwanych dotyczący nieudowodnienia roszczenia. Zważyć bowiem należy, iż strona powodowa wykazała istnienie stosunku prawnego pomiędzy nią a K. U. za pomocą dokumentów prywatnych prawidłowo poświadczonych przez występującego w niniejszej sprawie pełnomocnika będącego radcą prawnym. Przede wszystkim powódka złożyła umowę kredytową wraz z aneksem, z której jednoznacznie wynika, że poprzednik prawny pozwanych zawarł z powodem umowę nr (...) odnawialnego kredytu konsumpcyjnego dla posiadaczy M., na mocy której bank udzielił kredytobiorcy odnawialnego kredytu w rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowym w złotych polskich przeznaczonego na dowolny cel konsumpcyjny w kwocie 6.400 zł. Umowa została zawarta na okres 12 miesięcy, lecz następnie była automatycznie przedłużana na kolejne 12 – miesięczne okresy. Aneksem nr (...) z dnia 20 lutego 2008r. kwota kredytu została podwyższona do kwoty 40.000 zł. Jak wskazano powyżej stosunek prawny uległ rozwiązaniu dopiero wraz ze śmiercią kredytobiorcy. W zasadniczej części powód wykazał także wysokość dochodzonego roszczenia. Podkreślić bowiem należy, iż wysokość zadłużenia wynika z załączonego elektronicznego zestawienia operacji, które obejmowało okres od zawarcia umowy do dnia 4 września 2014r. Jednakże należy mieć na uwadze, że zgodnie z § 24 regulaminu rozliczenie zobowiązań z umowy następowało w oparciu o stan zadłużenia na dzień śmierci. Dodatkowo, zgodnie z treścią art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Z powyższego wynika, że spadkobierca wstępuje z chwilą otwarcia spadku w sytuację prawną zmarłego. Na tę datę zadłużenie kredytobiorcy stanowiło kwotę 39.953,66 zł. Zważyć jednak należy, iż już po śmierci kredytobiorcy tj. w dniu 26 sierpnia 2014r. wpłacono kwotę 2.446,46 zł. Powód w żadnej mierze nie udowodnił przyczyn nieuwzględnienia tej wpłaty przy ustalaniu wysokości zadłużenia na dzień zgonu kredytobiorcy. Dlatego też, zdaniem Sądu, w wyniku zapłaty, dług jego następców prawnych uległ ograniczeniu do kwoty 37.507,20 zł.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 69 ustawy Prawo bankowe Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powódki kwotę 37.507,20 zł. Jednocześnie, z uwagi na fakt, że pozwani nabyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza (co wynika z załączonego odpisu aktu poświadczenia dziedziczenia) – na mocy art. 319 k.p.c. –Sąd zastrzegł pozwanym prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność – do wysokości stanu czynnego spadku po K. U., ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza. Jak bowiem stanowi przepis art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 319 k.p.c. jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. W wyroku z dnia 22 października 1977r., II CR 335/77, OSNC 1978, nr 9, poz. 159, Sąd Najwyższy stwierdził, że zamieszczenie w wyroku zastrzeżenia prawa do powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności jest obowiązkiem sądu i następuje z urzędu. Pogląd o obligatoryjności zamieszczania zastrzeżenia, o którym mowa w art. 319 k.p.c., wyrażono też w wyroku SN z dnia 7 maja 1971r., I PR 426/70, OSNC 1972, nr 4, poz. 67, gdzie stwierdzono, że wynikająca z przepisu art. 319 k.p.c. obligatoryjność zamieszczenia w wyroku zastrzeżenia, że pozwanemu przysługuje prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności, jest uzasadniona obowiązującą z mocy art. 837 k.p.c. kodeksową zasadą ograniczenia egzekucji, według której dłużnik może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności tylko wówczas, gdy ograniczenie to zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym.

W pozostałym zakresie, na mocy art. 69 ustawy Prawo bankowe a contrario Sąd powództwo oddalił.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. i odstąpił od obciążania pozwanych kosztami procesu, ponad już uiszczoną opłatę od pozwu, z uwagi na ich trudną sytuację materialną. Zważyć bowiem należy, iż nieskonkretyzowanie w przepisie art. 102 k.p.c. „wypadków szczególnie uzasadnionych” oznacza, że to sądowi rozstrzygającemu sprawę została pozostawiona ocena, czy całokształt okoliczności pozwala na uznanie, że zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, przemawiający za nieobciążaniem strony przegrywającej spór kosztami procesu w całości lub w części. Takie stanowisko znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie. W wyroku z dnia 2 października 2015 r. I ACa 2058/14 LEX nr 1820933 Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że sposób skorzystania z przepisu art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione", ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, która następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych. Zgodnie natomiast ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w postanowieniu z dnia 22 lutego 2011r. II PZ 1/11 trudna sytuacja życiowa, majątkowa, zdrowotna, osobista, która uniemożliwia pokrycie przez stronę kosztów procesu należnych przeciwnikowi, należy do okoliczności uzasadniających odstąpienie od zasady wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. Dokonując tej oceny sąd orzekający winien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości, a podważenie oceny tego sądu wymaga wykazania że jest ona wadliwa. Nadto, należy zwrócić uwagę, że zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. nie wymaga osobnego wniosku od strony przegrywającej. Powinno ono być ocenione w całokształcie okoliczności konkretnego przypadku, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego do kręgu tych okoliczności zalicza się między innymi ciężką sytuację strony przegrywającej (por. wyrok SN z dnia 17 listopada 1972 r., I PR 423/72, OSNC 1973, Nr 7-8, poz. 138).

Sąd miał na uwadze, że pozwani znajdują się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, utrzymują się z wynagrodzenia pozwanej A. U. – po potrąceniach komorniczych – wynoszącego około 1.374 zł oraz świadczenia wychowawczego w kwocie 500 zł. Bez pomocy rodziny pozwani nie byliby w stanie pokryć wszystkich wydatków związanych z bieżącym utrzymaniem, tym bardziej, że na utrzymaniu pozwanej jest dwójka małoletnich dzieci. Podkreślić przy tym należy, iż sytuacja pozwanych nie jest przez nich zawiniona, bowiem popadli w kłopoty finansowe w wyniku nagłej śmierci męża i ojca, który był głównym żywicielem rodziny. Wskutek śmierci kredytobiorcy wymagalne stały się zobowiązania związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w szczególności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Pozwani próbują spłacić długi z pomocą rodziny. W tym stanie rzeczy obciążenie pozwanych dodatkowymi kosztami procesu może wpłynąć tylko na pogorszenie ich sytuacji materialnej i spowodować, że nie będą mieli wystarczających środków na bieżące utrzymanie.