Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2018 r. w Szczecinie

sprawy H. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do odsetek

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 czerwca 2017 r. sygn. akt VI U 1245/16

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 544/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 sierpnia 2015 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonemu H. R. prawa do wypłaty odsetek. W uzasadnieniu, organ rentowy wskazał, że ostatnia okolicznością niezbędną do wydania decyzji o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty emerytury był wpływ świadectwa pracy. Świadectwo wpłynęło w dniu 6 lutego 2014 roku, zaś decyzja o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty świadczenia została wydana w dniu 6 marca 2014 roku, a więc w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Pismem z dnia 23 września 2015 roku ubezpieczony odwołał się od tej decyzji, wnosząc o naliczenie i wypłatę wyrównania emerytury wraz z odsetkami za opóźnienie od daty złożenia wniosku. Ubezpieczony podniósł, iż wniosek o przyznanie wpłynął do organu rentowego w dniu 25 września 2013 roku i od tej daty powinien być liczony termin do wydania decyzji. Podkreślił, że jeżeli organ rentowy nie dysponował wszystkimi niezbędnymi do wydania decyzji dokumentami, winien był go wezwać do ich złożenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości.

Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

H. R. urodził się (...). Od 1 grudnia 2005 roku ubezpieczony był zatrudniony w (...) na stanowisku monter konstrukcji stalowych.

Ubezpieczony w dniu 25 września 2013 roku złożył w organie rentowym wniosek o przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia 8 stycznia 2014 roku organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 1 września 2013 roku tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku i zarazem zawiesił jej wypłatę z uwagi na nierozwiązanie stosunku pracy.

Stosunek pracy łączący ubezpieczonego z (...) został rozwiązany w dniu 31 stycznia 2014 roku.

W dniu 6 lutego 2014 roku ubezpieczony złożył w organie rentowym końcowe świadectwo pracy, zaś w dniu 11 lutego 2014 roku złożył wniosek o podjęcie wypłaty emerytury.

Decyzją z dnia 6 marca 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił wysokość i podjął wypłatę emerytury od dnia 1 lutego 2014 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wnioskodawca nie odwołał się od powyższej decyzji.

W dniu 3 sierpnia 2015 roku do organu rentowego wpłynął wniosek ubezpieczonego o „naliczenie i wypłatę wyrównania emerytury wraz z odsetkami za opóźnienie”.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonego za nieuzasadnione, podnosząc, że prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych reguluje art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., powoływanej dalej jako: „ustawa systemowa”), zgodnie z którym jeżeli ZUS - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności. W myśl przepisu art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, z uwzględnieniem tego, iż w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego (ust. 1a). Stosownie do treści art. 118 ust. 4 tej ustawy, przy dokonywaniu wypłaty wynikającej z decyzji ponownie ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokość, ust. 1-3 stosuje się odpowiednio.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż przedstawionego stanu prawnego wynika, że jeżeli dla stwierdzenia uprawnień do świadczenia wymaga się wydania decyzji, termin do jej wydania biegnie od daty wyjaśnienia ostatniej niezbędnej okoliczności, co dotyczy także ponownego ustalenia prawa do świadczenia. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wydania decyzji oznacza dokonanie czynności mającej na celu ustalenie stanu faktycznego, czyli przeprowadzenie dowodów i ich ocenę.

Sąd meriti podkreślił, że przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej określenie: „nie ustalił prawa do świadczenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501), a zatem w tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy odmawiając przyznania świadczenia naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie ulega wątpliwości, że przewidziane w art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy systemowej wyłączenie obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek nie jest zależne od wykazania, że organ rentowy nie ponosi winy w powstaniu opóźnienia. Zawarte w tym przepisie określenie: „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności” jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia: „przyczyn niezależnych od organu”, co oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od ZUS (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147).

Odnosząc treść powołanych wyżej przepisów do stanu faktycznego niniejszej sprawy Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż w analizowanym przypadku brak było podstaw do przyjęcia, że wydanie przez organ rentowy w dniu 6 marca 2014 roku decyzji ustalającej wysokość i podjęcie wypłaty emerytury od dnia 1 lutego 2014 roku było następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, powodując odpowiedzialność odsetkową organu rentowego ustanowioną w art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. W kontekście prawa do odsetek istotne jest bowiem stwierdzenie, czy organ rentowy w ramach udzielonych mu kompetencji nałożonych obowiązków podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa i wyjaśnienia związanych z tym okoliczności.

Zdaniem Sądu meriti, z analizy akt sprawy wynika, że decyzją z dnia 8 stycznia 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 września 2013 roku, tj. od miesiąca złożenia wniosku. Jednocześnie, z uwagi że ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, organ rentowy wstrzymał wypłatę emerytury. Zgodnie bowiem z treścią art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Dopiero przedłożony w lutym 2014 roku wniosek o podjęcie wypłaty emerytury wraz z końcowym świadectwem pracy pozwoliły organowi rentowemu na podjęcie wypłaty emerytury.

W ocenie Sądu Okręgowego, uprawnione jest zatem twierdzenie organu rentowego, że datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji o ustaleniu wysokości emerytury i podjęciu jej wypłaty stanowił dzień 6 lutego 2014 roku, jako termin doręczenia organowi końcowego świadectwa pracy. Opóźnienie w przyznaniu świadczenia do którego doszło w niniejszej sprawie jest zatem następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie podnosi odpowiedzialności. Stąd też niemożliwym było przyjęcie, że organ rentowy winien był wypłacić ubezpieczonemu należne mu świadczenie wraz z odsetkami.

Mając na uwadze powyższe, odwołanie na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalono.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony, zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie:

- art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) poprzez przyjęcie, że organ rentowy nie był zobowiązany do ustalenia prawa do wcześniejszej emerytury w terminie 30 dni i wezwania ubezpieczonego do złożenia ostatniego świadectwa pracy jako warunku wypłaty świadczenia;

- art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) prowadzące do wniosku, że organ rentowy nie naruszył przepisów pozostawiając bez rozpoznania wniosek ubezpieczonego o ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury; dopiero monit ubezpieczonego doprowadził do wydania decyzji o przyznaniu prawa do świadczenia i wstrzymaniu jego wypłaty do czasu złożenia świadectwa pracy; ubezpieczony rozwiązał bowiem stosunek pracy po ustaleniu prawa do wcześniejszej emerytury;

2) naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, że brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności organu rentowego w sytuacji, kiedy ubezpieczony nie otrzymał decyzji ustalającej prawo do wcześniejszej emerytury i nie był wezwany do złożenia ostatniego świadectwa pracy potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy, co skutkowało tym, że ubezpieczony otrzymywał emeryturę od lutego 2014 r. zamiast od października 2013 r.,

3) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że:

- organ rentowy nie wypłacał ubezpieczonemu świadczenia, ponieważ ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy i nie przedstawił końcowego świadectwa pracy,

- decyzja o przyznaniu prawa do świadczenia została wydana w ustawowym terminie,

- świadczenie ubezpieczonego zostało naliczone i wypłacone w terminie.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zmianę zaskarżonej decyzji w całości i uwzględnienie odwołania, to jest naliczenie i wypłatę wyrównania emerytury wraz z odsetkami za opóźnienie od daty złożenia wniosku, zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że pierwszy wniosek o przyznanie prawa do emerytury wpłynął do ZUS w dniu 25 września 2013 r. i od tej daty powinien być liczony termin do wydania decyzji. Jeśli organ rentowy nie dysponował wszystkimi niezbędnymi do wydania decyzji dokumentami, to powinien wezwać ubezpieczonego do ich złożenia.

Zdaniem apelującego, organ rentowy nie podjął żadnych kroków mających na celu wyjaśnienie sprawy i wydanie decyzji o prawie do świadczenia w ustawowym terminie. Decyzja z dnia 8 stycznia 2014 r. o przyznaniu prawa do wcześniejszej emerytury i jej zawieszenie do czasu rozwiązania stosunku pracy i przedstawienia świadectwa pracy powinna być wydana do dnia 25 października 2013 r. W takiej sytuacji ubezpieczony mógł już w listopadzie 2013 r. nie pracować i pobierać emeryturę. Tymczasem decyzja została wydana w dniu 8 stycznia 2014 r. po monicie. Ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy i emeryturę pobierał od lutego 2014 r.

Wnioskiem z dnia 01 sierpnia 2015 r. ubezpieczony wniósł o naliczenie i wypłatę wyrównania świadczenia za okres od października 2013 r. do stycznia 2014 r. wraz z odsetkami za opóźnienie w wypłacie emerytury. Decyzją z dnia 21 sierpnia 2015 r. (...) Oddział w S., w sprawie znak: (...), odmówił ubezpieczonemu prawa do wypłaty wyrównania emerytury wraz z odsetkami za opóźnienie w wypłacie świadczenia.

Apelujący zacytował treść art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) i wskazał, że za uchybienie terminowi w rozumieniu powyższego przepisu uważa się zarówno niewydanie w ustawowo określonym czasie decyzji przyznającej prawo, jak i wydanie błędnej decyzji (odmawiającej owego prawa mimo spełnienia przez wnioskodawcą warunków jego uzyskania), następnie zmienionej przez sąd w postępowaniu odwoławczym (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r.. II UKN 171/98, OSNP 1999 nr 16, poz. 521; z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNP 2002 nr 20, poz. 501).

Ubezpieczony nadmienił, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż organ rentowy jest zobowiązany do uiszczenia odsetek od należności głównej zarówno wtedy, gdy można przypisać mu winę w zaistniałym uchybieniu terminowi do ustalenia prawa lub wypłaty świadczenia, jak i wtedy, gdy opóźnienie jest konsekwencją zdarzeń od niego zależnych, choć niezawinionych (wyroki z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147 i z dnia 21 kwietnia 2009 r., I UK 345/08, LEX nr 551000, a także uchwala Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r., w sprawie sygn. akt I UZP 2/11).

Wyłączenie odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w jego przyznaniu ma miejsce wtedy, gdy są spełnione łącznie dwie przesłanki:

1) wyjaśnienie okoliczności warunkujących nabycie prawa do świadczenia następuje dopiero w postępowaniu sądowym,

2) organ rentowy - w ramach posiadanych kompetencji i nałożonych obowiązków - podjął wszystkie niezbędne czynności do dokonanie ustaleń faktycznych umożliwiających wydanie decyzji zgodnej z treścią wniosku ubezpieczonego.

W ocenie apelującego, w niniejszej sprawie nie zachodzi żadna z wyżej wymienionych przesłanek, a zatem organ rentowy powinien wypłacić świadczenie od czasu złożenia wniosku wraz z odsetkami. Przyjmując stanowisko Sądu pierwszej instancji ubezpieczony mógłby latami czekać na przyznanie prawa do świadczenia. Trudno było oczekiwać od ubezpieczonego, że zwolni się z pracy w sytuacji, kiedy nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego, a organ rentowy nie ustalił prawa do wcześniejszej emerytury. Sąd pierwszej instancji przekroczył zatem granice swobodnej oceny dowodów i tym samym naruszył przepis art. 233 § 1 k.p.c.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia i rozważania Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. Wobec niewątpliwego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, nie widział też konieczności uzupełniania postępowania dowodowego.

Należy przypomnieć jedynie, że wniosek o emeryturę ubezpieczony zgłosił przez swojego profesjonalnego pełnomocnika radcę prawnego R. T. w dniu 25 września 2013 r. pozostając w stosunku pracy. Pełnomocnik ubezpieczonego z pewnością zdawał sobie wówczas sprawę z treści przepisu art. 103a ustawy emerytalnej, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Oznacza to, że w sytuacji kontynuowania zatrudnienia, emerytura nie jest wypłacana mimo przyznania do niej prawa. Ubezpieczony miał zatem świadomość, że dopóki nie rozwiąże stosunku pracy wypłata przyznanej emerytury zostanie zawieszona. Na krok ten zdecydował się dopiero na początku 2014 roku, dostarczając w dniu 6 lutego świadectwo pracy od dotychczasowego pracodawcy.

Mając na względzie specyfikę postępowania w sprawach ubezpieczeń społecznych należy uznać, iż przy rozstrzygnięciu niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie winna znaleźć zasada wyrażona w art. 6 k.p.c., art. 232 k.p.c., zastosowana odpowiednio w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Przepisy art. 6 k.p.c., art. 232 k.p.c. określają zarówno zakres postępowania dowodowego, jak i obowiązki stron w tym zakresie. W niniejszym postępowaniu ubezpieczony musiałby zatem udowodnić, że nie rozwiązał stosunku pracy wyłącznie z tej przyczyny, że pozostawał w niepewności co do przyznania świadczenia. Na tę okoliczność nie przedstawił jednak żadnych dowodów. Decyzja o rozwiązaniu bądź nie stosunku pracy jest bowiem podejmowana z uwagi na wiele czynników zarówno społecznych (chęć pozostania w zatrudnieniu i na rynku pracy) jak i ekonomicznych (osiągane wynagrodzenie jest z reguły wyższe niż przyznana emerytura). Nieudowodnienie przez ubezpieczonego wyłączności wskazanej przyczyny w powiązaniu z obowiązującymi przepisami skutkowała niezasadnością żądania o wyrównanie emerytury i zasądzenie odsetek.

Z powyższych względów, na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSO (del.) Gabriela Horodnicka-

Stelmaszczuk