Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Kuberska

Sędziowie: SA Anna Cesarz (spr.)

del. SO Marta Witoszyńska

Protokolant: st. sekr. sąd. Julita Postolska

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa S. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Centralnego Zarządu Służby Więziennej i Dyrektorowi Zakładu Karnego w P.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 1 lutego 2017 r. sygn. akt I C 868/15

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku na rzecz radcy prawnego J. R. prowadzącego Kancelarię (...)
w K. kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem i 60/100) złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 100,29 (sto i 29/100) złotych tytułem kosztów dojazdu na rozprawę apelacyjną;

3.  zasądza od S. K. na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym

Sygn. akt I ACa 791/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2017 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I C 868/15 z powództwa S. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Centralnego Zarządu Służby Więziennej i Dyrektorowi Zakładu Karnego w P. Sąd Okręgowy w Płocku oddalił powództwo o zadośćuczynienie za szkody psychiczne i moralne wynikające z warunków odbywania kary pozbawienia wolności i orzekł o kosztach procesu.

Powyższe orzeczenie poprzedziły ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne, a z których wynika, że powód w okresie od października 2014 roku do grudnia 2016 roku odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w P., który posiada osiem oddziałów karnych i jeden oddział aresztu śledczego. Wszystkie cele mieszkalne są skanalizowane, mają doprowadzoną zimną wodę. Zapewniona jest wentylacja i ogrzewanie, cele można wietrzyć. Skazani mogą korzystać z czajników elektrycznych, odbiorników telewizyjnych. W celach jest wystarczające oświetlenie, ewentualnie dopływ światła dziennego umożliwiający pisanie i czytanie. Cele są wyposażone w podstawowy sprzęt kwatermistrzowski. W każdej celi znajdują się łóżka w odpowiedniej liczbie, stoliki, szafki, taborety, półki pod telewizor. Skazanym wydawane są środki higieny osobistej i środki niezbędne do utrzymania czystości cel zgodnie z obowiązującymi normami. Od 2011 roku pozwany prowadzi kompleksowy remont oddziałów mieszkalnych. W 2011 roku zostały wyremontowane cele na oddziale V, w 2010 roku – na oddziale IV, a w 2014 roku – na oddziałach VI, VII, VIII. W 2013 roku zakupiono sto nowych łóżek, które w większości trafiły do I oddziału. Odnowiono też część łóżek, tj. oczyszczono i pomalowano je. Stan cel na oddziałach I-III jest zadowalający, chociaż wymagają one także remontu. W 2014 roku wszystkie świetlice w pozwanym zakładzie karnym zostały wyposażone w nowy sprzęt kwatermistrzowski, poczynając od krzeseł i stołów, a kończąc na tablicach ściennych. Na oddziale IV, gdzie powód odbywał karę, znajduje się telewizor plazmowy oraz gra tzw. „piłkarzyki”.

W okresie od osadzenia do złożenia pozwu w niniejszej sprawie powód przebywał w celach 115, 920, 415, 413, w oddziałach I, VIII, IV. Cele, w których powód odbywał karę, nie były przeludnione. W celi nr 413 był podstawowy sprzęt kwatermistrzowski. Był on zniszczony, ale nadawał się do użytku. W oknie była szyba i pleksa. Ściany wymagały malowania.

Skazani korzystają dwa razy w tygodniu z łaźni z ciepłą wodą. W zakładzie karnym znajduje się ambulatorium, w którym zatrudnieni są dwaj lekarze POZ oraz na 0,3 etatu pulmonolog, neurolog, dermatolog i psychiatra. Skazani zapisują się na wizytę u lekarza. Czas oczekiwania na przyjęcie lekarza wynosi około 2 tygodni. Powód korzystał z ambulatorium z uwagi na kłopoty ze snem.

Skazani podlegają kontroli osobistej po widzeniach z osobami z zewnątrz. Są także robione przeszukania celi według grafiku danego oddziału i nieregularnie także na zarządzenie dyrektora zakładu. Korespondencja urzędowa wysyłana jest z zakładu bez nadzoru. (...) korespondencja jest kontrolowana. Skazani korzystają z prasy (nie są przekazywane skazanym czasopisma o charakterze pornograficznym). Skazani mogą dokonywać zakupów spożywczych i przemysłowych w kantynie znajdującej się na terenie zakładu karnego, otrzymują także paczki z zewnątrz. Powód nie występował do dyrekcji zakładu karnego o zezwolenie na dostarczenie zdjęć rodzinnych, pism erotycznych i igły do szycia.

Skazani dbają o czystość w celi we własnym zakresie. W tym celu otrzymują płyn do mycia naczyń, do mycia szyb, dezynfekcji WC. Każdemu z osadzonych wydawane są środki higieniczne w postaci mydła, papieru toaletowego, kremu do golenia, proszku do prania, szczoteczki do zębów, pasty do zębów i papieru toaletowego.

W zakładzie karnym w P. obowiązuje regulamin wewnętrzny dotyczący odbywania kary, regulujący wewnętrzny czas i harmonogram zajęć w zakładzie, w tym spacerów, korzystania z zajęć lekcyjnych, kąpieli, przyjmowania skazanych przez dyrektora, lekarzy, składania skarg i wniosków, widzeń, przyjmowania i wydawania korespondencji, obowiązków skazanych, wyposażenia cel.

Powód wielokrotnie zwracał się do różnych instytucji m.in. Ministra Finansów, Spraw Zagranicznych, (...), Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Zdrowia, Komisji Nadzoru Finansowego o udzielenie pomocy w dostarczaniu artykułów piśmienniczych. Wnioski te, w części, następnie wycofywał. Powód otrzymywał w przesyłkach pocztowych od niektórych instytucji materiały piśmiennicze, broszury, materiały promocyjno-konferencyjne. W związku z tym, że do powoda wpływała korespondencja z instytucji państwowych zawierająca szereg artykułów, na które powód nie posiadał zgody dyrektora zakładu, zastępca dyrektora pozwanego zakładu poinformował powoda (w odpowiedzi na jego pismo), że po przyjęciu do zakładu przesyłki listowej, zawierającej przedmioty inne niż korespondencja, dyrektor jednostki będzie każdorazowo ustalał, w zależności od rodzaju przesłanego przedmiotu, tryb postępowania z daną przesyłką. Powód zwracał się z wnioskami do Ministerstwa Sprawiedliwości o udzielenie mu informacji co do warunków odbywania kary, w tym także co do możliwości otrzymania materiałów piśmiennych w przesyłkach, kontroli wysyłanej przez skazanych korespondencji.

Powód zwracał się do dyrektora Zakładu Karnego w P. o wydanie płyt z filmami i muzyką z depozytu. Otrzymał odpowiedź odmowną z uwagi na fakt, iż płyty nie były oryginalne. Zwracał się także o wymianę koców, ale sam odmówił wymiany koców na czyste. Dyrektor odmówił powodowi także wydania do użytkowania karty pamięci do konsoli P. S., uzasadniając, że sprzęt jest niezgodny z przepisania rozdziału IX pkt 3i regulaminu wewnętrznego zakładu karnego. Pozwany Zakład Karny odmówił powodowi także wydania z depozytu etui na płyty, czapki z daszkiem.

Powód wnosił liczne skargi do Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł. za pośrednictwem Centralnego Zarządu Służby Więziennej w przedmiocie warunków odbywania kary, w tym także możliwości przesyłania znaczków i kopert w korespondencji adresowanej do niego, trybu postępowania z korespondencją w zakładzie karnym, posiadania w celi sprzętu elektrycznego, odmowy wydania płyt DVD/CD z depozytu przez pozwany zakład. Skargi zostały uznane za niezasadne.

W dniu 22 maja 2015 roku wpłynęła do powoda korespondencja z Agencji Rynku Rolnego i Państwowego Inspektoratu, została zakwalifikowana jako „zwykła” i przekazana wychowawcy, który dokonał kontroli korespondencji i zatrzymał znajdujące się w niej rzeczy, na które powód nie miał zgody. Skarga powoda na postępowanie funkcjonariusza została uznana za zasadną. Powód w opisanej wyżej sytuacji zawiadomił Prokuraturę Rejonową w Płocku, która odmówiła wszczęcia śledztwa z powodu tego, że opisany czyn nie zawierał znamion przestępstwa.

W marcu 2015 roku powód poinformował Rzecznika Praw Obywatelskich, że nie wydano mu z depozytu więziennego płyt DVD i CD. Powód w 2015 roku zwracał się także do sądu penitencjarnego o dokonanie kontroli warunków odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie. Sędzia penitencjarny uznał, że nie ma podstaw do przeprowadzenia takiej kontroli.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy stwierdził, iż powództwo, którego podstawę stanowiły art. 23 k.c. i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. i art. 417 § 1 k.c. nie zasługiwało na uwzględnienie. W ocenie Sądu Okręgowego, brak jest podstaw do przyjęcia, że brak malowania ścian, stary sprzęt kwatermistrzowski, korzystanie z zimnej wody czy też możliwość kąpieli dwa razy w tygodniu wiązały się ze szczególnymi cierpieniami psychicznymi powoda lub poczuciem krzywdy. Bez wątpienia wskazane uciążliwości mogły spowodować nasilenie dolegliwości zwykle związanych z odbywaniem kary pozbawienia wolności i wywołać u powoda poczucie dyskomfortu. Jednakże były one łagodzone prawem osadzonych do spaceru w ciągu dnia, korzystania ze świetlicy. Ponadto istniała możliwość podgrzania wody. W zakresie wydawania osadzonym środków higieny osobistej i środków służących do utrzymania czystości w celach pozwany działał zgodnie z przepisami prawa. Samo przeświadczenie powoda, że ilość wydawanych środków jest zbyt mała, nie stanowi podstawy przypisania pozwanym bezprawności działania w tym zakresie. Sąd podkreślił także, że pewne ograniczenia dotyczące osób pozbawionych wolności wynikają z przepisów, które normują m.in. rodzaj produktów, które skazany może otrzymywać w paczkach czy kwestię kontroli osobistej po zakończeniu widzeń skazanych. Sąd nie podzielił także zarzutu powoda, że skazani powinni mieć prawo wyboru sklepu, w którym dokonują zakupów, zauważając, iż robienie zakupów w kantynie nie jest obowiązkiem skazanego, lecz jego prawem. Sąd nie przychylił się do zarzutu powoda o ograniczaniu mu korespondencji, wskazując, że jednostkowe uwzględnienie skargi w tym zakresie nie jest równoznaczne z ograniczaniem praw powoda. Postępowanie pozwanego dotyczące odmowy wydania płyt, nośników pamięci, wydania czapki lub otrzymania zdjęć, w ocenie Sądu, nie nosiło cech dyskryminacji powoda.

Sąd Okręgowy uznał, iż rozmiar krzywdy związanej z dolegliwościami towarzyszącymi odbywaniu przez powoda kary, był nieznaczny. Stanowiło to podstawę do odmowy zastosowania środka przewidzianego w art. 448 k.c. Sąd podkreślił, iż rekompensacie przez zadośćuczynienie podlegają jedynie krzywdy, które przekroczyły pewien poziom intensywności, a tych powód nie wykazał. Twierdzenia powoda odnoszące się do stanu ścian, braku ciepłej wody, starego sprzętu kwatermistrzowskiego, nie dają podstaw do przyjęcia, że doszło do naruszenia godności powoda w stopniu znacznym. Natomiast rewizje osobiste, kontrola prywatnej korespondencji, odmowy wydania rzeczy z depozytu są bezpośrednio związane z realizacją działań kontrolnych skazanych, które mają na celu ich bezpieczeństwo.

Orzeczenie o kosztach procesu zostało wydane w oparciu o art. 98 k.p.c.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez powoda, który zarzucił mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 24 k.c. w zw. z art. 417 k.c. w zw. z art. 448 k.c. w zw. z art. 248 § 1 k.k.w. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż w sprawie nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że ustalony w sprawie stan faktyczny nie daje podstawy do sięgania po środek ochrony dóbr osobistych w postaci zadośćuczynienia pieniężnego,

3.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd pierwszej instancji zasady swobodnej oceny dowodów skutkujące przyjęciem, że powodowi zapewniono wystarczające warunki odbywania kary pozbawienia wolności oraz że przebywał on w celach, w których panowały właściwe warunki bytowo-sanitarne.

Podnosząc powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę wyroku i orzeczenie zgodnie z pozwem.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się nieskuteczna.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na brak spójności w argumentacji skarżącego, przedstawionej na poparcie poszczególnych zarzutów. Uzasadniając pierwsze dwa zarzuty, powód powołuje się na ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego orzeczenia co do warunków odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności i wskazuje, że w obliczu tych ustaleń Sąd powinien zastosować odpowiednie przepisy o majątkowej ochronie dóbr osobistych i uwzględnić roszczenie. W ramach trzeciego zarzutu skarżący kwestionuje natomiast dokonaną przez Sąd ocenę dowodów i w konsekwencji podważa ustalenia faktyczne, będące podstawą rozstrzygnięcia. Nie można zasadnie zarzucać błędnego zastosowania prawa materialnego przy prawidłowych ustaleniach faktycznych i jednocześnie w innym zarzucie podważać te ustalenia.

Abstrahując od powyższego, należy wskazać, iż zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. nie zasługiwał na uwzględnienie. Został on sformułowany nader ogólnikowo, a skarżący nie sprecyzował, jakim zasadom swobodnej oceny dowodów uchybił Sąd. Apelujący zarzuca, że wskutek wadliwej oceny dowodów Sąd błędnie przyjął, że „powodowi zapewniono wystarczające warunki odbywania kary pozbawienia wolności oraz że przebywał on w celach, w których panowały właściwe warunki bytowo-sanitarne”. W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż Sąd w uzasadnieniu orzeczenia zwrócił uwagę na liczne mankamenty celi, w której powód odbywał karę. Ustalił, iż cela ta wymagała malowania. Był w niej zniszczony, aczkolwiek nadający się do użytku, podstawowy sprzęt kwatermistrzowski. W oknie była założona pleksa, a osadzeni mieli dostęp tylko do zimnej wody. Sąd w niniejszej sprawie, dostrzegając powyższe ubytki w warunkach panujących w pozwanej jednostce, miał ocenić, czy były one na tyle dotkliwe, by skutkować naruszeniem godności powoda. Nie miało zaś znaczenia dla niniejszej sprawy stwierdzenie, czy warunki te nie mogłyby być lepsze, gdyż takie ustalenie nie stanowiło przesłanki roszczeń zgłoszonych przez powoda. Odnosząc się już do konkretnych zarzutów w apelacji, należy zauważyć, iż w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia znalazło się stwierdzenie o ograniczeniu dostępu światła do celi z uwagi na zamontowanie w oknie pleksy (k. 526). Sąd zwrócił uwagę jednak także na znajdujące się w celi źródła sztucznego światła, które mogły rekompensować ubytki w zakresie dostępu do światła dziennego. Skarżący zarzucił także, iż w ustaleniach nie znalazło się stwierdzenie o zagrzybieniu i zniszczeniu celi. W ocenie Sądu odwoławczego jednak z ustalenia Sądu pierwszej instancji o tym, że cela wymagała malowania, wynika to, że ściany musiały być już zniszczone. Jednocześnie należy wskazać, iż nie wszyscy świadkowie wskazali na zagrzybienie celi, a zatem brak takiego ustalenia wynikał z oceny materiału dowodowego, której nie sposób zarzucić arbitralności.

Niezasadne są też pozostałe zarzuty podniesione w apelacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, osadzenie powoda w celi wymagającej malowania, ze starym sprzętem kwatermistrzowskim i pleksą w oknach oraz dostępem tylko do zimnej wody nie prowadziło do naruszenia dóbr osobistych skarżącego w postaci godności i prawa do humanitarnego traktowania. Takiego skutku nie wywołały także panujące w zakładzie karnym ograniczenia związane z organizacją odbywania kary pozbawienia wolności, m.in. w zakresie częstotliwości kąpieli czy dostępu do niektórych rzeczy. Opisane wyżej warunki nie uwłaczają godności i człowieczeństwu osoby osadzonej. Choć z pewnością mogą powodować pewne niedogodności, negatywnie wpływać na wrażenia estetyczne osoby przebywającej w danym pomieszczeniu czy wywoływać uczucie dyskomfortu, to nie sposób kwalifikować ich jako warunków godzących w dobra osobiste określane jako niemajątkowe wartości przynależne każdej jednostce ludzkiej. Powód miał możliwość podgrzania wody, w celi znajdowało się sztuczne oświetlenie, a sprzęt, chociaż stary, nadawał się do użytku. Warunki, w których powód odbywał karę pozbawienia wolności, nie skutkowały jego poniżeniem i nie były przejawem nieludzkiego traktowania. Standard wyposażenia celi i jej wygląd odbiegający od wyobrażeń powoda nie może być rozpatrywany na płaszczyźnie naruszenia dóbr osobistych, jeżeli nie przekracza pewnego minimalnego poziomu, który jest niezbędny do godnej egzystencji osadzonego w warunkach izolacji. Jednocześnie należy wskazać, iż nie sposób jednoznacznie określić, czy podawane przez powoda negatywne odczucia towarzyszące mu w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, takie jak poczucie przygnębienia czy niższości, wynikały z warunków panujących w pozwanym zakładzie karnym czy też związane były z samą istotą kary, polegającej na długoterminowym odosobnieniu. W ocenie Sądu, rozróżnienie źródeł wskazanych wyżej negatywnych odczuć nie jest możliwe także dla samego powoda i dlatego jego subiektywna ocena w tym zakresie nie może stanowić podstawy do ustalenia, iż doznał krzywdy na skutek działań pozwanego.

Ubocznie należy wskazać, iż przytoczony w zarzutach apelacji art. 248 § 1 k.k.w. nie obowiązuje od 6 grudnia 2009 roku. Przewidywał on możliwość okresowego umieszczenia osadzonych w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m ². Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie, niezakwestionowanych przez skarżącego, wynika jednak, iż cele, w których przebywał powód, nie były przeludnione.

Konsekwencją ustaleń, iż nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, jest oddalenie jego roszczeń. Dla porządku należy jednak wskazać, iż nawet w razie przeciwnych ustaleń, pozwany podjął skuteczną ochronę, polegającą na wykazaniu, że działał w ramach obowiązującego porządku prawnego, a zatem jego działania nie nosiły znamion bezprawności. W końcu należy podkreślić także, że zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego w razie ustalenia, iż doszło do naruszenia dóbr osobistych nie byłoby obligatoryjne. Wymagałoby bowiem wykazania przez skarżącego, iż doznał krzywdy na skutek działań powoda i jej rozmiarów, któremu to obowiązkowi powód nie sprostał w niniejszym postępowaniu.

Mając powyższe na uwadze Sąd oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

W punkcie 2. wyroku Sąd na podstawie § 2, § 14 pkt 26 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2, § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1715) przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku na rzecz radcy prawnego J. R. prowadzącego Kancelarię (...) w K. kwotę 147,60 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 100,29 zł tytułem kosztów dojazdu na rozprawę apelacyjną.

Ponadto Sąd zasądził na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z § 8 pkt 26 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800), art. 32 ust.3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2016 r., poz. 2261) od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.