Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2012 r. w Szczecinie

sprawy U. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. W..

o przyznanie świadczenia przedemerytalnego

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 kwietnia 2012 r. sygn. akt VI U 1508/11

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 510/12

UZASADNIENIE

U. G. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 29 września 2011 roku o odmowie prawa do świadczenia przedemerytalnego, wskazując, iż posiada wymagany okres ubezpieczenia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania, wskazując, że ubezpieczona udokumentowała jedynie 24 lata i 3 miesiące okresów ubezpieczenia. Organ rentowy nie uznał okresów od 1 kwietnia 1974 roku do 3 czerwca 1974 roku, od 8 października 1974 roku do 9 października 1974 roku, od 6 stycznia 1977 roku do 14 stycznia 1985 roku, od 12 kwietnia 1998 roku do 30 kwietnia 1998 roku oraz od 12 lipca 1998 roku do 31 lipca 1998 roku.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania.

U. G. wniosek o świadczenie przedemerytalne złożyła 19 września 2011 roku. Stosunek pracy ubezpieczonej ustał z dniem 31 lipca 2010 roku z powodu likwidacji stanowiska pracy. U. G. w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia. Do dnia rozwiązania stosunku pracy organ rentowy uznał okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 24 lata i 3 miesiące, w tym 18 lat, 2 miesiące i 8 dni okresów składkowych. Decyzją z dnia 29 września 2011 roku organ rentowy odmówił U. G. prawa do świadczenia przedemerytalnego.

U. G. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców położonym w B.. Praca w gospodarstwie rodziców zajmowała ubezpieczonej w okresie wiosenno - letnim około 5 godzin dziennie, zaś w okresie zimowym około 2 godzin. W latach 1969 - 1971 ubezpieczona była uczniem (...) Szkoły Rolniczej w M.. W programie nauczania realizowane były zajęcia praktyczne w gospodarstwach. Do szkoły rolniczej ubezpieczona dojeżdżała z domu. Od września 1971 roku ubezpieczona rozpoczęła naukę w Liceum (...) w O.. Nauka w szkole trwała 3 lata. W czasie nauki ubezpieczona mieszkała w O.. Do domu ubezpieczona wracała w sobotę po lekcjach. Do szkoły zaś jeździła w niedziele lub poniedziałki.

Od 4 czerwca 1974 roku ubezpieczona podjęła zatrudnienie w Powiatowej (...) w M., gdzie pracowała do 7 października 1974 roku. Od 10 października 1974 roku do 5 stycznia 1977 roku ubezpieczona była zatrudniona w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w Z.. Po urodzeniu córki 4 czerwca 1976 roku ubezpieczona była na urlopie macierzyńskim. Po urlopie rozwiązała stosunek pracy, bo musiała zająć się dzieckiem. Od 1 kwietnia 1978 roku ubezpieczona zatrudniona była w (...) B.. 14 stycznia 1981 roku U. G. urodziła syna po czym przebywała na urlopie macierzyńskim. Ubezpieczona sześć miesięcy przed ustaniem stosunku pracy była na urlopie wychowawczym, czyli w okresie od 14 lipca 1984 roku do 14 stycznia 1985 roku. Od 16 stycznia 1985 roku ubezpieczona rozpoczęła pracę w Zakładzie (...) w M., gdzie pracowała do 31 lipca 1990 roku.

Od 1 grudnia1990 roku ubezpieczona podlegała ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. 15 maja 1996 roku ubezpieczona urodziła syna - M.. Po urodzeniu dziecka ubezpieczona od 15 marca 1997 roku podjęła działalność gospodarczą. Działalność tą prowadziła do 31 grudnia 1998 roku. Za okres od 12 kwietnia 1998 roku do 30 kwietnia 1998 roku oraz od 12 lipca 1998 roku do 31 lipca 1998 roku składki na ubezpieczenie społeczne zostały umorzone. W okresie od 2 kwietnia 2007 roku do 31 lipca 2010 roku ubezpieczona była zatrudniona w sklepie odzieżowym.

Zdaniem Sądu Okręgowego, odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem ubezpieczona nie udokumentowała okresu ubezpieczenia wynoszącego 30 lat

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 i 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. z 2004 r. nr 120, poz. 1252 ze zm.) prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która: do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001), zwanej dalej „ustawą o promocji zatrudnienia”, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat - kobieta oraz 60 lat - mężczyzna oraz posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn. Za okres uprawniający do emerytury, uważa się okres ustalony zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej jako „ustawa emerytalna”). Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki: nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna; w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych; złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Organ rentowy w spornej decyzji uznał ubezpieczonej jedynie 18 lat, 2 miesiące i 8 dni okresów składkowych. Organ rentowy nie uznał okresu zatrudnienia w (...) B.. W ocenie Sądu, mając na uwadze zgromadzony w przedmiotowej sprawie materiał dowodowy uznać należy, iż ubezpieczona była zatrudniona w (...) B. na podstawie umowy o pracę. Na powyższe wskazują takie dowody jak świadectwo pracy oraz zeznania świadków. W trakcie zatrudnienia ubezpieczona urodziła syna, co miało miejsce 14 stycznia 1981 roku. Następnie ubezpieczona była na urlopie macierzyńskim, po którym wróciła do pracy. 6 miesięcy przed ustaniem stosunku pracy była na urlopie wychowawczym, czyli w okresie od 14 lipca 1984 roku do 14 stycznia 1985 roku. Tak, więc okres od 1 kwietnia 1978 do 13 lipca 1984 to jest 6 lat, 3 miesiące, 12 dni jest okresem składkowym, zaś okres od 14 lipca 1984 do 14 stycznia 1985 jest okresem nieskładkowym wynoszącym 6 miesięcy. Doliczając więc do okresu składkowego uznanego przez organ rentowy, okres od 1 kwietnia 1978 do 13 lipca 1984 to jest 6 lat 3 miesiące 12 dni, otrzymamy łącznie 24 lata 5 miesięcy 20 dni okresów składkowych.

Sąd Okręgowy stwierdził następnie, że U. G. udokumentowała następujące okresy nieskładkowe: od 6 stycznia 1977 roku do 31 marca 1978 roku - 1 rok 2 miesiące 25 dni, od 14 lipca 1984 roku do 14 stycznia 1985 roku - 6 miesięcy, od 14 sierpnia 1999 roku do 14 maja 2000 roku - 9 miesięcy 2 dni, od 3 września 1996 roku do 14 marca 1997 roku - 6 miesięcy 11 dni. Wymienione okresy to okresy sprawowania opieki nad dziećmi. Nadto ubezpieczona udokumentowała okresy od 1 stycznia 1996 roku do 30 kwietnia 1996 roku - 4 miesiące, od 17 listopada 1998 roku do 13 sierpnia 1999 roku - 8 miesięcy 27 dni. Są to okresy pobierania zasiłku chorobowego. Łącznie okresy nieskładkowe wynoszą 4 lata, 1 miesiąc, 5 dni. Suma okresów składkowych i nieskładkowych wynosi 28 lat, 6 miesięcy i 25 dni.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Ubezpieczona, urodzona 11 listopada 1954 roku, 16 lat ukończyła dnia 10 listopada 1970 roku. Okres od 11 listopada 1970 roku do 31 sierpnia 1971 roku tj. do czasu rozpoczęcia nauki w szkole w O., może być zatem zaliczony jako praca w gospodarstwie rolnym - 9 miesięcy 20 dni. Ucząc się w Liceum (...) w O. ubezpieczona wakacje spędzała w domu, czyli można zaliczyć 4 miesiące pracy w gospodarstwie rolnym. Łącznie jest to okres pracy w gospodarstwie rolnym wynoszący 1 rok 1 miesiąc 20 dni. Zdaniem Sądu do okresów pracy w gospodarstwie rolnym nie można uwzględnić niedziel, na które ubezpieczona przyjeżdżała do domu, albowiem w te dni wracała do szkoły. Ponadto wykonywanie pracy w gospodarstwie tylko w niedziele nie pozwala na przyjęcie, iż była to praca wykonywana stale.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r. U. G. ukończyła (...) Szkołę Rolniczą. W czasie nauki w szkole ubezpieczona odbywała praktyki w gospodarstwie rolnym w wymiarze 3 - 4 dni w tygodniu. O uznaniu za okres składkowy okresu zatrudnienia młodocianego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r. decyduje fakt zawarcia przez niego umowy o naukę zawodu (umowy w celu przygotowania zawodowego lub wstępnego stażu pracy) i wykonywania w oparciu o nią pracy, nie zaś ukończenie 15 roku życia. Z informacji uzyskanej od placówki, która jest w posiadaniu dokumentów szkoły, którą ukończyła ubezpieczona wynika, iż w gospodarstwach rolnych ubezpieczona odbywała zajęcia praktyczne objęte programem szkoły, co było warunkiem jej ukończenia. Zajęcia praktyczne przygotowujące do określonego zawodu i będące częścią programu nauczania realizowanego przez zasadniczą szkołę zawodową nie są tożsame z praktyczną nauką zawodu ani z przyuczeniem do określonej pracy ani też z zatrudnieniem młodocianego w zakładzie pracy zgodnym z warunkami określonymi w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu .

Doliczając do okresu 28 lat, 6 miesięcy i 25 dni okres pracy w gospodarstwie rolnym wynoszący 1 rok, 1 miesiąc i 20 dni Sąd Okręgowy wyliczył okres ubezpieczenia wynoszący 29 lat, 8 miesięcy i 15 dni.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiodła ubezpieczona, zaskarżając go w części i wnosząc o jego zmianę poprzez przyznanie jej świadczenia przedemerytalnego od miesiąca marca 2011 roku (k.78, 91). Zarzuciła, że w czasie, kiedy obywała praktyki, jednocześnie wykonywała różnego rodzaju prace w gospodarstwie rodziców. Podniosła również, że w czasie nauki w szkole średniej w O. również zdarzało się, że zostawała w domu by pomóc w pracach w gospodarstwie. Apelująca wniosła o zaliczenie jej do stażu ubezpieczeniowego okresu od 1 maja 1974 r. do 3 czerwca 1974 r. (33 dni), dwóch tygodni z każdego roku jej nauki w O. (42 dni), okresu od 1 sierpnia 1990 r. do 5 września 1990 r. (36 dni) jako przedłużenia jej okresu chorobowego, okresów sprawowania opieki nad dzieckiem (39 dni) oraz okresu od 15 listopada 1990 r. do 1 grudnia 1990 r. i od 13 sierpnia 1999 r. do 29 września 1999 r. (62 dni) wynikającego z błędnego ustalenia przez Sąd dat rozpoczęcia i zakończenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się niezasadna.

Przede wszystkim zaakcentować trzeba, że Sąd w postępowaniu toczącym się na skutek odwołania od decyzji organu rentowego samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego decyzją.

W zaskarżonym wyroku, odmiennie niż uczynił to organ rentowy, Sąd pierwszej instancji zaliczył ubezpieczonej jako okres składkowy okres jej zatrudnienia w Rolniczej (...) w B. od 1 kwietnia 1978 r. do 13 lipca 1984 r. (pominął okres od 1 kwietnia 1974 do 30 marca 1978 r., sama ubezpieczona wskazała, że pracowała w Spółdzielni od 1 kwietnia 1978 r. – k. 14). Odwołując się do znajdującego się w aktach organu rentowego świadectwa pracy oraz zeznań świadków w tym W. D., Sąd Okręgowy skonstatował, że ubezpieczona była zatrudniona w tym czasie na podstawie umowy o pracę.

Przypomnienia w tym miejscu wymaga, że po powstaniu rolniczych spółdzielni produkcyjnych i po zmianach ustawy z 1920 r. dokonanych nowelą z dnia 20 grudnia 1949 r. (Dz.U. Nr 65, poz. 524) oraz ustawą z dnia 21 maja 1948 r. o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni (Dz.U. Nr 30, poz. 199), świadczenie pracy przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych nie było traktowane w kategoriach spółdzielczego stosunku pracy. Sąd Najwyższy wielokrotnie wówczas wyjaśniał, że stosunki, jakie zachodzą pomiędzy tymi osobami a spółdzielniami stanowią pochodną od stosunku członkostwa (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1953 r., II C. 653/53 - OSN 1995/II, poz. 21) i regulowane są aktami wewnątrzspółdzielczymi, takimi jak statut i regulamin pracy. Także według późniejszej regulacji (art. 113 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach) zdolni do pracy członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych mieli prawo i obowiązek w niej pracować, ale w zakresie ustalonym przez statut lub uchwałę walnego zgromadzenia, bez zastosowania do tego stosunku - nawet odpowiednio - przepisów dotyczących umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1968 r., I PR 183/68, nie publikowany).

Okresy pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych przypadające przed 15 listopada 1991 r. ustalać należy przy zastosowaniu przepisów w tym czasie obowiązujących, a zatem art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. (Dz.U. z 1983 r., Nr 27, poz. 135), w myśl którego przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń uważa się za rok pracy – rok obrachunkowy, w którym liczba dni przepracowanych w spółdzielni wynosi dla kobiety co najmniej 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową - 130 dni, za miesiąc pracy - liczbę dni przepracowanych w spółdzielni, jeżeli wynosiła dla kobiety co najmniej 13 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową - 11 dni, a za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy. Wyznacznikiem pracy w spółdzielni nie był przeto dzień pracy, ale szczególny miernik nakładu pracy, którym była dniówka obrachunkowa (dniówka inwentarzowa, także złoty obrachunkowy), a czasem stawki wynagrodzenia za poszczególne roboty. Reguła taka miała zaś znaleźć uzasadnienie co do zasady w tym, że w poszczególnych okresach roku kalendarzowego obciążenie spółdzielców i ich domowników pracą układało się bardzo różnorodnie, co szczególnie widoczne jest przy typowych pracach rolniczych na polu, które z istoty związane są z sezonowością natężonej pracy i pewnego rodzaju zastojem w pozostałych okresach. Dlatego też na gruncie prawa do świadczeń dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych stosowano fikcję prawną, gdzie za 1 dzień pracy przyjmowało się dniówkę obrachunkową. System ten stosowany był zresztą tylko do okresów pracy w spółdzielni przypadających po dniu 1 lipca 1962 r., kiedy wprowadzono nową ewidencję, odpowiadającą potrzebom emerytalnym.

Tymczasem w okolicznościach tej sprawy niekwestionowanym jest, że ubezpieczona w okresie od 1 kwietnia 1974 r. do 14 stycznia 1985 r. pracowała w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w B. na stanowisku księgowej oraz magazyniera. Z treści świadectwa pracy wynika jednocześnie, że na stanowisku magazyniera otrzymywała wynagrodzenie według Regulaminu Opłat (...). Odwołanie się do owego Regulaminu, przy braku wskazania w świadectwie wymiary czasu pracy a także jednoznaczne odwołanie się w świadectwie pracy wystawionym pracującej z ubezpieczoną W. D. do dniówek obrachunkowych wskazuje, że wnioskodawczyni w spornym okresie była członkiem spółdzielni produkcyjnej a nie jej pracownikiem.

W świadectwie pracy ubezpieczonej brak informacji o ilości przepracowanych przez nią dniówek obrachunkowych. Z kolei z akt świadczenia przedemerytalnego świadka W. D., z których Sąd Apelacyjny przeprowadził dowód w postępowaniu odwoławczym, wynika, że również przy wynagradzaniu według Regulaminu Opłat, świadek otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 37 dniówek obrachunkowych miesięcznie. W świadectwie pracy wymienionej wskazana została zatem ilość dniówek obrachunkowych co pozwalało na obliczenie jej stażu ubezpieczeniowego. W przypadku wnioskodawczyni, takie obliczenie nie jest możliwe. Również na podstawie zeznań świadków nie można poczynić wiążących ustaleń co do wymiaru czasu pracy ubezpieczonej. Podobne też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 września 2010 r. sygn. akt II UK 80/10 rozważając kwestię sporną w przedmiocie uwzględniania okresów pracy członka spółdzielni na podstawie dniówek obrachunkowych.

Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych do wniosku o świadczenie dołącza się dowody uzasadniające prawo do świadczenia przedemerytalnego, w tym decyzję o utracie prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub informację o upływie 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w art. 2 ust. 3, a także dowody wymagane do ustalenia prawa do emerytury oraz jej wysokości, określone przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie zaś z art. 117 ust. 1 ustawy emerytalnej okresy składkowe, mogą być uwzględnione, jeżeli zostały udowodnione dokumentami (zaświadczeniami) lub wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej bądź uznane orzeczeniem sądu. Z kolei w myśl § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe (Dz. U. nr 237, poz. 1412) jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa; legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy ubezpieczona nie przedłożyła prawidłowo wystawionego świadectwa pracy, z którego wynikałby pracowniczy charakter zatrudnienia a także wymiar pracy ubezpieczonej jako członka spółdzielni. W aktach sprawy brak jakichkolwiek innych dokumentów pozwalających na czynienie ustaleń w tym zakresie. Również z zeznań świadków nie wynika liczba przepracowanych przez ubezpieczoną dniówek obrachunkowych. Samo wskazywanie czy to przez ubezpieczoną czy przez świadków, że U. G. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, w świetle zarówno świadectwa pracy ubezpieczonej jak i świadka W. D., uznać należy za gołosłowne.

W związku z przyjęciem, że Sąd pierwszej instancji bezzasadnie zaliczył ubezpieczonej jako okres składowy okres jej zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w B., a który to okres wyniósł ponad 6 lat, bezprzedmiotowe stało się odnoszenie do pozostałych zarzutów apelacji, gdyż nawet ich uwzględnienie nie spowodowałoby przyjęcia, że okres ubezpieczenia wnioskodawczyni wynosi 30 lat.

Dlatego też, działając na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonej jako bezzasadną.

SSA Romana Mrotek SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Anna Polak