Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przeciwko F. D. i E. D. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 20 października 2016 r. sygn. akt XV C 1122/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 8. 563,44 zł (osiem tysięcy pięćset sześćdziesiąt trzy złote 44/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Dariusz Janiszewski SSA Mariusz Wicki SSA Małgorzata Zwierzyńska

Sygn. Akt I ACa 98/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 20 października 2016 r. zasądził solidarnie od pozwanych F. D. i E. D. (1) na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwotę 350.000 zł z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanych wyłącznie do prawa własności nieruchomości położonej w G., dla której Sąd Rejonowy Gdańsk - Północ w Gdańsku prowadzi księgę wieczystą kw nr (...) (punkt pierwszy), oraz zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 24.734 zł, w tym kwotę 7.234 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Z. S. w ramach prowadzonej pod nazwą PHU (...) z siedzibą w G. działalności gospodarczej nabywał celem sprzedaży od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. towary i usługi. Z. S. co najmniej raz w tygodniu zaopatrywał się u tego podmiotu w towar o wartości przynajmniej 100.000zł , a celem zabezpieczenia rozliczenia należności wystawiał weksle.

Pozwany F. D. i Z. S. prowadzili wspólnie warsztat samochodowy w latach 1981-1991, poo zakończeniu współpracy Z. S. i małżonkowie D. utrzymywali relacje towarzyskie.

W dniu 7 lipca 2003 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z i Z. S. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą PHU (...) z siedzibą w G. podpisali (...), w którym ustalono zasady spłaty przez Z. S. należności wynikającej z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej z tytułu sprzedaży towarów i usług przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W..

Strony oświadczyły, iż zobowiązanie wynosi na dzień zawarcia ugody kwotę 193.280,59zł, wyraziły wolę kontynuowania współpracy i ustaliły harmonogram spłaty należności. W przypadku niedotrzymania ustanowionych terminów spłat należności, ewentualnie gdy należność przekroczy kwotę 350.000zł, wierzycielowi przysługiwało uprawnienie do wezwania dłużnika do uregulowania całości zadłużenia wyznaczając 14-sto dniowy termin do spełnienia świadczenia.

Zobowiązanie zostało zabezpieczone hipoteką kaucyjną do kwoty 350.000zł na nieruchomości położonej w G. przy ul. (...) stanowiącej własność pozwanych F. i E. D. (1) na prawach wspólności ustawowej, z której wierzyciel może dochodzić swojego roszczenia w sytuacji nie wywiązania się dłużnika z obowiązku spłaty należności w wyznaczonym terminie.

W dniu 18 lipca 2003 r. F. D. i E. D. (1) złożyli oświadczenie o ustanowieniu hipoteki. Dla nieruchomości obciążonej hipoteką kaucyjną prowadzona jest w Sądzie Rejonowym Gdańsk- Północ w Gdańsku księga wieczysta o numerze (...).

W dniu 23 lipca 2003 r. pismem (...) (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. poinformował Z. S. o nowym limicie kredytowym wynoszącym 400.000zł, podając, że wolny limit kredytu po uwzględnieniu zadłużenia wynosi 50.000zł.

W dniu 29 lipca 2003 r. dokonano wpisu hipoteki kaucyjnej w księdze wieczystej o nr (...).

W dniu 15 września 2003 r. F. i E. D. (2) złożyli oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, które zostało doręczone (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w dniu 17 września 2003 r., zaś Z. S. w dniu 16 września 2003 r.

W związku z nierozliczeniem należności przez Z. S., (...) spółka z ograniczona odpowiedzialnością w dniu 20 października 2003 r. wniósł pozew do Sądu Okręgowego w Poznaniu uzyskując w dniu 27 listopada 2003 r. w sprawie sygn. akt IX GNc 1984/03 nakaz zapłaty, na mocy którego Z. S. miał zapłacić tej spółce kwotę 370.000 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 12.240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Klauzulę wykonalności nadano wobec Z. S. w dniu 6 stycznia 2004r., zaś wobec jego żony, A. S. w dniu 19 lutego 2004r.

W dniu 19 grudnia 2003 r. do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego dokonano wpisu o połączeniu spółki (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z powodem poprzez przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmująca w trybie art. 492 § 1 pkt1 k.s.h. W dniu 14 kwietnia 2004 r. dokonano, zaś wpisu do powyższego rejestru w stosunku do (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o wykreśleniu wszystkich wpisów z rejestru przedsiębiorców.

W dniu 13 listopada 2009 r. do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Gdańsk- Południe w Gdańsku, H. G. powód złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko Z. S. i jego małżonce z powyższego nakazu zapłaty.

W dniu 22 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu nadał na rzecz powoda jako następcy prawnego (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. klauzulę wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty z dnia 27 listopada 2003 r. oraz postanowieniu z dnia 19 lutego 2004r. Powód został wezwany przez Komornika Sądowego do wskazania aktualnego miejsca zamieszkania dłużnika Z. S.. Powód wystąpił 22 lutego 2010r. z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla dłużnika nieznanego z miejsca pobytu w sprawie KM3158/09, do którego w dniu 15 kwietnia 2010 r. przychylił się Sąd Rejonowy Gdańsk –Południe w Gdańsku. Następnie pismem z dnia 30 września 2010 r. wniósł o ustanowienie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu Z. S. w sprawie KM 2175/10. W dniu 17 listopada 2010r. postanowieniem został ustanowiony kurator dla nieznanego miejsca pobytu w sprawie KM 2175/10. Postępowanie egzekucyjne wobec Z. S. było bezskuteczne. Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2015 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Gdańsk- Południe w Gdańsku stwierdził, że postępowanie umorzyło się z mocy prawa zgodnie z art.823 k.p.c.

W dniu 21 stycznia 2015 r. powód złożył do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Gdańsk- Południe w Gdańsku nowy wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Z uwagi na bezskuteczność egzekucji, postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2015r. komornik umorzył egzekucję z jedynego składnika majątku dłużnika osobistego- prawa użytkowania wieczystego działki oraz prawa własności budynku mieszkalnego. Postanowieniem z dnia 29 maja 2015 r., i zwrócił powodowi tytuł wykonawczy.

Sąd pierwszej instancji ustalając stan faktyczny uwzględnił przedłożone przez strony dokumenty urzędowe i prywatne; żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności ani prawdziwości złożonych wzajemnie dokumentów,

Sąd uwzględnił także zeznania świadków K. K. (1), K. K. (2), zeznających na okoliczności związane z ustaleniem realizowania porozumienia przez poprzednika prawnego powoda, oraz świadka Z. S., który zeznał na okoliczność warunków zawarcia i wykonywania przez (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością warunków porozumienia z dnia 7 lipca 2003 r.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Bezspornym było zawarcie porozumienia z dnia 7 lipca 2003 r. między poprzednikiem prawnym powoda a dłużnikiem osobistym - Z. S., które potwierdzało między stronami wierzytelność zabezpieczoną hipoteką kaucyjną ustanowioną na nieruchomości należącej do pozwanych. Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była natomiast skuteczność uchylenia się przez pozwanych od skutków prawnych oświadczenia o ustanowieniu hipoteki. Sąd Okręgowy badał również możliwość przedawnienia się roszczenia wobec zarzutu podniesionego przez pozwanych.

Hipoteką kaucyjną mogły być zabezpieczone wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą. Instytucja ta - przewidziana w art. 102 ustawy o księgach wieczystych i hipotece - została uchylona ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 nr 131 poz. 1075), a zgodnie z brzmieniem przepisów przejściowych, do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem jej wejścia w życie zastosowanie mają przepisy znowelizowanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Strony porozumienia z dnia 7 lipca 2003r. zgodnie oświadczyły wolę kontynuowania współpracy, przy dokonaniu zaległych rozliczeń między nimi powstałych. Dla zabezpieczenia należności powstałej po stronie dłużnika osobistego, pozwani na jego prośbę zdecydowali się poprzez złożenie oświadczenia ustanowić hipotekę kaucyjna na nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), stanowiącej działki o numerach (...), stanowiącej ich własność na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

Po powzięciu informacji o braku kolejnych dostaw i niedokonaniu rozliczenia należności określonych w przedmiotowym porozumieniu, pozwani podjęli próbę uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia z dnia 18 lipca 2003 r. powołując się na błąd i składając przed notariuszem stosowne oświadczenie.

Pozwani wskazali, iż zostali wprowadzeni w błąd co do wysokości zobowiązań Z. S. względem poprzednika prawnego powoda i co do celu porozumienia, który sprowadzał się do kontynuowania przez strony dalszej współpracy handlowej w zakresie dostaw towarów, na warunkach wynikających z wcześniej zawartych umów potwierdzonych przedmiotowym porozumieniem. Pozwani uznali, iż celem porozumienia nie było kontynuowanie współpracy między jego stronami, a przystąpienie F. i E. D. (3) do długu, na co nie wyrazili zgody.

Sąd pierwszej instancji przytoczył stanowiska judykatury, co do pojmowania błędu, którym jest „mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy lub mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli, nie odnosi się do sfery motywacyjnej; nadto błąd dotyczyć musi stanu istniejącego w momencie zawierania umowy, nie zaś okoliczności, które nastąpiły w toku wykonywania umowy, doprowadzając stronę do przekonania, że decyzja o jej zawarciu była błędna.”, zbadał również możliwość działania pozwanych przy składaniu oświadczenia z dnia 18 lipca 2003r. w okolicznościach błędu wywołanego podstępem, od którego można skutecznie uchylić się zgodnie z art. 86 k.c.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji podstępu, o którym mowa w art. 86 k.c., dlatego należy kierować się potocznym znaczeniem tego pojęcia. Powszechnie przyjmuje się, że działanie podstępne polega na świadomym wywołaniu u drugiej osoby mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy po to, aby skłonić ją do dokonania określonej czynności prawnej.

Sąd Okręgowy uznał, iż działanie stron porozumienia nie wprowadzało w błąd pozwanych, nie nosiło również cech działania podstępnego.

Pozwani składając oświadczenie o ustanowieniu hipoteki celem zabezpieczenia roszczenia przysługującego poprzednikowi prawnemu powoda względem Z. S., winni mieć świadomość - chociażby przeciętną - o istocie i konsekwencjach hipoteki, powinni również przewidzieć, iż Z. S. mógłby z różnych powodów nie rozliczyć należności względem powoda, co de facto miało miejsce.

Podnoszona przez pozwanych okoliczność zmiany porozumienia przez jego strony, wywołana ustanowieniem hipoteki przez pozwanych nie miała miejsca, bowiem każda zmiana porozumienia zgodnie z jego postanowieniami powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności (§ 4). Okoliczności podnoszone przez pozwanych, to jest zmiana kwoty kredytu kupieckiego, skupowanie należności Z. S. przez poprzednika prawnego powoda od innych wierzycieli, co nie zostało przez stronę pozwaną w żaden sposób udowodnione , oraz brak dostaw i rozliczenia należności między stronami porozumienia, świadczyły tylko o zmianie okoliczności towarzyszących współpracy między stronami porozumienia, nie zaś o jego zmianie.

Sąd a quo uznał, iż pozwany F. D. mając nawet ogólny pogląd o wielkości obrotów przedsiębiorstwa (...), jako profesjonalista prowadzący działalność gospodarczą o podobnym charakterze, w oparciu o doświadczenie życiowe, mógł spodziewać się, że zobowiązania dłużnika osobistego wobec wierzyciela opiewają faktycznie na wyższą sumę niż podano w porozumieniu lub bardzo szybko mogą wzrosnąć. Strony porozumienia cotygodniowo, bowiem obracały towarem o wartości przynajmniej 100.000 zł. Pozwany zresztą zeznał, że miał wiedze że należności były wyższe niż wskazane z porozumieniu.

Pozwani podpisując oświadczenie o ustanowieniu hipoteki, nie podjęli działań, zmierzających do sprawdzenia faktycznej sytuacji finansowej Z. S., za którego zobowiązania podjęli odpowiedzialność, opierali się jedynie na zapewnieniach dłużnika osobistego o kondycji finansowej, choć mieli możliwość dowiedzieć się o jego innych zobowiązaniach. Jak sami wskazali, utrzymywali kontakty z pracownikami Z. S., zatem istniała sposobność do pozyskania choćby nieoficjalnie informacji o charakterze współpracy dłużnika osobistego i wierzyciela oraz wartości zakupowanego od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Pozwani mogli również dopytać o inne zadłużenia samego Z. S., czego jednak jak zeznali nie zrobili, nie rozmawiali również z nikim o warunkach porozumienia z dnia 7 lipca 2003r. Taka szczątkowa wiedza pozwoliłaby pozwanym określić możliwości finansowe dłużnika osobistego i określić szybkość wzrostu zadłużenia wobec wierzyciela.

Sama prośba dłużnika osobistego o ustanowienie hipoteki świadczyła o braku płynności finansowej Z. S. i powinna wzbudzić w pozwanych wątpliwość do możliwości rozliczenia z wierzycielem powstałych należności. Nie można zatem mówić o błędzie w rozumieniu art.84 k.c. czy o działaniu podstępnym stron porozumienia, gdyż to po stronie pozwanych nie została zachowana należyta staranność w ocenie sytuacji finansowej Z. S.. Jak wskazała pozwana zeznając informacyjnie, oświadczenie o uchyleniu się od skutków z dnia 15 września 2003r. było próbą ratunku przed odpowiedzialnością za zobowiązania Z. S. wynikające z porozumienia. Powodowie nie próbowali też wpłynąć na dłużnika osobistego do uregulowania zadłużenia, zerwali z nim kontakt gdyż czuli się oszukani.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia Sąd pierwszej instancji wskazał, że stosunek prawny łączący pozwanych z powodem wynikał z porozumienia z dnia 7 lipca 2003r. zawartego między poprzednikiem prawnym powoda a dłużnikiem osobistym Z. S.. Pozwani oświadczyli, że ustanawiają hipotekę na swojej nieruchomości celem zabezpieczenia zobowiązania Z. S. względem (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., stając się tym samym jej dłużnikiem rzeczowym.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 k.c. ,termin przedawnienia roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata, jednak nie ma on zastosowania w niniejszej sprawie. Zarzut przedawnienia roszczenia mógłby być podniesiony przez Z. S. jako dłużnika osobistego w postępowaniu toczącym się między stronami porozumienia, nie zaś przez dłużnika rzeczowego, jakim jest strona pozwana.

Zwrócił uwagę Sąd Okręgowy na odrębność stosunku prawnego łączącego wierzyciela z dłużnikiem osobistym i stosunku prawnego łączącego wierzyciela z dłużnikiem rzeczowym. Przepisem szczególnym wyłączającym możliwość stosowania ogólnych zasad o przedawnieniu względem dłużnika rzeczowego stanowi art. 77 zdanie pierwsze ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2016 r. poz. 790 t.j.) stanowiący, że „przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej”. Zatem mimo możliwości przedawnienia roszczenia powoda względem dłużnika osobistego, co nie podlegało ocenie w niniejszej sprawie, powód ma możliwość zaspokojenia swojej wierzytelności z nieruchomości pozwanych obciążonej hipoteką kaucyjną.

Sąd a quo przychylił się do stanowiska Sądu Najwyższego, że przedawnienie roszczenia w stosunku do dłużnika osobistego o odsetki ustawowe za opóźnienie, zabezpieczone przez hipotekę kaucyjną, nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Jak długo hipoteka kaucyjna figuruje w księdze wieczystej, wierzyciel może liczyć na ich zaspokojenie z nieruchomości. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r., II CSK 282/11, LEX nr 1215166) .

Sąd Okręgowy miał również na względzie, iż dochodzenie przez powoda roszczenia względem pozwanych dopiero po kilkunastu latach od ustanowienia hipoteki kaucyjnej, wynikało z prób wyegzekwowania należności w pierwszej kolejności od dłużnika osobistego. Następnie, gdy próby te okazały się bezskuteczne podjął próbę odzyskania należności od dłużnika rzeczowego.

Ponadto wpis o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej na nieruchomości należącej do pozwanych nadal widnieje w księdze wieczystej powadzonej pod numerem (...), a pozwani nie podejmowali prób wykreślenia tego wpisu. Nie podejmowali również prób dowiedzenia się o stanie spłaty zadłużenia, dla którego ustanowiono przedmiotową hipotekę. Pozwani stwierdzili skuteczność uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia z dnia 18 lipca 2003 r., jednak nie podjęli żadnych kroków prawnych, aby wykreślić wpis o hipotece kaucyjnej, która w ich ocenie została wykreślona z księgi wieczystej.

Solidarna odpowiedzialność małżonków D., jako dłużników rzeczowych względem powoda wynika z istniejącego między nimi małżeńskiego ustroju wspólności majątkowej w rozumieniu art. 31 k.r.o. Nadto Sąd pierwszej instancji wskazał na treść art. 518. § 1 pkt 1 k.c. , zgodnie z którym osoba trzecia, która spłaci wierzycielowi cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty. Zatem pozwanym F. i E. D. (1), po zaspokojeniu roszczenia powoda z nieruchomości na której ustanowiono hipotekę kauyjną, przysługiwać będzie roszczenie zwrotne względem Z. S..

Wobec powyższego, na podstawie przytoczonych przepisów Sąd pierwszej instancji orzekł jak sentencji wyroku, a o kosztach postępowania orzekł stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając wyrok w całości i opierając apelację na następujących zarzutach:

1.  naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie:

a)  art. 84 §. 1 i 2 k.c., art. 86 k.c. i art. 88 § 1 k.c. poprzez błędne uznanie, że oświadczenie pozwanych o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o ustanowieniu hipoteki nie skutkowało unieważnieniem wcześniejszego oświadczenia o ustanowieniu hipoteki;

b)  art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez przyjęcie, że powód może dochodzić roszczeń opartych wyłącznie na rękojmi wiary ksiąg wieczystych mimo że art. 6 tej ustawy wyklucza taką możliwość wobec czynności nieważnych a art. 77 ustanawia ochronę roszczeń istniejących, a nie nieważnych ;

c)  art. 65 k.c. i art. 118 k.c. poprzez dokonywanie wykładni i skutków oświadczenia woli pozwanych o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o ustanowieniu hipoteki po upływie terminów przedawnienia;

2.  błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że mimo dowodu o prawidłowym uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki materiał ten pozwala na uwzględnienie roszczenia powoda po upływie ponad dwunastu lat , oparte na nieważnej z mocy prawa czynności prawnej;

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie przez Sąd prawnej oceny oświadczeń woli i czynności stron z uwzględnieniem ich chronologii, skutków powstających w dacie ich złożenia, z naruszeniem art. 245 k.p.c, art. 246 k.p.c. i art. 247 k.p.c. poprzez pominięcie oświadczeń stron zawartych w dokumentach – takich jak oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o ustanowieniu hipoteki i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron ponad i przeciwko osnowie dokumentu z naruszeniem art. 118 k.c. i zasad doświadczenia życiowego.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania zgodnie ze spisem złożonym do akt na rozprawie apelacyjnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, i czyni je podstawą własnego rozstrzygnięcia, co w takim wypadku zwalnia z obowiązku ich ponownego przytaczania.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., to prawidłowe jego postawienie wymagałoby wskazania przez skarżących po pierwsze - konkretnych dowodów, które ich zdaniem zostały ocenione przez Sąd a quo z uchybieniem kryteriom wskazanym w tym przepisie, a po drugie – na czym dokładnie polegało uchybienie przez Sąd Okręgowy zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Tymczasem skarżący formułując ten zarzut wymogów tych nie spełnili, poprzestając w istocie - w ramach uzasadnienia tego zarzutu – na wywodach o uchybieniu przez Sąd Okręgowy treści art. 245 k.p.c, art. 246 k.p.c. i art. 247 k.p.c. Tym samym zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jako wadliwie postawiony nie może odnieść zamierzonego przez skarżących skutku.

Jeśli zaś chodzi o wskazywane przez nich przepisy regulujące moc dowodową dokumentów, to skarżący zdają się nie zauważać, że Sąd a quo w uzasadnieniu wyroku wyraźnie wskazał, że oparł się na dokumentach zaoferowanych przez strony, i zastosował domniemanie z art. 245 k.p.c. i art. 244 § 1 k.p.c. Natomiast w związku z zarzutem przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron ponad i przeciwko osnowie dokumentu (skarżący nie sprecyzowali przy tym, o który dokument im chodzi ) , to skarżący nie zgłosili zastrzeżenia do protokołu rozprawy w trybie art. 162 k.p.c., gdy Sąd Okręgowy wydał postanowienia o dopuszczeniu tego dowodu i sformułował tezę dowodową (rozprawa z dnia 13 października 2016 r. k. 312). Zatem zgodnie z art. 162 k.p.c. pozwani utracili możliwość powoływania się na zaistniałe ich zdaniem naruszenie przepisów w dalszym toku postępowania.

Jeśli chodzi natomiast o zarzut błędnej oceny zebranego w sprawie materiału u dowodowego, to de facto jest to zarzut kwestionujący ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego, w związku z tym Sąd Odwoławczy odniesie się do niego omawiając podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego.

W tym zakresie przede wszystkim nie sposób zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. 118 k.c., a to wobec jednoznacznej treści art. 77 przytoczonego przez Sąd Okręgowy, zgodnie z którym przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się jedynie do roszczeń o świadczenia uboczne (art. 77 zdanie drugie).

W tej sytuacji prawidłowa jest konstatacja Sądu a quo, że ewentualne przedawnienie wierzytelności powoda wobec Z. S. nie wyłącza możliwości zaspokojenia się wierzyciela hipotecznego z nieruchomości obciążonej, stanowiącej własność dłużnika rzeczowego. Znalazło to odzwierciedlenie w treści wyroku, gdyż wyraźnie zastrzeżono, że odpowiedzialność pozwanych jest ograniczona do nieruchomości szczegółowo opisanej w petitum pozwu.

Zwrócić też należy uwagę, że powód w pozwie nie żądał odsetek od dochodzonej kwoty 350.000 zł, zapewne w uwagi na zacytowaną wyżej treść art. 77 uzdanie drugie

Jeśli chodzi natomiast o pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego dotyczące prawidłowości zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisów regulujących kwestię wady oświadczenia woli w postaci błędu oraz uchylenia się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu, to przed wszystkim należy mieć na uwadze, że Sąd Okręgowy rozpatrywał zastosowanie tych przepisów w związku z argumentacją pozwanych, jakoby składając oświadczenie o ustanowieniu hipoteki działali pod wpływem błędu , a następnie – uchylili się od skutków tego oświadczenia.

Jednak te okoliczności, które pozwani określali mianem błędu, stanowiły w istocie spór co do tego, czy hipoteka na ich nieruchomości została ustanowiona co właściwej wysokości. Zgodnie bowiem z art. 65 ust 1. ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

Skoro zabezpieczenie ma dotyczyć wierzytelności oznaczonej, to musi ona być konkretna i wynikająca z określonego stosunku prawnego.

W rozpoznawanej sprawie pozwani oponując żądaniu powoda twierdzili, że działali pod wpływem wywołanego podstępnie błędu co do rzeczywistego celu porozumienia Z. S. z poprzednikiem prawnym powoda - mianowicie celem jego miała być spłata zadłużenia przez Z. S. i kontynuacja współpracy przez strony porozumienia z dnia 7 lipca 2003 r. , a świadomość pozwanych co do wyskości zadłużenia pana S. dotyczyła kwoty 193,280,59 zł. Ponieważ jednak zadłużenie to wzrosło do 350.000 zł z uwagi na skup zobowiązań pana S. od innych podmiotów, to pozwani - dowiedziawszy się o zmianie warunków porozumienia - złożyli oświadczenie o uchyleniu się do skutków swego oświadczenia o ustanowieniu hipoteki (odpowiedź na pozew - k. 92-94) Sąd Okręgowy, w związku z taką argumentacją pozwanych, przenalizował ją w kontekście art. 88 k.c. i stwierdził, że że pozwani nie działali pod wpływem błędu, sami nie podjęli działa celem sprawdzenia sytuacji finansowej dłużnika osobistego, nie udowodnili także swoich twierdzeń o nabywaniu zobowiązań dłużnika przez poprzednika prawnego powoda o innych wierzycieli. Podkreślił też Sąd Okręgowy, że zmiana porozumienia z dnia 7 lipca 2003 r. wymagała formy pisemnej pod rygorem nieważności, a okoliczność taka nie miała miejsca.

W ocenie Sądu Okręgowego zatem, pozwani nie działali pod wpływem błędu.

Sąd Apelacyjny uznając rozstrzygniecie Sądu a quo za trafne, wskazuje jednak, że nie sposób w ogóle rozpatrywać oświadczenia pozwanych o ustanowieni u hipoteki w warunkach błędu co do wysokości zobowiązań, skoro w samym oświadczeniu pozwanych wyraźnie jest mowa o kwocie 350.000 zł, jako maksymalnej wysokości, do której maiła być ustanowiona hipoteka na zabezpieczenie zobowiązań Z. S., których miała być ustanowiona hipoteka. Wprawdzie w oświadczeniu tym mowa jest też o porozumieniu z dnia 7 lipca 2003 r. operującym kwotą 193.280, 59 zł, jednak samo to porozumienie w § 3 pkt 3 przewidywało sytuację, że zadłużenie może wzrosnąć do kwoty 350.000 zł i co uprawniało wierzyciela do podjęcia dalszych działań wobec dłużnika. Zatem konsekwencją takiej treści § 3 pkt 3 porozumienia jest jego dalszy zapis o zabezpieczeniu roszczeń poprzez ustanowienie hipoteki przez pozwanych właśnie do kwoty 350.000 zł . Stąd tez chybionym jest powoływanie się przez pozwanych na błąd w sytuacji, gdy sama treść porozumienia, do którego nawiązuje oświadczenie o ustanowieniu hipoteki, operuje kwotą 350.000 zł możliwego zadłużenia dłużnika osobistego.

Należy też mieć na uwadze treść zeznań samego świadka Z. S., który przyznał, że jego zadłużenie sięgało 700.000 zł , jego weksle opiewały na około 1.000 000 zł, jego zadłużenie wobec poprzednika prawnego opiewało czasami powyżej tej kwoty, a pozwany orientował się co do jego współpracy z poprzednikiem prawnym powoda. Pozwani przy tym - według świadka - nie dopytywali się, dlaczego hipoteka ma być ustanowiona akurat do kwoty 350.000 zł. Sam pozwany wprost przyznał podczas przesłuchania go jako strony, że zadłużenie wynosiło 193.000 zł, a 150.000 zł miało gwarantować płynność finansową pana S.; wiadomo mu było tez o wekslach przez niego wystawionych a mając wiedze o rozmiarze jego działalności nie dziwiła go kwota 1.000 000 zł, na którą były wystawione.

Wobec tego zasadnie Sąd pierwszej instancji uznał, że nie było podstaw do uznania, iż pozwani działali pod wpływem błędu, zatem ich oświadczenie z dnia 15 września 2003 r. nie mogło odnieść zamierzonego skutku w postaci uchylenia się od poprzednio złożonego oświadczenia. Hipoteka została ustanowiona przez pozwanych zgodnie z treścią porozumienia, dla zabezpieczenia wierzytelności wyraźnie tam wskazanych, do kwoty zgodnej z § 3 pkt 3 i 4 porozumienia, a do jego zmiany nie doszło (wbrew twierdzeniom pozwanych), gdyż wymagałoby to zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Pozwani mieli przy tym świadomość skali obciążeń Z. S. wobec jego kontrahenta – w przeciwnym wypadku z pewnością dbając o własne interesy podejmowaliby próby wyjaśnienia, dlaczego właśnie do kwoty 350.000 zł ma być ustanowiona hipoteka.

Tym samym chybione są zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przez Sąd a quo przepisów art. 84 §. 1 i 2 k.c., art. 86 k.c. i art. 88 § 1 k.c. i art. 65 k.c.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy ar. 385 k.p.c. oddalił apelację oraz obciążył pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego na mocy art. 98 k.p.c. i art 108 1 k.p.c. Ustalając ich wysokość Sąd uwzględnił spis kosztów, złożony przez pełnomocnika powoda na rozprawie apelacyjnej (k. 393).

SSA Mariusz Wicki SSA Dariusz Janiszewski SSA Małgorzata Zwierzyńska