Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 marca 2018r.

Sąd Okręgowy w Toruniu, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Andrzej Westphal

Ławnicy: -------

Protokolant: st. sekr . sąd. Katarzyna Chudzińska

po rozpoznaniu w dniu: 22 lutego 2018 r. w T.

sprawy z powództwa: M. B.

przeciwko: Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) w B.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) w B. na rzecz powódki M. B. kwotę 343.600,00 zł ( trzysta czterdzieści trzy tysiące sześćset ) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 marca 2018r. do dnia zapłaty,

II.  w pozostałej części oddala powództwo,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.710,00 zł ( sześć tysięcy siedemset dziesięć ) z tytułu zwrotu kosztów procesu ,

IV.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa –kasy Sądu Okręgowego w Toruniu z tytułu kosztów sądowych:

1 . od powódki - z zasądzonego roszczenia – kwotę 4.535,00 zł (cztery pięćset tysiące trzydzieści pięć ) ,

2. od pozwanego – 2.171,80 zł ( dwa tysiące sto siedemdziesiąt jeden 80/100 ) .

Sygn. akt I C 2318/16

UZASADNIENIE

Powódka M. B. wniosła pozew w którym domagała się zasądzenia od Skarbu Państwa w osobie Wojewody (...) w B. kwoty 300.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 listopada 2016r. do dnia zapłaty .

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa ( k. 38 – 46 ) .

W piśmie z dnia 9 stycznia 2018r. powódka rozszerzyła żądanie i domagała się zasądzenia kwoty 423.679,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 listopada 2016r. do dnia zapłaty ( k. 200 – 201 ) .

Pozwany ustosunkował się do tego żądania w piśmie z dnia 21 lutego 2018r. ( k. 208 – 213 ) .

Sąd ustalił, co następuje :

Dnia 14 marca 1964r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W. wydało decyzję nr RL. V – 21/5/6/64 o przejęciu na własność Skarbu Państwa – Państwowego Funduszu Ziemi jako opuszczonej , niezbudowanej nieruchomości rolnej o powierzchni 8.59 ha położonej we wsi O. „grom. D. pow. W.”. Stanowiła ona własność M. B. (powódki). W uzasadnieniu tej decyzji podano ,że nie użytkuje ona wymienionego gospodarstwa i w związku z tym postanowiono przejąć je na Skarb Państwa wolne od odszkodowań i obciążeń. W toku postępowania poprzedzającego wydanie tej decyzji powódka oświadczyła ,że osobiście nie użytkuje tego gospodarstwa od kilku lat , grunty leżą odłogiem lub też bez jej wiedzy są użytkowane w części przez miejscowych rolników. Dodała też ,że nadal nie będzie go użytkować , a jej mąż nie pracuje na roli i nie ma przygotowania rolniczego . W protokole Prezydium G.R.N i Komisji z dnia 7 stycznia 1964r. stwierdzono ,że ziemię powódki użytkują inni rolnicy . Ma ona większe zadłużenia ,nie posiada żadnego inwentarza , ani budynków . Jej mąż pracuje w G.S. jako traktorzysta i nie interesuje się gospodarstwem.

W piśmie z dnia 17 marca 1968r. powódka zwróciła się do Ministerstwa Rolnictwa o uchylenie decyzji z 14 marca 1964r. Wyjaśniała w nim , między innymi, że ze względu na brak zabudowań , szczególnie gospodarczych, brak siły pociągowej i innego inwentarza spiętrzyły się przed nią duże trudności w zagospodarowaniu gruntu . Przez okres dwóch lat borykała się wraz z mężem z tymi trudnościami . Korzystając z pożyczek dokonali obróbki roli , zasiewów itp. Przekonali się ,że w takich okolicznościach będzie im trudno wydźwignąć się na właściwy poziom , ponieważ gospodarka bez zabudowań i inwentarza jest niepełna. Dochody jakie uzyskiwali ze zbiorów pokrywały wydatki na uprawę roli , opłaty wobec państwa , a dla nich niewiele pozostawało . Powódka miała wówczas czworo małych dzieci i niewiele mogła pomóc mężowi w pracy na roli. W 1961r. urodziła piąte dziecko na skutek czego ciężko chorowała przez kilka miesięcy z czym wiązały się poważne wydatki. Razem z mężem podjęli decyzję o wydzierżawieniu gruntów na pewien okres , do czasu odchowania dzieci oraz stopniowego dorobienia się inwentarza itp. Sprzedano 2 hektary , a pozostały areał - 8.50 ha został wydzierżawiony na podstawie „prywatnej umowy” kilku sąsiadującym rolnikom . Zobowiązali się oni płacić podatki i obowiązkowe dostawy jakie przypadną na użytkowany przez nich obszar . Z uwagi na to ,że była to dzierżawa prywatna „nakaz” na podatek i wymiar obowiązkowych dostaw przychodził na całość gospodarstwa na nazwisko powódki. Okazało się ,że nie wszyscy dzierżawcy w pełni wywiązywali się z ciążących na nich zobowiązań. W związku z tym powstała zaległość w obowiązkowych dostawach . W 1963r. powódka otrzymała nakaz karny do zapłacenia grzywny za nieterminowe wykonanie obowiązkowych dostaw żywca i drobiu. Nie miała pieniędzy ,żeby ją zapłacić i czuła się pokrzywdzona. W Wydziale Finansowym (...) w W. skierowano ją do Wydziału (...) . Opowiedziała tam o swoich problemach , zapewniono ją ,że nakaz zostanie uchylony . Mimo to, po kilku dniach otrzymał pismo o przejęciu gruntów na rzecz Skarbu Państwa .

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2016r. Wojewoda (...) w B. stwierdził nieważność decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W. z dnia 14 marca 1964r. W uzasadnieniu orzeczenia Wojewoda wskazał , między innymi, że gospodarstwo było wydzierżawiane oraz częściowo uprawiane . Wydzierżawienie gruntów przez M. B. nie oznaczało ich porzucenia . Uzasadnienie decyzji (...) jest lakoniczne . Nie wskazano w nim dokładnej daty opuszczenia nieruchomości , a jako argument przesądzający o jej przejęciu na rzecz Skarbu Państwa wskazano ,że M. B. nie użytkuje jej osobiście .

W 1964r. powódka nie miała zamiaru wyzbywać się własności gruntów np. poprzez sprzedaż . Chciała je zachować dla siebie i męża , a w przyszłości przekazać dzieciom , żeby miały gdzie żyć i z czego się utrzymać .

dowód: przesłuchanie powódki k. 57 v - 58, akta (...).III. (...).24.2015 : pismo k. 7 – 9 , protokół k. 41 , notatka służbowa k. 44 , decyzja z dnia 14.03.1964r. – k. 48, decyzja k. 92 – 95,

Wartość nieruchomości powódki według stanu na dzień 14 marca 1964r. i według cen obecnych wynosi 343.600,00 zł.

dowód: opinia biegłego D. A. : pisemna k. 66-80 i ustna k. 105 – 105 v,

Sąd zważył , co następuje :

W dniu 17 czerwca 2004r. dokonano zmian w kodeksie cywilnym oraz niektórych innych ustawach ( Dz.U nr 162, poz. 1692 ). Między innymi , zmieniono brzmienie art. 417 k.c. i dodano art. 417 ¹ k.c. Przepisy te dotyczą odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzone szkody . Jednocześnie dokonano stosownych zmian w kodeksie postępowania administracyjnego, w którym niektóre z tych kwestii były uregulowane. Między innymi uchylono art. 160 tego kodeksu - art. 2 ustawy z 17.06.2004r.

W artykule 5 ustawy z 17.06.2004r. określono ,że do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy art. 417 , art. 419, art. 420 , art. 420 ¹ , art. 420 ² i art. 421 ustawy o której mowa w art. 1 ( to jest kodeksu cywilnego) oraz art. 153 , art. 160 i art. 161 § 5 ustawy o której mowa w art. 2 ( to jest - kodeksu postępowania cywilnego ) w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Sąd w niniejszej sprawie podziela stanowisko wyrażone w Uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011r. ( III CZP 112/10 ) . Treść tej uchwały brzmi następująco :

1.  do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004r. , której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 KPA stwierdzono po tym dniu , ma zastosowanie art. 160 § 1,2,3 i 6 KPA,

2.  jeżeli ostateczna wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed dniem wejścia w życie Konstytucji odszkodowanie przysługujące na podstawie art. 160§ 1 KPA nie obejmuje korzyści utraconych wskutek jej wydania , chociażby ich utarta nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji.

Przenosząc tę ocenę prawną na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że zdarzeniem wywołującym szkodę jest wydanie decyzji z dnia 14 marca 1964r. na mocy której pozbawiono powódkę prawa własności gruntów. Decyzja Wojewody z dnia 2 sierpnia 2016r. tylko stwierdza bezprawność tego działania. Argumentacja ta jest zgodna z zasadą ,że prawo nie może działać wstecz . O tym czy dane zdarzenie stanowi czyn niedozwolony i jakie skutki się z tym wiążą decyduje więc prawo obowiązujące w chwili jego nastąpienia .

Art. 160 § 1 k.p.a. stanowi ,że stronie która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji , służy odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę , chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie . Paragraf 2 tego artykułu stanowił ,że do odszkodowania stosuje się przepisy kodeksu cywilnego z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu.

Powódce przysługuje więc tylko odszkodowanie stanowiące równowartość utraconej nieruchomości. Skoro do odszkodowania stosuje się przepisy kodeku cywilnego , to do ustalania jego wysokości znajduje zastosowanie art. 363 § 2 k.c. Stanowi on ,że jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu , wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania , chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili . W niniejszej sprawie nie istniały żadne takie szczególne okoliczności i dlatego odszkodowanie zostało ustalone według stanu nieruchomości z dnia wydania decyzji o pozbawieniu powódki jej własności , a według cen aktualnych . Wartość ta wynosi 343.600,00 zł. Została ona ustalona na podstawie opinii biegłego D. A. . Sąd dał jej w pełni wiarę , gdyż jest ona wyczerpująca , logiczna , przekonująca , nie zawiera sprzeczności . Dodatkowo została rozwinięta w czasie przesłuchania biegłego . W sposób wyczerpujący i przekonujący odpowiedział on wówczas także na pytania dotyczące opinii.

Powódka niewątpliwie poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z 14 marca 1964r . Nie miała ona zamiaru wyzbywać się własności gruntów . Ze względu na trudną sytuację życiową i materialną jej oraz jej męża , a co się tym wiązało – brakiem możliwości osobistej uprawy gruntów , zostały one wydzierżawione . Wprawdzie w aktach postępowania poprzedzającego wydanie decyzji z dnia 14 marca 1964r. znajduje się notatka , z której wynika że powódka nie uprawiała i nie będzie uprawiać tych gruntów , ale nie zmienia ona przedstawionej tu argumentacji. Notatka ta nie jest protokołem przesłuchanie powódki. Nie ma więc żadnej mocy dowodowej w rozumieniu przepisów k.p.a. Nie można też wykluczyć ,że skoro umowy dzierżawy były „prywatne” ,czyli zawarte bez przewidzianej do tego formy i wiedzy stosownych organów, to powódka nie chciała ujawnić tego faktu w obawie o negatywne konsekwencje. Należy pamiętać ,że funkcjonujące wówczas państwo nie miało charakteru demokratycznego , nie szanowało prawa własności i było opresyjne wobec obywateli . Niniejsza sprawa stanowi doskonałą tego ilustracje . Nie dziwią też „prywatne dzierżawy” , skoro w tamtym okresie dochodziło nawet do nieformalnego obrotu ziemią ( tj. z pominięciem formy aktu notarialnego ) . Zjawisko tego obrotu było tak masowe, że zaistniała nawet potrzeba usankcjonowania powstałych stanów faktycznych w drodze ustawowej . Zwrócić też należy uwagę ,że w piśmie kierowanym do Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1968r powódka przedstawiała inny przebieg zdarzeń . W uzasadnieniu swojej decyzji Wojewoda także wskazuje , że nieruchomość była wydzierżawiona , a nie porzucona.

Sąd nie podziela poglądu wyrażonego przez pozwanego w piśmie z dnia 21 lutego 2018r.,że powódka nie poniosła szkody , gdyż na skutek stwierdzenia nieważności decyzji nadal jest właścicielem nieruchomości (k. 209 – 210 ). Argumentacja ta pomija fakt ,że z ksiąg wieczystych nieruchomości wynika że obecnie to inne osoby są ich właścicielami i nabyły je w dobrej wierze , w zaufaniu do treść ksiąg wieczystych . Chroni je domniemanie z art. 3 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece . Nie ma więc możliwości odzyskania nieruchomości w naturze . Nawet zakładając teoretycznie ,że w jakiś sposób doszłoby do tego , to nie można wykluczyć ,że ci poprzedni właściciele mieliby jakieś roszczenia odszkodowawcze wobec powódki. Przysługujące jej naprawienie szkody może więc mieć postać wyłącznie pieniężną , a nie zwrotu nieruchomości w naturze - art. 363 § 1 k.c.

W punkcie I wyroku sąd zasądził więc kwotę stanowiącą równowartość utraconej nieruchomości . Datę początkową biegu odsetek stanowi dzień wydania wyroku. Odsetki mają funkcje waloryzacyjną . Taką samą rolę pełni ustalenia wysokości odszkodowania według cen aktualnych . Gdyby więc odsetki zostały zasądzone za wcześniejszy okres, to doszłoby do podwójnej waloryzacji. Poza tym, rozwiązanie takie zawierałoby sprzeczność . Odsetki biegłyby bowiem od dnia , gdy wartość nieruchomość mogła być zupełnie inna i nie była nawet w ogóle ustalana w toku procesu na tamtą datę . O opóźnieniu w niniejszej sprawie można więc mówić dopiero od dnia wydania wyroku – por. art. 476 k.c.

W zawartym w wyroku określeniu pozwanego sąd pominął sformułowanie „w osobie” , czy „reprezentowany przez” . Nie ma bowiem znaczenia kto jest uprawniony do występowania w imieniu danego statio fisci Skarbu Państwa.

Jak już wcześniej wskazano, art. 160 § 1 k.p.a. przewiduje odszkodowanie tylko za rzeczywistą szkodę . Wprawdzie w toku niniejszego procesu sąd dopuścił dowód z opinii biegłego J. P. w celu ustalenia wartości utraconych korzyści , ale ostatecznie nie czynił na tej podstawie żadnych ustaleń.

Powództwo zostało oddalone w części dotyczącej kwoty 80.079,00 zł z tytułu utraconych korzyści oraz odsetek dochodzonych za okres od 3 listopada 2016r.

Stan faktyczny został ustalony także w oparciu o materiały zawarte w aktach sprawy administracyjnej (...).III. (...).24.2015 oraz przesłuchanie powódki . Sąd w pełni dał wiarę tym dowodom. Również i one są spójne i wzajemnie się uzupełniają.

Rozstrzygając o kosztach procesu sąd zastosował zasadę stosunkowego ich rozdzielnia w stosunku do stopnia wygrania i przegrania sprawy - art. 100 k.p.c.

Powódka wygrała sprawę w około 81 % . Poniosła koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800,00 zł . Wynikają one z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w brzmieniu ustalonym przez rozporządzenie z dnia 3 października 2016r. ( Dz.U poz. 1668 ) . Poza tym, uiszczona została opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł. Razem stanowi to kwotę 10.817,00 zł. Powódce należy się jej 81 % czyli po zaokrągleniu 8.762 zł.

Strona pozwana była reprezentowana przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej . Poniesione koszty zastępstwa procesowego to także 10.800,00 zł - art. 99 k.p.c. Kwota należna z tego tytułu to równowartość 19 % czyli 2.052 zł. Po dokonaniu potrącenia zasądzono od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.710 zł.

Powódka była zwolniona od kosztów sądowych w całości – k. 24. W związku z tym nie została uiszczona opłata od pozwu , w tym także od rozszerzonego żądania , w wysokości 21.184 zł . Ze Skarbu Państwa zostały wyłożone tymczasowo koszty sporządzenia opinii w kwocie 2.681,80 zł. Łącznie koszty należne Skarbowi Państwa to 23.865,80 zł . Na podstawie art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( u.o.k.s.) nakazano pobrać od powódki z zasądzonego roszczenia 19 % tej kwoty , czyli po zaokrągleniu 4.535,00 zł .

Skarb Państwa jest zwolniony od opłat – art. 94 u.o.k.s. Zwolnienie to nie dotyczy więc wydatków , a do nich należą koszty opinii biegłych art. 5 ust. 1 pkt 3 u.o.k.s. Dlatego od pozwanego nakazano pobrać 81 % kwoty 2.681,80 zł., czyli po zaokrągleniu 2.171,80 zł .