Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Bagiński (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie 14 lutego 2018 r. w B.

sprawy z odwołania B. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie wysokości należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne

na skutek apelacji wnioskodawcy B. O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 30 czerwca 2017 r. sygn. akt IV U 647/17

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 694/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 3 marca 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. określił wysokość należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne B. O. w łącznej wysokości 90 653,01 zł, tj.

1)  z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres 2006-02 do 2011-08 w kwocie: 34 142,85 zł; odsetek za zwłokę w kwocie: 30 331,00 zł, kosztów upomnienia 0,00 zł;

2)  z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 2006-02 do 2011-08 w kwocie: 14 026,16 zł; odsetek: 12 153,00 zł, kosztów upomnienia 0,00 zł.

Organ stwierdził ponadto, że na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, odsetki naliczane będą nadal do dnia zapłaty, włącznie z tym dniem. Załącznikiem ww. decyzji stanowiło szczegółowe zestawienie należności.

Od powyższej decyzji odwołał się płatnik, B. O., wnosząc o jej uchylenie oraz podnosząc, że składki są nienależne z powodu ich przedawnienia.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie w całości. W uzasadnieniu pisma organ szczegółowo ustosunkowała się do postawionego przez skarżącego zarzutu przedawnienia składek.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 30 czerwca 2017 r. oddalił odwołanie. Wyrok ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

B. O. od 23 maja 2005 r. prowadził działalność gospodarczą m.in. roboty budowalne związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych pod firmą Zakład Budowlany (...). Płatnik prowadzi powyższą działalność do 18 sierpnia 2011 r. (data wykreślenia z rejestru to 1 luty 2012 r.).

Na podstawie dokumentów zgromadzonych w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS wynika, że B. O. dokonał zgłoszenia siebie, jako płatnika składek, wskazując 1 lipca 2005 r., jako datę powstania obowiązku opłacania składek.

Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej B. O. dokonał zgłoszenia siebie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych od 1 lipca 2005 r. do 18 sierpnia 2011 r., nie złożył jednak dokumentów rozliczeniowych za okres od lipca 2005 do sierpnia 2011.

Na rozprawie 6 września 2016 r. w sprawie prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Olsztynie o sygn. akt IV U 455/16 ubezpieczony potwierdził, iż w spornym okresie prowadził faktycznie działalność gospodarczą, lecz nie odprowadzał należnych składek.

Decyzją nr (...) z13 stycznia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt. 3, art. 18 ust. 8 i 9, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.) określił ubezpieczonemu B. O. miesięczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej za okres od 07-2005 do 08-2011 r.

Wyrokiem z 13 września 2016 r., w sprawie o sygn. akt IV U 455/16, Sąd Okręgowy w Olsztynie, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonego od ww. decyzji.

Na podstawie decyzji nr (...) znak: OU230000/D/2016-000086/001, z dnia 13 stycznia 2016 r. organ rentowy z urzędu sporządził dokumenty rozliczeniowe. O czym wnioskodawca został zawiadomiony.

W związku ze stwierdzonymi zaległościami na koncie płatnika organ rentowy w styczniu 2014 r. wszczął z urzędu w postępowanie w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, fundusz Pracy.

Zadłużenie płatnika wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień 17 stycznia 2017 r. wynosiło z tytułu:

1)  z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 2006-01 do 2011-08 w kwocie: 65 218,02 zł; odsetek za zwłokę w kwocie: 30 590,00 zł;

2)  z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 2006-01 do 2011-08 w kwocie: 26 401,94 zł; odsetek: 12 212,00 zł;

3)  z tytułu składek na Fundusz Pracy za okres od 2006-02 do 2011-08 w kwocie: 5 347,91 zł; odsetek za zwłokę: 2 476,00 zł.

Płatnik wyjaśnienia w sprawie złożył w pismach z 15 lutego 2017 r. oraz 27 lutego 2017 r.

Zadłużenie płatnika z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na 3 marca 2017 r. wynosi (po wyłączeniu należności przedawnionych) 90 653,01 zł, tj.

1)  z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres 2006-02 do 2011-08 w kwocie: 34 142,85 zł; odsetek za zwłokę w kwocie: 30 331,00 zł, kosztów upomnienia 0,00 zł;

2)  z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 2006-02 do 2011-08 w kwocie: 14 026,16 zł; odsetek: 12 153,00 zł, kosztów upomnienia 0,00 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie między stronami spór nie sprowadzał się do faktu, czy i w jakich okresach odwołujący podlegał ubezpieczeniom społecznym, ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a zatem czy był obowiązany do zapłaty składek, a jedynie czy posiada zaległości z tytułu nieopłaconych ww. składek - jako podlegającego ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzącej działalność gospodarczą, oraz składek z tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym zatrudnionych przez płatnika pracowników.

Sąd Okręgowy stwierdził, że szczegółowo odniósł się do zarzutu przedawnienia. Z materiału dowodowego wynika nie tylko okres podlegania płatnika ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności, potwierdzony ww. prawomocnym orzeczeniem Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawie o sygn. akt IV U 455/16. Dodatkowo organ rentowy wskazał wysokość zaległych składek za na poszczególne ubezpieczenia na dzień wydania zaskarżonej decyzji. Natomiast załącznik do decyzji organu rentowego z 3 marca 2017 r. określa szczegółowo okres wystąpienia zaległości, jej rodzaj, termin płatności składki, kwotę stwierdzonej zaległości oraz wysokość odsetek za zwłokę.

Wnioskodawca natomiast nie odniósł się merytorycznie do ww. dokumentów, w szczególności nie wskazał, aby organ dokonując naliczenia należności z tytułu składek przyjął błędne podstawy, czy niewłaściwą liczbę dni podlegania, aż czy dopuścił się innych błędów np. w zakresie należnych kwot odsetek.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 34 ust. 2 ustawy systemowej informacje zawarte na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej, które przekazane zostały w postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego, są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jeżeli organ rentowy na podstawie materiałów zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym stwierdził zaległości składkowe w określonej wysokości za poszczególne okresy, to w postępowaniu sądowym odwołujący był zobowiązany, co najmniej do odniesienia się do tych zarzutów (art. 221 k.p.c.) i wskazania własnych środków dowodowych. Wnioskodawca w toku postępowania przed sądem nie przedstawił żadnego dowodu przeciwnego, pomimo, że każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia, co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych (art. 210 § 2 k.p.c.). Zatem Sąd Okręgowy dokonał ustaleń na podstawie przedstawionych przez organ wydrukach dot. rozliczenia konta, ponieważ to na skarżącym ciąży obowiązek wykazania, że stan zadłużenia jest inny niż wskazany w zaskarżonej decyzji zgodnie z treścią art. 6 k.c. w związku z art. 232 k.p.c.

Wydając zaskarżoną decyzję, organ rentowy zakończył jedynie postępowanie dotyczące stwierdzenia na koncie płatnika składek nieopłaconych należności z tytułu składek, wypełniając tym samym swój ustawowy obowiązek dotyczący kontroli wykonywania przez płatników składek obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Sąd Okręgowy wskazał, że ten obowiązek wynika z art.68 ust. 1 i 2 oraz art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej

Zaskarżona decyzja została wydana w oparciu o informacje zawarte na koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej. Dokumenty tego typu, które znajduje się w aktach organu rentowego korzystają nadto z waloru dokumentu urzędowego, a więc – stosownie do treści art. 244 ust. 1 k.p.c. – stanowią dowód tego, co zostało w nim urzędowo stwierdzone.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 24 ustawy systemowej i wskazał, że należności z tytułu składek, czyli składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, dodatkowe opłaty i opłaty prolongacyjne, których płatnik składek nie uregulował w terminie podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może na drodze egzekucji administracyjnej lub sądowej dochodzić należności z tytułu składek tylko wówczas, gdy nie uległy one przedawnieniu. A zatem w odróżnieniu od przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych, w przypadku których upływ terminu przedawnienia nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie należności z tytułu składek powoduje wygaśnięcie zobowiązania składkowego. Od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2011 r. termin przedawnienia należności z tytułu składek wynosił 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne. Od 1 stycznia 2012 r. należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, przy czym 5-letni termin stosuje się również do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Termin przedawnienia należności z tytułu składek - w zależności od sytuacji wskazanych w ustawie - może ulec przerwaniu bądź zawieszeniu. Przerwanie biegu terminu przedawniania ma ten skutek, że po ustaniu okoliczności powodującej jego przerwanie biegnie on na nowo, zaś w przypadku jego zawieszenia - termin ten biegnie dalej z uwzględnieniem okresu sprzed zawieszenia.

Przerwanie biegu przedawnienia na gruncie ustawy systemowej następuje w przypadku ogłoszenia upadłości. Termin przedawnienia należności z tytułu składek biegnie na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu.

Sąd Okręgowy przedstawił przypadki kiedy następuje zawieszenie biegu przedawnienia stosownie do art. 24 ust. 5a, 5b i 5e-6 u.s.u.s. Podkreślił, że zawieszenie występuje w wypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;

Sąd Okręgowy stwierdził, że należności wskazane w zaskarżonej decyzji nie uległy przedawnieniu, gdyż najstarsze wymienione w niej należności stały się wymagalne po 10 marca 2006 (10-letni okres przedawnienia) i nie uległy przedawnieniu po dniu 10 marca 2016 r., gdyż termin przedawnienia, został zawieszony wydaniem w dniu 13 stycznia 2016 r. decyzji nr (...) ustalającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne za 07-2005 do 08-2011 (okres zawieszenia od dnia zawiadomienia odwołującego o wszczęciu postępowania do uprawomocnienia się ww. decyzji, tj. od 1.12.2015 r. do 24.11.2016 r.). Dlatego należności z tytułu składek za okres od 02-2006 do 08-2011 nie uległy przedawnieniu. Natomiast z konta płatnika odpisano przedawnione należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za okres od 07-2005 do 01-2006, na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 07-2005 do 01-2006 oraz na Fundusz Pracy za okres od 07-2005 do 08-2011.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył B. O.. Wyrok zaskarżył w części dotyczącej należności za okres od lutego 2006 r. do maja 2006 r Wynika to ze stwierdzenia apelacji że wyrok został zaskarżony w części – co do należności które uległy przedawnieniu od dnia wydania zaskarżonej decyzji do dnia wyroku.. W piśmie z14.09.2017 r. będącego odpowiedzą na wezwanie do podania wartości przedmiotu zaskarżenia skarżący wskazał, że przedawniły się jego zobowiązania za okres od lutego 2006 r. do maja 2006 r. W odniesieniu do te okresu wskazał wartość przedmiotu zaskarżenia.

Skarżący zarzucił wyrokowi naruszenie art. 24 ust. 5f w zw. z art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez uznanie za należne części składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, które przedawniły się od dnia wydania zaskarżonej decyzji do dnia ogłoszenia wyroku.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Ustalenia sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Nie były one kwestionowane w apelacji i znajdują należyte oparcie w materiale sprawy.

W odniesieniu do zakresu zaskarżenia i zarzutu apelacji rozważyć należało kwestię przedawnienia składek za okres od lutego do maja 2006 r. Najwcześniejsze składki stały się wymagalne 10.03.2006 r. Wynika to z treści art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2017.1778 j.t.), dalej zwana „ustawą systemową”. Dziesięcioletni okres przedawnienia najwcześniejszej należności, bez uwzględnienia zawieszenia, upływałby zatem 10.03.2016 r. Dziesięcioletni okres przedawnienia dotyczy składek za okres od lutego do listopada 2006 r. W odniesieniu do składek za ten okres nie można przyjąć okresu pięcioletniego, ponieważ - bez uwzględnienia zawieszenia - dziesięcioletni okres przedawnienia upływałby wcześniej niż 31.12.2016 r. W konsekwencji pięcioletni okres przedawnienia, wynikający z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U.2011.232.1378), dotyczy składek należnych za okres od grudnia 2006 r. do sierpnia 2011 r.

Okres przedawnienia uległ zawieszeniu na czas ustalania podstawy wymiaru składek. Zawieszenie przypadło na okres od 1.12.2015 r. do 24.11.2016 r., to jest od czasu zawiadomienia płatnika o wszczęciu postępowania do czasu uprawomocnienia się decyzji. Zawieszenie to nastąpiło na podstawie art. 24 ust. 5f ustawy systemowej. Odnośnie należności za luty 2006 r. przed 1.12.2015 r. upłynęło 9 lat 8 miesięcy i 21 dni przedawnienia. Natomiast od 25.11.2016 r. do dnia poprzedzającego wydanie zaskarżonej decyzji, tj. do 2.03.2017 r., upłynęły 3 miesiące i 8 dni. Oznacza to, że przed dniem wydania zaskarżonej decyzji upłynęło 9 lat 11 miesięcy i 29 dni okresu przedawnienia, co do najwcześniejszych należności. Innymi słowy w dniu wydania decyzji należności z tytułu najwcześniejszych składek nie uległy przedawnieniu. W konsekwencji w dniu wydania zaskrzonej decyzji nie były też przedawnione należności za okresy późniejsze.

Po wydaniu decyzji należności ulegają sukcesywnemu przedawnieniu, ponieważ postępowanie zakończone decyzją ustalającą wysokość należności z tytułu składek nie zawiesza biegu przedawnienia. Takie postępowanie nie jest bowiem wymienione w art. 24 ust. 5e i 5f ustawy systemowej.

W istocie zatem, jeżeli nie wdrożono postępowania egzekucyjnego, przedawnieniu uległyby wszystkie składki:

- do czasu wydania wyroku przez Sąd Okręgowy - składki za miesiące od lutego do maja 2006 r.

- do czasu wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny także wszystkie pozostałe składki (okres przedawnienia wszystkich składek, bez okresu zawieszenia, nie mógł upływać później niż 31.12.2016 r.; natomiast uwzględniając okres zawieszenia przedawnienie upływał z dniem 24.12.2017 r.).

Tym nie mniej podkreślić należy, że - po pierwsze - zgodnie z zakresem zaskarżenia Sąd Apelacyjny mógł orzekać jedynie w odniesieniu do składek za okres od lutego do maja 2006 r. W myśl art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. Natomiast „granice apelacji są określone przede wszystkim zakresem (granicami) zaskarżenia. Związanie sądu odwoławczego w aspekcie przedmiotowym oznacza niedopuszczalność takiego rozpoznania apelacji, która dotyczyłaby niezaskarżonej części orzeczenia.” (postanowienie Sądu Najwyższego z 29.06.2017 r. w sprawie III PZ 4/17, LEX 2340595).

Po drugie. Rozstrzygając o prawidłowości decyzji w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd bada stan rzeczy na dzień jej wydania. Tymczasem w dniu wydania decyzji zaskarżonej (3.03.2017 r.) składki nią objęte nie uległy przedawnieniu.

Stanowisko w tym względzie znajduje wsparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. „W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada oceny prawidłowości decyzji według stanu istniejącego w dacie jej wydania. Mimo, że sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę merytorycznie na nowo, to jednak jako organ kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odniesienia się do stanu rzeczy istniejącego w dacie wydania decyzji. Z tej przyczyny obowiązująca w "klasycznym" procesie cywilnym reguła wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, doznaje wyjątku w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ze względu na jego szczególny, odwoławczy charakter" (wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2014 r., II UK 76/14, LEX 1777882).

Skoro w dniu wydania decyzji należności w niej określone nie były przedawnione, to zaskarżona decyzja była prawidłowa. W konsekwencji prawidłowy jest też zaskarżony wyrok.

Dodatkowo wskazać, że gdyby organ rentowy wdrożył postepowanie egzekucyjne to środkiem obrony może być zgłoszenie zarzutów. W toku egzekucji administracyjnej można zgłaszać zarzuty, w tym także zarzut przedawnienia (art. 33 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - Dz.U.2017.1201 j.t.). Trzeba mieć przy tym na względzie, że z uwagi na kognicję sądu w niniejszej, kwestia przedawnienia, co do okresu po wydaniu zaskarżonej decyzji, w istocie nie była przedmiotem rozstrzygnięcia. Wykraczała ona bowiem poza zakres rozpoznania, który wyznaczony był stanem sprawy na dzień wydania zaskarżonej decyzji.

Skarżący może również wystąpić do organu rentowego o wydanie stosownej decyzji, jeżeli nadal sporna byłaby kwestia przedawnienia.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.