Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 kwietnia 2018 roku

Sąd Rejonowy dla W. M.w W., II W. C. w składzie:

Przewodniczący: SSR Tomasz Niewiadomski

Protokolant: Klaudia Majsterek

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2018 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. B.

przeciwko V. L. T. Ż. spółce akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. (KRS (...))

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego V. L. T. Ż. spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódki E. B. kwotę 5.837,39 zł (pięć tysięcy osiemset trzydzieści siedem złotych i trzydzieści dziewięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 września 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  zasądza od pozwanego V. L. T. Ż. spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódki E. B. kwotę 2.109 (dwa tysiące sto dziewięć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt II C 3623/16

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 21 września 2016 roku ( data nadania przesyłki rejestrowanej k. 35) powódka E. K. wystąpiła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego V. Ż. spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. (poprzednio S. U. S.A. z siedzibą w W.) kwoty 5.837,39 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 26 marca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty. Powódka wniosła także o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego towarzystwa ubezpieczeń kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz wydatków w wysokości 17 złotych opłaty skarbowej od złożonego pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła dnia 22 stycznia 2014 roku z pozwanym umowę (...) Na (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...). Potwierdzeniem zawartej umowy jest polisa nr (...). Prawa i obowiązki wynikające z zawartej umowy określone zostały w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...). Potwierdzeniem zawartej umowy jest polisa nr (...). Prawa i obowiązki wynikające z zawartej umowy określone zostały w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) o indeksie (...) wraz z załącznikiem nr 1.

PozwanyS. U. S.A. prowadził działalność gospodarczą m.in. w zakresie usług ubezpieczeniowych. Dodano, że zawarta umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w rzeczywistości była formą zainwestowania środków – czyli tzw. polisolokatą, stanowiącą alternatywę dla klasycznych lokat bankowych.

Do obowiązków powódki należało m.in. regularne opłacanie składki w kwocie 6.000 złotych rocznie przez cały okres jej trwania. Część wpłaconych środków była przeznaczona na różne opłaty związane z umową. Zgodnie z § 25 wyżej wymienionych Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, do ponoszonych przez powódkę opłat zaliczały się opłata wstępna, opłata za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłata za ryzyko, opłata administracyjna, opłata od aktywów, opłata za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłata operacyjna.

Umowa została zawarta na okres 20 lat. Powódka opłacała składkę regularną w wysokości 6.000 złotych rocznie. Przedmiotowa umowa uległa rozwiązaniu w dniu 8 marca 2015 roku na skutek niezapłacenia przez powódkę składki regularnej. Wobec powyższego - zgodnie z treścią pisma z dnia 23 kwietnia 2015 roku pozwany dokonał całkowitej wypłaty świadczenia wykupu. Na dzień rozwiązania umowy, tj. na dzień 8 marca 2015 roku wartość umowy powódki wyniosła 5.956,52 złote. W związku z rozwiązaniem umowy przed końcem jej trwania, pozwany wypłacił powódce kwotę 119,13 złotych.

Podstawą obliczenia wartości świadczenia wykupu były postanowienia zawarte w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) - § 10 ust. 1 pkt 3 OWU, § 24 OWU, ust. 15 załącznika nr 1 do OWU. W przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia zawartej na okres 20 lat w drugim roku jej trwania, ubezpieczająca otrzymała jedynie 2 % wartości zgromadzonych środków ze składki regularnej. W przedmiotowej sprawie powódka otrzymała zatem świadczenie wykupu w wysokości 119,13 złotych, a zatem w wysokości jedynie 2 % swoich oszczędności. Powódka straciła kwotę 5.837,39 złotych, która to kwota stanowiła aż 98 % jej oszczędności.

W ocenie powódki pozwany przewidział dla niej swoistą sankcję za rezygnację z kontynuowania umowy. Wysokość potrąceń jest rażąco wygórowana i powoduje, że w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczający traci zgromadzone środki, które przepadają na rzecz pozwanego. Narzucona jednostronnie przez pozwanego regulacja wzorca umownego, obligująca powódkę do poniesienia w związku z rozwiązaniem umowy sankcji finansowej, która skutkuje pozbawieniem powódki 98% zgromadzonych środków jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ kc, jak również odpowiada treści klauzul wymienionych w art. 385 ³ pkt 12, 16 i 17 kc ( pozew k. 1-8v).

Pozwany V. L. Ż. Spółka AkcyjnaV. G. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Pozwany twierdził, iż wypełnił zobowiązanie względem powódki zgodnie z łączącą strony umową ubezpieczenia i w oparciu o przepisy prawa regulujące umowę ubezpieczenia na życie z UFK. Powódka posiadała wiedzę na temat wszystkich założeń zawartej umowy, w tym dotyczących ustalenia świadczenia wykupu. Zdaniem pozwanego powódka była informowana, że przedterminowe rozwiązanie umowy ubezpieczenia wiążę się z uwzględnieniem przy wyliczaniu kwoty świadczenia wykupu kosztów pozwanej związanych z dystrybucją, zawarciem i wykonywaniem tej umowy.

Pozwany zaznaczył, iż postanowienia OWU dotyczące sposobu ustalania świadczenia wykupu nie mogą zostać uznane za niedozwolone ponieważ nie spełniają przesłanek wynikających z art. 385 ¹ kc, których zaistnienie jest niezbędne do stwierdzenia, że dane postanowienie umowy jest niedozwolone. Tym samym powództwo powinno zostać oddalone w całości.

Ponadto pozwany podniósł także, że wbrew twierdzeniu powódki, postanowienia o świadczeniu wykupu w umowie ubezpieczenia zostały również sformułowane w sposób jednoznaczny, a ponadto czytelny, zrozumiały, spójny i precyzyjny. Wszystkie postanowienia przedstawione zostały w sposób jasny i wyraźny, dodatkowo dla większej czytelności i zrozumienia przedstawione zostały w formie tabelarycznej (załącznik do OWU).

Finalnie pozwany wskazał, że żądanie odsetek od dnia 26 marca 2015 roku jest nieuzasadnione. Powódka otrzymała świadczenie wykupu, zgodnie z postanowieniami umowy ubezpieczenia. Jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony zastosowanie znajduje przepis art. 455 kc. Wezwanie do zapłaty z dnia 5 września 2016 roku zostało doręczone pozwanej w dniu 12 września 2016 roku. Ewentualne odsetki mogą być zatem liczone po upływie 14 dni, tj. od dnia 27 września 2016 roku ( odpowiedź na pozew k. 44 – 56v.).

W złożonej replice powódka wskazała, że koszty, na które powołuje się pozwany, są kosztami związanymi z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą i nie pozostają one w żadnym związku z rozwiązaniem stosunku ubezpieczenia z powódką. W dalszej kolejności powódka zaznaczyła, iż skoro umowę z pozwanym może zawrzeć każdy konsument (gdyż nie jest ona adresowana do określonego kręgu podmiotów, którego cechy byłyby zróżnicowane np. ze względu na posiadane wykształcenie) to pozwany powinien tak skonstruować OWU, aby było one w równym stopniu zrozumiałe dla konsumenta o wykształceniu podstawowym, jak i dla konsumenta o wykształceniu wyższym. Powoływanie się bowiem przez konsumentkę na brak związania niedozwolonymi postanowieniami umownymi nie jest uzależnione od poziomu wiedzy i stanu rozeznania o oferowanym produkcie ( replika powódki k. 67 – 77).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie ( protokół rozprawy z dnia 28 kwietnia 2017 roku k. 87 – 88, protokół rozprawy z dnia 6 kwietnia 2018 roku k. 113). Powódka w toku postępowania zmieniła nazwisko na: (...).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 stycznia 2014 roku E. K. zawarła ze S. U. S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, potwierdzoną polisą o nr (...), której integralną część stanowiły ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną (...) o indeksie (...) wraz z załącznikiem nr 1 oraz regulamin o indeksie (...)- (...). E. K. zobowiązała się do uiszczania składki regularnej w wysokości 6.000 złotych rocznie. Umowa została zawarta na okres 20 lat. Okres ubezpieczenia rozpoczął się w dniu 22 stycznia 2014 roku ( polisa nr (...) k. 12, OWU wraz z załącznikiem nr 1 k. 11-26, rozliczenie umowy k. 28, wniosek o zawarcie umowy k. 62-63).

E. K. nie była informowana o wysokości i podstawie prawnej kosztów, jakie zostaną pobrane w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia. Umowa została zawarta na okres 20 lat w celu zabezpieczenia przyszłości finansowej dziecka ubezpieczającej. W czasie trwania umowy radykalnie zmieniła się sytuacja majątkowa i osobista E. K., w związku z czym była ona zmuszona do rezygnacji z zawartej uprzednio polisy ( zeznania powódki w sprawie o sygn. akt I Cps 33/17 k. 15 - 15v).

Zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 3 OWU umowa ulegała rozwiązaniu wskutek niezapłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej w przypadku, o którym mowa w § 12 ust. 7 pkt 1 z upływem ostatniego dnia 45-dniowego okresu wskazanego w § 12 ust. 6. Zasady wypłaty świadczenia wykupu określone zostały w § 24 OWU. Z kolei § 10 ust. 5 stanowił, że w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy na skutek zdarzeń, o których mowa w ust. 1 pkt. 2-3 i 6 wypłacana wysokość świadczenia wykupu w zakresie wartości części bazowej rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat określonych w § 24 ust. 1 jakie byłyby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Wypłacając świadczenie wykupu ubezpieczyciel miał nie naliczać ani nie potrącać z wypłacanego świadczenia jakiejkolwiek kary lub odstępnego w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego związanych z przedterminowym rozwiązaniem umowy.

Zgodnie z ust. 25 § 2 OWU świadczenie wykupu to kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez ubezpieczającego od umowy. Zgodnie z ust. 34 wskazanego wyżej zapisu OWU, wartość części wolnej rachunku to stanowiąca część wolną rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy, obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki. Wysokość świadczenia wykupu została określona na podstawie § 24 ust. 5 w związku z załącznikiem nr 1 ust. 15. W myśl powołanego postanowienia wysokość świadczenia wykupu na dany dzień była równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w ust. 15 załącznika nr 1 do OWU. Z kolei ust. 6 powołanego § 24 stanowi, że wysokość określonego procentu wartości części bazowej rachunku, o którym mowa w ust. 5, ustalana jest na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy oraz roku – szczegółowo zdefiniowanego w pkt 1 i 2 pkt tego paragrafu. Z kolei z § 25 OWU wynika, że z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera następujące opłaty: opłatę wstępną, opłatę za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, opłatę za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach. Zgodnie z tabelą znajdującą się w pkt 15 załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, określony procent części bazowej rachunku w związku z wypłatą świadczenia wykupu uzależniony został od czasu trwania polisy i przy zawarciu umowy na 20 lat wynosił od 2% w pierwszym i drugim roku od zawarcia umowy do 96 % w ostatnim roku obowiązywania umowy ( OWU wraz z Załącznikiem Nr 1 k. 11-22v).

Umowa została rozwiązana z dniem 8 marca 2015 roku, tj. w drugim roku jej trwania. Na rachunku E. K. zgromadzona została kwota 5.956,52 złotych, tym niemniej ubezpieczyciel wypłacił na jej rzecz 119,13 złotych tytułem świadczenia wykupu, tj. 2% wartości części bazowej rachunku. Pozostała kwota 5.837,39 złotych stanowiąca 98% wartości części bazowej rachunku została zatrzymana ( rozliczenie z tytułu umowy k. 28).

Pismem datowanym na 5 września 2016 roku E. K. wezwała ubezpieczyciela do zwrotu kwoty 5.837,39 złotych w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma. Powyższe wezwanie zostało doręczone w dniu 12 września 2016 roku. Tym niemniej żądanie zapłaty nie zostało zrealizowane ( okoliczności bezsporne; wezwanie do zapłaty wraz z informacją ze śledzenia przesyłek k. 29 - 30).

W dniu 21 października 2016 roku w rejestrze przedsiębiorców, który prowadzi Sąd Rejonowy dlam. W. w W., XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, ujawniono zmianę firmy ubezpieczyciela (spółki wpisanej do rejestru przedsiębiorców pod numerem KRS (...)) ze „S. U. spółka akcyjna” na „V. L. T. Ż. spółka akcyjna V. (...) ( okoliczności bezsporne, a nadto: odpis pełny KRS k. 32 – 34, k. 59 – 61v).

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wymienionych wyżej dokumentów i wydruków, w oparciu o zeznania powódki oraz okoliczności między stronami bezsporne. Wiarygodność dokumentów i wydruków nie była kwestionowana przez strony. Sąd dał wiarę zeznaniom powódki, oceniając je jako rzeczowe i logiczne.

Dodatkowo czyniąc ustalenia faktyczne Sąd uwzględnił zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 kpc oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie zaprzeczył w trybie art. 230 kpc.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie niemal w całości – z wyłączeniem terminu naliczania odsetek. W ocenie Sądu pozwany nie był upoważniony do zatrzymania kwoty 5.837,39 złotych gdyż postanowienia wzorca umownego, na podstawie których strona pozwana zatrzymała wyżej wymienioną kwotę, wyczerpują dyspozycje art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 385 ³ pkt 17 kc i dlatego stanowią niedozwolone postanowienia umowne.

Podstawę merytorycznego rozstrzygnięcia podjętego w niniejszej sprawie stanowił materiał procesowy (tzn. fakty i dowody) zebrany w toku postępowania, o czym przesądza treść art. 316 § 1 i art. 328 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (tj. Dz. U. z 2018 roku, poz. 155 ze zm., powoływany dalej w skrócie jako kpc). Jednak zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (tj. Dz. U. z 2017 roku, poz. 459, powoływany dalej w skrócie jako kc) oraz art. 232 kpc to strony obowiązane są wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powyższe przepisy stanowią normatywną podstawę zasady kontradyktoryjności, zgodnie z którą ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania, do nich należy gromadzenie materiału i wreszcie to one ponoszą odpowiedzialność za jego wynik ( vide: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 roku, I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 76, str. 37).

W niniejszej sprawie okolicznością bezsporną między stronami był fakt zawarcia i rozwiązania łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie, wpłaty przez powódkę na rzecz pozwanego kwoty 6.000 złotych, jak również fakt wypłaty przez pozwaną świadczenia wykupu w wysokości zaledwie 119,13 złotych. Istota sporu sprowadzała się do zasadności zatrzymania przez pozwaną 98% wartości części bazowej rachunku w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Przystępując do oceny zasadności żądań powódki w pierwszej kolejności należy stwierdzić, iż zawarta przez strony umowa jest umową mieszaną, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Nie ulega wątpliwości, że dominuje w niej aspekt kapitałowy polegający na alokowaniu składek wpłacanych przez ubezpieczonego w fundusze inwestycyjne. Celem umowy było więc istnienie długotrwałego i stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowanie możliwie najlepszego wyniku ekonomicznego, co zapewniało również wymierne korzyści ubezpieczycielowi, który w związku z tym pozostawał zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczonego składek w celu ich dalszego inwestowania. Integralną część wskazanej umowy stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) - wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela, który w świetle brzmienia art. 384 § 1 kc winien być doręczony powódce przed zawarciem umowy, by ją wiązał. Umowa została rozwiązana przed terminem i jak wynika z § 23 ust. 5 OWU - pozwany był zobowiązany do wypłacenia świadczenia wykupu. Ubezpieczyciel nie dokonał wypłaty na rzecz powódki świadczenia wykupu w pełnej wysokości, zatrzymując dla siebie część wartości części bazowej rachunku.

Dokonując wykładni powyższych postanowień OWU Sąd Rejonowy miał na względzie brzmienie art. 385 ¹ kc stanowiącego, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Ustalenie, że poszczególne postanowienia OWU są postanowieniami niedozwolonymi, ma znaczenie ze względu na skutki prawne jakie rodzi uznanie postanowienia umowy za abuzywne. Wówczas, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i § 2 kc, zamieszczona w umowie klauzula abuzywna, nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie. Z przytoczonego przepisu 385 ¹ k.c. wynika, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z umowy zależy od spełnienia następujących przesłanek: postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza interesy konsumenta, nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia. Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie.

Nie ulega wątpliwości, iż przedmiotowa umowa ubezpieczenia została zawarta przez przedsiębiorcę (pozwanego) z konsumentką (powódką). Kwestionowane postanowienia nie zostały z powódką uzgodnione indywidualnie. Zostały one bowiem zawarte we wzorcu umownym jakim były Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowymi Funduszem Kapitałowymi ze Składką Regularną (...). W konsekwencji, ponieważ postanowienia umowne będące przedmiotem analizy na gruncie rozpoznawanej sprawy stanowią postanowienia wzorca umownego, to obejmuje je domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Kwestią sporną stanowiło zaś to, czy określone w powołanych postanowieniach świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron.

W ocenie Sądu w omawianym przypadku nie budzi wątpliwości, że świadczenie wykupu nie jest świadczeniem głównym . Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie główne świadczenia stron ale należy przyjąć, że są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Innymi słowy chodzi o klauzule regulujące świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, stanowiące te jego elementy, które konstytuują istotę danego porozumienia. Sąd orzekający w pełni zgadza się z argumentacją zawartą w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, że brzmienie art. 385 ¹ kc nie pozwala na szeroką interpretację formuły postanowień określających główne świadczenia stron i z tego powodu postuluje się, aby sformułowanie to rozumieć wąsko i wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, III CZP 62/07, OSNC 2008/7-8/87).

Zastrzeżenie dopuszczalności pobrania świadczenia wykupu w razie zakończenia stosunku prawnego w okresie przewidzianym w umowie nie stanowi elementu, bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć. Na tle przedstawionego do oceny stosunku prawnego takimi postanowieniami są: ze strony pozwanej - świadczenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia w określonej wysokości w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia zgodnie z § 3 OWU a także inwestowanie zgromadzonych środków w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy inwestycyjnych oraz – ze strony powódki – zapłata ekwiwalentu za świadczone przez pozwaną usługi, tj. składki regularnej. Świadczenie wykupu ma zaś charakter świadczenia ubocznego – powstającego w przypadku rozwiązania umowy, co wszakże nie musiało nastąpić. Jej celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Świadczenie takie, przewidziane na wypadek rozwiązania umowy w określonym czasie, nie może zatem zostać uznane za główny przedmiot stosunku umownego stron.

Przyjęcie, że w niniejszej sprawie świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron oznaczałoby, że celem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym byłoby to, aby konsument mógł ją rozwiązać przed terminem i skorzystać z wypłaty świadczenia wykupu. Takie podejście jest irracjonalne, gdyż konsument w momencie zawierania umowy na czas określony umowy długoterminowej, nie ma na celu jej wcześniejszego rozwiązania. Taki zamiar pojawia się dopiero w późniejszym etapie wykonania umowy, np. w momencie, w którym zgromadzony kapitał nie przynosi zysku, a bieżące opłaty pobierane przez ubezpieczyciela powodują dodatkowe straty. W ocenie Sądu świadczenie wykupu pełni rolę analogiczną do opłaty likwidacyjnej, a jedyna różnica polega na tym, że opłata likwidacyjna to procent zgromadzonego kapitału, którego ubezpieczyciel nie wypłaca ubezpieczonemu, a świadczenie wykupu, to określony procent kapitału, który ubezpieczyciel wypłaca, pozostawiając sobie pozostałą część jako opłatę za to, że doszło do rozwiązania umowy przed upływem terminu na jaki umowa została zawarta.

Należy także z naciskiem podkreślić, iż nawet jeśliby teoretycznie przyjąć, iż świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, to postanowienie umowne je kształtujące musiałoby być sformułowane w sposób jednoznaczny, by nie podlegać tej kontroli. Trudno natomiast uznać, że definicja świadczenia wykupu zawarta w § 2 ust. 25 w zw. z § 23 ust 5 i 6 w połączeniu z ust. 15 załącznika nr 1 i w oparciu o zawartą w załączniku nr 1 tabelę odwołująca się ponadto do definicji wskazanych w § 2 ust. 3, 4, 12, 20, 25 oraz 33 i 34 jest zdefiniowana w sposób jednoznaczny i nieskomplikowany.

Dokumenty dotyczące przedmiotowej umowy nie zawierały jednoznacznej i zrozumiałej dla powódki informacji o ryzyku utraty na rzecz pozwanego aż tak dużej części środków zgromadzonych na rachunku polisy w razie rozwiązania umowy przed terminem. Z wniosku o zawarcie umowy, OWU, polisy, załącznika do polisy, pism pozwanej z chwili zawierania umowy itd. nie wynikało jasno, że w razie rozwiązania umowy przed terminem w drugim roku trwania polisy pozwany może zatrzymać niemal wszystkie środki zgromadzone na rachunku polisy, stanowiące wartość części bazowej rachunku. Postanowienia dotyczące świadczenia wykupu, w oparciu o które pozwany miał być uprawniony do zatrzymania całości lub części środków zgromadzonych na rachunku polisy w razie rozwiązania umowy przed terminem, były rozproszone w różnych częściach OWU, zawierały terminy specjalistyczne, swoiste dla tego rodzaju produktów, obejmowały szereg niejasnych odwołań. Stawki procentowe służące do określenia świadczenia wykupu zamieszczone były na końcu załącznika do OWU, bez jasnych objaśnień.

Nie ulega także wątpliwości, iż określony w tabeli – w załączniku nr 1 OWU- procent części bazowej rachunku wypłacany ubezpieczającemu w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia w zw. z art. § 4 ust. 3 w zw. z § 23 ust. 5-6 kształtuje obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy.

Interes konsumenta należy bowiem rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny nawet niewymierny interes. Natomiast ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Tak również kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Brak równowagi kontraktowej jest bowiem jednym z podstawowych przejawów naruszenia dobrych obyczajów. Sąd uznał przedmiotowe postanowienia za niezgodne z dobrymi obyczajami, gdyż naruszały one zasadę lojalności przedsiębiorcy wobec konsumenta wymagającą konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych.

Wskazane postanowienia umowne prowadzą również do zachwiania równowagi kontraktowej stron poprzez nierówne rozłożenie obowiązków. Takie ukształtowanie wysokości świadczenia wykupu a tym samym zatrzymanie całości wartości części bazowej rachunku przez pozwaną leży wyłącznie w jej interesie i nie przewiduje tożsamej „sankcji” w sytuacji rozwiązania umowy przez stronę pozwaną, tym samym brak jest równości w kształtowaniu uprawnień i obowiązków wynikających z umowy dla obu jej stron. Tego rodzaju brzmienie wskazanych postanowień nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu powódki jako słabszej strony umowy, co nie znajduje żadnego uzasadnienia i prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny.

Nie sposób również podzielić poglądu pozwanej, że wypłata świadczenia wykupu w przewidzianej w załączniku do OWU wysokości usprawiedliwiona jest znacznymi kosztami zawarcia umowy ponoszonymi przez towarzystwo ubezpieczeniowe jak stanowi ust. 5 § 10 OWU ( odpowiedź na pozew k. 54 – 55v.). Należy wskazać na brzmienie § 24 OWU, z którego wynika, że pozwany pobierał w trakcie trwania umowy opłaty o różnym charakterze, które miały za zadanie rekompensować koszty dystrybucji danej umowy. Pozwany pobierał bowiem opłatę wstępną, za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, operacyjną oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach.

Pozwany wskazywał, iż poniósł wysokie koszty, w tym koszty akwizycji. Są to jednak koszty, jakie pozwany poniósł w związku z tym, że powódka dała się przekonać do oferowanego produktu. Koszty te więc nie są w istocie kosztami wykonania umowy i świadczonej usługi, lecz kosztami poniesionymi przez pozwanego by przekonać powódkę do zawarcia umowy. Tak więc nie jest to koszt związany ani z ryzykiem ubezpieczeniowym ani z zarządzaniem jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych co stanowi świadczenie pozwanej, lecz koszt prowadzący do zawarcia umowy. W ocenie Sądu tak wysoki koszt może świadczyć albo o tym, że pozwany w ogóle nie racjonalizuje swoich wydatków związanych z zawarciem umowy, oferując wysokie wynagrodzenia agentom, uznając iż ostatecznie koszt ten obciąży ubezpieczonego bądź też wysokość wynagrodzenia agentów jest jednak ściśle powiązana z rzeczywistym czasem trwania umowy i agent w wypadku wcześniejszego jej rozwiązania obowiązany jest zwrócić ubezpieczycielowi część wypłaconego wynagrodzenia. W obu sytuacjach nie ma podstawy, by takimi kosztami była obciążana powódka.

Dodatkowo, odnosząc się do zarzutu pozwanego, iż powódka była świadomym konsumentem, gdyż była informowana tak o warunkach umowy ubezpieczenia, jak i o wysokości Świadczenia Wykupu ( odpowiedź na pozew k. 47 - 47v), wskazać należy, iż zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem i poglądami doktryny brak jest jurydycznych przesłanek do relatywizowania stosowania art. 385 ¹ kc w zależności od stopnia świadomości konsumenta, umiejętności oceny skutków zawartych we wzorcach postanowień, a nawet korzystania przez niego z profesjonalnej pomocy przy wyborze umowy ubezpieczenia. Treść art. 385 ¹ kc w żadnym wypadku nie pozwala na takie różnicowanie konsumentów. Nie sposób też uznać, aby powód przy zawieraniu umowy wykazał się nienależytą starannością, brakiem rozważności czy też krytycyzmu.

Sąd, dokonując kontroli incydentalnej, uwzględniając wszelkie okoliczności niniejszej sprawy, nie miał wątpliwości, że zakwestionowane postanowienia umowne, które miały uprawniać ubezpieczyciela w związku z rozwiązaniem umowy przed terminem do zatrzymania tak dużej wartości części rachunku, stanowią klauzule abuzywne. Stanowią one bowiem w istocie ukrytą, wysoką karę umowną – a więc niewątpliwe wypełniają dyspozycję art. 385 ³ pkt 17 kc .

Na uwzględnienie nie zasługiwało przy tym stanowisko pozwanego, że w sytuacji braku przedmiotowych klauzul umownych sytuacja powódki uległaby pogorszeniu, albowiem w ogóle nie przysługiwałoby jej świadczenie wykupu ( odpowiedź na pozew k. 52v). Argumentacja to pozostaje w sprzeczności z przepisem art. 813 § 1 kc zgodnie z którym w przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na jaki została zawarta umowa, przysługuje jej zwrot składki za okres niewykorzystanej umowy ubezpieczeniowej.

Konsekwencja uznania określonych postanowień za abuzywne polega na tym, że nie są dla konsumenta wiążące, co prowadzi do pozbawienia pozwanego podstawy prawnej do obniżenia wysokości świadczenia wykupu, a tym samym do konieczności zwrotu powódce całej sumy środków zgromadzonych na rachunku na dzień rozwiązania umowy. Powyższe stanowi naturalne następstwo dokonania przez Sąd oceny, że analizowane postanowienia umowne są niedozwolone i nie prowadzi do zachwiania równości stron stosunku ubezpieczenia na niekorzyść pozwanej, lecz wręcz przeciwnie – do wyrównania tej dysproporcji na rzecz konsumenta, który z natury rzeczy jest słabszą stroną rozpatrywanego stosunku prawnego i którego pozycja uległa dodatkowemu pogorszeniu właśnie przez kwestionowane przezeń postanowienia umowne. Potwierdza to treść art. 385 ¹ § 2 kc zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia abuzywności postanowienia, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Tym samym zupełnie bezpodstawne są twierdzenia pozwanego, iż stwierdzenie abuzywności spowodowałoby niemożność wykonania umowy. Przeciwnie – literalna treść w/w przepisu wskazuje jednoznacznie, iż z obrotu prawnego zostają wyeliminowane tylko postanowienia abuzywne, a w pozostałym zakresie inne postanowienia umowy pozostają w mocy (podobnie uznał Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 28 maja 2014 roku, I ACa 86/14, Legalis nr 992797).

Pozwany zatrzymał kwotę 5.837.39 złotych na podstawie postanowień umowy uznanych za niedozwolone i dlatego należało zasądzić w/w kwotę od pozwanej na rzecz powódki, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.

W okolicznościach niniejszej sprawy samo wykonywanie przez powódkę prawa do żądania zapłaty objętej pozwem kwoty nie daje jakichkolwiek podstaw do stwierdzenia, że wykonywanie tego prawa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, zwłaszcza w okolicznościach, w których ustalono, że postanowienia łączącej strony umowy, a umożliwiające pozwanej zatrzymanie takiej części wpłaconych przez powoda środków, jak w niniejszej sprawie - są abuzywne, a zatem niewiążące strony. W ocenie Sądu powódka nie nadużyła swych uprawnień wynikających z posiadania statusu konsumenta, w szczególności nadużycie tego prawa nie może przejawiać się w wytoczeniu niniejszego powództwa, jak również w samym kwestionowaniu zapisów OWU. Wręcz przeciwnie – jest wyrazem prawidłowej obywatelskiej podstawy braku akceptacji czy zgody na naruszanie praw konsumentów przez pozwanego.

Odnosząc się do oceny zasadności zgłoszonego żądania zapłaty odsetek należy wskazać, że zobowiązanie dochodzone w niniejszej sprawie ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 kc, a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 kc ( vide: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 roku, sygn. I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 roku, sygn. I CSK 17/05, Legalis 326557).

W niniejszej sprawie doręczenie wezwania do zapłaty z dnia 5 września 2016 roku nastąpiło w dniu 12 września 2016 roku ( informacja w przedmiocie śledzenia przesyłek k. 30), a termin na jego spełnienie został wyznaczony do dnia 19 września 2016 roku. Roszczenie stało się wymagalne dopiero po upływie wyżej wymienionego okresu, zatem odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od dnia 20 września 2016 roku

Powyższe okoliczności legły u podstaw rozstrzygnięcia zawartego w pkt I sentencji wyroku. Natomiast w pkt II orzeczenia z dnia 6 kwietnia 2018 roku Sąd orzekł o oddalenie powództwa w pozostałym zakresie, tj. powództwa w obszarze żądania odsetkowego – od dnia 26 marca 2015 roku do dnia 19 września 2016 roku.

W punkcie trzecim wyroku Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 2.109 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc nakładając na pozwanego obowiązek uiszczenia całości kosztów procesu z uwagi na fakt, iż powództwo E. B. zostało oddalone jedynie w niewielkiej części w aspekcie roszczenia odsetkowego. Powódka poniosła koszty procesu w łącznej wysokości 2.109 złotych, na które składały się: opłata od pozwu w wysokości 292 złotych, opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych, oraz wynagrodzenie pełnomocnika powódki w wysokości 1.800 złotych. Podstawę jego ustalenia stanowił § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.).

Mając na uwadze powyższe okoliczności i treść przepisów prawa, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikom stron.