Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego we W.

przeciwko P. W. (1) i M. W. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego M. W. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 22 grudnia 2016 r. sygn. akt I C 3241/15

oraz zażalenia strony powodowej od rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zawartych w punkcie III zaskarżonego wyroku

1.  oddala apelację;

2.  oddala zażalenie;

3.  zasądza od pozwanego M. W. (1) na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 8 100 zł (osiem tysięcy złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokat A. J. kwotę 8 118 zł (osiem tysięcy sto osiemnaście złotych), w tym 1 518 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną pozwanemu M. W. (1) w postępowaniu odwoławczym.

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Robert Jurga

Sygn. akt I ACa 432/17, I ACz 623/17

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 4 października 2017 r.

Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego we W. domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda zawartej między M. W. (1) jako darczyńcą i P. W. (1) jako obdarowanym umowy darowizny prawa własności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej miejscowości S., oznaczonej jako działka nr (...), o powierzchni 0,19 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a obdarowany P. W. (1) w wykonaniu polecenia darczyńcy ustanowił na rzecz swoich rodziców M. W. (1) i W. W. (1) dożywotnie nieodpłatne służebności osobiste polegające na prawie wspólnego przez nich zamieszkiwania w całym domu mieszkalnym, usytuowanym na ww. nieruchomości, która to umowa została zawarta w dniu 17 kwietnia 2012 r. we W. przed notariuszem S. D. w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...) z pokrzywdzeniem powoda, któremu przysługuje w stosunku do M. W. (1) wierzytelność z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. w wysokości należności głównej 131.544 zł, powiększonej o odsetki liczone jak dla zaległości podatkowych i koszty egzekucyjne, objęta tytułem wykonawczym nr (...)z dnia 5 grudnia 2012 r.

Pozwany M. W. (1) wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując, aby na skutek dokonania darowizny stał się niewypłacalny, bowiem kontynuował prowadzenie działalności gospodarczej i osiągał dochody, a darowizna została dokonana jako wykonanie obietnicy uczynionej na rzecz obdarowanego przed laty i była związana z problemami zdrowotnymi pozwanej W. W. (1), a nadto aby zawierając umowę darowizny nieruchomości działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. W toku procesu podniósł także zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego, a to w związku ze śmiercią pozwanej.

Pozwany P. W. (1) wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając, że w czasie prowadzenia kontroli w firmie ojca nie wiedział o zobowiązaniach podatkowych.

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Kielcach uwzględnił powództwo w całości, przyznał wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną pozwanemu z urzędu i odstąpił od obciążania pozwanych kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. W. (1) prowadził w 2008 r. działalność gospodarczą - Ośrodek Szkolenia (...). W okresie od 1 marca 2011 r. do 20 marca 2012 r. w tymże podmiocie prowadzona była kontrola podatkowa w zakresie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 rok. W dniu 20 marca 2012 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w K. wydał decyzję znak (...) ustalającą zobowiązanie podatkowe w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2008 r. w wysokości 140.278 zł obciążające M. W. (1) i W. W. (1). Decyzja został doręczona do rąk pełnomocnika M. W. (2) R. oraz do rąk W. W. (1) osobiście w dniu 22 marca 2012 r. Od powyższej decyzji A. W. i W. W. (1), działając przez pełnomocnika – doradcę podatkowego W. R., złożyli odwołanie pismem z dnia 5 kwietnia 2012 r. Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 31 stycznia 2013 r. w sprawie sygn. I SA/Ke 700/12 skarga ta została oddalona. Orzeczenie uprawomocniło się w dniu 5 marca 2013 r. W dniu 17 kwietnia 2012 r. przed notariuszem S. D. zawarta została umowa, na mocy której M. W. (1) darował synowi P. W. (1) prawo własności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości S., oznaczonej jako działka nr (...), o powierzchni 0,19 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a obdarowany P. W. (1) ustanowił na rzecz swoich rodziców M. i W. W. (1) służebność osobistą polegającą na dożywotnim i nieodpłatnym zamieszkiwaniu w całym domu mieszkalnym, będącym częścią składową przedmiotowej nieruchomości. Strony umowy darowizny określiły wartość nieruchomości na 300.000 zł oświadczając, że odpowiada ona jej wartości rynkowej. Nieruchomość została przekazana obdarowanemu w stanie wolnym od jakichkolwiek praw i roszczeń osób trzecich . Wierzytelność powoda wynikająca z decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w K. z dnia 20 marca 2012 r. - w wysokości kapitału 131.544 zł, powiększona o odsetki za zwłokę naliczane od 1 maja 2009 r. została stwierdzona tytułem wykonawczym nr(...) z dnia 5 grudnia 2012 r. Na podstawie tego tytułu egzekucyjnego wszczęto wobec M. W. (1) postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w J.. W toku podjętych czynności egzekucyjnych dokonano m.in. zajęcia wierzytelności na rachunkach bankowych M. W. (1), na których znajdowały się środki nie przekraczające kwoty wolnej od zajęcia. W toku prowadzonej egzekucji od 12 grudnia 2012 r. do 24 sierpnia 2015 r. uzyskano kwotę 92,72 zł. Nadto dłużnik dokonał kilkakrotnie minimalnych wpłat własnych, które zarachowane zostały na poczet kosztów egzekucyjnych. M. W. (1) z dniem 1 marca 2013 r. zlikwidował działalność gospodarczą, nie pracuje, i nie ma składników majątkowych, z których mogłaby być prowadzona egzekucja. Prokuratura Rejonowa we W.prowadziła wszczęte z zawiadomienia Naczelnika Urzędu Skarbowego we W. śledztwo przeciwko M. W. (1) podejrzanemu o czyn z art. 300 § 2 kk. Postępowanie zostało umorzone wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. W. W. (1) zachorowała na chorobę nowotworową, leczyła się onkologicznie. Zmarła w dniu 12 listopada 2016 r. Pozwany M. W. (1) utrzymuje się z zasiłku przedemerytalnego w kwocie 820 zł. Do 1 lutego 2013 r. prowadził działalność gospodarczą, którą następnie zlikwidował. W okresie od 1 marca do 31 sierpnia 2013 r. pracował u swojego syna P. W. (1), który przejął po ojcu działalność gospodarczą. Obecnie zamieszkuje sam. P. W. (1) w latach 2004-2013 zatrudniony był przez ojca jako instruktor nauki jazdy. Nie zamieszkiwał z rodzicami w jednym domu, ale pozostawał z nimi w stałym kontakcie. Często ich odwiedzał. Wiedział o przeprowadzanej w firmie ojca kontroli skarbowej. Spotykał się z ojcem codziennie w związku z wykonywaną pracą zarobkową. Od marca 2013 r. prowadzi własną działalność gospodarczą w zakresie szkolenia kierowców, przejął firmę po ojcu. Osiąga dochód 2500 zł miesięcznie. Pracuje jako instruktor. Pozostaje we wspólnym gospodarstwie odmowym z żona i małoletnim dzieckiem. Jego żona pozostaje w zatrudnieniu na część etatu z wynagrodzeniem 1000 zł miesięcznie.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione w świetle art. 527 §1 k.c. Dokonana przez M. W. (1) czynność prawna w postaci umowy darowizny zabudowanej nieruchomości gruntowej zawarta z synem P. W. (1) miała charakter rozporządzający i na jej podstawie P. W. (1) uzyskał korzyść majątkową. Jednocześnie obdarowany w wykonaniu polecenia darczyńcy ustanowił na rzecz swoich rodziców służebność osobistą polegającą na dożywotnim i nieodpłatnym zamieszkiwaniu w całym domu mieszkalnym, będącym częścią składową darowanej nieruchomości. Czynność ta doprowadziła do pokrzywdzenia wierzyciela, które należy oceniać nie na datę dokonania czynności lecz jej zaskarżenia. Wobec wyzbycia się przez pozwanego najistotniejszego składnika majątku, niemożliwe stało się zaspokojenie wierzytelności powoda. M. W. (1) działał także ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Miał świadomość istnienia zaległości podatkowych, prowadzenia przez wiele miesięcy kontroli podatkowej w jego firmie, zakończonej wydaniem w dniu 20 marca 2012 r. decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe. Między stronami czynności zachodził też stosunek bliskości w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. Jednocześnie zastosowanie znalazł art. 528 k.c.

za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Okręgowy przyjął art. 102 kpc. , wskazując, że pozwani znajdują się w ciężkiej sytuacji materialnej. M. W. (1) utrzymuje się z zasiłku przedemerytalnego w niskiej kwocie. Jest zadłużony. P. W. (1) uzyskuje co prawda dochody z działalności gospodarczej, ale ma na utrzymaniu małoletnie dziecko, a jego żona osiąga niewielkie dochody.

Wyrok powyższy zaskarżył apelacją pozwany M. W. (3) w części uwzględniającej powództwo, zarzucając: 1) obrazę art. 233 §1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego polegającego na wyciągnięciu wniosków z materiału dowodowego, które z niego nie wypływają - poprzez ustalenie, że pozwany poprzez zawarcie umowy darowizny własności zabudowanej nieruchomości gruntowej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela podczas, gdy obdarowany P. W. (2) nie miał wiedzy o wysokości zaległości podatkowych z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r., a jedyną przyczyną dokonania darowizny na rzecz syna był stale pogarszający się stan zdrowia pozwanej W. W. (2) i spełnienie ostatniej woli pozwanej; 2) błędną interpretację art. 222 k.c., tj. poprzez ocenę przez Sąd orzekający materiału dowodowego sprzecznie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, mianowicie przyjęcie przez Sąd, że w niniejszej sprawie zachodzą określone powołanymi przepisami tj. art. 527 i 528 kc przesłanki skargi pauliańskiej, podczas gdy po stronie pozwanego M. W. (1) brak jest przesłanki świadomości pokrzywdzenia wierzycieli, a sam obdarowany nie posiadał wiedzy w przedmiocie zaległości podatkowych darczyńcy.

Apelujący w konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Jednocześnie wyrok powyższy w zakresie zawartego w nim rozstrzygnięcia o kosztach procesu zaskarżył zażaleniem powód, zarzucając naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że na gruncie niniejszej sprawy zachodził szczególnie uzasadniony wypadek, który stanowiłby wystarczającą podstawę do odstąpienia przez Sąd I instancji od obciążania pozwanych kosztami procesu oraz wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwani wnieśli o oddalenie zażalenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Apelujący niesłusznie zarzucił, jakoby Sąd pierwszej instancji przy ocenie dowodów naruszył art. 233 §1 k.p.c. Zgodnie z utrwalonymi w tej mierze poglądami doktryny i judykatury, skuteczne podniesienie zarzutu obrazy powoływanego przepisu wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r., II PK 261/08). Jeśli sądowi nie można wytknąć błędnego z punktu widzenia logiki i doświadczenia życiowego rozumowania, nie dochodzi do obrazy powoływanego przepisu, nawet jeśli z dowodu można wywieść wnioski inne niż przyjęte przez sąd. W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji dokonał dogłębnej analizy zaoferowanych przez strony procesu dowodów, zaś apelacji nie udało się wykazać nielogicznego czy sprzecznego z zasadami doświadczenia życiowego wnioskowania przy ich ocenie. Skarżący pozwany w wywiedzionym środku odwoławczym ograniczył się zasadniczo do powielenia dotychczas prezentowanego stanowiska procesowego, tj. że nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a jedynie realizował uprzednie plany, nie posiadał pełnej orientacji co do istnienia zaległości podatkowych, a nadto nie informował syna o kondycji finansowej. Wszystkie te okoliczności Sąd Okręgowy rozważył i uczynił to w sposób prawidłowy. Apelujący nie próbuje wskazywać nawet, który dowód oceniony został wadliwie, co musi skutkować uznaniem zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c. za nieuzasadniony. Pamiętać przy tym należy, że zarzut ten ma charakter procesowy, co oznacza, że Sąd drugiej instancji jest związany jego zakresem.

Zaskarżony wyrok nie narusza także prawa materialnego.

Na wstępie tej części rozważań zauważyć należy, że apelujący w ogóle nie uzasadnia, na czym polegać miałoby uchybienie art. 222 k.c., a przepis ten w rozpoznawanej sprawie w ogóle nie mógł być brany pod uwagę.

Nie doszło również do uchybienia normom wyrażonym w art. 527 k.c. i art. 528 k.c. Także w tym zakresie ocena prawna dokonana przez Sąd Okręgowy zasługuje na pełną aprobatę. Wskazać w tym miejscu należy, że z uwagi na darmy charakter zaskarżonej czynności rozważanie sprawy pod kątem stosunku bliskości między stronami umowy darowizny było bezcelowe, a to wobec treści art. 528 k.c. Z tych samych względów podnoszona przez apelującego okoliczność, jakoby obdarowany nie wiedział o postępowaniu podatkowym była dla rozstrzygnięcia całkowicie bez znaczenia. Jedynie na marginesie zatem zauważyć można, że wywody Sądu pierwszej instancji także w tym zakresie były całkowicie przekonujące.

Oczywistym jest także, że dłużnik działał w tym wypadku ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, albowiem na skutek zaskarżonej czynności stał się niewypłacalny, o czym świadczy bezskuteczność podejmowanych względem niego czynności egzekucyjnych. Słusznie przy tym zwraca uwagę Sąd Okręgowy na to, że z punktu widzenia przepisów art. 527 §1 i 2 k.c. istotne jest, aby niewypłacalność dłużnika istniała w chwili zaskarżenia czynności oraz wyrokowania, co niewątpliwie zostało udowodnione. Tym samym nie mógł odnieść zamierzonego skutku, pomijając jego nieudowodnienie, argument o rzekomej wypłacalności apelującego w momencie dokonywania darowizny.

Zostało wykazane również, że przy zawieraniu zaskarżonej umowy dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Powód udowodnił, że w dacie czynności tak dłużnik, jak i jego żona wiedzieli o wydaniu decyzji podatkowej przez właściwy organ. W. W. (1) odebrała przesyłkę z odpisem decyzji osobiście 22 marca 2012 r. W tym samym dniu otrzymał ją także pełnomocnik dłużnika. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie da się, będąc w zgodzie z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, przyjąć, że pozostająca w tym samym gospodarstwie domowym żona, niebędąca w konflikcie z mężem nie informuje go o tak istotnym dla życia rodziny zdarzeniu. Podobnie trudno wyobrazić sobie, aby rzetelnie wykonujący swoje obowiązki doradca podatkowy nie poinformował swojego klienta o niekorzystnej dla niego decyzji organu podatkowego. Całkowicie sprzeczna z regułami doświadczenia życiowego jest także argumentacja apelującego o przekonaniu, że jego skarga do sądu administracyjnego zostanie uwzględniona, tym bardziej, że niekorzystnego orzeczenia tego sądu nie zaskarżył. Wystarczającym argumentem dla przyjęcia stanowiska prezentowanego przez apelującego pozwanego nie może być również fakt umorzenia toczącego się w sprawie udaremnienia egzekucji postępowania karnego. Przede wszystkim pamiętać należy o odmiennym charakterze postępowania karnego, w którym obowiązuje zasada domniemania niewinności oraz postępowania cywilnego, które ma na celu ochronę wierzyciela, w związku z czym formułuje szereg domniemań przeciwko dłużnikowi. Ponadto dochodzenie przeciwko pozwanemu skupiało się na naruszeniu zakazu zbycia nieruchomości. Tymczasem niezdawanie sobie sprawy z istnienia takiego zakazu nie oznacza wcale braku świadomości co do tego, że na skutek darowizny majątek dłużnika ulegnie zmniejszeniu w takim zakresie, że ewentualny wierzyciel nie będzie mógł się z niego zaspokoić. Przekonująco brzmią przy tym twierdzenia pozwanego, że od dłuższego czasu nosił się z zamiarem dokonania darowizny na rzecz syna, na co wpływ mogła mieć także choroba żony. Nie oznacza to jednak, że dokonując czynności w tak krótkim czasie po powzięciu informacji o decyzji podatkowej, pozwany nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Podkreślić należy, że w art. 527 §1 k.c. nie ma mowy o zamiarze pokrzywdzenia, a jedynie o świadomości możliwości jego wystąpienia.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za nieuzasadnione Sąd drugiej instancji uznał także wywiedzione przez stronę powodową zażalenie w zakresie kosztów procesu. Jakkolwiek zgodzić należy się z tym, że sama sytuacja materialna strony nie jest wystarczającą przesłanką dla zastosowania przewidzianego w art. 102 k.p.c. odstępstwa od ogólnej reguły ponoszenia kosztów procesu, to w rozpoznawanej sprawie zachodzą szczególne okoliczności, o których mowa w ww. przepisie. Chęć pozbycia się istotnego składnika majątkowego ze świadomością, że wierzyciel nie będzie mógł się z niego zaspokoić nie była jedyną motywacją pozwanych. W zgodzie z zasadami doświadczenia życiowego pozostaje przyjęcie, że istotna rolę odegrała także obawa o utratę majątku, dachu nad głową dla siebie i chorej żony, co mogło wpłynąć na przyspieszenie decyzji o przekazaniu nieruchomości synowi.

Mając to na uwadze, Sąd Apelacyjny na podst. art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 §2 k.p.c. oddalił zażalenie.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powodowej ograniczyły się do wynagrodzenia radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). W tym wypadku Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. Sąd pierwszej instancji w sposób obszerny, wnikliwy i przekonujący uzasadnił wydane w sprawie rozstrzygnięcie, a z treści wywiedzionej apelacji nie wynika, aby popełnione zostały jakieś błędy czy nie wyjaśniono istotnych okoliczności sprawy, co mogłoby wywołać u skarżącego uzasadnione przekonanie o nietrafności wyroku.

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powoda z urzędu pełnomocnika orzeczono na podst. art. 29 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 1999 ze zm.) oraz §8 pkt 7 w zw. z §16 ust. 1 pkt 2 i §4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r., poz. 1714).

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Robert Jurga