Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2018r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku, V Wydział Cywilny

w składzie:

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Magdalena Tobiasz-Ignatowicz

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2018r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. R.

przeciwko Gminnej Spółdzielni (...) w B. z siedzibą w T.

o uchylenie uchwały

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 9 października 2017r., sygn. akt I C 154/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 794/17

UZASADNIENIE

Powódka K. R. pozwem skierowanym przeciwko pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) B. w T. domagała się uchylenia uchwały Zebrania Przedstawicieli tej spółdzielni o skreśleniu jej z listy członków spółdzielni z dnia 5 czerwca 2002r. W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że w latach 2001- 2002 poważnie chorowała, zaś skreślenie jej z listy członków spółdzielni było podyktowane tym, że nie uzupełniła ona w określonym terminie wkładu członkowskiego. Powódka zarzuciła, że nie otrzymała przedmiotowej uchwały, mimo wezwań kierowanych do pozwanej, zaś wykreślenie jej z listy członków spółdzielni jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Pozwana Gminna Spółdzielnia (...) B. z siedzibą w T. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, wskazując że powództwo zostało wytoczone po upływie ustawowego terminu do zaskarżenia uchwały.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2016r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo, wobec ustalenia że powódka nie dochowała rocznego terminu od dnia odbycia Zebrania Przedstawicieli do wytoczenia powództwa w rozpoznawanej sprawie, a jednocześnie brak było podstaw do uznania, że opóźnienie w zaskarżeniu uchwały jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami i nie pozostaje nadmierne.

Na skutek rozpoznania apelacji powódki, wyrokiem z dnia 9 lutego 2017r., sygn. akt V ACa (...) Sąd Apelacyjny w Gdańsku uchylił wyrok Sądu Okręgowego w S. z 26 kwietnia 2016r. i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że mając na względzie, że powódka nie otrzymała prawidłowego pisemnego zawiadomienia o uchwale Zebrania Przedstawicieli z dnia 5 czerwca 2002r. w przedmiocie wykreślenia i uzasadnienia tej uchwały, termin do jej zaskarżenia, określony w art. 42 § 3 prawa spółdzielczego, nie rozpoczął dla powódki biegu, niezależnie od okoliczności, czy powódka wiedziała o treści tej uchwały. Sąd Apelacyjny stwierdził, że przedmiotem oceny Sądu I instancji w toku ponownego rozpoznania sprawy winno być zbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego przez powódkę roszczenia, określonej w art. 42 § 2 prawa spółdzielczego, tj. ewentualnej niezgodność tej uchwały z prawem lub postanowieniami statutu, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z 9 października 2017r. Sąd Okręgowy w S. uchylił uchwałę Zebrania Przedstawicieli Gminnej Spółdzielni (...) w B. z siedzibą w T. z dnia 5 czerwca 2002r. w przedmiocie nieuwzględnienia odwołania powódki K. R. i utrzymania w mocy decyzji Rady Nadzorczej pozwanej spółdzielni z dnia 15 lutego 2002 roku o skreśleniu powódki z listy członków spółdzielni

Sąd Okręgowy ustalił, że uchwałą Zebrania Przedstawicieli pozwanej z 5 czerwca 2001r. podwyższono wysokość udziału członkowskiego z kwoty 100 zł do kwoty 200 zł. Członkowie Spółdzielni zobowiązani zostali do uzupełnienia wkładu członkowskiego do końca grudnia 2001r., pod rygorem skreślenia z listy członków spółdzielni.

Pismem z 28 grudnia 2001r. powódka oraz jej mąż E. R., zwrócili się do zarządu pozwanej o rozłożenie na raty należności wynikającej z obowiązkowego uzupełnienia wartości udziału członkowskiego po 50 zł miesięcznie, począwszy od stycznia 2002r. Zarząd pozwanej nie uwzględnił powyższego wniosku argumentując, iż nie może zmieniać uchwał podjętych przez Zebranie Przedstawicieli.

Sąd Rejonowy ustalił także, że powódka była członkiem pozwanej spółdzielni od roku 1962r.; zatrudniona była w sklepie należącym do pozwanej spółdzielni. W roku 2001 pogorszeniu uległ jej stan zdrowia. W latach 2001-2002 powódka skorzystała z 17 wizyt w Poradni Lekarza Rodzinnego; konsultowana była w Poradni (...). W dniach od 22 do 29 sierpnia 2001r. przebywała ona na leczeniu w szpitalu w B. (...) (...) Musiała przejść na rentę. Problemy zdrowotne, niskie świadczenie rentowe i konieczność ponoszenia wydatków na leczenie spowodowały, że powódka i jej mąż nie uzupełnili udziału członkowskiego w wymaganym terminie.

Uchwałą z 15 lutego 2002r. Rada Nadzorcza pozwanej skreśliła powódkę z listy członków spółdzielni z uwagi na nieuzupełnienie udziałów. Powódka i jej mąż wywiedli odwołanie od powyższej uchwały. Uchwałą z 5 czerwca 2002r. Zebranie Przedstawicieli pozwanej nie uwzględniło odwołania powódki i utrzymało w mocy decyzję Rady Nadzorczej pozwanej z dnia 15 lutego 2002r. o skreśleniu powódki z listy członków Spółdzielni.

Powódka nie została zawiadomiona o treści uchwały Zebrania Przedstawicieli pozwanej o wykreśleniu jej ze spółdzielni przez doręczenie jej tej uchwały wraz z jej uzasadnieniem.

Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że stan zdrowia powódki w kolejnych latach ulegał pogorszeniu. Powódka m.in. przeszła trzy udary niedokrwienne i mózgu oraz zawał serca. (...). Powódka leczona była w trybie szpitalnym i ambulatoryjnym, odbywała rehabilitacje, w tym logopedyczną. Obecnie powódka jest zaliczona do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności; uznana jest za niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Powódka podejmowała próby uzupełnienia wkładu po wymaganym terminie, jednakże wpłacane środki były jej zwracane. Sąd Okręgowy wskazał, że wobec stanowiska Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażonego w pisemnym uzasadnieniu wyroku z dnia 9 lutego 2017r. nie budzi wątpliwości, że powódka nie uchybiła terminowi do zaskarżenia uchwały, określonemu w art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego, albowiem termin ten nie rozpoczął dla powódki biegu, jako że nie otrzymała ona prawidłowego pisemnego zawiadomienia o uchwale Zebrania Przedstawicieli z 5 czerwca 2002 r.

Istotę sporu stanowiła kwestia, czy w okolicznościach niniejszej sprawy zachodziły ustawowe i statutowe przesłanki wykreślenia powódki z listy członków pozwanej spółdzielni.

Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 42 § 2 i 24 § 2 Prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej uchwały oraz § 20 ust. 3 statutu pozwanej który, przewidywał dopuszczalność wykreślenia członka ze spółdzielni w przypadku nie wpłacenia przez niego pełnego obowiązkowego udziału w ustalonych terminach. W sytuacji, gdy spółdzielnia zobowiązała swoich członków do uzupełnienia udziałów, to nieuzupełnienie tych udziałów stanowi naruszenie obowiązku statutowego i uprawnia spółdzielnię do wykreślenia takiego członka z listy jej członków.

Bezspornym było, że powódka nie dopełniła obowiązku uzupełnienia wkładu członkowskiego w ustalonym terminie, zaś patrząc teraz przez pryzmat formalistycznej metodologii stosowania prawa, zgodzić należałoby się z pozwaną że jej działanie, polegające na wykreśleniu powódki z listy członków spółdzielni, nie było nielegalne w świetle obowiązujących przepisów prawa. W ocenie Sądu Okręgowego takie formalistyczne rozstrzygnięcie prowadzi jednak w okolicznościach niniejszej sprawy do największej niesprawiedliwości. Automatyczne wykreślenie powódki z listy członków spółdzielni z uwagi na przekroczenie terminu do uzupełnienia udziału jest sankcją niewspółmierną do jej zachowania, jeśli się zważy na dotychczasową postawę powódki wobec pozwanej. Równie istotnym jest, że w chwili podjęcia uchwały o podwyższeniu udziałów powódka znajdowała się w trudnej sytuacji zdrowotnej i życiowej, uniemożliwiającej jej uiszczenie wymaganej kwoty. Nie można też przyjąć, aby powódka zignorowała nałożony nań obowiązek; podjęła ona jeszcze przed upływem wyznaczonego terminu, kroki zmierzające do rozłożenia obciążającej ją należności na raty. Podejmowane przez nią próby uzupełnienia udziału po terminie pozostawały bezskuteczne, albowiem pozwana nie przyjmowała wpłat. Zestawiając z jednej strony wieloletnie członkostwo powódki w spółdzielni, jej długoletnią, ciężką pracę na rzecz pozwanej, wpływającą w pewien sposób na jej stan zdrowia z brakiem, po stronie pozwanej, obligatoryjnego obowiązku wykreślenia powódki z listy jej członków, nie budzi wątpliwości, że takie działanie było krzywdzące i skrajnie dotkliwe dla powódki. Powódka będąca członkiem spółdzielni znacznie zaangażowanym w pomnażanie jej majątku została potraktowana, jak „zwykły” członek tj. taki, który nie działał aktywnie na jej rzecz. Postawa pozwanej, polegająca na formalistycznym podejściu do przepisów, a wyrażająca się w bezrefleksyjnym wykreśleniu powódki tylko dlatego, że zaszła dopuszczająca taką możliwość przesłanka w postaci nieuzupełniania przez powódkę udziału, bez uwzględnienia pracy powódki na rzecz spółdzielni, jej ówczesnego stanu zdrowia i sytuacji finansowej nie zasługuje na akceptację i ochronę prawną.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że wykreślenie powódki z listy członków spółdzielni pozostawało nieuprawnione i uchylił zaskarżoną uchwałę.

Podkreślił także Sąd Okręgowy, że rozstrzygnięcie takie, wbrew obawom strony pozwanej, nie otwiera pozostałym wykreślonym członkom spółdzielni, drogi do występowania ze stosownymi powództwami przeciwko spółdzielni, albowiem każda sprawa jest rozpoznawana przy uwzględnieniu indywidualnych okoliczności, a zatem przyczyny, które zadecydowały o rozstrzygnięciu w niniejszej sprawie, nie będą mogły automatycznie zostać odniesione do ewentualnych innych spraw, a tym bardziej przesądzać o negatywnym ich wyniku dla pozwanej. Nie można powódce odmówić ochrony prawnej tylko dlatego, że istnieje obawa, że również i inni wykreśleni członkowie spółdzielni wystąpią z roszczeniami.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu wywiodła pozwana zaskarżając go w całości i zarzucając : 1.naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy w postaci art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, przez co niemożliwym jest dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia; 2.naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj. przesłuchania Prezesa Zarządu pozwanej H. K., a w konsekwencji błędne ustalenia, że skreślenie powódki z listy członków stanowiło największą niesprawiedliwość; 3.naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego uznanie, że podjęcie przez Zebranie Przedstawicieli pozwanej uchwały z 5 czerwca 2002 roku w przedmiocie nieuwzględnienia odwołania powódki utrzymania w mocy decyzji Rady Nadzorczej pozwanej z 15 lutego 2002 roku o skreśleniu powódki z listy członków spółdzielni stanowiło sankcję niewspółmierną do jej zachowania, a co za tym idzie było krzywdzące i skrajnie dotkliwe dla powódki, podczas gdy powódka złożyła powództwo dopiero po 13 latach od momentu podjęcia przedmiotowej uchwały; 4. naruszenie prawa materialnego w postaci art. 42 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż w okolicznościach niniejszej sprawy istniała podstawa do zaskarżenia uchwały do sądu, podczas gdy uchwała była zgodna z prawem i postanowieniami obowiązującego wówczas statutu spółdzielni;

5. naruszenie prawa materialnego w postaci art. 24 § 2 Prawa spółdzielczego poprzez jego błędną wykładnie i przyjęcie, iż w okolicznościach niniejszej sprawy wykreślenie powódki z listy członków spółdzielni było nieuprawnione, podczas gdy przedmiotowy artykuł w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej uchwały wprost wskazywał na możliwość pozbawienia członka spółdzielni członkostwa w niej poprzez wykreślenie w przypadku niewykonywania obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych. Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje. W uzasadnieniu apelacji skarżąca podniosła nadto, że Sąd I instancji nie wykazał na jakiej podstawie prawnej oparł swoje orzeczenie, skoro działanie pozwanej było zgodne z obowiązującym ówcześnie prawem, a także z uregulowaniami statutu. Podkreśliła skarżąca, że jak wynika z przesłuchania Prezesa Zarządu pozwanej H. K. zaskarżona uchwała dotyczyła także innych członków spółdzielni, zaś obecnie byli członkowie spółdzielni dążą do przywrócenia członkostwa w związku z planowaną wypłatą dywidendy przez spółdzielnię. Decyzja o skreśleniu powódki z listy członków spółdzielni nie była decyzją jednostkową, podyktowaną jakimikolwiek przesłankami subiektywnymi, bowiem dotyczyła wszystkich członków, którzy nie uzupełnili wymaganego wkładu w określonym terminie. Skarżąca wskazała, że Sąd I instancji został zobowiązany do zbadania czy uchwała pozwanej była zgodna z prawem i postanowieniami statutu, co potwierdził w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wprowadził jednak dodatkową przesłankę - „największej niesprawiedliwości", przy czym nie jest wiadome z jakiego przepisu została ona wyprowadzona. Pomijając dowód z przesłuchania Prezesa pozwanej Sąd Okręgowy nie zbadał w pełni przesłanek, jakimi kierowała się powódka, składając powództwo w sprawie po 13 latach od podjęcia zaskarżonej uchwały. Powódka przez ponad 13 lat nie czuła się pokrzywdzona podjętą decyzją i dopiero pojawienie się możliwości uzyskania korzyści majątkowej wynikającej z członkostwa w pozwanej spółdzielni, fakt że pozwana zaczyna wyprzedawać posiadane nieruchomości, zatem wypłacane będą dywidendy dla członków, skłonił ją do wszczęcia postępowania. Nawet sam fakt, że powódka przez wiele lat chorowała nie tłumaczy wniesienia powództwa po takim czasie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, po ponownym rozpoznaniu sprawy istnieją podstawy do stwierdzenia, że pozwana nie wykazała, aby powódka została zawiadomiona o terminie Zebrania Przedstawicieli pozwanej w dniu 5 czerwca 2002r., kiedy podjęta została zaskarżona przez powódkę uchwała. Z przesłuchania słuchanego za pozwaną H. K. wynika, że na Zebraniu Przedstawicieli był obecny mąż powódki, jednak nie przedstawił on pełnomocnictwa od powódki, zaś powódka wskazała, że mąż nie przekazał jej informacji o terminie Zebrania Przedstawicieli, na którym rozpoznawane miało być jej odwołanie. Podzielając pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 24 marca 2000r. w sprawie I ACa (...) wskazać trzeba, że uniemożliwienie członkowi spółdzielni udziału w posiedzeniu organu spółdzielni rozpoznającego jego odwołanie w sprawie wykreślenia z grona członków jest takim uchybieniem formalnym, które pozwala – bez dodatkowych ocen - na stwierdzenie, że mogło ono wpłynąć na treść uchwały. Niezależnie jednak od powyższego wniosku wyjaśnić także należy, że zgodnie z art. 42 § 2 i 6 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym na dzień podjęcia przez Zebranie Przedstawicieli pozwanej przedmiotowej uchwały, członek spółdzielni mógł zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia z powodu jej niezgodności z przepisami prawa lub statutu, przy czym dotyczyło to również uchwały o wykreśleniu członka. Zgodnie z utrwalonym - w orzecznictwie i doktrynie - poglądem, stosunek łączący członka ze spółdzielnią jest stosunkiem cywilnoprawnym. Nie budzi też wątpliwości, że członkostwo w spółdzielni powstaje na podstawie umowy, która jest wyrazem autonomii woli obu podmiotów (vide : uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2017r. w sprawie IV CSK 705/16, publ. Legalis).

Wykluczenie i wykreślenie są sankcjami cywilnoprawnymi, których zastosowanie umożliwia spółdzielni rozwiązanie stosunku członkostwa. Sankcje te, które stanowią realizację przysługującego spółdzielni prawa podmiotowego kształtującego, są stosowane przez złożenie oświadczenia woli przez spółdzielnię (vide: K. Pietrzykowski, Komentarz do ustawy prawo spółdzielcze, C.H. Beck 2016, wyd. 8, Legalis). Skoro stosunek członkostwa w spółdzielni pozostaje stosunkiem cywilnoprawnym, z którym związane są skutki o charakterze cywilnym, to oświadczenie woli spółdzielni wyrażone w formie uchwały odpowiedniego jej organu pozostaje jednostronna czynnością prawną kształtującą prawo i jako takie podlega również ocenie w świetle przepisu art. 58 k.c., jak każda czynność prawna. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd Okręgowy dokonał oceny zaskarżonej uchwały w świetle art. 58 k.c. i doszedł do przekonania, że naruszając zasady współżycia społecznego pozostaje ona sprzeczna z ustawą i jako taka podlegała uchyleniu w trybie art. 42 § 2 i 6 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym na dzień podjęcia przez Zebranie Przedstawicieli pozwanej przedmiotowej uchwały. Słusznie co prawda skarżący podnosi, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie w pełni odpowiada wymogom art. 328 § 1 k.p.c., albowiem nie wskazuje na pełną podstawę prawną wyroku, jednakże uchybienie to nie uniemożliwia odtworzenia toku rozumowania Sądu I instancji, ani też nie skutkuje koniecznością ustalenia wadliwości samego zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu Okręgowego, że zaskarżona uchwała narusza zasady współżycia społecznego; brak jest jakichkolwiek przesłanek, że została podjęta po rozważeniu indywidualnych okoliczności dotyczących powódki, w tym jej stanu materialnego i zdrowotnego. Skarżąca wskazuje, że zachowanie powódki dążącej do przywrócenia stanu członkostwa w pozwanej spółdzielni po 13 latach wynika z pobudek materialnych, przez co pozostaje nadużyciem prawa; w ocenie skarżącej powódka próbuje wykorzystać brak potwierdzenia doręczenia jej przedmiotowej uchwały, wobec czego jej działanie nie zasługuje na akceptację z perspektywy zasad współżycia społecznego – choćby zasady lojalności wobec spółdzielni. Sama ewentualna pobudka uzyskania korzyści materialnej nie przesądza jednak o konieczności negatywnej oceny postępowania powódki, skoro będąc członkiem pozwanej brała ona udział w tworzeniu jej majątku. Jednocześnie to niewątpliwie powódka pozostaje słabszą stroną stosunku prawnego i to ona przede wszystkim mogła liczyć na zachowanie wobec niej przez pozwaną zasad współżycia społecznego – jak choćby wskazywanej przez skarżącą zasady lojalności właśnie. Słusznie wskazał Sąd Okręgowy, że powódka nie uchylała się od wypełnienia ciążących na niej obowiązków, zaś stan w jakim się znalazła co najmniej w znacznym stopniu jej to utrudnił, która to okoliczność nie została wzięta pod uwagę przez pozwaną. Trudno też czynić powódce zarzut, że stosowne czynności zmierzające do przywrócenia członkostwa podjęła po 13 latach, jeżeli zważy się na jej, szeroko opisany przez Sąd I instancji, stan zdrowia. Powódka zaś podejmując działania związane z członkostwem pozwanej winna mieć świadomość konieczności zachowania odpowiedniego trybu postępowania i ewentualności konieczności tego wykazania. Zaskarżone orzeczenie odwołując się do art. 5 k.c. nie narusza także wskazywanych przez skarżącą przepisów art. 24 § 2 i 42 § Prawa spółdzielczego. Wbrew zarzutowi skarżącej Sąd I instancji nie pominął dowodu z przesłuchania H. K.; dowód ten został przeprowadzony przez Sąd I instancji na rozprawie w dniu 12 kwietnia 2016r., zaś wskazywane przez niego okoliczności nie wpływają na słuszność zaskarżonego wyroku. Wobec powyższych okoliczności apelacja podlegała oddaleniu, zaś o kosztach Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do art. 98 § 3 i 108 § 1 k.p.c. oraz § 8 ust.1, § 10 ust. 1 pkt 2 i § 15 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz.U. poz. 1804).