Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Lidia Łataś

Protokolant starszy sekretarz sądowy Joanna Jastrzębska-Ciura

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2018 roku w Częstochowie

sprawy Z. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania Z. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 23 listopada 2017 roku Nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i przyjmuje ubezpieczonemu Z. D. do przeliczenia świadczenia emerytalnego przychody w następującej wysokości :

a)  za okres od 1 września 1968 roku do 31 grudnia 1968 roku w kwocie 600 zł (sześćset złotych);

b)  za okres od 1 stycznia 1969 roku do 31 grudnia 1969 roku w kwocie 2480 zł (dwa tysiące czterysta osiemdziesiąt złotych);

c)  za okres od 1 stycznia 1970 roku do 31 grudnia 1970 roku w kwocie 3840 zł (trzy tysiące osiemset czterdzieści złotych);

d)  za okres od 1 stycznia 1971 roku do 21 czerwca 1971 roku w kwocie 1823,86 zł (jeden tysiąc osiemset dwadzieścia trzy złote osiemdziesiąt sześć groszy);

2.  w pozostałym zakresie oddala odwołanie.

Sygn. akt IV U 314/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 listopada 2017 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił Z. D. prawa do przeliczenia podstawy wymiaru z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia w okresie pozostawania w stosunku pracy, za który nie można ustalić podstawy wymiaru składek.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w okresie od 1 września 1968 roku do 21 czerwca 1971 roku ubezpieczony był uczniem zatrudnionym na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, a nie na podstawie umowy o pracę, wobec czego brak jest podstaw do przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł Z. D., domagając się jej zmiany, poprzez uwzględnienie w kapitale początkowym minimalnego wynagrodzenia za okres od 1 września 1968 roku do 21 czerwca 1971 roku.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powołując się na argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 4 października 2017 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. przyznał Z. D. prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 października 2017 roku.

Decyzją z dnia 12 września 2017 roku, nr (...)-2002 organ rentowy ponownie ustalił wartość kapitału początkowego ubezpieczonego na dzień
1 stycznia 1999 roku. Ustalając wartość kapitału organ rentowy:

- do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. z okresu od
1 stycznia 1977 roku do 31 grudnia 1986 roku, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego ustalając na 72,74%, a jego podstawę na kwotę 888,08 zł;

- uwzględnił okresy składkowe w wymiarze 29 lat, 7 miesięcy i 4 dni, tj. 355 miesięcy, zaliczając do nich okres praktycznej nauki zawodu od 1 września 1968 roku do 21 czerwca 1971roku;

- uwzględnił współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego w wysokości 85,71%;

- uwzględnił średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach, które dla osób
w wieku 62 lat wynosi 209 miesięcy.

Obliczony z uwzględnieniem powyższych danych kapitał początkowy ubezpieczonego wyniósł 123.874,30 zł.

W dniu 24 października 2017 roku odwołujący złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego, z uwzględnieniem wynagrodzenia minimalnego za okres praktycznej nauki zawodu, w wyniku rozpoznania którego organ rentowy wydał zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję z dnia 23 listopada 2017 roku.

(v. akta rentowe)

W okresie od 1 września 1968 roku do 28 lutego 1977 roku Z. D. był zatrudniony w Hucie im. (...) w C., w tym w okresie od
1 września 1968 roku do 21 czerwca 1971 roku odbywał praktyczną naukę zawodu, pozostając równocześnie uczniem Zasadniczej Szkoły Zawodowej (...) Huty im. (...) w C., zaś w okresie od 28 października 1971 roku do 15 października 1973 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową, po której do pracy powrócił z dniem 5 listopada 1973 roku.

W trakcie pierwszego roku praktycznej nauki zawodu ubezpieczony dwa dni
w tygodniu pracował na Hucie pod nadzorem instruktorów, a przez pozostałą część tygodnia uczęszczał na zajęcia szkolne. W trakcie drugiego i trzeciego roku nauki zawodu odwołujący odbywał praktyki przez trzy dni w tygodniu, a przez pozostałą część tygodnia uczęszczał na zajęcia szkolne. Z tytułu odbywania praktycznej nauki zawodu Z. D. miał wypłacane wynagrodzenie, przy czym cały czas było to wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej.

Z powyższego okresu zatrudnienia nie zachowała się żadna dokumentacja wskazująca na wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego w okresie praktycznej nauki zawodu, ani nawet określająca szczegółowe zasady jego wynagradzania. Z. D. nie posiada również legitymacji ubezpieczeniowej z wpisanymi do niej zarobkami z okresu odbywania praktycznej nauki zawodu.

(v. akta osobowe ubezpieczonego oraz jego wyjaśnienia – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 22 maja 2018 roku, zeznania świadka W. M. – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 22 maja 2018 roku)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie częściowo zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2017 roku, poz. 1383 ze zm.) – dalej ustawa emerytalna, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust. 1a i 1b, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.

W myśl art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej, podstawę obliczenia emerytury,
o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne,
z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie,
o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Zgodnie z art. 173 § 1 ustawy emerytalnej, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

W myśl art. 174 ust. 1 ustawy emerytalnej, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia
w życie ustawy:

1)  okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (ust. 2).

Przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2 (ust. 2a).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot,
o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (ust. 3b).

W myśl art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania
w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (ust. 2a)

Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy, w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1)oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

2)oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go
w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

3)oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4)mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych
z całego okresu podlegania ubezpieczeniu (ust. 6).

Zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń emerytalnych i rentowych określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (tekst jednolity Dz. U. z 1989 roku nr 11, poz. 63 ze zm.). Zgodnie z § 1 wyżej wskazanego rozporządzenia podstawę wymiaru emerytur i rent, ustala się od wynagrodzenia
z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, z uwzględnieniem wypłaconych zamiast tego wynagrodzenia świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Do ustalenia podstawy wymiaru dla pracowników uspołecznionych zakładów pracy nie przyjmuje się tych składników wynagrodzenia w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, od których nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, z uwzględnieniem ust. 2-5 (§ 4 ust. 1 rozporządzenia). Do obliczenia podstawy wymiaru emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w nie uspołecznionych zakładach pracy lub przez osoby fizyczne przyjmuje się składniki wynagrodzenia, od których zostały ustalone składki na ubezpieczenia społeczne (§ 7 ust. 1).

Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 roku, nr 237, poz. 1412), środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Jak jednak wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lipca 1997 roku,
II UKN 186/97 (OSNP 1998/11/342), który zachowuje aktualność również na gruncie przepisów przywołanego powyżej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku, w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia, co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty określone w § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1984 roku w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń.

W niniejszej sprawie niesporne jest, że w okresie od 1 września 1968 roku do 21 czerwca 1971 roku Z. D. odbywał praktyczną naukę zawodu w Hucie (...) w C., który to okres został uwzględniony przez organ rentowy przy obliczaniu wartości jego kapitału początkowego jako okres składkowy. Jednocześnie jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego
w postaci zeznań świadka W. M. i wyjaśnień odwołującego, z tytułu obywania praktycznej nauki zawodu ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie
w stałej stawce miesięcznej, wzrastającej w kolejnych latach nauki. Brak jest przy tym jakichkolwiek wiarygodnych dowodów wskazujących na wysokość tego wynagrodzenia.

Zgodnie z § 13 obowiązującej w spornym okresie uchwały Rady Ministrów
z dnia 26 września 1958 roku w sprawie zatrudnienia młodocianych przez zakłady pracy w celu nauki zawodu, przyuczania do określonej pracy i odbycia wstępnego stażu pracy (Dz. U. z 1958 roku na 78, poz. 453 ze zm.), młodocianym w okresie nauki zawodu w zakładzie pracy przysługuje:

1.  w pierwszym roku nauki - wynagrodzenie miesięczne w wysokości 150-260 zł,

2.  w drugim roku nauki - wynagrodzenie miesięczne w wysokości 320-380 zł,

3.  w trzecim roku nauki - w zakładach pracy, w których obowiązują taryfikatory kwalifikacyjne robotników - wynagrodzenie godzinowe według I (najniższej) kategorii płac,

4.  w czwartym roku nauki - w zakładach pracy, w których obowiązują taryfikatory kwalifikacyjne robotników - wynagrodzenie godzinowe według II kategorii płac.

Mając na uwadze powyższą regulację oraz ustalony w sprawie stan faktyczny należało przyjąć, że w okresie odbywania praktycznej nauki zawodu Z. D. otrzymywał co najmniej najniższe przewidziane w powyższym przepisie wynagrodzenie. W aktach sprawy brak jest bowiem jakichkolwiek dowodów, aby przyznano mu stawkę wyższą, ale też aby z przysługującego mu wynagrodzenia były dokonywane jakiekolwiek potrącenia (np. z nieobecności w pracy). Jednocześnie mając na uwadze, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby w spornym okresie w Hucie (...) w C. obowiązywały taryfikatory kwalifikacyjne robotników i aby to według nich obliczana była wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego w trakcie trzeciego roku praktycznej nauki zawodu (tak świadek W. M. jak i odwołujący wskazywali na wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej), Sąd z ostrożności przyjął, że w trakcie trzeciego roku odbywania praktycznej nauki zawodu Z. D. otrzymywał wynagrodzenie co najmniej takie samo jak w trakcie drugiego roku nauki.

W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, że za okres od 1 września 1968 roku do 31 sierpnia 1969 roku ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie w kwocie po 150,00 zł miesięcznie, zaś w okresie od 1 września 1969 roku do 21 czerwca 1971 roku
w kwocie po 320,00 zł miesięcznie, co oznacza, że w okresie od 1 września do 31 grudnia 1968 roku osiągnął zarobki w kwocie 600,00 zł, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 1969 roku w kwocie 2.480,00 zł, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 1970 roku w kwocie 3.840,00 zł i w okresie od 1 stycznia do 21 czerwca 1971 roku
w kwocie 1.823,86 zł.

Brak natomiast podstaw do przyjęcia za sporny okres wynagrodzenia minimalnego. Okres zatrudnienia młodocianych na warunkach określonych stosownymi przepisami, jest traktowany jako okres składkowy, jednakże w tym okresie młodociany pracownik zarówno przez część godzin uczy się nauki zawodu, a przez część pobiera naukę w szkole. Z tego powodu jego wynagrodzenie było ustalane odmiennie niż osób, które były zatrudnione nie jako młodociani, tylko pracownicy. W związku z powyższym brak możliwości przyjęcia w stosunku do młodocianych wynagrodzenia minimalnego. Wskazać ponadto należy, że odwołujący nie przedstawił żadnych dowodów pozwalających na ustalenie rzeczywistej wysokości jego zarobków w spornym okresie, jak również nie powiodła się próba zdobycia takich dowodów podjęta przez Sąd we własnym zakresie.

W związku z powyższym sąd przyjął ubezpieczonemu do wysokości emerytury za okres zatrudnienia w charakterze młodocianego przychody w kwotach powyżej wskazanych i na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz przepisów powołanych w treści uzasadnienia orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku. W pozostałym zakresie odwołanie zostało oddalone ( pkt 2 sentencji wyroku).