Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący SSO Sławomir Cyniak

Protokolant sekretarz sądowy Monika Nowicka

w obecności Prokuratora Lucjana Nowakowskiego

po rozpoznaniu w dniach 09.05., 23.05, 20.06., 19.07.2018 roku

z wniosku pełnomocnika wnioskodawcy J. K. (1)

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie

orzeka:

1. na podstawie art. 552 § 4 kpk zasądza od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. na rzecz J. K. (1) kwotę 20.000 ( dwadzieścia tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 23 stycznia 2007 roku do dnia 16 lutego 2007 roku w sprawie Sądu Okręgowego w W. sygn. (...) oraz (...) z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku,

2. na podstawie art. 554 § 4 kpk zasądza od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. na rzecz J. K. (1) kwotę 3.690 (trzy tysiące sześćset dziewięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu poniesionych wydatków z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku,

3. w pozostałej części wniosek oddala,

4. koszty postępowania przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

III Ko 250/17

UZASADNIENIE

Przeciwko między innymi J. K. (1) toczyło się postępowanie przygotowawcze w Prokuraturze Apelacyjnej w B. za sygn. akt (...). W dniu 22.01.2007r. prokurator Prokuratury Apelacyjnej w B. wydał zarządzenie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu podejrzanego J. K. (1). J. (...) został zatrzymany w dniu 23.01.2007r. o godzinie 9:00 w siedzibie firmy (...) w W. (...) przez funkcjonariuszy (...) KGP w W.. Podczas zatrzymania nie założono J. K. (1) kajdanek.

(zeznania J. K. k. 340-341, zarządzenie k. 252, protokół zatrzymania k. 253-254)

J. K. (1) został przewieziony do Policyjnej Izby Zatrzymań w B.. Został mu postawiony zarzut popełnienia dwóch przestępstw z art. 229§1 i 3 kk oraz z art. 18§2 kk w zw. z art. 231§1 kk. W dniu 25.01.2007r. w Sądzie Rejonowym w B. odbyło się posiedzenie i w/w Sąd w sprawie (...)zastosował wobec J. K. (1) tymczasowe aresztowanie na okres 3 miesięcy, do dnia 23.04.2007r. Następnie J. K. (1) został osadzony w Areszcie Śledczym w B..

(zeznania J. K. k. 340-341, postanowienie o przedstawieniu zarzutów z pouczeniem k. 255-257, postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania k. 258-259, nakaz przyjęcia k 260)

Postanowieniem z dnia 16.02.2007r. prokurator zmienił środek zapobiegawczy, uchylił tymczasowe aresztowanie i zastosował poręczenie majątkowe w kwocie 50 000 zł oraz zakaz opuszczania kraju z zatrzymaniem paszportu. Natomiast postanowieniem z dnia 25.05.2007r. uchylono środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu.

(postanowienie k. 261-262, nakaz zwolnienia k. 263, zawiadomienie o zwolnieniu k. 264, postanowienie k. 265-266)

Postanowieniem z dnia 04.12.2009r. prokurator umorzył w części śledztwo o cztery czyny polegające na wręczeniu korzyści majątkowej przez J. K. (1) innym osobom, przy czym, o te czyny nie przedstawiono wnioskodawcy zarzutu.

(postanowienie o umorzeniu k. 269)

Akt oskarżenia przeciwko między innymi J. K. (1) został skierowany do sądu w dniu 31.12.2010r. i zarzucono w nim popełnienie dwóch przestępstw z art. 229§1 i 3 kk oraz z art. 18§2 kk w zw. z art. 231§1 kk.

(akt oskarżenia k. 74-162)

Sprawa najpierw została rozpoznana przez Sąd Okręgowy w W. w sprawie (...) i wyrokiem z dnia 17.04.2013r. J. K. (1) został uznany winnym popełnienia obydwu zarzucanych przestępstw, za które wymierzono mu kary po jednym roku pozbawienia wolności, karę łączną 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby 3 lat. Wyrokiem z dnia 24.10.2014r. Sąd Apelacyjny w W. uniewinnił J. K. (1) od popełnienia czynu z art. 229§3 kk, zaś odnośnie drugiego uchylił wyrok pierwszej instancji i sprawę przekazał do Sądu Okręgowego w W. do ponownego rozpoznania.

(wyroki k. 305-330, 331-332)

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 28.01.2016r., sygn. akt (...), uniewinnił J. K. (1) od popełnienia drugiego czynu z art. 18§2 kk w zw. z art. 231§1 kk. Powyższy wyrok został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 20.10.2016r. w sprawie (...).

(wyroki k. 54-62, 63-64)

J. (...) w toku prowadzonego postępowania karnego był wielokrotnie przesłuchiwany w charakterze podejrzanego, składał wyjaśnienia, nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów.

(protokoły przesłuchań k. 163-251)

Warunki w Areszcie Śledczym w B. były trudne. J. K. (1) został najpierw umieszczony z kilkunastoma osadzonymi, dla których szykowano miejsca w innych celach. Przebywał w tej celi około jednej doby, zauważył w niej szczury. Następnie został przeniesiony do celi 12-osobowej, w której przebywały osoby z zarzutami między innymi popełnienia zabójstwa, rozboju i narkotykowych. W celach nie było odrębnych toalet. W czasie pobytu w areszcie zajmował się sprzątaniem celi. Miał trudności ze spaniem, schudł i częściej palił papierosy. Po zwolnieniu miał stany lękowe, leczył się, stał się nieufny, wycofany. Zażywał leki uspokajające, przebywał kilka razy na zwolnieniach lekarskich i wykorzystywał urlop.

(zeznania świadków: J. K. k. 340-341,R. K. k. 341v-342, K. T. k. 341v)

Po zwolnieniu wnioskodawca wrócił do pracy w firmie (...), w której pełnił stanowisko G. S. Manager, czyli Dyrektora ds. Sprzedaży Specjalnej. Od dnia 01.07.2007r. objął stanowisko Strefowy Kierownik Sprzedaży z dotychczasowym wynagrodzeniem. J. K. (1) nie otrzymał w 2007r. podwyżki wynagrodzenia, którą otrzymywał w latach wcześniejszych. Wnioskodawca otrzymał wynagrodzenie za okres tymczasowego aresztowania. O fakcie toczącego się postępowania karnego i zatrzymaniach przedstawicieli firm motoryzacyjnych informowały media.

(zeznania J. K. k. 340-341, 342, pisma z firmy (...) k. 18-20, 25, 26, 27-28, umowa o pracę k. 23-24, wydruki z mediów i internetu k. 29-34)

W firmie (...) sp. z o.o. przyjęto zasadę przyznawania podwyżek wynagrodzeń corocznie, na podstawie oceny pracownika za poprzedni rok kalendarzowy. Ocena polegała na spotkaniu pracownika z przełożonym, omówieniu wykonanych przez niego zadań w poprzednim roku, weryfikacji jego kompetencji oraz poziomu rozwoju zawodowego, a następnie ustaleniu planu pracy na następny rok. Dokument oceny podpisywany był przez pracownika i przełożonego, a zmiany wynagrodzeń przesyłane były do akceptacji Centrali firmy. W 2007 roku do połowy lutego zakończono procedurę oceny pracowników. Co roku ustalano w sposób procentowy podwyżki wynagrodzeń poszczególnym pracownikom. Podwyżki miały charakter uznaniowy, zaś według firmy (...), wnioskodawca nie został objęty podwyżką w roku 2007 z uwagi na tymczasowe aresztowanie i braku wiedzy na temat dalszego postępowania sądowego.

(zeznania J. K. k. 340-341, 342, tabela przyznanych podwyżek k. 19, pisma firmy (...) k. 346, 354)

Pełnomocnik wnioskodawcy J. K. (1), we wniosku z dnia 22.09.2017r., wnosił o zasądzenie kwot 93 889,62 zł tytułem odszkodowania oraz 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Na odszkodowanie miały złożyć się kwota wynikająca z różnicy wynagrodzenia po doliczeniu podwyżki w wysokości 5,96%, czyli kwoty 619 zł, której wnioskodawca nie otrzymał od kwietnia 2007r., przemnożonej przez okres 10 lat, przy uwzględnieniu kolejnych podwyżek od niższej kwoty, niż gdyby doszło do jej otrzymania w 2007r. Ponadto z różnicy odsetek od kwoty poręczenia majątkowego. Podczas rozprawy w dniu 20.06.2018r. pełnomocnik zmodyfikował żądanie wskazując kwoty odszkodowania w łącznej wysokości 85 159 zł i 50 000 zł zadośćuczynienia.

(wniosek k. 2-16, 351)

Prokurator w końcowym wystąpieniu wnosił o oddalenie wniosku w części dotyczącej odszkodowania, zaś uznał w zakresie zadośćuczynienia wnosząc o zasadzenie kwoty 10 000 zł.

( k. 355v)

Wniosek zasługiwał na uwzględnienie w zakresie zasądzenia zadośćuczynienia za okres zastosowanego tymczasowego aresztowania. Na wstępie należy podkreślić, że podstawę do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stanowiły wyroki Sądu Okręgowego w W. z dnia 17.04.2013r., sygn. akt (...) , zmieniony wyrokiem z dnia 24.10.2014r. przez Sąd Apelacyjny w W. oraz z dnia 28.01.2016r., sygn. akt (...), który uprawomocnił się 20.10.2016r. i tym samym wniosek w tym przedmiocie został złożony w terminie przewidzianym w art. 555 kpk. Stan faktyczny Sąd oparł przede wszystkim na dokumentach przekazanych z Sądu Okręgowego w W. z akt sprawy (...), poprzednie sygnatury akt (...) i (...), nie kwestionowanych przez żadną ze stron. Ponadto uwzględniono zeznania wnioskodawcy oraz świadków R. K. (2) i K. T. (2). J. K. (1) przedstawił okoliczności zatrzymania i tymczasowego aresztowania, związanych z prowadzonym postępowaniem karnym, w tym zarzucanych mu czynów. Ponadto przedstawił okoliczności związane z pobytem w Areszcie Śledczym w B. oraz wykonywanej pracy po uchyleniu stosowania tego środka zapobiegawczego. Zeznania te zasługiwały na wiarę, nie zostały zakwestionowane przez żadną ze stron. Odpowiadały im zeznania świadków R. K. (2) i K. T. (2) oraz informacje zawarte w załączonych dokumentach przez pełnomocnika i z firmy (...). Z zeznań wnioskodawcy wynikało, że warunki w Areszcie Śledczym w B. były trudne i mocno przeżył pozbawienie wolności. Zeznania wnioskodawcy stanowiły podstawę do przyjętego stanu faktycznego, przedstawionego na wstępie. Pozostali świadkowie potwierdzili zmiany jakie zaszły w pokrzywdzonym po opuszczeniu Aresztu Śledczego.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania została oparta na zasadzie ryzyka, co jednoznacznie określił Sąd Najwyższy w Uchwale z 15.09.1999r., I KZP 27/99, OSNKW 1999, nr 11-12, poz. 72, a przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych. Z powyższej Uchwały wynika, że odpowiedzialność Skarbu Państwa powstaje nie tylko w przypadku uniewinnienia, umorzenia postępowania, ale także przy skazaniu, gdy tymczasowe aresztowanie nie zostanie zaliczone na poczet orzeczonej kary, przede wszystkim w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Jednakże podkreślono, że powyższa zasada ryzyka nie powoduje automatycznego zasądzania odszkodowania i zadośćuczynienia, bez analizy konkretnej sprawy, przede wszystkim pod kątem zachowania skazanego. Jak to przyjmuje powszechna praktyka sądów (patrz m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 kwietnia 2008 r. w sprawie II AKa 46/08, KZS 2008/6/48) - określając wysokość zadośćuczynienia, bierze się pod uwagę nie tylko czas trwania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, ale także stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające, jak uczucie przykrości, utrata dobrego imienia, konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem aresztowania, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu. Zarazem należy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp. Orzekając o zadośćuczynieniu należy jednakowo dążyć do tego, by nie pozostało poczucie krzywdy aresztowanego niesłusznie, ale i nie była sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych (patrz m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 09.04.2008 r. w sprawie II AKa 46/08, KZS 2008/6/48, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.02.2008 r. w sprawie III K 349/07, Biul. PK 2008/4/7). Dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienia", o jakim mowa w art. 552 k.p.k. miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 1 k.c., z którego wynika, że zadośćuczynienie powinno być "odpowiednie", tj. naprawiające w miarę możliwości krzywdę wyrządzoną niesłusznie aresztowanemu. Ustalenie jednak, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego (postanowienie Sądu Najwyższego z 30.07.2014 r., IV KK 111/14 LEX nr 1487576).

W ślad za powołanymi wcześniej poglądami, należało przyjąć, że realia niniejszej sprawy w niczym nie usprawiedliwiają wysokości żądania pełnomocnika wnioskodawcy. Faktyczne pozbawienie wolności nie było długie, trwało 25 dni. Jednakże należało wziąć pod uwagę osobę wnioskodawcy oraz miejsce pracy i zajmowane stanowisko. J. K. (1) pracował w firmie (...) i zajmował eksponowane stanowisko Dyrektora ds. Sprzedaży Specjalnej. Do zatrzymania doszło w miejscu pracy, jednak oszczędzono wnioskodawcy dodatkowych cierpień i wstydu, nie zakładając kajdanek. Przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia uwzględniono trudne warunki, jakie panowały w Areszcie Śledczym w B. i wpływ pozbawienia wolności na osobę wnioskodawcy oraz odzwierciedlenie w mediach. Powyższe okoliczności przemawiały za orzeczeniem wyższej kwoty zadośćuczynienia.

Z powyższych względów Sąd zasądził kwotę 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwe tymczasowe aresztowanie za okres od 23.01.2007r. do 16.02.20107r.

Natomiast co do odszkodowania to przyjmuje się okres faktycznego pozbawienia wolności, polegający na różnicy między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby skazanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym z chwili odzyskania wolności - wyr. SA w Lublinie z 21.6.2010 r., II AKa 142/10, KZS 2010, Nr 12, poz. 68. Przy wyliczeniu wysokości odszkodowania ma zastosowanie metoda dyferencyjna, polegająca na uwzględnieniu kosztów utrzymania wnioskodawcy. Odszkodowanie obejmuje nie tylko poniesioną szkodę, ale także utracone korzyści (por. wyrok SN z 22.03.2017r., III KK 393/16, wyrok SA w Warszawie z 06.09.2017r. II AKa 136/17, Legalis). W wyroku w sprawie III KK 393/16 Sąd Najwyższy stwierdził, że szkodą mogą być także utracone korzyści, ale wyłącznie wówczas, gdy w momencie orzekania zostały zrealizowane wszystkie warunki, które - gdyby nie stosowanie tymczasowego aresztowania - przesądziłyby o wejściu owej korzyści do majątku wnioskodawcy.

W świetle informacji przekazanej w piśmie z dnia 17.07.2018r. przez firmę (...) wynikało, że J. K. (1) nie został objęty podwyżką w roku 2007 z uwagi na tymczasowe aresztowanie i braku wiedzy na temat dalszego postępowania sądowego. Jednocześnie w tym piśmie podkreślono uznaniowy charakter podwyżki. Natomiast w piśmie z dnia 13.06.2018r. przedstawiono procedurę obowiązującą w firmie odnośnie przyznawania podwyżek. Poprzedzane to jest oceną pracownika i zatwierdzeniem przez Centralę firmy, dlatego podwyżki następują od kwietnia. Najpóźniej do połowy lutego musi nastąpić dokonanie oceny pracownika, co w przypadku wnioskodawcy nie nastąpiło w wyniku zastosowanego tymczasowego aresztowania. W piśmie podkreślono, że powyższy środek zapobiegawczy zastosowano na okres trzech miesięcy. Jednakże nastąpiło jego wcześniejsze uchylenie na podstawie decyzji prokuratora i wydanego przez niego postanowienia. Ponadto w tym piśmie zaznaczono, że z uwagi na wysoce zadowalające wyniki pracy, wnioskodawca uzyskałby podwyżkę nie mniejszą niż średnia, tj. 4,4%.

Wniosek w zakresie zasadzenia odszkodowania nie można było uwzględnić. Przede wszystkim wnioskodawca wyszedł na wolność 16.02.2007r., czyli półtora miesiąca przed przyznaniem podwyżki. Jak wynikało z pism z firmy (...), ocena dotyczyła roku poprzedniego i uzyskanych wówczas wyników w pracy. Tym samym ocena dotyczyła roku 2006. Zastosowanie tymczasowego aresztowania nie oznacza automatycznego braku całkowitego kontaktu z osobą pozbawioną wolności. Inne osoby mogą ubiegać się o zezwolenie na kontakt, widzenie z tymczasowo aresztowanym, występując o to do właściwego organu. W tym przypadku pracownicy firmy (...) tego zaniechali. Pomimo tego można było wypełnić wszystkie wymagania związane z oceną, w tym przeprowadzić rozmowę z J. K. (1), po jego zwolnieniu z Aresztu Śledczego w B.. Z taką inicjatywą mógł wystąpić właściwy pracownik firmy lub wnioskodawca, czego jednak również zaniechali. W takim przypadku uchybienie terminu do sporządzenia oceny byłoby niewielkie, skoro 16 lutego 2007r. wnioskodawca odzyskał wolność, zaś uzyskane przez niego wyniki za poprzedni rok były znane. Ponadto w przedmiotowej sprawie wnioskodawca uzyskał pełne wynagrodzenie za okres stosowanego środka zapobiegawczego. Zmiana stanowiska nastąpiła w okresie późniejszym i nie łączyła się z obniżką wynagrodzenia. W latach następnych J. K. (1) otrzymywał podwyżki, pomimo toczącego się postępowania karnego. Tym samym nie można przyjąć stanowiska wynikającego z pism firmy (...), że tymczasowe aresztowanie uniemożliwiało przeprowadzenie oceny pracy J. K. (1) za 2006r. Czas trwania tego środka zapobiegawczego był znacznie krótszy, zaś toczące się postępowanie karne nie przeszkadzało w przeprowadzeniu oceny pracy wnioskodawcy w kolejnych latach. Zaistniała sytuacja z zastosowaniem a następnie uchyleniem tymczasowego aresztowania była wyjątkowa, zaś pozostały czas do przyznania podwyżki był na tyle długi, że pozwalał na przeprowadzenie oceny. Tym bardziej można było tego dokonać, przy znanych wynikach jego pracy, jednoznacznie wskazuje na to pismo z firmy (...) z dnia17.07.2018r. W takim przypadku do wykonania pozostało sporządzenie oceny na piśmie i rozmowa z wnioskodawcą, czemu na przeszkodzie nie powinno stanąć nawet ewentualne przebywanie J. K. (1) na zwolnieniu lekarskim. Także nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek o zasądzenie różnicy wynikającej z wysokości odsetek z kwoty poręczenia majątkowego, wobec braku podstawy prawnej do jego dochodzenia na podstawie przepisów rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z przepisami tego rozdziału, w związku z zastosowaniem środków zapobiegawczych, możliwe jest ubieganie się o odszkodowanie wyłącznie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania i zatrzymania.

Z powyższych względów wniosek w części dotyczącej zasądzenia odszkodowania został oddalony.

Należy przy tym zaznaczyć, że żądana wysokość odszkodowania była wygórowana przy wynagrodzeniu po uwzględnieniu podwyżki w wysokości 4,4% w 2007r. W takim przypadku wysokość wynagrodzenia od kwietnia 2007r. wyniosłoby 10838 zł, a w kolejnych latach:

- 2008 – 11055,

- 2009 – 11221,

- 2010 – 11445,

- 2011 – 11757,

- 2012 – 12143,

- 2013 – 12263,

- 2014 – 12753,

- 2015 – 12919,

- 2016 – 13167.

W sumie różnica wyniosła 60396 zł za okres trwającego postępowania karnego, nie zaś 80 232 zł, jak wskazano we wniosku, k. 351v.

Sąd uwzględnił wniosek w przedmiocie zwrotu kosztów wnioskodawcy poniesionych w związku z ustanowionym zastępstwem procesowym w wysokości wskazanej w załączonej do akt fakturze, zaś koszty postępowania przejął na rachunek Skarbu Państwa.