Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

SSO del. Beata Michalska

Protokolant: sekr. sądowy Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2013 r. w Łodzi

sprawy W. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. akt: VIII U 1419/12;

1.  prostuje oczywistą omyłkę pisarską zawartą w komparycji zaskarżonego wyroku w ten sposób, że w miejsce słów: „od decyzji z dnia 30 czerwca 2012 roku” wpisuje słowa: „od decyzji z dnia 30 czerwca 2011 roku”;

2.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołania.

Sygn. akt III AUa 292/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 czerwca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił W. S. prawa do emerytury z uwagi na nieuzyskanie okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 25 lat oraz brak dowodów na okoliczność stażu pracy wykonywanej przez 15 lat w szczególnych warunkach.

Od powyższej decyzji odwołał się W. S. wnosząc o jej uchylenie w całości oraz przyznanie prawa do wcześniejszego świadczenia emerytalnego.

Decyzją z dnia 4 kwietnia 2012 r. (...) Oddział w O. odmówił przyznania emerytury na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ponieważ wnioskodawca do dnia 31 grudnia 2008 r. nie udokumentował co najmniej 25 - letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Nadto ubezpieczony nie mógł nabyć prawa do emerytury na podstawie art. 31 ustawy, bowiem nie jest on osobą urodzoną przed 1 stycznia 1949 r.

W. S. odwołał się od tej decyzji wnosząc o jej uchylenie i przyznanie prawa do wcześniejszego świadczenia emerytalnego.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił w/w decyzje i przyznał W. S. prawo do emerytury poczynając od 10 kwietnia 2011 r.

Rozstrzygnięcie to zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

W. S. urodził się w dniu (...)r. Decyzją z dnia 15 marca 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał wnioskodawcy stałą rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W dniu 11 marca 2011 r. ubezpieczony, w związku z ukończeniem 60 lat życia (...)wieku emerytalnego złożył wniosek o naliczenie świadczenia łącznego oraz przedstawienie najkorzystniejszej dla niego propozycji.

Wnioskodawca od 25 listopada 1974 r. do 3 stycznia 1977 r. zatrudniony był, w pełnym wymiarze czasu pracy, w Spółdzielni (...) w N. na stanowisku tokarz.

Wnioskodawca udowodnił posiadanie łącznie 26 lat, 4 miesiące i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych, na które składają się okresy składkowe w ilości - 25 lat, 7 miesięcy i 12 dni oraz okresy nieskładkowe w ilości 9 miesięcy i 6 dni.

W. S. nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał odwołanie za zasadne. Przywołał art. 24a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym emeryturę, o której mowa w art. 24, przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także art. 27, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku przysługuje emerytura, jeżeli osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz art. 29 stanowiący, że ubezpieczenie urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 roku, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1, mogą przejść na emeryturę (w przypadku mężczyzn) po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli mają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowe oraz zostali uznany za całkowicie niezdolnych do pracy. Wskazał również na treść art. 46 ustawy, stanowiącego, że prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 roku, jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnili do dnia 31 grudnia 2008 r.

Sąd zaznaczył, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było udowodnienie przez wnioskodawcę posiadania wymaganych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Organ rentowy wydając zaskarżone decyzje z dnia 30 czerwca 2011 r. oraz 4 kwietnia 2012 r. zakwestionował wskazany przez ubezpieczonego okres pracy w Spółdzielni (...) w N. na stanowisku tokarz od 25 listopada 1974 roku do 3 stycznia 1977 roku, gdzie był on zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Nieuwzględnienie wnioskodawcy powyższego okresu pracy organ argumentował nieprzedstawieniem przez ubezpieczonego dowodu na potwierdzenie zatrudnienia w spornym okresie. Dowód w postaci świadectwa pracy został dostarczony przez W. S. wraz z wnioskiem do (...) Oddział w O. w dniu 5 czerwca 2012 r. Na podstawie przedłożonych przez wnioskodawcę dokumentów organ rentowy w dniu w dniu 26 lipca 2012 r. wydał decyzję, mocą której uwzględnił wnioskodawcy wyżej wymieniony okres pracy, uznając tym samym ubezpieczonemu 26 lat 4 miesiące i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Tym samym W. S. spełnił, przed, 31 grudnia 2008 r., wszystkie wymagane ustawą warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury. W 2011 r. ukończył 60 rok życia, a tym samym osiągnął wiek emerytalny. Udowodnił także 25-letni okres zatrudnienia oraz od dnia 15 marca osobą całkowicie, stale niezdolną do pracy. Stąd też zasadnym było przyznanie mu emerytury od (...). tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy. Postawił zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 29 i art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie i błędną wykładnię, a co za tym idzie przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury od dnia 10 kwietnia 2011 r., oraz zarzut błędów w ustaleniu stanu faktycznego poprzez przyjęcie, że w wnioskodawca spełnił łącznie wszystkie warunki nabycia tego prawa, które winny zaistnieć do 31 grudnia 2008 r. Wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołań oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów przepisanych prawem.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje zmianę zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy ubezpieczony W. S. nabył prawo do emerytury. Należy przy tym zauważyć, że stan faktyczny ustalony w sprawie przez Sąd Okręgowy nie był między stronami sporny. Przyjmuje go i Sąd Apelacyjny. Zatem bezspornie odwołujący urodził się w dniu (...)r. Decyzją z dnia 15 marca 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał wnioskodawcy stałą rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 25 listopada 1974 r. do 3 stycznia 1977 r. zatrudniony był, w pełnym wymiarze czasu pracy, w Spółdzielni (...) w N. na stanowisku tokarza. Udowodnił zatem posiadanie łącznie 26 lat, 4 miesiące i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych, na które składają się okresy składkowe w ilości - 25 lat, 7 miesięcy i 12 dni oraz okresy nieskładkowe w ilości 9 miesięcy i 6 dni. Problemem było natomiast zastosowanie do powyższego stanu faktycznego odpowiednich przepisów prawa. Do kwestii prawa wnioskodawcy do świadczenia emerytalnego Zakład Ubezpieczeń Społecznych odniósł się w dwóch decyzjach: z 30 czerwca 2011 r. i z 4 kwietnia 2012 r. W pierwszej z nich organ rentowy stwierdził, że odwołujący nie mógł uzyskać emerytury w związku z pracą w szczególnych warunkach (art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych j.t. Dz.U.2009.153.1227 z zm. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Dz.U.1983.8.43 z zm.). W drugiej stwierdził, że emerytura nie należy się także na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 ustawy, a to wobec nie wypełnienia koniecznych warunków do 31 grudnia 2008 r., jak i na podstawie art. 31 ustawy, bowiem wnioskodawca nie urodził się przed 1 stycznia 1949 r. Sąd Okręgowy zmienił w/w decyzje i przyznał wnioskodawcy żądane świadczenie, za podstawę biorąc art. 29 w zw. z art. 46 ustawy. Zgodnie z tym przepisami prawo do emerytury na warunkach określonych min. w art. 29 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli łącznie: nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa a warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r. Owe warunki wynikające z art. 29 to: osiągniecie w przypadku mężczyzn wieku 60 lat i posiadanie co najmniej 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz uznanie za całkowicie niezdolnego do pracy. Nadto osoba zainteresowana ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, musiała być pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawać w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę była uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy. Tych ostatnich warunków nie musiał spełniać ten, kto przez cały 25-letni okres ubezpieczenia podlegał ubezpieczeniom z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca wypełnił warunki z art. 29 przed 31 grudnia 2008 r. Wobec uwzględnienia okresu pracy w Spółdzielni (...), ma ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, nadto od 15 marca 2005 r. jest osobą całkowicie niezdolną do pracy. Zaznaczył jednocześnie, że wiek 60 lat ukończył w dniu (...)r. W apelacji organ rentowy podkreślał, że, choć ubezpieczony ostatecznie udowodnił posiadanie przed datą 31 grudnia 2008 r. 25-letniego stażu ubezpieczenia to jednak nie spełnił wszystkich pozostałych warunków wynikających z art. 29 przed tym momentem, przede wszystkim nie osiągnął wieku 60 lat.

Z argumentacją tą należy się w pełni zgodzić. Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni zastosowanej przez siebie normy prawnej. Zauważyć należy, że składają się na nią dwa artykuły: art. 46 i art. 29. Art. 46 nakazuje, by warunki wynikające z art. 29 spełnić do dnia 31 grudnia 2008 r. Warunkami tymi jest zarówno staż emerytalny jak i wiek emerytalny. Brzmienie przepisów nie daje jakichkolwiek podstaw do twierdzenia, że wiek 60 lat osoba zainteresowana może osiągnąć po tej dacie granicznej. Pogląd ten i takie rozumienie komentowanych przepisów jest utrwalone w orzecznictwie (vide uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r. III UK 217/10 LEX nr 950438, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r. II UK 103/10 OSNP 2012/1-2/22 czy np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 września 2012 r. III AUa 378/12 LEX nr 1223477). Bezspornie wnioskodawca 60 roku życia osiągnął (...)r., a więc po 31 grudnia 2008 r. Już z tej przyczyny odwołujący nie mógł nabyć prawa do emerytury wcześniejszej za w/w podstawie prawnej, skoro art. 46 mówi wyraźnie o konieczności łącznego spełnienia wszelkich przesłanek. Tym samym „nieobecność” jednej z nich eliminuje w całości możliwość uzyskania emerytury.

Zgodzić się dalej trzeba z organem rentowym, że wnioskodawca nie mógł uzyskać świadczenia i na podstawie pozostałych przepisów ustawy emerytalnej. Nie jest możliwe zastosowanie względem niego pozostałych przepisów rozdziału 2 działu II ustawy. Dotyczą one bowiem ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (a wnioskodawca urodził się (...)r.) i jedynie na mocy szczególnego przepisu art. 46, niektóre z nich – art. 29, 32, 33 i 39 –mogą być uwzględnione wobec osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. Jak już wspomniano art. 29 nie może być zastosowany, podobnie nie wchodzą w grę art. 32, 33 i 39. Wskazywany zaś przez odwołującego art. 31, zgodnie z którym osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem przy wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej, działalności twórczej lub artystycznej, umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo przy wykonywaniu przez osoby duchowne i zakonne czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do dnia 31 grudnia 2002 r., albo wskutek choroby zawodowej, mogą przejść na emeryturę – w przypadku mężczyzn – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli mają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, dotyczy wyłącznie, co wynika z jego treści, urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. Jednocześnie zaś art. 46 nie wymienia art. 31 wśród tych, które można zastosować względem ubezpieczonych urodzonych tak wnioskodawca po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.

Wyłączone jest wreszcie skorzystanie z art. 184 w zw. z art. 32 ustawy. Dotyczy on bowiem osób pracujących w warunkach szczególnych i to w wymiarze co najmniej 15 lat przed 1 stycznia 1999 r. Jak zaś sam wielokrotnie przyznawał wnioskodawca, takiego stażu pracy nie posiada.

Reasumując poczynione rozważania, przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie dają podstaw do przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury. W tym zakresie odmowne decyzje organu rentowego były prawidłowe.

Odnosząc się do zarzutów odwołującego, że zastosowane w sprawie przepisy prawa mają charakter niezgodny z Konstytucją RP, w szczególności dyskryminują obywateli jedynie ze względu na wiek, a właściwie moment urodzenia, należy zauważyć co następuje: Konstytucja w art. 67 ust. 1 przewiduje, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Jednakże zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. Zatem ustawodawca może w ustawach przewidzieć szczegółowe zasady zabezpieczenia społecznego, w tym i określić przesłanki nabycia emerytury. Taką ustawą jest ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Należy dalej zauważyć, że oceniane w niniejszym postępowaniu przepisy mają charakter szczegółowy i wyjątkowy. Co do zasady bowiem emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. dotyczą przepisy art. 24 – 26b ustawy emerytalnej. Art. 46 stanowi zatem wyjątek. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przywołanego już wyroku z 16 czerwca 2011 r., przepisu tego i powiązanego z nim art. 29 ustawy nie można wykładać w oderwaniu od założeń i celów reformy systemu świadczeń społecznych przyjętej od dnia 1 stycznia 1999 r. Istotą tego systemu jest powszechność. Równocześnie system ten miał charakteryzować się ograniczeniem zakresu podmiotowego wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, które wynikało z założeń i celów reformy systemu świadczeń społecznych. Jednym z tych celów było urzeczywistnienie prawa do zabezpieczenia społecznego w aktualnych warunkach demograficznych i gospodarczych. W dziale II tej ustawy emerytury dla ubezpieczonych zostały zróżnicowane według kryterium urodzenia; dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (rozdział 1), przed 1 stycznia 1949 r. (rozdział 2) oraz przepisy szczególne dotyczące emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. (rozdział 3). Powyższe świadczy o tym, że zamiarem ustawodawcy było ewolucyjne kształtowanie emerytur, z uwzględnieniem m.in. praw nabytych. Ogólnie ustawa utrzymała bowiem dotychczasowe zasady wcześniejszego przechodzenia na emeryturę urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., natomiast ograniczyła takie możliwości dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Zatem regulacja zawarta w art. 29 i odpowiednio art. 46 ust. 1 ma przy tym charakter przejściowy i stanowi "wygaszanie dotychczasowych uprawnień, z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji". Wobec tego zróżnicowanie sytuacji adresatów omawianych przepisów (także ze względu na moment urodzenia) ma charakter proporcjonalny. Zasada równości wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP winna być rozumiana w ten sposób, że wynika z niej nakaz jednakowego traktowania podmiotów prawa, ale w obrębie określonej kategorii. Dlatego też traktowane równo, a zatem według jednakowej miary oraz bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących, powinny być wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą relewantną (istotną). Zróżnicowanie jest uzasadnione również z punktu widzenia zasad sprawiedliwości społecznej. Zgodność przepisów art. 29 i art. 46 tej z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 września 2000 r. K. 1/00 (OTK 2000 nr 6, poz. 185). Ubezpieczony jako osoba urodzona po dniu 31 grudnia 1948 r. należy do tej kategorii ubezpieczonych, w stosunku do której ustawodawca, w ramach "wygaszania dotychczasowych uprawnień z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji", przewidział wprawdzie możliwość nabycia uprawnień emerytalnych na zasadach dotychczasowych, jednakże wyłącznie na podstawie szczególnych uregulowań mających charakter przejściowy i wyjątkowy. Przy czym owe zasady wynikające z art. 46 są równe dla tej samej grupy osób, dla których relewantną i wyznaczającą cechą jest fakt urodzenia w okresie od 1949 r. do 1968 r. Nie można zatem mówić o charakterze dyskryminującym art. 46 ustawy.

W świetle powyższych uwag apelację organu rentowego należy uznać za zasadną. Organ rentowy wydał bowiem prawidłowe decyzje, gdyż wnioskodawca nie nabył w tym stanie faktycznym prawa do emerytury. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołania.

Sad Apelacyjny na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. sprostował z urzędu komparycję wyroku Sądu Okręgowego. Sąd pierwszej instancji omyłkowo bowiem zapisał rok wydania decyzji, od której wniesiono odwołanie. Omyłka ta jest oczywista w świetle akt sprawy jak i choćby uzasadnienia Sądu Okręgowego.