Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 maja 2018 roku

sprawy z wniosku S. L. (1)

z udziałem B. P. (1), P. P.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 15 stycznia 2018 roku, sygn. akt I Ns 981/17

postanawia:

1. zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie pierwszym w ten sposób, że w uzupełnieniu zawartego w nim rozstrzygnięcia ustalić, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą żona B. P. (2) oraz dzieci S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po ¼ części każdy z nich, z tym zastrzeżeniem, że udział spadkodawcy w majątku wspólnym dziedziczą wyłącznie dzieci spadkodawcy S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po 1/3 części każdy z nich;

2. ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Paweł Hochman

SSO Dariusz Mizera SSR Mariusz Kubiczek

Sygn. akt II Ca 295/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 15 stycznia 2018 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z wniosku S. L. (1) z udziałem B. P. (1), P. P. o stwierdzenie nabycia spadku po J. P. stwierdził, że spadek po J. P. (synu A. i A.), zmarłym w dniu (...)roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w P., na podstawie ustawy nabyli: żona B. P. (3) z domu K. (córka A. i W.) oraz dzieci S. L. (2) z domu P. (córka J. i B.), B. P. (1) (syn J. i B.) i A. P. (syn J. i B.) po ¼ (jednej czwartej) części każde z nich; ustalił, że strony ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

W dniu 22 sierpnia 2017 r. S. L. (1) wniosła do tutejszego Sądu o stwierdzenie, że spadek po zmarłym w dniu (...) r. w P. J. P., ostatnio stale zamieszkałym w P., na podstawie ustawy nabyli żona B. P. (2) w ¼ części, córka S. L. (1) w ¼ części, syn A. P. w ¼ części oraz syn B. P. (1) ¼ części.

W uzasadnieniu wniosku wnioskodawczyni wskazała, że zmarły J. P. nie posiadał dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych. Spadkodawca pozostawił po sobie spadkobierców ustawowych, tj. żonę B. P. (2), córkę S. L. (1), syna B. P. (1) i syna A. P.. Żaden ze spadkobierców nie zrzekł się prawa do dziedziczenia oraz nie odrzucił spadku. Ponadto nie ma innych osób uprawnionych do dziedziczenia, zaś spadkodawca nie pozostawił testamentu.

Na rozprawie wnioskodawczyni poparła wniosek, uczestnik przyłączył się do wniosku. Sąd odebrał zapewnienie spadkowe od wnioskodawczyni S. L. (1). Uczestnik postępowania B. P. (1) złożył oświadczenie, iż zapewnienie spadkowe S. L. (1) odpowiada prawdzie.

P. P. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Spadkodawca J. P., syn A. i A., ostatnio stale zamieszkały w P., zmarł w dniu (...) r. w P..

W dniu swojej śmierci J. P. pozostawił żonę B. P. (2) oraz troje dzieci: S. L. (1), A. P. i B. P. (1). J. P. nie miał dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych.

B. P. (2) zmarła dnia 1 stycznia 2013 r. Spadek po B. P. (2) nabyli z mocy ustawy S. L. (1) w 1/3 części, B. P. (1) w 1/3 części i P. P. w 1/3 części. A. P. zmarł 31 sierpnia 2010 r. i pozostawił po sobie córkę P. P..

W skład spadku po zmarłym J. P. nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów załączonych do wniosków oraz zapewnienia spadkowego złożonego przez wnioskodawczynię S. L. (1).

Stosownie do treści art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż spadkodawczyni nie sporządziła testamentu, powołanie do spadku wynika z ustawy. Porządek dziedziczenia ustawowego określa art. 931 k.c. i następne kodeksu cywilnego. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

W przedmiotowej sprawie spadkodawca J. P. w chwili swojej śmierci pozostawił żonę B. P. (2) oraz córkę S. L. (1), syna A. P. i syna B. P. (1). Ze zgromadzonych w sprawie dokumentów, a także zapewnienia spadkowego złożonego w toku sprawy przez wnioskodawczynię S. L. (1) wynika, iż spadkodawca nie posiadał innych dzieci, w tym pozamałżeńskich i przysposobionych, a nadto nie pozostawił testamentu.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 931 § 1 k.p.c. należało zgodnie z wnioskiem stwierdzić, iż spadek po J. P. na podstawie ustawy nabyli: żona B. P. (2) oraz dzieci S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po ¼ części każde z nich.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. ustalając, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni S. L. (1) i na podstawie art. 367 § 1 k.p.c. w zw. z art. 369 § 1 k.p.c. wniosła o: zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 stycznia 2018 roku wydanego przez Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim sygn. akt I Ns 981/17 w jego punkcie 1-szym przez rozstrzygnięcie uzupełniające co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po J. P. (synu A. i A.) zmarłym w dniu (...) roku w P. i tam ostatnio zamieszkałym i stwierdzeniu, iż gospodarstwo to dziedziczą: - żona B. P. (2) oraz wówczas małoletnie dzieci: S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po 1/4 części każde z nich; ustalenie, iż każde z nich ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Do apelacji załączyła wydruk z księgi wieczystej numer (...), potwierdzający własność gruntów rolnych zabudowanych o powierzchni 0,7861 ha na rzecz J. P..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni musi odnieść zamierzony skutek.

Na wstępie przypomnienia wymaga, iż Kodeks cywilny – z wyjątkiem przepisów dotyczących przeniesienia własności nieruchomości rolnej i zniesienia współwłasności takiej nieruchomości, które uzyskały moc obowiązującą już z dniem ogłoszenia kodeksu (18 maja 1964 r.) – wszedł w życie po okresie przeszło półrocznej vacatio legis, z dniem 1 stycznia 1965 r. (art. I ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U.1964, Nr 16, poz. 94 z późń. zm. zwane dalej przep. wprow. K.c.). Przyjęto przy tym ogólną zasadę, że postanowienia kodeksu nie działają wstecz, z zastrzeżeniem wszakże wyjątków przewidzianych w szczegółowych dyspozycjach przepisów wprowadzających (art. XXVI przep. wprow. K.c.).

W zakresie prawa spadkowego zasada ta znalazła wyraz w art. LI przep. wprow. K.c., w myśl którego do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepisy poniższe nie stanowią inaczej.

Podstawowe kryterium określające, jakie przepisy stosuje się do spaw spadkowych, stanowi zatem chwila śmierci spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca zmarł po 31 grudnia 1964 r., właściwe z punktu widzenia przepisów intertemporalnych jest prawo spadkowe zawarte w kodeksie cywilnym. Jeżeli natomiast śmierć spadkodawcy nastąpiła w okresie obowiązywania prawa spadkowego z 1946 r. (1 styczeń 1947 r. – 31 grudzień 1964 r.), stosuje się przepisy tego ostatniego prawa, czyli dekretu z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. 1946, Nr 60, poz. 328). Gdyby wreszcie spadkodawca zmarł jeszcze dawniej, zastosowanie znajdą przepisy prawa dzielnicowego, jakie obowiązywało w Polsce przed unifikacją. Takie też stanowisko zajmuje judykatura, a wyrażone zostało w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2016r., w sprawie IV CSK 80/16 (opubl. Lex).

Dodać wypada, iż przez pojęcie „spraw spadkowych” rozumie się na gruncie art. LI przep. wprow. K.c. m.in. porządek dziedziczenia ustawowego, w tym krąg spadkobierców ustawowych, kolejność powołania ich do spadku oraz określenie wielkości przypadających im udziałów w spadku. Odnosząc powyższe uwagi na płaszczyznę niniejszej sprawy, stwierdzić należy, iż skoro spadkodawca J. P. zmarł w dniu (...) roku, to na podstawie art. LI przep. wprow. K.c., prawem spadkowym miarodajnym dla oceny porządku dziedziczenia po nim, są przepisy dekretu z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe.

Zgodnie z art. 3 powyższego dekretu, z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku zachodzi wówczas, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, w którym ustanowił spadkobiercę, albo gdy wszyscy spadkobiercy, powołani do spadku w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami (art. 15 § 2 dekretu).

Stosownie do treści art. 17 § 1 dekretu, do spadku w ramach dziedziczenia ustawowego powołane są przede wszystkim dzieci spadkodawcy, które dziedziczą w częściach równych.

Powyższą regulację uzupełnia przepis art. 22 dekretu, zgodnie z którym, pozostały przy życiu małżonek dziedziczy z ustawy w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego jedną czwartą część spadku, z tym zastrzeżeniem /w myśl art. 25 dekretu/że, pozostały przy życiu małżonek, który otrzymuje część majątku, podlegającego według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego majątkowego podziałowi w przypadku ustania małżeństwa, nie dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego pozostałej części tego majątku. Oznacza to, że małżonek dziedziczący w zbiegu ze zstępnymi na mocy dekretu z dnia 8 października 1946 r. nie dziedziczył części majątku zmarłego obejmującej jego udział w majątku wspólnym. Udział ten dziedziczyły wyłącznie dzieci spadkodawcy w częściach równych.

W tym stanie rzeczy, ponieważ J. P. nie sporządził testamentu, spadek po nim na podstawie art. 17 i 22 dekretu prawo spadkowe nabyli: żona B. P. (2) oraz trójka dzieci – S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po ¼ części każdy z nich, z wyłączeniem udziału spadkodawcy w majątku objętym w chwili jego śmierci wspólnością majątkową małżeńską, który to udział na podstawie art. 25 dekretu, nabyły wyłącznie dzieci spadkodawcy: - S. L. (1), B. P. (1) i A. P. po 1/3 części każdy z nich.

Przepisy Prawa Spadkowego z 1946 roku (Dz. U. Nr 60, poz. 328), mające zastosowanie do spadków otwartych poczynając od dnia 1 stycznia 1947 roku (art. XVIII i XXIV dekretu z dnia 8 października 1946 roku- Przepisy wprowadzające prawo spadkowe – Dz.U. 1946, Nr 60, poz. 329), nie przewidywały osobnych, szczególnych zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych. Szczególne uregulowanie dziedziczenia gospodarstw rolnych nastąpiło dopiero w ustawie z dnia 29 czerwca 1963 roku o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 28, poz. 168), której rozwiązania, z modyfikacjami, zostały włączone do kodeksu cywilnego i zamieszczone w tytule X księgi IV –„Przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych”. W zakresie przewidzianym w art. LV –LVIII przepisów wprowadzających kodeks cywilny, unormowaniom o szczególnych zasadach dziedziczenia gospodarstw rolnych (art. 1058 – 1088 k.c.) nadano moc wsteczną i objęto nimi spadki otwarte przed wejściem w życie kodeksu cywilnego. Mocą tych przepisów ustanowiony w kodeksie cywilnym reżim dziedziczenia gospodarstw rolnych został odniesiony do spadków otwartych przed dniem jego wejścia w życie, tzn. następowało wsteczne objęcie go szczególnymi zasadami dziedziczenia. Należy przy tym pamiętać o wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku , P 4/99 (Dz.U. 2001 Nr 11, poz.91, OTK 2001, nr 1 poz. 15), stwierdzającym, iż specjalny reżim prawny dziedziczenia gospodarstw rolnych został uznany za niezgodny z Konstytucją. Przepisy intertemporalne pozostały w mocy i zostały poddane kontroli przez Trybunał Konstytucyjny dopiero w sprawie P 21/06. W wydanym w tej sprawie wyroku z dnia 5 września 2007 roku wyroku (Dz. U. 2007, Nr 170, poz. 1205, OTK-A 2007, nr 8, poz. 96) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. LV, art. LVI i art. LVIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze zm.), w zakresie w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia następuje od 14 lutego 2001 roku, czyli od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku w Dzienniku Ustaw, są niezgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle powyższego, jeżeli spadek obejmujący gospodarstwo rolne został otwarty przed dniem wejścia w życie Kodeksu cywilnego, a wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie nastąpiło przed dniem 14 lutego 2001 roku, sąd prowadzący postępowanie spadkowe wszczęte po tej dacie stosuje wyłącznie przepisy obowiązujące w chwili otwarcia spadku /porusza postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2016 roku, IV CSK 80)16/.

A zatem kierując się dyspozycją art. 670 § 2 K.p.c. i art. 677 § 2 K.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 października 2008 r. w zw. z art. 6 ust. 2 ustawy 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2007, Nr 181, poz. 1287), zgodnie z którymi, w odniesieniu do spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r., Sąd z urzędu bada, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz którzy spośród spadkobierców powołanych z ustawy do spadku odpowiadają warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego oraz wymienia w treści postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ponadto spadkobierców dziedziczących to gospodarstwo oraz ich udziały w nim oraz mając na uwadze interpretację przepisów prawa przez powołane judykaty, Sąd mając na względzie powyższe rozważania orzekł jak w sentencji orzeczenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.